Litvanya adının geçtiği 1009 yılına ait bir yazı (Litua, 7. satırda yer almaktadır)
Litvanya (Litvanca: Lietuva) adının bilinen ilk kaydı, Kuedlinburg Yıllıkları'nda yer alan 9 Mart 1009 tarihli Aziz Bruno hikâyesinde geçmektedir.[20] Yıllıkta ad, Latinleştirilmiş bir biçimi olan Litua[21] şeklinde kaydedilmiştir. Güvenilir kaynakların eksikliği nedeniyle adın gerçek anlamı bilinmemektedir ve bilim insanları hâlâ bu konuda tartışmaktadır. Bununla birlikte, birkaç makul versiyon mevcuttur.[22]
Lietuva adının bir son ek (-uva) içerdiği düşünüldüğünde, ek içermeyen orijinal bir kelimenin de olması gerekliliğinden söz edilebilir.[22] Bu isim için olası bir aday "Lietā"dır. Birçok Baltıketnonimininhidronimlerden türediği göz önüne alındığında, dilbilimciler adın kökenini yerel hidronimler arasında aramışlardır. Genellikle bu tür isimler şu süreçten geçerek evrilmiştir: hidronim → toponimi → etnonim.[23]Litvanya Dükalığı'nın kuruluş bölgesi ve sonradan oluşacak olan Litvanya Büyük Dükalığı'nın muhtemel ilk başkenti olan Kernavė yakınlarındaki Lietava Nehri, genellikle adın kaynağı olarak kabul edilir.[23] Ancak bahsi geçen nehir çok küçüktür ve bazıları bu kadar küçük ve yerel bir nesnenin tüm ulusa adını vermesini olası bulmaz. Öte yandan bu tür isimlendirmeler dünya tarihinde benzersiz olmadığından bu ihtimalin varlığı yine de söz konusudur.[24]
Artūras Dubonis'in öne sürdüğü başka bir hipoteze göre ise[25] Lietuva, "leičiai" (leitis'in çoğulu) kelimesiyle ilişkilidir. 13. yüzyılın ortalarından itibaren leičiai, Litvanya toplumunda Litvanya hükümdarına veya devlete tabi olan ayrıcalıklı bir savaşçı sosyal grubuydu. Leičiai kelimesi, 14-16. yüzyıl tarihî kaynaklarında Litvanlar (Samogityalılar hariç) için bir etnonim olarak kullanılmıştır ve Litvancaya yakından bağlı olan Letonca dilinde, genellikle şairane veya tarihsel bağlamlarda hâlâ kullanılmaktadır.[26][27]
13. yüzyıldan günümüze kadar Litvanya topraklarında oluşan değişiklikleri gösteren bir harita
İlk insanların Litvanya'ya yerleşmesi, yaklaşık 10.000 yıl önce, Buzul Çağı'nın sonlarında gerçekleşti.[28][29] MÖ 2. ve 3. binyıllar arasında Hint-Avrupa halklarının göçü, bölgenin etnik yapısını dönüştürmeye başladı. Bu halklar, yerli topluluklarla karışarak Baltık uluslarının temelini oluşturdu. Litvanya adı ise ilk kez 14 Şubat 1009 tarihli bir Alman el yazması olan Kuedlinburg Yıllıkları'nda geçmektedir.[30] Başlangıçta parçalanmış Baltık toplulukları tarafından yerleşilen ülke, Mindaugas tarafından 1230'da birleştirildi ve Mindaugas 6 Temmuz 1253'te Litvanya'nın ilk kralı olarak taç giydi.[31] 1263'te Mindaukas'a karşı yapılan suikastla birlikte bölge Litvanya Paganları, Haçlı Seferleri ve Töton Şövalyeleri'nin hedefi haline geldi. Uzun süren mücadelelere rağmen, Litvanya Büyük Dükalığı hızla Rus Knezlikleri'nin topraklarına doğru genişledi. 15. yüzyılda Rutenya'da ikamet eden Doğu Slav gruplarının yaşadığı bölgelerin de fethi sonrası Baltık Denizi'nden Karadeniz'e yayılan devlet, Avrupa'nın en büyüğü hâline geldi.[32][33]
Hükümdarlığı sırasında Litvanya'yı gücünün en yüksek seviyesine ulaştıran Görkemli Vytautas'ın 17. yüzyılda çizilen bir resmi
1385'te, Polonya Kralı Jagiełło ile yapılan bir antlaşmayla Litvanya ve Polonya birleşti. Bu birleşme ile Litvanya, 1387'de tamamlanan[34] bir Hristiyanlaşma dönemine girdi. 1392'de Görkemli Vytautas'ın yönetiminde Litvanya birçok iç savaş geçirdi. Buna rağmen Vytautas'ın dönemi, toprakların genişlemesi ve devletin kurumsallaşması açısından zirve noktasıydı. Litvanya'nın Hristiyanlaşmasının sonuçları arasında, Polonya ile daha yakın siyasi ve kültürel ilişkiler kurulması yer aldı. 1410'daki Grunwald Muharebesi'nde Polonya ve Litvanya birliklerinin Töton Şövalyeleri'ne karşı kazandığı zafer, Polonya-Litvanya ittifakının gücünü pekiştirdi.[35]
Jagiełło ve Vytautas'ın ölümünden sonra, Litvan ve Polonyalı soylular arasında birlik konusunda gerilimler yaşandı. Daha fazla özerklik talep eden Litvan soylular Polonya Krallığı'na tam olarak katılmaya karşı direndiler.[36] 15. yüzyılın sonlarına doğru, özellikle Moskova'nın artan gücü, Litvanya için büyük bir tehdit oluşturmaktaydı.[36] Litvanya'nın 15. yüzyılın sonlarına doğru Rus knezliklerinin artan gücü karşısında iyice zayıflamaya başlaması Livonya Savaşı'nın zeminini hazırlamıştır.[36]
Livonya Savaşı'nın ardından Lublin Birliği (1569) ile Polonya-Litvanya Birliği yeniden kuruldu. İkinci Kuzey Savaşı sırasında büyük yıkım yaşayan Büyük Dükalık, İsveç İmparatorluğu'nun himayesi altına girdi. Bu savaşın yaraları sarılmadan Dükalık 1700-1721 Büyük Kuzey Savaşı'nda bir darbe daha aldı. Bu dönemde, veba ve yoksulluk nedeniyle nüfusun yaklaşık %40'ı hayatını kaybetti. İsveç himayesinden sonra Dükalık tekrar Polonya-Litvanya devletinin bir parçası oldu ve bu durum 1795'e kadar sürdü. Soyluların hakimiyetindeki devlette sunulan özgürlükler dağılmayı engelleyemedi ve Litvanya-Polonya Birliği, 1772, 1792 ve 1795'te Rus İmparatorluğu, Prusya ve Habsburg Monarşisi arasında bölündü. Bu tarihte Polonya'nın parçalanması hem bağımsız Litvanya'yı hem de Polonya'yı siyasi haritadan sildi. Dağılmanın ardından Litvanyalılar 20. yüzyıla kadar Rus İmparatorluğu'nun yönetimi altında yaşasalar da 1830-1831 ve 1863'te tarihsel açıdan önem arz eden birkaç büyük ayaklanma yaşandı.
16 Şubat 1918'de Litvanya Konseyi (Lietuvos Taryba), Litvanya'nın bağımsızlığını ilan etti. Bu, Litvanya devletinin yeniden kurulması anlamına geliyordu. Ancak bu dönemde Almanya ve Polonya ile sınır sorunları yaşandı. Vilnius, Litvanya'nın geleneksel başkenti olsa da 1920'de Polonya tarafından işgal edilmiş ve iki yıl sonra da Polonya topraklarına katılmıştı. Bu nedenle, Kaunas 19 yıl boyunca ülkenin geçici başkenti oldu. Polonya'nın Vilnius'u işgali, iki ülke arasındaki ilişkilerin bozulmasına yol açtı ve İkinci Dünya Savaşı'na kadar bu ilişkiler düzelmedi.
Holokost, Litvanya tarihinde çok kısa bir sürede en büyük can kaybına neden olmuştur.[39]İkinci Dünya Savaşı'nın başlamasına kadar bağımsız kalan Litvanya'nın savaşın başlamasıyla birlikte Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı uyarınca Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmesinden yıl sonra Almanya'nın Barbarossa Harekâtı'yla Litvanya Nazi işgaline uğradı ve İkinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar Litvanyalı Yahudilerin yani yaklaşık 190-195 bini öldürüldü.[40] Üç yıllık Alman işgali sırasında Litvanya'nın Yahudi nüfusunun %95'inden fazlasının öldürülmesi, Holokost sırasında başka herhangi bir ülkenin başına gelenden daha kapsamlı bir yıkımdı.[41] Tarihçiler, Yahudi olmayan yerel paramiliter grupların soykırıma geniş çaplı katılımını yıkımın büyük çaplı olmasının sebebi olarak göstermektedir.[42] Bu geniş çaplı katılımın nedenleri ise hâlâ tartışma konusudur.[42]
1944'te bölgenin geri çekilen Almanlardan geri alınmasının ardından Kızıl Ordu, Kaunas[43] ve Šilutė[44] gibi şehirlerde savaş suçları işlemeye başladı. Aynı yıl yeniden kurulan Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti üzerindeki Sovyet hegemonyası yaklaşık olarak kırk beş sene sürecekti. 1944'ten 1952'ye kadar yaklaşık 100 bin Litvanyalı bağımsızlık yanlısı gerilla savaşı verdi. Gerilla savaşı, hedeflerine ulaşamayıp 20.000'den fazla savaşçının hayatına mal olsa da Litvanya'nın SSCB'ye katılmasının gönüllü bir eylem olmadığını dünyaya göstermiş ve birçok Litvanyalının bağımsız olma arzusunu vurgulamıştır.[45]İkinci Dünya Savaşı'nda da Litvanya, nüfusunun yaklaşık %20'sine tekabül eden 780 bin vatandaşını kaybetmiştir.
1980'lerde Sovyetler Birliği'nin perestroyka ve glasnost politikaları Litvanya'da Sąjūdis adlı reform hareketlerinin doğmasına zemin hazırladı. Sovyet rejimine karşı olan geniş bir toplumsal koalisyonu bir araya getirerek şiddet kullanmadan Litvanya'nın bağımsızlığını kazanmasına katkı sağlayan hareket çevresel, sosyal, ekonomik ve eğitimle ilgili çeşitli sorunları ele alarak yalnızca bağımsızlığı sağlamamış, aynı zamanda Sovyet sistemine karşı geniş kapsamlı bir eleştiri getirmiştir.[46]
11 Mart 1990'da Yüksek Konsey, Litvanya'nın bağımsızlığının yeniden tesis edildiğini duyurdu. Böylece Litvanya, Sovyetlerden ayrılan ilk cumhuriyet oldu.[48] 20 Nisan 1990'da Sovyetler, Litvanya'ya hammadde tedarikini durdurarak ekonomik bir abluka başlattı.[49] Sadece yerli sanayi değil halk da yakıt, temel ihtiyaç maddeleri ve hatta sıcak su eksikliğini hissetmeye başladı. 74 gün süren ablukaya rağmen Litvanya bağımsızlık ilanından vazgeçmedi.
Yavaş yavaş ekonomik ilişkiler yeniden sağlansa da Ocak 1991'de gerilim yeniden zirveye ulaştı. Sovyetler Birliği Silahlı Kuvvetleri, İçişleri Bakanlığı İç Ordusu ve SSCB Devlet Güvenlik Komitesi (KGB) kullanılarak bir darbe girişiminde bulunuldu. 13 Ocak 1991'de Sovyet güçleri, Vilnius TV Kulesi'ne saldırarak 14 Litvanyalı sivili öldürdü.[50] Litvanya'daki kötü ekonomik durum nedeniyle Moskova'daki güçler, darbenin halk tarafından güçlü bir şekilde destek göreceğini düşünüyorlardı.[51] Ancak düşünülenin aksine insanlar, Litvanya Cumhuriyeti Yüksek Konseyini ve ülkenin bağımsızlığı savunmak için Vilnius'a akın etmeye başladı. Darbe girişimi birkaç can kaybı ve maddi hasarla sona erdi. Ocak Olayları olarak bilinen olaylar sonunda Sovyet Ordusu 13 kişiyi öldürmüş[52] ve yüzlerce kişiyi de yaralamıştı. Bir kişi de kalp krizinden hayatını kaybetmişti. Litvanya nüfusunun büyük bir kısmı Ocak Olaylarına katılmıştı.[53][54] 4 Şubat 1991'de İzlanda, Litvanya'nın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke oldu.[55][56] 31 Temmuz 1991'de Sovyet paramiliter güçleri Belarus sınırında 7 Litvanyalı sınır muhafızını öldürdü.[57] 17 Eylül 1991'de Litvanya, Birleşmiş Milletler'e kabul edildi.
