Bidaishe qu'ei generaument inclusa dens las listas de comunas de la Baisha Navarra. Aqueth vilatge qu'ei pròpriament sharnègo (nocion basca pejorativa, mestís de gascon e de basco). Que hè part deu Bascoat (país administratiu) dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.
Las tèrras de la comuna que son adaigadas per l'arriu de Bidosa, afluent d'Ador, e peus tributaris d'aqueth, Lihurri (e los sons afluents) e l'arrivet de Lagrabe.
Comunas a l'entorn.
Predominància lingüistica
Mapa de las sèt províncias bascas (1), 1863Mapa de las sèt províncias bascas (2), 1863
Las duas versions de la Carte des sept provinces basques montrant la délimitation actuelle de l'euscara en dialectes, sous-dialectes et variétés (Mapa de las sèt províncias bascas qui mòstra la delimitacion actuala de l'euscarà en dialèctes, sos-dialèctes e varietats) dessenhadas en 1863 per lo prince Loís Lucian Bonaparte que plaçan Bidaishe hòra de l'aira bascofòna.
Lo Recueil de linguistique et de toponymie des Pyrénées (Recuelh de lingüistica e de toponimia deus Pirenèus) realizat en 1887 per Julian Sacaze que dona per Bidaishe ua version en gascon, compausada d'ua traduccion de dus tèxtes mitologics, puish ua lista deus microtoponimes de la comuna.
Le Recueil des idiomes de la région gasconne (Recuelh deus idiòmas de la region gascona) realizat en 1894 per lo lingüista Edouard Bourciez que dona per Bidaishe ua version de la parabòla deu hilh prodigue traduita en gascon.
La mapa deu Pays Basque français (País Basco francés) dessenhada en 1943 per Maurice Haulon que hè paréisher la "démarcation actuelle entre la langue basque et les dialectes romans" (demarcacion actuau enter la lenga basca e los dialèctes romanics) e qu'enclutz la comuna de Bidaishe dens l'aira gasconofòna.
Toponimia
La prononciacion qu'ei [bi'ðaʃə]. Las fòrmas ancianas que son Sanctus Jacobus de Bidassen, en latin, aus sègles XI-XII, Bidezon abans 1142, Bidassun en 1292 e 1304, Bidayssun en 1304, Bidaissun en 1305 e 1306, Vidaxen en 1312, Vidayxon en 1329, Bidaxen en 1342 e 1489, Bidasche (mapas de 1630 e 1651), Bidache, en 1666, Bidasche (mapa deu començament deu sègle XVIII), Bidache (mapas de 1714 e de 1733) [1].
Dauzat e Negre que's contentan de dire lo nom ei un derivat deu bascobide, « camin » [2],[1].
Segon J.B. Orpustan, citat per Bénédicte Boyrie-Fénié, lo nom que vien de *bid(e)-aitz-un o *bid(e)-aitztsu-un, « lòc del camin on la pèira abonda », dab un ligam possible dab las peirèras de Bidaishe, qui servín a bastir Baiona a l'Edat Mejana; que i a tanben benlhèu un ligam dab Bidosa, « flume de Bidaishe ? », e dab Bidassoa[1].
Bénédicte Boyrie-Fénié qu'ei en acòrd dab J.B. Orpustan. Qu'ajusta las peirèras de Bidaishe e serviin tanben a bastir Dacs a l'epòca d'August. La pèira qu'ei dens lo nom de Bidaishe. La relacion dab las duas aigas mentavudas qu'ei mei malaisida. Bidosa (nom supausat) qu'ei atestada Bidose en 1360, La Bidache flumen (mapa de 1630), Vidouse (mapa de 1638), La Bidache (mapa de 1647), La Bidoure (mapa de 1651) [1].
Istòria
L'Edat Mejana: Bidaishe en Navarra
Au sègle XIIau, los senhors de Gramont que i construsín lo castèth de Bidaishe, uei lo dia arroïnat. Durant lo periòde d'expansion deu reiaume de Navarra vèrs lo nòrd au sègle XIIIau, dab annexion deu país de Micse, Bidaishe qu'entrè devath la sobeiranetat deu rei de Navarra.
Lo principat de Bidaishe
Aus sègles XVIIau e XVIIIau, devath lo Regim Ancian, las tèrras de la parròquia de Bidaishe qu'aquerín de hèit un estatut de principat sobiran. La justícia que i èra prononciada en darrèr ressòrt, shens qui òm podère n'apelar aus parlaments de França o de Navarra. Òm non deu pas con·honè'u dab lo ducat de Gramont, qui èra format d'autas tèrras devath la jurisdiccion de la familha Gramont mes on s'exerciva la sobeiranetat deu rei de França e de Navarra.
conselhèr generau (1982-2015), puish departamentau deu País de Bidaishe, Micse e Ostabarés (2015-), conselhèr regionau (1986-2011), president deu Conselh Generau (2001-2008) e deu Conselh Departamentau (2015-), senator (2011-2017)
Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !
Nòtas e referéncias
↑ 1,01,11,2 et 1,3Bénédicte Boyrie-Fénié, Dictionnaire toponymique des communes. Landes et Bas-Adour, ed. Institut occitan e CAIRN, Pau, 2005, p. 259-260
↑Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 82
2Lo territòri d'aquera comuna que constituiva devath lo Regim Ancian un «Principat sobiran» non pas estacat a la Baisha Navarra. Uei lo dia que hè partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.
3Aqueth vilatge qu'apartienèva au Reiaume de França e non pas a Navarra devath lo Regim Ancian (que dependèva de la Senescaucia de Càmer, en demorant navarrés un quartièr isolat, la Herrèra. Uei lo dia que hè partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.
4Aquera comuna qu'ei generaument omesa dens las listas recentas de comunas de la Baisha Navarra. Totun, qu'apartienèva a la Baisha Navarra devath lo Regim Ancian. Uei lo dia non hè pas partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.
5Aquera comuna, generaument omesa dens las listas de comunas soletinas, qu'ei traversada peu limit de Sola e de la Baisha Navarra.
6Aqueth vilatge qu'apartienèva au Reiaume de França e non pas a Navarra devath lo Regim Ancian (que dependèva de la Senescaucia de Càmer). Uei lo dia que hè partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.
.svg)
.svg){kind=small}