25 Ekim 1992'de vatandaşlar, şu anki mevcut anayasayı kabul etmek için yapılan referandumda oy kullandı. 14 Şubat 1993'te yapılan doğrudan genel seçimlerde, Algirdas Brazauskas bağımsızlığın yeniden kazanılmasından sonra ilk cumhurbaşkanı oldu. 31 Ağustos 1993'te Sovyet Ordusu'nun son birlikleri de Litvanya'dan ayrıldı.[58]
31 Mayıs 2001'de Litvanya, Dünya Ticaret Örgütü'ne (WTO) katıldı.[59] Mart 2004'ten beri ise ülke NATO'nun bir parçasıdır.[60] 1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'ne tam üye,[61] Aralık 2007'de de Schengen Anlaşması'na dahil olmuştur.[62] 1 Ocak 2015'te euro bölgesine katılarak Avrupa Birliği'nin ortak para birimini benimseyen ülke[63] 4 Temmuz 2018'de resmî olarak OECD'ye katıldı.[64]Dalia Grybauskaitė, Litvanya'nın ilk kadın cumhurbaşkanı (2009-2019) ve art arda iki dönem için yeniden seçilen ilk kişi olma unvanına sahiptir.[65] 24 Şubat 2022'de Litvanya, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali karşısında olağanüstü hâl ilan etti.[66] Diğer yedi NATO üyesi devletle birlikte, güvenlik konularında danışmak üzere NATO'nun 4. maddesini yürürlüğe koydu.[67] 11-12 Temmuz 2023 tarihlerinde 2023 NATO zirvesi Vilnius'ta gerçekleştirildi.[68]
Litvanya, Avrupa[a] kıtasının Baltık bölgesinde yer alır ve 65.300 km2 (25.200 sq mi) kadarlık bir alanı kaplar.[69]53° ve 57° kuzey enlemleri ile 21° ve 27° doğu boylamları arasında yer alır (Kuron Dili'nin bir kısmı 21°'nin batısında kalır). Yaklaşık 99 kilometrelik kumlu bir kıyı şeridine sahiptir ve bunun sadece 38 kilometresi açık Baltık Denizi'ne bakar. Bu diğer iki Baltık devletine kıyasla en kısadır. Kıyının geri kalanı Kuron kum yarımadası tarafından korunmaktadır. Litvanya'nın başlıca sıcak su limanı olan Klaipėda, Kuron Lagünü'nün (Litvanca: Kuršių marios) dar ağzında yer alır. Bu sığ lagün güneye doğru, Rusya'ya bağlı Kaliningrad'a kadar uzanır. Ülkenin ana ve en büyük nehri olan Neman Nehri ve bu nehrin kollarından bazıları uluslararası taşımacılıkta kullanılır.
Litvanya, Kuzey Avrupa Ovası'nın kenarında bulunur. Arazisi geçmişte Son Buzul Çağı'nın buzulları tarafından aşındırılmış olup ılımlı ovalar ve yaylaların bir kombinasyonudur. Ülkenin batısındaki yaylalarda ve doğusundaki dağlık arazilerde morenler geniş yer kaplar. En yüksek noktası, ülkenin doğu kesiminde yer alan 294 metre yüksekliğindeki Aukštojas Tepesi'dir. Ülke çok sayıda göle (örneğin Vištytis Gölü) ve sulak alana sahiptir ve karışık orman bölgesi ülkenin %33'ünden fazlasını kaplar. Litvanya'nın en büyük gölü Drūkšiai,[70] en derin gölü Tauragnas ve en uzun gölü Asveja'dır.
Kıyıda ortalama sıcaklıklar Ocak ayında -25 °C ve Temmuz ayında 16 °C civarındadır. Vilnius'ta ise ortalama sıcaklıklar Ocak ayında -6 °C ve Temmuz ayında 17 °C civarındadır. Yaz aylarında gündüz 20 °C yaygındır, gece ise 14 °C yaygındır. Geçmişte sıcaklıklar 30 veya 35 °C'ye kadar çıkmıştır. Bazı kışlar oldukça soğuk geçebilir. -20 °C hemen her kış görülür. Kışın ekstrem sıcaklıklar kıyı bölgelerinde -34 °C ve Litvanya'nın doğusunda -43 °C olarak kaydedilmiştir.
Yıllık ortalama yağış miktarı kıyıda 800 mm, Samogitia yaylalarında 900 mm ve ülkenin doğu kesiminde 600 mm civarındadır. Her yıl kar yağışı olur ve ekimden nisana kadarki dönemde kar yağabilir. Bazı yıllarda Eylül veya Mayıs aylarında sulu kar da görülebilir. Batı kesiminde büyüme mevsimi 202 gün, doğu kesiminde ise 169 gün sürer. Şiddetli fırtınalar Litvanya'nın doğu kesiminde nadirdir ancak kıyı bölgelerinde yaygındır.
Baltık bölgesindeki en uzun süreli sıcaklık kayıtları yaklaşık 250 yıl öncesine kadar uzanır. Veriler, 18. yüzyılın ikinci yarısında sıcak dönemler, 19. yüzyılın ise nispeten serin bir dönem olduğunu göstermektedir. 20. yüzyılın başlarındaki ısınma eğilimi 1930'larda zirveye ulaşmış, ardından 1960'lara kadar süren daha küçük bir soğuma dönemi gelmiştir. O zamandan beri bir ısınma eğilimi devam etmektedir.[72]
Litvanya, 2002 yılında orman ve turba bataklığı yangınlarına neden olan bir kuraklık yaşamıştır.[73]
Çevre
Litvanya'nın tipik düz arazileri, göller, bataklıklar ve ormanlarla doludur. Litvanya'da binlerce farklı göl bulunur ve kuş bakışı bakıldığında görseldeki gibi manzaralarla karşılaşılabilir.
1990 yılında Litvanya'nın bağımsızlığını yeniden kazanmasının ardından, 1992 yılında Aplinkos apsaugos įstatymas (Çevre Koruma Yasası) kabul edildi. Bu yasa, çevre koruma alanındaki sosyal ilişkileri düzenlemek için temel oluşturdu ve Litvanya'daki biyolojik çeşitliliği, ekolojik sistemleri ve peyzajı koruma konusunda tüzel ve gerçek kişilerin temel hak ve yükümlülüklerini belirledi.[75] Litvanya, 2020 yılına kadar karbon emisyonlarını 1990 seviyesinin en az %20'si, 2030 yılına kadar ise en az %40'ı oranında azaltmayı ve tüm Avrupa Birliği üyeleriyle birlikte 2020 yılına kadar toplam enerji tüketiminin en az %20'sinin (2030 yılına kadar %27) yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılanmasını kabul etti.[76] 2016 yılında Litvanya, özellikle etkili bir şişe depozitosu yasası yürürlüğe koydu ve 2017 yılında tüm ambalajların %92'si toplandı.[77]
Litvanya'nın yüksek dağları yoktur ve manzarası genel olarak çiçek açan çayırlar, sık ormanlar ve verimli tahıl tarlaları ile karakterize olmuştur. Ancak eski Litvanyalıların pagan tanrıları için sunaklar yaktığı kalelerin bulunduğu çok sayıda tepe, kaleleri ile birlikte öne çıkmaktadır.[78] Litvanya, çoğu kuzeydoğuda bulunan 3.000'den fazla gölle su kaynakları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Ülke uzun olan Neman Nehri başta olmak üzere birçok nehirle de sulanmaktadır.[78] Litvanya, iki tür kara ekolojik bölgesine ev sahipliği yapmaktadır: Orta Avrupa karma ormanları ve Sarmatya karma ormanları.[79]
Orman, uzun zamandır Litvanya'nın en önemli doğal kaynaklarından biri olmuştur. Ormanlar, ülkenin topraklarının üçte birini kaplar ve kereste ile ilgili endüstriyel üretim, ülkenin endüstriyel üretiminin neredeyse %11'ini oluşturur.[80] Litvanya'da beş millî park,[81] 30 bölgesel park,[82] 402 doğa rezervi[83] ve 668 devlet koruması altındaki doğal miras alanı bulunmaktadır.[84]
Leylek, Avrupa'nın en yoğun popülasyonuna sahip olan Litvanya'nın ulusal kuşudur.[86][87]
Litvanya ekosistemleri doğal ve yarı-doğal (ormanlar, bataklıklar, sulak alanlar ve çayırlar) ve antropojenik (tarımsal ve kentsel) ekosistemleri içerir. Doğal ekosistemler arasında ülkenin %33'ünü kaplayan ormanlar, Litvanya için özellikle önem arz eder. Sulak alanlar (yükseltilmiş bataklıklar, sazlıklar, geçiş molozları vb.) ülkenin %7,9'unu kaplar. 1960-1980 yılları arasında drenaj ve turba çıkarımı nedeniyle sulak alanların %70'i kaybolmuştur. Sulak alan bitki topluluklarındaki değişiklikler, yosun ve ot topluluklarının ağaçlar ve çalılarla yer değiştirmesine neden olmuş, arazi ıslahından doğrudan etkilenmeyen sazlıklar ise su seviyesinin düşmesi sonucunda daha kuru hale gelmiştir. Litvanya'da toplam uzunluğu 64.000 km olan 29.000 nehir bulunmaktadır ve Neman Nehri havzası ülkenin %74'ünü kaplar. Barajların inşası nedeniyle potansiyel katadrom balık türlerinin üreme alanlarının yaklaşık %70'i yok olmuştur. Bazı durumlarda, nehir ve göl ekosistemleri antropojenik ötrofikasyondan etkilenmeye devam etmektedir.[88]
Tarım arazileri Litvanya'nın %54'ünü oluşturur. Bu alanın yaklaşık %70'i ekilebilir arazi ve %30'u çayır ve meralardan oluşur. Yaklaşık 400.000 hektar tarım arazisi işlenmemektedir ve yabani otlar ve istilacı bitki türleri için ekolojik bir niş olarak işlev görür. Mahsul alanlarının genişletilmesiyle çok verimli ve pahalı arazilerin bulunduğu bölgelerde habitat bozulması meydana gelmektedir. Günümüzde tüm bitki türlerinin %18,9'u, bilinen mantar türlerinin %1,87'si ve bilinen liken türlerinin %31'i Litvanya Kırmızı Veri Kitabı'nda yer almaktadır. Liste ayrıca tüm balık türlerinin %8'ini de içermektedir.[88]
Avcılığın daha kısıtlı hale gelmesi ve kentleşmenin ormanları yeniden dikmeye olanak tanımasıyla birlikte yaban hayatı popülasyonları toparlanmıştır (ormanlar en düşük seviyelerinden bu yana üç katına çıkmıştır). Şu anda Litvanya'da her bir kilometrekarede yaklaşık beş büyük yaban hayvanı veya toplamda yaklaşık 250.000 büyük yaban hayvanı bulunmaktadır. Her bölgede en yaygın büyük yaban hayvanı, 120.000 bireyle karaca olup, onu yaban domuzları (55.000) takip eder. Diğer toynaklılar arasında yaklaşık 22.000 geyik, 21.000 dama ve 7.000 adetle, en büyükleri olan sığın bulunmaktadır. Litvanya'nın yırtıcıları arasında ise en yaygın olanı yaklaşık 27.000 bireyle tilkilerdir. Ancak mitolojide daha çok yer edinmiş olan kurtlar Litvanya'da sadece 800 popülasyondan oluşur. Daha nadir olan vaşaklar ise yaklaşık 200 popülasyona sahiptir. Yukarıda belirtilen büyük hayvanlar, Litvanya ormanlarında yaşayabilecek yaklaşık 200.000 tavşanı kapsamamaktadır.[89]
Litvanya, 11 Mart 1990'da bağımsızlığını yeniden ilan ettiğinden bu yana güçlü demokratik geleneklerini sürmektedir. İlk bağımsız genel seçim 25 Ekim 1992'de gerçekleştirildi ve seçmenlerin %56,75'i yeni anayasa lehine oy kullandı.[90] Başta anayasanın kendisi olmak üzere özellikle de cumhurbaşkanının rolüne ilişkin yoğun tartışmalar yaşanmıştır. Konuyla ilgili kamuoyunun görüşünü almak amacıyla 23 Mayıs 1992'de ayrı bir referandum yapıldı ve seçmenlerin sadece %41'i Litvanya cumhurbaşkanının görevlerinin yeniden düzenlenmesi yönünde oy kullanmıştır.[90]Yarı başkanlık sistemi üzerinde ise uzlaşmaya varılmıştır.[3]
Litvanya devlet başkanı, doğrudan beş yıllık bir dönem için seçilen ve en fazla iki dönem görev yapan cumhurbaşkanıdır. Başkan dış ilişkileri ve ulusal güvenliği denetler ve aynı zamanda ordunun başkomutanıdır.[91] Cumhurbaşkanı aynı zamanda başbakanı ve başbakanın teklifi üzerine kabinenin geri kalanını, ayrıca bazı diğer üst düzey memurları ve Anayasa Mahkemesi dışındaki tüm mahkemelerin yargıçlarını da atamaktadır.[91] Mevcut Litvanya devlet başkanı Gitanas Nausėda, 26 Mayıs 2019'da yapılan seçimin ikinci turunda Litvanya'nın tüm belediyelerini oybirliğiyle kazanarak seçildi.[92]
Cumhurbaşkanı tarafından Anayasa Mahkemesine (Konstitucinis Teismas) seçilen üç yargıç burada dokuz yıl süreyle hizmet verir. Bu mahkemeye Yargıtay ve meclis başkanlığı da üçer yargıç seçimi yapar. Ülkede tek meclisli demokratik sistem vardır. Yapılan seçimle beraber dört yıl süreyle 141 milletvekili belirlenir. Seçimlerde milletvekillerinin 71'i kendi seçim bölgelerinden aldıkları oylarla; geri kalan 70 milletvekili ise partilerinin ülkedeki genel oy ortalamasına göre mazbata almaya hak kazanır. Partilerin Seimas'a girebilmeleri için ülke genelinde en az %5 oy almaları gereklidir.[93]
Litvanya, koalisyon hükûmetlerinin yaygın olduğu,[95] küçük partilerin yer aldığı parçalı birçok partili sistem sergilemektedir. Seimas için olağan seçimler her dört yılda bir Ekim ayının ikinci Pazar günü yapılır.[93] Seçimlere katılabilmek için adayların seçim günü itibarıyla en az 25 yaşında, başka bir devlete bağlı olmaması ve Litvanya'da kalıcı olarak ikamet etmesi gerekmektedir. Mahkeme tarafından verilen bir cezayı seçimden 65 gün önce çekmekte olan veya çekecek olan kişiler, aday olamazlar. Ayrıca, yargıçlar, askerî hizmetteki vatandaşlar, profesyonel askeri hizmetteki askerler ve yasal kurum ve kuruluşların görevlileri de aday olamazlar.[96]Anavatan Birliği - Litvanyalı Hristiyan Demokratlar2020 Litvanya parlamento seçimlerini kazandı ve parlamentodaki 141 sandalyeden 50'sini elde etti.[97] Ekim 2020'de, Anavatan Birliği - Litvanyalı Hristiyan Demokratları (TS-LKD) başbakan adayı Ingrida Šimonytė, iki liberal parti ile beraber merkez sağ bir koalisyon kurdu.[98]
1990 yılında imzalanan Litvanya Devleti'nin Yeniden Kuruluşu Yasası'nın yıldönümünde Seimasta anma töreni düzenlenirken. Törende Litvanya cumhurbaşkanı, başbakan, Seimas başkanı ve diğer üst düzey yetkililer yer almıştır.
Litvanya cumhurbaşkanı, ülkenin devlet başkanı olup çoğunluk oyu ile beş yıllık bir süre için seçilir. Seçimler, mevcut cumhurbaşkanının görev süresinin bitiminden en fazla iki ay önceki son pazar günü yapılır.[99] Seçim günü en az 40 yaşında olan ve Litvanya'da en az üç yıl ikamet eden adaylar, parlamento üyesi olma kriterlerini de sağladıkları takdirde seçimlere katılma hakkına sahiptir. Aynı cumhurbaşkanı en fazla iki dönem görev yapabilir.[100]Gitanas Nausėda, 2019'da bağımsız bir aday olarak seçimi kazanmıştır.[92]
Litvanya'daki her belediye, bir belediye meclisi ve belediye meclisinin bir üyesi olan bir belediye başkanı tarafından yönetilir. Her belediye meclisindeki üye sayısı, belediyenin büyüklüğüne bağlı olarak 15 (5.000'den az nüfusu olan belediyelerde) ile 51 (500.000'den fazla nüfusu olan belediyelerde) arasında değişir. 2015 yılında, 1.524 belediye meclis üyesi seçildi.[101] Belediye başkanı hariç meclis üyeleri, nispi temsil sistemi kullanılarak seçilir. 2015'ten itibaren belediye başkanı, belediye sakinlerinin çoğunluğu tarafından doğrudan seçilir.[102]Litvanya Sosyal Demokrat Partisi, 2015 seçimlerinde 372 belediye meclisi koltuğu ve 16 belediye başkanlığı ile en çok pozisyonu kazanmıştır.[103]
2019 itibarıyla Litvanya'nın Avrupa Parlamentosundaki sandalye sayısı 11'dir.[104] Genel seçimler, diğer AB ülkeleriyle aynı gün ve pazar günü yapılır. Oy kullanma hakkı, Litvanya vatandaşlarına ve seçim günü en az 18 yaşında olan, Litvanya'da kalıcı olarak ikamet eden diğer AB ülkelerinin vatandaşlarına açıktır. Seçimlerde aday olabilmek için, adayların seçim günü en az 21 yaşında, Litvanya vatandaşı veya Litvanya'da kalıcı olarak ikamet eden diğer AB ülkelerinin vatandaşı olmaları gerekmektedir. Adaylar birden fazla ülkede seçimlere katılamazlar. Mahkeme tarafından verilen bir cezayı seçimden 65 gün önce çekmekte olan veya çekecek olan kişiler aday olamazlar. Ayrıca hâkimler, askerlik yapan vatandaşlar, profesyonel askerî hizmetteki askerler ile yasal kurum ve kuruluşların görevlileri seçimlerde aday olamazlar.[105]2019 seçimlerinde altı siyasi parti ve bir komite temsilcisi sandalye kazanmıştır.[106]Andrius Kubilius liderliğindeki Anavatan Birliği'nin üç sandalyeyle çoğunluğu sağladığı 2024 yılındaki seçimde ise Litvanya'nın parlamentodaki on bir[107] sandalyesi toplamda sekiz adet parti arasında paylaşılmıştır.[108]
1990 yılında ülke bağımsızlığını kazandıktan sonra, Sovyet döneminden kalma kanunlar yaklaşık on yıl boyunca büyük ölçüde değiştirilerek yürürlükte kaldı. Mevcut Litvanya Anayasası, 25 Ekim 1992'de kabul edildi.[112] 2001 yılında Litvanya Medeni Kanunu Seimas tarafından onaylandı. Bu kanunu 2003 yılında Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu izledi. Ceza hukukuna yaklaşım, düşman taraflar arasındaki rekabeti değil, soruşturmacı bir süreci esas alır; genellikle, pratiklik ve gayriresmîlik yerine, şekilciliğe ve rasyonalizme vurgu yapılır. Normatif yasal düzenleme, aksi belirtilmedikçe Teisės aktų registras'ta yayımlandığı günün ertesi günü yürürlüğe girer.[113]
1 Mayıs 2004'ten itibaren Avrupa Birliği hukuku Litvanya hukuk sisteminin ayrılmaz bir parçası olmuştur.[114]
Litvanya, Sovyetler Birliği'nden ayrıldıktan sonra zorlu bir suç durumu ile karşı karşıya kalmış olsa da yıllar içinde Litvanya kolluk kuvvetleri suçlarla mücadele ederek ülkeyi geçmişe kıyasla oldukça güvenli bir hale getirmiştir.[115] Litvanya'da suç oranları hızla düşüş göstermektedir.[116] Litvanya'daki temel kolluk kuvvetleri yerel Lietuvos policija (Litvanya Polisi) komiserlikleridir. Bu birimler, Lietuvos policijos antiteroristinių operacijų rinktinėAras (Aras Litvanya Polis Teşkilatı Anti-Terör Operasyonları Ekibi), Lietuvos kriminalinės policijos biuras (Litvanya Kriminal Polis Bürosu), Lietuvos policijos kriminalistinių tyrimų centras (Litvanya Polis Kriminal Araştırma Merkezi) ve Lietuvos kelių policijos tarnyba (Litvanya Yol Polisi Servisi) tarafından desteklenmektedir.[117]
2017 yılında Litvanya'da toplam 63.846 suç kaydedildi. Bunların büyük bir kısmını 19.630 vaka ile hırsızlıklar oluşturdu (2016'ya göre %13,2 azalma). Ağır suç içeren vaka sayısı ise 2.835 idi. Bu tür suçlar altı yıldan fazla hapis cezasına yol açabilecek suçları kapsar ve bu tür vakalarda, 2016 yılına göre %14.5 azalma gözlemlenmiştir. Toplamda 129 cinayet veya cinayete teşebbüs vakası meydana gelmiş bu da 2016'ya kıyasla %19,9'luk bir düşüş yaşandığı anlamına gelmektedir. Ağır bedensel zarar vakaları ise 178 kez kaydedildi, bu da 2016'ya göre %17,6 azalma demektir. Kaçakçılık gibi suçlar da 2016'ya kıyasla %27,2 azaldı. Ancak elektronik veri ve bilgi teknolojisi güvenliği alanındaki suçlar ise %26,6 oranında belirgin bir artış göstermiştir.[118]
2013 yılına ait Eurobarometre araştırmasına göre, Litvanyalıların %29'u yolsuzluğun günlük yaşamlarını etkilediğini belirtti (AB ortalaması %26). Ayrıca Litvanyalıların %95'i ülkelerinde yolsuzluğun yaygın olduğunu düşünüyordu (AB ortalaması %76) ve %88'i rüşvet ve bağlantı kullanmanın belirli kamu hizmetlerini elde etmenin en kolay yolu olduğuna inanıyordu (AB ortalaması %73).[119] Ancak Transparency International'ın yerel şubesine göre, yolsuzluk seviyeleri son on yılda azalma göstermektedir.[120]
Litvanya'da idam cezası 1996 yılında askıya alınmış ve 1998 yılında tamamen kaldırılmıştır.[121] Litvanya, AB'de en yüksek mahkûm sayısına sahip ülkedir. Bilim insanı Gintautas Sakalauskas'a göre bu durum, ülkedeki yüksek suç oranından değil, Litvanya'nın yüksek baskı düzeyinden ve hükümlülere duyulan güvensizlikten kaynaklanmaktadır. Bu nedenle hükümlüler sıklıkla hapis cezasına çarptırılmaktadır.[122]
Mevcut idari bölüm sistemi 1994 yılında kurulmuş ve 2000 yılında Avrupa Birliği'nin gerekliliklerini karşılayacak şekilde değiştirilmiştir. Ülkenin 10 ili (Litvanca: tekil – apskritis, çoğul – apskritys) 60 belediyeye (Litvanca: tekil – savivaldybė, çoğul – savivaldybės) ve 500 bucağa (Litvanca: tekil – seniūnija, çoğul – seniūnijos) ayrılmıştır.
2010 yılında il valiliklerinin (apskrities viršininkas) kaldırılmasından bu yana belediyeler Litvanya'da en önemli bir idari birim olmuştur.[123] Bazı belediyeler tarihî olarak "ilçe belediyesi" (genellikle "ilçe" olarak kısaltılır), bazıları ise "şehir belediyesi" (bazen "şehir" olarak kısaltılır) olarak adlandırılmaktadır. Her birinin kendi seçilmiş hükûmeti vardır. Belediye meclisi seçimleri başlangıçta her üç yılda bir yapılırken, artık her dört yılda bir yapılmaktadır. Meclis, kasabaları yönetmek üzere ihtiyar atar. 2015'ten beri belediye başkanları doğrudan seçilmektedir. Öncesinde meclis tarafından atanırlardı.[124]
Sayısı 500'ü geçen bucaklar en küçük idari birimlerdir ve ülke yönetiminde bir rolleri yoktur. Doğum ve ölüm kayıtlarını tutmak gibi yerel kamu hizmetlerini sağlarlar. En çok sosyal alanda aktif olup ihtiyaç sahibi bireyleri veya aileleri belirler ve refah ve diğer yardım türlerini organize edip dağıtırlar.[125] Bucaklar yerel sorunları çözmede inisiyatife sahip olsa da bu yönetim birimleri nispeten çok önemli sorunlara çözüm aramaz, bir nevi arabuluculuk rolü üstlenir.[126]
Litvanya, 149 ülke ile diplomatik ilişkiler kurmuştur.[129]
2011 yılında Litvanya, AGİT Bakanlar Konseyi Toplantısı'na ev sahipliği yapmış, 2013 yılının ikinci yarısında ise Avrupa Birliği'nin dönem başkanlığını üstlenmiştir.
Litvanya'nın Avrupa Birliği başkanlığına adanmış pul. Litvanya Postası, 2013.
Litvanya, İskandinav ve diğer iki Baltık ülkeleri ile İskandinav-Baltık Sekizlisi (NB8) formatı dahilinde iş birliği içindedir. Benzer bir format olan NB6, AB üyesi İskandinav ve Baltık ülkelerini bir araya getirir. NB6'nın odak noktası, AB Konseyi'ne ve AB dışişleri bakanları toplantılarına sunulacak pozisyonları önceden tartışmak ve üzerinde anlaşmaktır.
Baltık Denizi Devletleri Konseyi (CBSS), 1992 yılında Kopenhag'da gayriresmî bir bölgesel siyasi forum olarak kuruldu. Ana amacı, bölge ülkeleri arasında entegrasyonu teşvik etmek ve yakın ilişkiler kurmaktır. CBSS üyeleri arasında Litvanya da dahil olmak üzere Almanya, Avrupa Komisyonu, Danimarka, Estonya, Finlandiya, İsveç, İzlanda, Letonya, Norveç, Polonya ve Rusya yer alır. Gözlemci ülkeler ise Amerika Birleşik Devletleri, Belarus, Birleşik Krallık, Fransa, Hollanda, İspanya, İtalya, Romanya, Slovakya ve Ukrayna'dır.
İskandinav Bakanlar Konseyi ve Litvanya, ortak hedeflere ulaşmak ve iş birliği için yeni eğilimler ve olasılıkları belirlemek amacıyla siyasi iş birliği içindedir. Konseyin bilgi ofisi, İskandinav kavramlarını yaymayı ve İskandinav işbirliğini tanıtmayı amaçlamaktadır.
Litvanya, beş İskandinav ülkesi ve diğer iki Baltık ülkesi ile birlikte İskandinav Yatırım Bankası (NIB) üyesidir ve çeşitli strateji hedeflerinin gerçekleştirilebilmesi adına sübvansiyon ödemesi almaktadır.[131] Ayrıca yükseköğretim alanına yönelik NORDPLUS programı dahilindeki iş birliğinin de bir parçasıdır.[132]
Baltık Kalkınma Forumu (BDF), Baltık Denizi bölgesindeki büyük şirketleri, şehirleri, iş derneklerini ve kurumları bir araya getiren bağımsız bir kâr amacı gütmeyen organizasyondur. 2010 yılında BDF'nin 12. zirvesi Vilnius'ta düzenlenmiştir.[133]
Litvanya, Gürcistan ile de çok sıcak ilişkiler sürdürmekte ve Gürcistan'ın Avrupa Birliği ve NATO üyelik hedeflerini güçlü bir şekilde desteklemektedir.[137][138][139]2008 Rusya-Gürcistan Savaşı sırasında, Rus askerleri Gürcistan'ın topraklarını işgal edip Tiflis'e yaklaşırken dönemin cumhurbaşkanı Valdas Adamkus, Polonya ve Ukrayna cumhurbaşkanlarıyla birlikte Gürcülerin uluslararası yardım talebine yanıt olarak Tiflis'e gitmiştir.[140][141] Kısa süre sonra, Litvanyalılar ve Litvanya Katolik Kilisesi de savaş mağdurları için mali destek toplamaya başlamıştır.[142][143]
2004-2009 yılları arasında Dalia Grybauskaitė, José Manuel Barroso liderliğindeki Avrupa Komisyonu'nda Mali Programlama ve Bütçeden Sorumlu Avrupa Komiseri olarak görev yapmıştır.[144][145]
2023 Vilnius (NATO) zirvesinin konukları, Vilnius'taki Başkanlık Sarayı'nın avlusunda
2018 yılında Litvanya, Letonya ve Estonya ile birlikte demokratik gelişim modeli ve kıtadaki barışa katkılarından dolayı Westphalia Barış Ödülü'ne [de] layık görülmüştür.[150] 2019 yılında Litvanya, Türkiye'nin Kuzeydoğu Suriye'ye yönelik düzenlediği Barış Pınarı Harekâtı'nı kınamıştır.[151] Aralık 2021'de Litvanya, Tayvan'la devam eden ilişkileri sebebiyle[152]Çin'in Litvanya'dan tüm ithalatları askıya aldığını bildirmiştir.[153] Litvanya istihbarat teşkilatlarına göre, 2023 yılında Çin'in Litvanya'ya yönelik istihbarat faaliyetlerinde, siber casusluk da dahil olmak üzere artış görülmüş ve Litvanya'nın iç işlerine ve dış politikasına daha fazla odaklanılmıştır.[154]
2014 Demir Kılıç tatbikatı sırasında NATO müttefikleriyle birlikte yer alan Litvanya Ordusu askerleriLitvanya Ordusu askerleri Vilnius'ta üniformalarıyla yürürken. Bir subay elinde kılıçla önde yer almaktadır.
Litvanya Silahlı Kuvvetleri, yaklaşık 20.000 aktif personelden oluşur ve gerektiğinde yedek kuvvetler tarafından desteklenebilir.[156] 2008'de sona erdirilen zorunlu askerlik uygulaması 2015'te yeniden başlatılmıştır.[157] Şu anda Litvanya Silahlı Kuvvetleri'nin 30 asker ve subayı Birleşik Krallık, Cibuti, Irak, İspanya, İtalya, Kosova, Mozambik, Orta Afrika Cumhuriyeti'nde dokuz uluslararası operasyonda yer almakla beraber Avrupa Birliği eğitim misyonunda görev yapmakta ve ayrıca Ukraynalı askerlere eğitim vermektedir.[158][159]
2005 yazından itibaren Litvanya, Afganistan'daki Uluslararası Güvenlik Destek Gücü'nün (ISAF) bir parçası olarak Gur iline bağlı Çagçaran kasabasında bir İl İmar Ekibi'ne (PRT) liderlik etti. PRT; Danimarka, İzlanda ve ABD'den personeli içeriyordu. Afganistan'ın Kandehar ilinde de özel harekât kuvvetleri bulunuyordu. 1994'ten bu yana uluslararası operasyonlara katılan Litvanya toplamda iki askerini kaybetmiştir: Teğmen Normundas Valteris, Bosna'da devriye aracının mayına çarpması sonucu hayatını kaybetti. Çavuş Arūnas Jarmalavičius ise Afganistan'daki İl İmar Ekibi kampına düzenlenen bir saldırıda ölümcül şekilde yaralandı.[160]
Litvanya Ulusal Savunma Politikası devletin bağımsızlığını ve egemenliğini, toprak bütünlüğünü, kara, deniz ve hava sahasını ve anayasal düzenini korumayı amaçlar. Ana stratejik hedefleri, ülkenin çıkarlarını savunmak ve NATO ve Avrupa Birliği üyesi devletlerin misyonlarına katkıda bulunacak ve katılacak şekilde silahlı kuvvetlerin yeteneklerini sürdürmek ve genişletmektir.[161]
Savunma Bakanlığı, muharip kuvvetler, arama-kurtarma ile istihbarat operasyonlarından sorumludur. 5.000 sınır muhafızı İçişleri Bakanlığının denetimi altında olup sınır koruma, pasaport ve gümrük görevlerinden sorumludur ve donanma ile birlikte kaçakçılık ve uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadelede sorumluluk paylaşır. Özel güvenlik departmanı ise VIP koruma ve iletişim güvenliğini sağlamakla görevlidir. 2015 yılında Litvanya Ulusal Siber Güvenlik Merkezi kuruldu. Paramiliter bir organizasyon olan Litvanya Nişancılar Birliği, sivil savunma kurumu olarak faaliyet göstermektedir.
NATO'ya göre Litvanya 2020 yılında GSYİH'sının %2.13'ünü ulusal savunmaya ayırmıştır.[162] Uzun süre, özellikle 2008 küresel mali krizinden sonra Litvanya savunma harcamaları konusunda NATO müttefiklerinin gerisinde kalmıştır. Ancak son yıllarda fonları hızla artırarak 2019'da NATO'nun %2 yönergesini aşmıştır.
Litvanya Cumhurbaşkanı Gitanas Nausėda, 22 Nisan 2022'de yaptığı bir toplantıda Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından NATO'nun Litvanya'da ve Avrupa'nın doğu kanadında daha fazla asker konuşlandırması gerektiğini belirtti.[163]
Litvanya'da insan hakları, ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1990 yılından bu yana önemli ölçüde gelişme göstermiştir. Sınır Tanımayan Gazeteciler'in 2024 Basın Özgürlüğü Endeksi'nde on üçüncü sırada yer alan Litvanya'da[164] çeşitli yasal ve etik ihlallere rağmen gazetecilerin nispeten elverişli bir ortamda çalıştığı bildirilmiştir.[165] Ülkede 2000-2010 yılları arasında, yerel ve bölgesel basının sık sık kişisel hakları ihlal etmekle suçlanması nedeniyle mahkemelerde toplam 677 dava açılmıştır.[166]Freedom House tarafından da özgür ülkeler kategorisinde sınıflandırılan ülke[167]Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne taraf olan Litvanya vatandaşlarına geniş kapsamlı haklar ve özgürlükler sağlamaktadır. Ülkede ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü ve toplanma özgürlüğü anayasal güvence altında olsa da[168] hükûmetin son yıllarda bunu kontrolü altına almaya odaklandığı gözlemlenmektedir.[169]
Litvanya Cumhuriyeti yasaları, Litvanya'da ikamet eden ulusal azınlıklara, devlete bağlı veya devlet destekli okul öncesi kurumlarda, genel eğitim kurumlarında kendi ana dillerinde ders görme hakkını garanti etmektedir.[175] Yine de ülkede Çingene, Yahudi ve Polonyalı azınlığa karşı ayrımcılık vakaları görülebilmektedir. Vilnius bölgesinde yaşayan Polonyalı azınlığın aslında "Polonyalılaştırılmış Litvanlar" olduğunu ve "gerçekte nereye ait olduklarını anlamaktan aciz" olduklarını ifade eden Litvanya'nın eski eğitim ve bilim bakanı Zigmas Zinkevičius, bu azınlığı yeniden Litvanlaştırmanın "her özverili Litvanyalının bir görevi" olduğunu söylemiştir.[176]
Estonya, Letonya ve Litvanya'da kişi başına düşen reel GSYİH gelişimiKişi başına düşen GSYİH'ye göre Litvanya illeri, 2022[128]Dünyanın geri kalanıyla karşılaştırıldığında Litvanya'nın kişi başına düşen GSYİH'si (2022)[177]
Tarım ürünleri ve gıda ihracatın %18'ini oluştururken diğer önemli sektörler arasında kimyasal ürünler ve plastikler (%18), makine ve cihazlar (%16), mineral ürünler (%15) ile ahşap ve mobilya (%13) yer almaktadır.[185] 2016 itibarıyla ihracatın yarısından fazlası Rusya (%14), Letonya (%10), Polonya (%9), Almanya (%8), Estonya (%5), İsveç (%) ve Birleşik Krallık (%4) olmak üzere yedi ülkeye yönelmektedir.[186] İhracat, 2017'de GSYİH'nin %81'ine denk gelmektedir.[187]
GSYİH, 2009'a kadar geçen on yıl boyunca çok yüksek reel büyüme oranları sergilemiş ve 2007'de %11 ile zirve yapmıştır. Bu nedenle ülke, sıkça Baltık Kaplanı olarak anılmıştır. Ancak 2007-2008 finansal krizi neticesinde, 2009'da GSYİH %15 daralmış[188] ve işsizlik oranı 2010'da %17,8'e ulaşmıştır.[189] Bu tarihten itibaren büyüme oldukça yavaşlamıştır. Uluslararası Para Fonuna (IMF) göre, mali koşullar büyümeyi teşvik edici nitelikte olup finansal sağlamlık göstergeleri güçlü kalmaktadır. Kamu borç oranı, 2016'da GSYİH'nin %40'ı iken 2008'de %15'ine denk gelmekteydi.[190]
Doğrudan yabancı yatırımın (FDI) %95'ten fazlası Avrupa Birliği ülkelerinden gelmektedir. İsveç, tarihsel olarak en büyük yatırımcı olup ülkedeki doğrudan yabancı yatırımın %20 ila %30 arasında bir oranını oluşturmaktadır.[191] Litvanya'ya yapılan doğrudan yabancı yatırım 2017'de hızla arttı ve şimdiye kadar kaydedilen en yüksek sıfırdan yatırım projesi sayısına ulaştı. Aynı sene Litvanya, yatırım projelerinin ortalama iş değeri açısından İrlanda ve Singapur'dan sonra üçüncü sırada yer almıştır.[192] ABD, 2017'de toplam doğrudan yabancı yatırımın %25'i ile önde gelen kaynak ülke olmuştur. Hemen ardından her biri toplam proje sayısının %11'ini temsil eden Almanya ve Birleşik Krallık bulunmaktadır.[193] Eurostat verilerine göre, 2017'de ülkenin ihracat değeri sadece Baltık ülkelerinde değil, tüm Avrupa'da %17 ile en hızlı büyümeyi kaydetmiştir.[194]
2004 ile 2016 arasında, Litvanyalıların beşte biri, öncelikle yetersiz gelir nedeniyle[195] ya da eğitim arayışıyla emekliye ayrılmıştır. Uzun vadeli göç ve ekonomik büyüme, işgücü piyasasında bir kıtlığa[196] ve maaş artışının işgücü verimliliğindeki artıştan daha büyük olmasına neden olmuştur.[197] 2022'de işsizlik %5,5'e düşmüştür.[198]
2022 itibarıyla Litvanyalıların kişi başına düşen millî gelir 32.000 dolar, ortalama ise 70.000 dolar iken toplam millî gelir 147 milyar dolardı.[199] 2023'ün ikinci çeyreği itibarıyla Litvanya'da ortalama aylık brüt maaş 2.000 euro idi.[200]
Litvanya, artan oranlı bir vergi tarifesi yerine düz oranlı vergi sistemini uygulamaktadır. Kişisel gelir vergisi (%15) ve kurumlar vergisi (%15) oranları Avrupa Birliği'nin en düşükleri arasındadır.[201] Ülkede sermaye üzerindeki dolaylı vergi oranı (%9.8) Avrupa Birliği'ndeki en düşük orandır. Kurumlar vergisi oranı %15 ve küçük işletmeler için %5'dir. Ülkede yedi adet serbest ekonomik bölge faaliyet göstermektedir.[202]
Gelişmekte olan bilgi teknolojisi sektörü geliri 2016'da 2 milyar euroya ulaşmıştır.[203] Sadece 2017'de hükûmet ve Litvanya Merkez Bankası'nın prosedürleri basitleştirmesinin bir sonucu olarak[204] 35 adet FinTech şirketi Litvanya'ya gelmiştir.[205] Avrupa'nın ilk uluslararası Blockchain Merkezi, 2018'de Vilnius'ta açılmıştır.[206] 2018'de Google, Litvanya'da bir ödeme şirketi kurmuştur.[207]
Şirketler
2023 mali yılı itibarıyla gelirlerine göre Litvanya'nın en büyük şirketleri:[208][209]
Litvanya'da tarım, Cilalı Taş Devri'ne, milattan önce 3000 ile 1000 yılları arasına kadar uzanan bir maziye sahiptir.[210] Asırlar boyunca da Litvanya'nın en mühim meşguliyetlerinden biri olmuştur. Litvanya'nın 2004 yılında Avrupa Birliği’ne katılımı ülke için tarımda yeni bir devri başlatmıştır. Avrupa Birliği, gıda emniyeti ve temizliği hususunda pek yüksek standartlar takip etmektedir. 1999 yılında Seimas tarafından Ürün Güvenliği Kanununu ve 2000 yılında da bir Gıda Kanunu kabul edilmiştir.[211][212] Ziraî piyasadaki reformlar, bu iki kanun esas alınarak icra edilmiştir.
2016 yılında ziraî üretim 2,3 milyar euro olarak gerçekleşmiştir. Hububat mahsulleri en büyük kısmı (5710 ton) teşkil ederken, diğer önemli türler arasında şeker pancarı (934 ton), kanola (393 ton) ve patates (340 ton) yer aldı. Yabancı pazarlara toplam 4.385 milyon euro değerinde ürün ihraç edildi. Bunun 3.165 milyon euroluk kısmı Litvanya menşeli ürünlerdi. Tarım ve gıda ürünlerinin ihracatı, tüm mal ihracatının %19'unu oluşturmuştur.[213]
Organik tarım giderek daha popüler hâle gelmektedir. "Organik yetiştirici ve üretici" statüsü, kamu kurumu Ekoagros tarafından verilmektedir. 2016 yılında 2539 böyle çiftlik, 225.542 hektar alanı kaplamaktaydı. Bu alanların %43'ü tahıllar, %31'i çok yıllık otlar, %14'ü baklagiller ve %12'si diğer bitkilerden oluşuyordu.[214]
1579 yılında Vilnius Üniversitesinin kuruluşu, Litvanya'da ilmî ve akademik bir topluluğun gelişmesinde mühim bir etken olmuştur. Üniversite Georg Forster, Jean-Emmanuel Gilibert, Johann Peter Frank gibi önemli bilim insanlarını ve düşünürleri ağırlamıştır. 17. asır topçu mütehassısı Kazimieras Simonavičius, roket endüstrisinin müessisi olarak kabul edilir. Artis Magnae Artilleriae adlı eseri, Avrupa'da temel bir topçu el kitabı olarak kullanılmıştır ve roketlerin (askerî ve sivil maksatlar için) kalibresi, inşası, üretimi ve hususiyetleri hakkında geniş bir bölüm ihtiva etmektedir.[215][216] Botanist Jurgis Pabrėža (1771–1849), Samogit lehçesiyle yazılmış Litvanya florasının ilk sistematik rehberi olan Taislius auguminis (Botanik) adlı eseri, Latin-Litvanca bitki isimleri sözlüğünü ve ilk Litvanya coğrafya ders kitabını telif etmiştir. Grotthuss mekanizmasını öne süren Alman bilim insanı Theodor Grotthuss (1785–1822), Gedučiai malikânesinde yaşamış ve çalışmış, köylülerin eğitimini ve refahını artırma gayretleriyle mahallî bir şöhret kazanmıştır.[217]
Litvanya, 2018 yılında CERN üye devleti olmuştur.[238] En ileri bilimsel araştırmalar Yaşam Bilimleri Merkezi,[239] Fizik Bilimleri ve Teknoloji Merkezi'nde yürütülmektedir.[240]
2016 yılı hesaplamalarına göre, Litvanya'nın biyoteknoloji ve yaşam bilimleri sektörünün yıllık büyüme oranı son 5 yılda %22 oldu. Litvanya yaşam bilimleri ve biyoteknoloji endüstrisinde 16 akademik kurum, 15 Ar-Ge merkezi (bilim parkları ve inovasyon vadileri) ve 370'den fazla üretici faaliyet göstermektedir.[241]
2008 yılında, Litvanya bilimsel araştırma altyapısını geliştirmek ve iş ile bilim işbirliğini teşvik etmek amacıyla Vadi geliştirme programı başlatıldı. Toplamda beş Ar-Ge Vadisi kuruluştur: Jūrinis (deniz teknolojileri), Nemunas (tarım, biyoenerji, ormancılık), Saulėtekis (lazer ve ışık, yarı iletken maddeler), Santara (biyoteknoloji, tıp), Santaka (sürdürülebilir kimya ve eczacılık).[242] Litvanya İnovasyon Merkezi, yenilikler ve araştırma kurumları için destek sağlamak amacıyla kurulmuştur.[243]
2023 yılı istatistiklerine nazaran, Litvanya'yı ziyaret eden yabancı turistlerin sayısı 1,4 milyonu bulmuş ve bu turistler en az bir gece ikamet etmişlerdir. En fazla turist Polonya'dan (173.500), Letonya'dan (144.300), Belarus'tan (141.900), Almanya'dan (127.400), Birleşik Krallık'tan (74.200), Amerika Birleşik Devletleri'nden (69.700), Ukrayna'dan (67.000) ve Estonya'dan (61.300) gelmiştir.[248]
Dahili turizm de artış göstermektedir. Halihazırda Litvanya'da yaklaşık 1000'e yakın turistik mekân mevcuttur. Çoğunlukla turistler Vilnius, Klaipėda ve Kaunas gibi büyük şehirleri; Neringa ve Palanga gibi sahil tatil beldelerini ve Druskininkai ve Birštonas gibi kaplıca şehirlerini ziyaret etmektedir.[249]
Sıcak hava balonu bilhassa Vilnius ve Trakai'de rağbet görmektedir. Bisiklet turizmi de bilhassa Litvanya Kıyı Bisiklet Rotası'nda gelişme göstermektedir. EuroVelo rotaları EV10, EV11, EV13 Litvanya'dan geçmektedir. Bisiklet yollarının toplam mesafesi 3769 km olup bunun 1988 km'si asfalt kaplamadır.[250]Nemunas Deltası Bölgesel Parkı ve Žuvintas kuş gözlemciliği ile meşhurdur.[251]
2027 yılına kadar 3,2 milyar €'ya, yani GSYİH'nin %7'sine yükselmesi beklenen turizm gelirleri[252] 2023'te 1,7 milyar €'ya, yani GSYİH'nin %2,3'üne düşmüştür. Bununla birlikte COVID-19 pandemisinden sonra turizm tekrar bir ivme kazanmaktadır.[253]
Litvanya gelişmiş bir iletişim altyapısına sahiptir. Ülkede 2,8 milyon vatandaş[254] ve 5 milyon SIM kart bulunmaktadır.[255] LTE (4G) mobil ağı, Litvanya'nın %97'sini kapsamaktadır.[256] Sabit telefon hatlarının kullanımı, mobil hücresel hizmetlerin hızlı genişlemesi nedeniyle hızla azalmaktadır.[257]
2017 yılında Litvanya, ortalama mobil geniş bant hızlarında dünya genelinde ilk 30'da ve ortalama sabit geniş bant hızlarında ilk 20'de yer aldı.[258] Aynı yıl ülke 4G LTE yaygınlığı açısından dünya genelinde 7. sırada yer aldı. 2016 yılında Birleşmiş Milletler'in e-katılım endeksinde Litvanya 17. sırada yer almıştır.[259][260]
Litvanya'da dört adet TIER III veri merkezi bulunmaktadır.[261] Cloudscene'e göre Litvanya, veri merkezi yoğunluğu açısından dünya genelinde 44. sırada yer almaktadır.[262]
2005-2013 yılları arasında gerçekleştirilen uzun vadeli proje olan Kırsal Alanlar Genişbant Ağı'nın Geliştirilmesi (RAIN) projesi, kırsal bölgelerdeki sakinlere, devlet ve belediye yetkililerine ve işletmelere fiber optik geniş bant erişimi sağlama amacıyla başlatıldı. RAIN altyapısı, 51 iletişim operatörünün müşterilerine ağ hizmeti sunmasına olanak tanımaktadır. Proje, Avrupa Birliği ve Litvanya hükûmeti tarafından finanse edilmiştir.[263][264] 2017 yılında Litvanya hanelerinin %72'si internete erişim sağlamakta olup bu oran AB'nin en düşük oranlarından biriydi ve 2016'da CIA World Factbook'a göre ülke dünya genelinde 97. sıradaydı.[265] 2021 yılı itibarıyla ülkede 2,4 milyon internet kullanıcısı bulunmaktadır.[266] FTTH Council Europe'a göre, Eylül 2016 itibarıyla Litvanya, Avrupa'da en yüksek FTTH (eve kadar fiber) yaygınlık oranına sahiptir (%36,8).[267]
Litvanya'daki başlıca otoyolların harita üzerinde gösterimi
Litvanya, demiryolu bağlantısına ilk kez 19. yüzyılın ortalarında Sankt-Peterburg-Varşova Demiryolu inşa edildiğinde kavuştu. Bu hat, Daugavpils'ten başlayarak Vilnius ve Kaunas üzerinden Virbalis'e kadar uzanıyordu. İlk ve halen faaliyette olan tek tünel ise 1860 yılında tamamlanmıştır.
Bugün Litvanya'da demiryolu taşımacılığı, 1,762 km uzunluğunda ve 1,520 mm genişliğindeki Rus hat açıklığına sahip demiryollarından oluşur. Bu hatların 122 km'lik kısmı elektrifikasyona sahiptir. Ancak bu demiryolu ağı Avrupa standart hat açıklığı ile uyumsuz olduğundan trenlerin değiştirilmesi gerekmektedir.[268] Litvanya'da ayrıca 115 km uzunluğunda standart hat açıklığına sahip demiryolu hatları da bulunmaktadır. Ülkede taşınan tüm yurt içi yüklerin yarısından fazlası demiryolu ile taşınmaktadır. Helsinki, Tallinn, Riga, Kaunas, Varşova ve Berlin'i birbirine bağlayacak olan Trans-Avrupa standart hat ölçülü Rail Baltica demiryolu hattının inşaatı ise devam etmektedir.[269] Litvanya'daki demiryolu hatlarının çoğunu işleten Lietuvos Geležinkeliai, 2017 yılında Avrupa Birliği tekel karşıtı yasalarını ihlal etmesi ve haksız rekabet gerekçesiyle AB tarafından cezalandırılmıştır.[270]
Ulaştırma sektörü, Litvanya ekonomisindeki üçüncü en büyük sektördür.[271] Litvanyalı nakliye şirketleri, 2016[272] ve 2017[273] yıllarında büyük ve rekor kıran kamyon siparişleriyle dikkat çekti. Litvanya'daki ticari kamyon trafiğinin neredeyse %90'ı uluslararası taşımacılık dahilindedir ve bu oran Avrupa Birliği ülkeleri arasında en yüksektir.[274]
Litvanya, geniş ve kapsamlı bir otoyol ağına sahiptir. Dünya Ekonomik Forumu (WEF), Litvanya yollarını 7 üzerinden 4,7 puanla değerlendirirken[275] Litvanya Karayolu İdaresi (LAKD) bu yolları 10 üzerinden 6,5 olarak derecelendirmiştir.[276]
Klaipėda Limanı Litvanya'nın tek ticari yük limanıdır. 2011 yılında toplam 45,5 milyon tonluk yük elleçlenmiştir.[277] AB'nin en büyük 20 limanı arasında yer almamakla birlikte[278][279]Baltık Denizi bölgesinin sekizinci en büyük limanı olan Klaipėda Limanı,[280][281] sürekli genişleme planlarıyla büyümeye devam etmektedir.[282]
2022 yılı itibarıyla, Litvanya İç Su Yolları İdaresi (LIWA, Litvanca: Vidaus vandens kelių direkcija), Nemunas Nehri'nde yük taşımacılığını yeniden canlandırmak için bir strateji geliştirmiştir. Elektrikli gemi filosu, Baltık Denizi kıyısındaki Klaipėda Limanı ile Kaunas'taki sanayi ve ulaşım merkezi arasında 260 km yol kat edecektir.[283] Bu proje, toplamda 75,7 milyon euro başlangıç yatırımı gerektirmekte olup yıllık 48.000 adet kamyon seferine olan ihtiyacı ortadan kaldırmayı hedeflemektedir.[284][285]
Litvanya, Avrupa'nın en büyük tatlı su kaynaklarına sahip ülkelerden biridir. Avrupa'da sadece Litvanya ve Danimarka tamamen tatlı yeraltı suyuna sahiptir.[290][291] Litvanyalılar günde yaklaşık 0,5 milyon metreküp su tüketirler ki bu, keşfedilmiş tüm tatlı yeraltı suyu kaynaklarının sadece %12-14'ünü oluşturur.[292] İçme suyu, yeryüzü yüzeyindeki kirlilikten korunan derin katmanlardan geldiğinden ülkedeki su kalitesi çok yüksektir. Sondaj derinliği genellikle 30-50 metre arasında olsa da Klaipėda Bölgesi'nde bu derinlik 250 metreye kadar ulaşabilir. Bu özellikleri sayesinde Litvanya, merkezi su temini için yeraltı suyunu kullanan az sayıdaki Avrupa ülkesinden biridir. Geniş yeraltı tatlı su rezervleri ile Litvanya, mineral açısından zengin suyu diğer ülkelere ihraç eder. Onaylanmış mineral su miktarı yılda yaklaşık 2,7 milyon metreküp olup üretim toplam mineral su kaynaklarının sadece %4-5'ini kapsar.[293]
Vilnius, merkezi su teminini kirlenmeden korunan ve insan sağlığına zararlı nitrat veya nitrit içermeyen derin su kaynaklarından sağlayan tek Baltık başkentidir. Litvanya'da su, kimyasal kullanılmadan temizlenir. Ülkede tüketilen suyun yaklaşık %20'si filtrelenmemiş, çok yüksek kalitedeki sudur.[294]
Enerji ithalatını ve kaynaklarını çeşitlendirmek, Litvanya'nın temel enerji stratejisidir.[295] 2012'de Lietuvos Seimas tarafından belirlenen Ulusal Enerji Bağımsızlık stratejisinde uzun vadeli hedefler tanımlandı.[296] Bu stratejik enerji bağımsızlığı girişimlerinin toplam maliyetinin 6,3 ila 7,8 milyar Euro arasında olacağı ve yıllık olarak 0,9 ila 1,1 milyar Euro tasarruf sağlayacağı öngörülmektedir.
Ignalina Nükleer Güç Santrali'nin kapatılmasından sonra Litvanya, elektrik ihracatçısından ithalatçısına dönüştü. Birinci ünite, Litvanya'nın Avrupa Birliği'ne katılım şartı olarak Aralık 2004'te, ikinci ünite ise 31 Aralık 2009'da kapatıldı. Visaginas Nükleer Güç Santrali'nin inşası için öneriler sunuldu.[297] Ekim 2012'de yapılan bağlayıcı olmayan referandumda seçmenlerin %63'ü yeni bir nükleer santral istemediğini belirtti ve bu durum Visaginas projesinin geleceğini belirsiz hale getirdi.[298]
Litvanya'nın elektrik enerjisinin ana kaynağı Elektrėnai Elektrik Santrali'dir. Bunun yanı sıra Kruonis Pompajlı Hidroelektrik Santrali ve Kaunas Hidroelektrik Santrali de ülkenin önemli enerji kaynakları arasındadır. Kruonis Pompalı Depolama Santrali, Baltık ülkeleri arasında güç sistemi operasyonlarını düzenleyen tek santraldir ve 12 saat boyunca 900 MW üretim kapasitesine sahiptir.[299] 2015 yılı itibarıyla Litvanya, elektrik enerjisinin %66'sını ithal edilmekteydi.[300] Ülkenin ilk jeotermal ısıtma tesisi olan Klaipėda Jeotermal Gösterim Tesisi, Baltık Denizi bölgesinde 2004 yılında kurulmuştur.
İsveç-Litvanya arası denizaltı elektrik bağlantısı NordBalt ve Litvanya-Polonya elektrik bağlantısı LitPol Link 2015 yılının sonunda hizmete girmiştir.[301]
2018 yılında, Baltık ülkelerinin elektrik şebekesinin Kıta Avrupası senkron şebekesi ile uyumlu hale getirilmesi süreci başlamıştır.[302] 2016'da Litvanya'da tüketilen elektriğin %20,8'i yenilenebilir kaynaklardan elde edilmiştir.[303]
Litvanya'nın doğalgaz piyasasında Rus Gazprom'un etksini kırma amacıyla[304][305] Baltık bölgesindeki ilk büyük ölçekli LNG ithalat terminali olan Klaipėda LNG FSRU, 2014 yılında Klaipėda limanında kurulmuştur. Klaipėda LNG terminali, Litvanya'nın enerji piyasasını çeşitlendirme hedefini vurgulamak adına İngilizce "Independence" ismiyle anılmaktadır. Norveçli Equinor şirketi, 2015'ten 2020'ye kadar yıllık 540 milyon metreküp doğalgaz tedarik etmiştir.[306] Terminal, gelecekte Litvanya'nın talebini %100, Letonya ve Estonya'nın taleplerini ise %90 oranında karşılayacak kapasitededir.[307] 2022 yılında faaliyete geçen Litvanya-Polonya Doğalgaz Boru Hattı (GIPL), iki ülke arasında doğalgaz bağlantısını sağlamaktadır.
Litvanya'nın nüfus yoğunluğunun belediyelere göre dağılımı
Cilalı Taş Devri'nden bu yana Litvanya'nın demografik yapısı oldukça homojen kalmıştır. Günümüz Litvanlarının atalarıyla benzer genetik yapıya sahip olma olasılığı yüksektir.[308][309][310] Litvanya nüfusu, etnik alt gruplar arasında belirgin genetik farklılıklar göstermeyen homojen bir yapıya sahiptir.[311]
2004 yılında Litvanya nüfusu üzerinde yapılan mitokondriyal DNA (MtDNA) analizi, Litvanların Kuzey ve Doğu Avrupa'daki Slav ve Fin-Ugor dillerini konuşan topluluklara genetik olarak yakın olduğunu ortaya koymuştur. Y Kromozomu SNP haplogrup analizi ise Litvanların genetik olarak en çok Letonlar ve Estonlarla ilişkili olduklarını göstermiştir.[312]
2021 yılında nüfusun yaş dağılımı şu şekildeydi:
0-14 yaş: %14,86 (erkek sayısı 214.113; kadın sayısı 203.117)
15-64 yaş: %65,19 (erkek sayısı 896.400; kadın sayısı 934.467)
65 yaş ve üzeri: %19,95 (erkek sayısı 195.269; kadın sayısı 365.014)[313]
Litvanya'nın doğurganlık oranıikame doğurganlığı düzeyinin altındadır. 2021'de Litvanya'da toplam doğurganlık oranı kadın başına 1,34 çocuk olarak kaydedilmiştir ve kadınların doğum yapma yaşı ortalama 30,3 yıldır. İlk doğum yaşı ise ortalama 28,2 yıldır. 15-44 yaş aralığında cinsiyet oranı erkek lehinedir ve her kadın başına 1,0352 erkek düşmektedir.[313] 2021 itibarıyla doğumların %25,6'sı evli olmayan kadınlar tarafından gerçekleştirilmiştir. Aynı yıl kadınlar için ilk evlenme yaşı ortalama 28,3 yıl, erkekler için ise 30,5 yıl olarak belirlenmiştir.[313]
Etnik kökenlerine göre Litvanya nüfusu (2024)[314]
Litvanlar
%82.6
Polonyalılar
%6.3
Ruslar
%5.0
Belaruslular
%2.1
Ukraynalılar
%1.7
Diğer
%2.3
Litvanya, Baltık Devletleri arasında en homojen nüfusa sahip ülkedir. Etnik Litvanlar, ülke nüfusunun yaklaşık beşte dördünü oluşturmaktadır. 2024 yılı itibarıyla yaklaşık 2,8 milyon olan Litvanya nüfusunun %82,6'sını resmî dil olan Litvancayı konuşan Litvanlar oluşturmaktadır. Polonyalılar (%6,3), Ruslar (%5,0), Belaruslular (%2,1) ve Ukraynalılar (%1,7) ülkenin en büyük azınlık gruplarıdır.[315]
Resmî dil Litvanca olmakla birlikte bazı bölgelerde Lehçe, Rusça, Belarusça ve Ukraynaca gibi azınlık dilleri de konuşulmaktadır. Azınlıkların ve bu dillerin en yoğun olduğu bölgeler Šalčininkai, Visaginas ve Vilnius ilçe belediyesidir.[315] Litvanya'daki küçük Yahudi topluluğunun üyeleri Yidiş dilini konuşmaktadır. Devlet yasaları azınlık dillerinde eğitimi garanti altına almakta ve azınlıkların yoğun olarak yaşadığı bölgelerde, Lehçenin eğitim dili olarak en yaygın olduğu birçok devlet okulu bulunmaktadır.[319]
2021 Litvanya nüfus sayımı anketine göre ülke nüfusunun %85,33'ü ana dil olarak Litvanca, %6,8'i Rusça ve %5,1'i ise Lehçe konuşmaktadır. 2021 yılı itibarıyla, Litvanya'da yaşayanların %60,6'sı yabancı dil olarak Rusça, %31,1'i İngilizce, %10,5'i Litvanca, %8'i Almanca, %7,9'u Lehçe, %1,9'u Fransızca ve %2,6'sı ise diğer dilleri konuşmaktadır.[320] Litvanya'daki okulların çoğunda birinci yabancı dil olarak İngilizce öğretilmekle beraber öğrenciler bazı okullarda Almanca, Fransızca veya Rusça da öğrenebilmektedir. Litvanya'daki gençlerin yaklaşık %80'i İngilizce bilmektedir.[321]
1990'lardan bu yana Alytus, Marijampolė, Utena, Plungė ve Mažeikiai gibi bölgesel merkezlerin planlanmasıyla yapılan teşviklere karşın şehirlere doğru nüfus hareketi hâlâ devam etmektedir. 21. yüzyılın başlarında toplam nüfusun yaklaşık üçte ikisi şehirlerde yaşamaktaydı. 2021 itibarıyla toplam nüfusun %68,19'u kentsel alanlarda yaşamaktadır.[313] Litvanya'nın kentsel alanları arasında 708.203 nüfuslu Vilnius, 391.153 nüfuslu Kaunas ve 124.526 nüfuslu Panevėžys bulunmaktadır.[323]Financial Times'ın fDI araştırmasına göre Vilnius, 2018-19 sıralamasında orta ölçekli Avrupa şehirleri kategorisinde dördüncü, 2022-23 sıralamasında ikinci, 2023 sıralamasında ise yine ikinci sırada yer almıştır. Ayrıca 2021-22 dünya genel sıralamasında 24. sırayı almıştır. Vilnius ili ise 2018-19'da küçük Avrupa bölgeleri kategorisinde onuncu, 2022-23 ve 2023 sıralamalarında beşinci olmuştur.[324][325][326][327]
Litvanya, tüm vatandaşlarına ve ülkede uzun süreli kayıtlı bir şekilde ikamet etmiş sakinlerine devlet tarafından finanse edilen ücretsiz sağlık hizmeti sunar.[328] Ülkede ayrıca özel sağlık sektörü de bulunmaktadır. 2003-2012 yılları arasında hastaneler ağı, geniş kapsamlı sağlık hizmeti reformlarının bir parçası olarak yeniden yapılandırıldı. Bu süreç, 2003-2005 yıllarında ambülatuvar hizmetlerin ve birinci basamak sağlık hizmetlerinin genişletilmesiyle başladı.[329]
2023 itibarıyla Litvanya'da beklenen yaşam süresi 76,0 yıl olarak kaydedildi. Bu süre erkekler için 70,6 yıl ve kadınlar için 81,6 yıldır.[330]Bebek ölüm oranı ise 2022 yılı itibarıyla 1.000 doğum başına 3,5'tir.[331] 2007'de nüfus artış hızı yıllık %0,3 oranında arttı. Ülkedeki intihar vakalarında dramatik bir artış yaşandığı 1990'lardan[332] günümüze intihar oranları sürekli olarak düşüş göstermektedir. Ancak bu oran hâlâ AB ve OECD ülkeleri arasındaki en yüksek seviyelerden biridir. 2019 itibarıyla intihar oranı 100.000 kişi başına 20,2'dir.[332]Litvanya'daki intiharlar üzerine yapılan araştırmalar yüksek oranların psikolojik ve ekonomik nedenlere dayandığını göstermektedir. Bu nedenler arasında toplumsal değişimler, ekonomik durgunluklar, yüksek derece alkol kullanımı, toplumsal hoşgörüsüzlük ve zorbalanma yer almaktadır.[333]
2000 yılı itibarıyla Litvanya'daki sağlık kurumlarının çoğunluğu kâr amacı gütmeyen kuruluşlara dönüştü ve çoğunlukla cepten ödenen ayakta tedavi hizmetleri sunan bir özel sektör oluştu. Sağlık Bakanlığı, iki büyük Litvanya eğitim hastanesinin işletiminde yer almakta ve birkaç sağlık tesisi yönetmektedir. Bakanlık ayrıca Devlet Halk Sağlığı Merkezi'ni yöneterek yerel şubeleriyle birlikte on il halk sağlığı merkezini içeren halk sağlığı ağının idaresini üstlenmektedir. On ilde il hastaneleri ve uzman sağlık tesisleri bulunmaktadır.[334]
Litvanya'da zorunlu sağlık sigortası uygulaması mevcuttur. Vilnius, Kaunas, Klaipėda, Šiauliai ve Panevėžys olmak üzere beş bölgesel sağlık sigortası fonu bulunmaktadır. Ekonomik olarak aktif olan bireyler için katkılar gelirlerinin %9'u oranında alınmaktadır.[335]
Acil tıbbi hizmetler tüm vatandaşlara ücretsiz olarak sunulmaktadır. Hastane tedavisi gibi ikincil ve üçüncül sebeplerle sağlık hizmetlerine erişim genellikle bir pratisyen hekim tarafından yönlendirme yoluyla gerçekleştirilir.[336] Litvanya ayrıca Avrupa'daki en düşük sağlık hizmeti ücretlerinden birine sahiptir.[337]
Nüfusun %3,7'si, çoğunlukla Rus azınlıktan olmak üzere Doğu Ortodoks'tur.[338]Eski İnananlar topluluğu nüfusun %0,6'sını oluşturur ve kökenleri 1660'lı yıllara kadar dayanır.
Hinduizm, Litvanya'da nispeten yeni ve azınlıkta olan bir dindir. ISKCON (Litvanca: Krišnos sąmonės judėjimas), Sathya Sai Baba, Brahma Kumaris ve Osho Rajneesh gibi Hindu organizasyonları tarafından yayılmaktadır. 1979'a kadar uzanan Krishna takipçileriyle ISKCON ülkedeki en büyük ve en eski harekettir. Vilnius, Klaipėda ve Kaunas'ta üç merkezi bulunmaktadır. Brahma Kumaris, Vilnius'un Antakalnis bucağında bir merkez işletmektedir.
Lipka Tatarlarıİslam inançlarını sürdürmektedirler. Litvanya, tarihsel olarak önemli bir Yahudi topluluğuna da ev sahipliği yapmıştır ve ülke 18. yüzyıldan II. Dünya Savaşı'nın eşiğine kadar önemli bir Yahudi ilim ve kültürü merkezi olmuştur. Haziran 1941'de Litvanya'da yaşayan yaklaşık 220.000 Yahudi'nin neredeyse tamamı Holokost sırasında öldürülmüştür.[341][342] 2009 sonunda Litvanya Yahudi topluluğu yaklaşık 4.000 kişiden oluşuyordu.[343]
Ramiva, eski dinî uygulamaların neopagan yeniden canlanması olarak yıllar içinde popülerlik kazanmıştır. Ramiva, örf ve adetlerde hayatta kalmayı başarmış pagan geleneklerini sürdürdüğünü iddia eder.[344][345][346] Doğanın kutsallığını vurgulayan ve atalara tapınma unsurlarına sahip çok tanrılı bir pagan inancıdır.[347] 2001 nüfus sayımına göre Litvanya'da 1.270 adet bu Baltık inancına sahip insan vardı.[348] Bu sayı, 2011 nüfus sayımında 5.118'e yükselmiştir.[349]
Litvanya Anayasası, öğrencilerin 16 yaşında tamamladıkları on yıllık eğitimi zorunlu kılar ve başarılı öğrenciler için ücretsiz kamu yükseköğretimi garantisi verir.[351]Eğitim ve Bilim Bakanlığı, ulusal eğitim politikalarını ve hedeflerini belirleyerek bu politikaların Seimas'ta oylanmasını sağlar. Yasalar yükseköğretim, mesleki eğitim, hukuk ve bilim, yetişkin eğitimi ve özel eğitim standartlarına ilişkin genel hükümlerle uzun vadeli eğitim stratejisini düzenler.[352] 2016 yılında GSYİH'nin %5,4'ü veya toplam kamu harcamalarının %15,4'ü eğitime ayrılmıştır.[353]
Dünya Bankası'na göre, Litvanya'da 15 yaş ve üzeri nüfusun okuryazarlık oranı %100'dür.[354] Okul devam oranları AB ortalamasının üzerindedir ve okul terk oranı AB'ye kıyasla daha düşüktür. Eurostat verilerine göre Litvanya, ortaöğretim mezuniyet oranında %93,3 ile AB ülkeleri arasında önde gelir.[355] OECD verilerine göre Litvanya, yükseköğretim mezuniyet oranında dünyada ilk beş ülke arasında yer alır.[356] 2016 itibarıyla, 25-34 yaş grubundaki nüfusun %54,9'u ve 55-64 yaş grubundaki nüfusun %30,7'si yükseköğretimi tamamlamıştır.[356] STEM (fen, teknoloji, mühendislik ve matematik) alanlarında yükseköğretim mezunlarının oranı %29 iken iş, yönetim ve hukuk alanlarında bu oran %25'dir ve her iki oran da OECD ortalamasının üzerindedir.[357]
Güneş Vadisi'ndeki Yaşam Bilimleri Merkezi'nde yer alan Vilnius Üniversitesi binası
Litvanya'nın modern eğitim sisteminde çeşitli yapısal sorunlar bulunur. Yetersiz finansman, kalite sorunları ve azalan öğrenci nüfusu en yaygın olanlarıdır. Litvanya'daki öğretmen maaşları, AB içinde en düşük seviyededir[358] ve bu durum, 2014,[359] 2015[360] ve 2016[361][362] yıllarındaki ulusal öğretmen grevlerinin temel sebebidir. Yükseköğretim sektöründeki maaşlar da düşük olup birçok profesör gelirlerini artırmak için ikinci bir işte çalışmaktadır.[363] 2010 PISA raporu, Litvanya'nın matematik, fen bilgisi ve okuduğunu anlama oranının OECD ortalamasının altında olduğunu göstermiştir.[364] 2015 PISA raporu da bu bulguları doğrulamıştır.[365] 2005 ve 2015 yılları arasında 6-19 yaş arası nüfus %36 oranında azalmıştır. Bu durum, öğrenci-öğretmen oranını düşürürken öğrenci başına harcamaları artırmakta, kırsal alanlardaki okulların yeniden yapılanma ve birleşme süreçlerine girmesine neden olmaktadır.[353] Diğer Baltık ülkelerinde olduğu gibi, Litvanya'da da yükseköğretim mezunlarının fazlalığı ve ikinci dil konuşabilen insan sayısının fazla olması beyin göçüne yol açmaktadır.
Litvanca (lietuvių kalba), Litvanya'nın resmî dili olup Avrupa Birliği'nin de resmî dillerinden biridir. Litvanya'da yaklaşık 2,96 milyon kişi anadili olarak Litvanca konuşurken yurtdışında bu sayı yaklaşık 200 bindir.
Bilinen en eski Litvanca açıklamalar 1520 ve 1530 yılları arasında, Johann Herolt'un Liber Discipuli de eruditione Christifidelium adlı kitabının kenar boşluklarına yazılmıştır. Görseldeki kelimeler: teprÿdav[ſ]ʒÿ (vurmasına/çarpmasına izin ver), vbagÿſte (yoksulluk).
Litvancanın iki ana lehçesi bulunmaktadır: Aukštaitija lehçesi ve Samogit lehçesi. Aukštaitija lehçesi Litvanya'nın merkezi, güney ve doğu bölgelerinde yaygınken Samogit lehçesi batı bölgesinde kullanılmaktadır.[377] Kendine özgü birçok kelime barındıran Samogit lehçesi bazı dilbilimciler tarafından ayrı bir dil olarak da değerlendirilmektedir.[378] Günümüzde bu iki lehçe arasındaki en belirgin fark, vurgulu ve vurgusuz iki ünlü olan "uo" ve "ie"nin farklı telaffuzudur.[377]
Yazılı Litvanya dilinin temelleri, 16. ve 17. yüzyıllarda Litvanyalı soylular ve bilim insanları tarafından atılmıştır. Bu kişiler Litvancanın gelişimine katkıda bulunmuş, sözlükler yazmış ve eserler yayımlamıştır. Mikalojus Daukša, Stanislovas Rapolionis, Abraomas Kulvietis, Jonas Bretkūnas, Martynas Mažvydas, Konstantinas Sirvydas ve Simonas Vaišnoras-Varniškis bu isimlerden bazılarıdır.[379] Litvancanın ilk dil bilgisi kitabı olan Grammatica Litvanica, 1653 yılında Danielius Kleinas tarafından Latince olarak basılmıştır.
Jonas Jablonskis'in çalışmaları, Litvanya edebiyatının lehçelerden standart dile geçişinde önemli bir rol oynamaktadır. Çalışmalarından elde ettiği materyallerin toplandığı 20 ciltlik Akademik Litvanca Sözlüğü günümüzde hâlâ araştırmalar ve metin düzenlemelerinde kullanılmaktadır. Jablonskis, Litvanca alfabesine "ū" harfini de kazandırmıştır.[380]
Orta Çağ'ın ana bilim dili olan Latincede yazılmış pek çok Litvan edebiyatı eseri bulunur. Bu tür edebiyatın en önemli örneklerinden biri Litvanya Kralı Mindaugas'ın fermanlarıdır. Gediminas'ın Mektupları da Litvan edebiyatının Latince yazılı mirasının önemli parçalarındandır.
Latince eser yazan ilk Litvan yazarlardan biri Nicolaus Hussovianus'tur. 1523'te yayımlanan Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis (Bizonların Ortaya Çıkışı, Vahşeti ve Avlanmasıyla İlgili Bir Şarkı) adlı şiiri, Litvanya'nın manzarasını, yaşam tarzını ve geleneklerini betimler, güncel siyasi sorunlarına değinir ve paganizm ile Hristiyanlık arasındaki çatışmayı yansıtır. Michalo Lituanus [lt] takma adıyla tanınan yazar (yaklaşık 1490 - 1560), 16. yüzyılın ortalarında De moribus tartarorum, lituanorum et moscorum (Tatarların, Litvanyalıların ve Moskovalıların Gelenekleri Üzerine) adlı bir inceleme yazmış, eseri 1615'te yayımlanmıştır. 16. yüzyıl Litvanya kültür hayatının dikkat çeken isimlerinden biri de İspanyol kökenli avukat ve şair Petrus Roysius Maurus Alcagnicensis'tir (yaklaşık 1505 - 1571). Vilnius'un belediye başkanı ve hukukçu olan Augustinus Rotundus (yaklaşık 1520-1582), 1560 civarındaki Litvanya'yı anlatan Latince eserler yazmıştır. 16. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan hümanist şair loannes Radvanus, Vergilius'un Anaeis'ine benzer bir destan yazmıştır. Litvanların ulusal destanı olması amacıyla yazılan Radivilias adlı eseri, 1588'de Vilnius'ta yayımlanmıştır.[382]
17. yüzyılda da Litvanyalı bilim insanları Latince yazmayı sürdürmüştür. Kazimieras Kojelavičius-Vijūkas ve Žygimantas Liauksminas teoloji, retorik ve müzik alanlarındaki Latince eserleriyle tanınır. Albertas Kojalavičius-Vijūkas, 19. yüzyıla kadar Litvanya tarihi için ana bilgi kaynağı olarak kullanılan Historiae Lituanae adlı tarih kitabını yazmıştır.[383]
Litvanca dilinde yazılmış ilk edebi eserler 16. yüzyılda yayımlanmaya başlamıştır. 1547'de Martynas Mažvydas, Litvanya'da basılan ilk kitap olan Katekizmo prasti žodžiai'yi (Kateşizm'in Basit Sözleri) derlenip yayımlamış ve basılı Litvanca edebiyatının ilk eseri olmuştur. Bu eseri Katechizmas ile Mikalojus Daukša takip etmiştir. 16. ve 17. yüzyıllarda Litvan edebiyatı tüm Hristiyan Avrupa'da olduğu gibi ağırlıklı olarak dinî içeriklidir.
Eski Litvan edebiyatının gelişimi (14 - 18. yüzyıllar), Aydınlanma Çağı'nın en önde gelen yazarlarından biri olan Kristijonas Donelaitis ile sona erer. Donelaitis'in altılı hece ölçüsüyle yazılmış Metai (Mevsimler) adlı şiiri,[384] Litvanya kurgu edebiyatı için bir dönüm noktası olarak kabul edilir.[385][386][387]
Klasisizm, Santimantalizm ve Romantizmin karışımıyla 19. yüzyılın ilk yarısında Litvanya edebiyatı Maironis, Antanas Baranauskas, Simonas Daukantas, Oscar Milosz ve Simonas Stanevičius tarafından temsil edilir.[384] 19. yüzyılda Litvanya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ilhakı sırasında Litvanca eserlere yönelik uygulanan basın yasağı, Knygnešiai (Kitap kaçakçıları) hareketinin oluşumuna yol açmıştır.[388] Litvanya'daki baskılara rağmen Latin alfabesiyle yazılmış Litvanca kitapların kaçakçılığını yaparak halkın kültürel mirasını koruyan ve dili yaşatmaya çalışan bu hareket, Litvan dili ve edebiyatının günümüze kadar hayatta kalabilmesinin en büyük nedenlerinden biri olmuştur.
Gryčia (19. yüzyılda inşa edilmiş geleneksel konut)
Litvanya aynı zamanda çok sayıda kalesi ile de dikkat çeker. Ülkede yaklaşık yirmi adet kale bulunmaktadır. Bunlardan bazıları yeniden inşa edilmek zorunda kalmış, bazıları ise kısmen ayakta kalmıştır. Birçok Litvan asilzadenin tarihî sarayları ve malikaneleri günümüze kadar ulaşmış ve restore edilmiştir.[392] Köy yaşamı Görkemli Vytautas zamanlarından beri sürmekte olup Zervynos ve Kapiniškiai gibi birçok etnografik nitelikte köy bulunmaktadır.[393] Rumšiškės, eski etnografik mimarinin korunduğu bir açık hava müzesidir.
İki savaş arası dönemde Litvanya'nın geçici başkenti Kaunas'ta Art Deco ve Litvanya Ulusal Romantizmi tarzında binalar inşa edilmiştir. Avrupa Mirası Etiketi ile ödüllendirilmiş bu binalar, Avrupa'da Art Deco'nun en güzel örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir.[394]
Litvanya Sanat Müzesi 1933 yılında kurulmuş olup ülkenin en büyük sanat koruma ve sergileme merkezidir.[395] Bu müze dışında önemli diğer müzeler arasında koleksiyonunun büyük bir kısmını kehribar eserlerin oluşturduğu Palanga Kehribar Müzesi, 20. ve 21. yüzyıl Litvanya sanatını sunan Ulusal Sanat Galerisi ile Litvanya arkeolojisi, tarihi ve etnik kültürünü sergileyen Ulusal Litvanya Müzesi bulunur. 2018 yılında, modern ve çağdaş Litvanya sanatına adanmış MO Müzesi ile Litvan sanat mirası ve eserlerini sergileyen Tartle[396] adında iki özel müze açılmıştır.
Litvanya, ülke içinde ve dışında tanınan birçok ünlü tiyatro yönetmenine ev sahipliği yapmaktadır. Bu yönetmenlerden biri de Oskaras Koršunovas'tır. Kendisi kırktan fazla özel ödül kazanmış olup en prestijli ödüllerinden biri İsveç Komutanı Büyük Haç: Kutup Yıldızı Nişanı'dır.[400]
Ülkede Sirenos (Sirenler), TheATRIUM ve Nerk į teatrą (Tiyatroya dal) gibi tiyatro festivalleri de düzenlenmektedir.[402][403][404] Litvan tiyatro dünyasında öne çıkan isimler arasında yönetmenler Eimuntas Nekrošius, Jonas Vaitkus, Cezaris Graužinis, Gintaras Varnas, Dalia Ibelhauptaitė ve Artūras Areima; oyuncular arasında ise Dainius Gavenonis, Rolandas Kazlas, Saulius Balandis, Gabija Jaraminaitė gibi birçok sanatçı bulunmaktadır.[405]
COVID-19 pandemisi tüm dünyada olduğu gibi Litvanya'da da dijital iletişim ve tiyatro alanında önemli değişikliklere sebep olmuştur. Litvanya Ulusal Drama Tiyatrosu, kısıtlamalar nedeniyle sahne performanslarını durdurmak zorunda kalmış, dijital platformlar üzerinden seyirciyle buluşma yoluna gitmiştir.[406] Benzer şekilde Kaunas Devlet Drama Tiyatrosu ise Teatras Onl1ne TV platformu aracılığıyla çevrimiçi performanslar sunarak izleyicilere yeni bir dijital tiyatro deneyimi sağlamıştır.[407]
28 Temmuz 1896'da Thomas Edison'ın canlı fotoğraf çekim seansı Vilnius Üniversitesi Botanik Bahçesi Konser Salonu'nda gerçekleştirildi. Bir yıl sonra, Amerikan filmleri, ses sağlayan özel fonograf kayıtlarıyla birlikte gösterilmeye başlandı. 1909'da Litvanya sinemasının öncülerinden Antanas Račiūnas ve Ladislas Starevich ilk filmlerini yayımladılar. Račiūnas'ın Litvanya manzaralarını kaydettiği filmler, yurt dışında yaşayan Litvan Amerikalılar arasında büyük ilgi gördü. 1925'te Pranas Valuskis, Litvan kitap kaçakçılarını konu alan Naktis Lietuvoje (Litvanya'da Gece) adlı filmi çekti ve bu film Hollywood'da Litvanya'ya ait bir iz bırakan ilk yapım oldu. 1965'te Birutė Pūkelevičiūtė [lt] tarafından yapımcılığı üstlenilen ve Grimm Kardeşler'in masallarından esinlenen Aukso žąsis (Altın Kaz) dönemin en önemli Litvan-Amerikalı filmi olarak kabul edildi.
1940 yılında Kaunas'ta açılan Romuva Sineması günümüzde halen faaliyette olan Litvanya'nın en eski sinemasıdır.[408] Devletin işgal altında olduğu dönemde sinema çoğunlukla Sovyet propagandasının yayılması amacıyla kullanılmaktaydı. Almantas Grikevičius, Gytis Lukšas, Henrikas Šablevičius, Arūnas Žebriūnas ve Raimondas Vabalas gibi yönetmenler Sovyet işgali dönemindeki baskılara rağmen yine de Litvanya sineması için değerli kabul edilen filmler üretmeyi başarmışlardır. Bağımsızlığın yeniden kazanılmasından sonra Šarūnas Bartas, Audrius Stonys, Arūnas Matelis, Audrius Juzėnas, Algimantas Puipa, Janina Lapinskaitė [lt], Dijana ve eşi Kornelijus Matuzevičius uluslararası film festivallerinde önemli başarılar elde etmişlerdir.[409]
2018 yılında Litvanya'da toplam 4.265.414 adet sinema bileti satılmış ve ortalama bilet fiyatı ise 5,26€ olarak kaydedilmiştir.[410]
Litvan halk müziği Baltık müziği dalına ait olup Cilalı Taş Devri'nden İp Baskılı Seramik kültürüyle bağlantılıdır. Litvanlaın yaşadığı bölgelerde telli (kanklių) ve nefesli enstrüman kültürleri buluşmaktadır. Arkaik yapıya sahip olan Litvan halk müziği genel olarak ritüel amaçlı kullanılır ve paganizm inancının unsurlarını barındırmaktadır. Ülkenin etnografik bölgelerinde üç antik şarkı söyleme tarzı vardır: monofonik, heterofonik ve polifonik. Halk şarkısı türleri arasında Sutartinės (Çok Sesli Şarkılar),[411] Düğün Şarkıları, Savaş-Tarihî Dönem Şarkıları, Takvim Döngüsü ve Ritüel Şarkılar ile Çalışma Şarkıları bulunur.[412]
Mikalojus Konstantinas Čiurlionis Litvanya'nın en tanınmış ressam ve bestecisidir. Kısa yaşamı boyunca yaklaşık dört yüze yakın eser bestelemiş ancak bu eserlerin çoğu İkinci Dünya Savaşı'ndan olumsuz yönde etkilenmiştir.[397] Geriye kalan eserleri ise genel olarak piyano, orkestra, org ve oda korosu için olanlardır. Eserleri, modern Litvanya kültürü üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Senfonik şiirleriMiške (Ormanda) ve Jūra (Deniz) ölümünden sonra sahnelenmiş eserleridir. Sembolizm ve art nouveau akımlarından etkilenen Čiurlionis, fin de siècle döneminin temsilcilerinden biridir.[414] Ayrıca Avrupa'da soyut sanatın öncülerinden biri olarak kabul edilir.[415]
Litvanya'da koro müziği önemli bir yere sahiptir. Vilnius, Avrupa Koro Şarkı Yarışması'nda üç koro (Brevis, Jauna Muzika ve Konservatuvar Oda Korosu) ödülü kazanan tek şehirdir.[416] İlk kez 1924'te Kaunas'ta gerçekleştirilen[417]Dainų šventė (Litvanya Şarkı ve Dans Festivali) günümüzde de devam eden gelenekselleşmiş bir etkinlik olmuştur. 1990'dan itibaren her dört yılda bir düzenlenen festival, ülkenin dört bir yanından yaklaşık 30.000 şarkıcı ve halk dansçısını bir araya getirir.[418] 2008'de Litvanya Şarkı ve Dans Festivali, Letonya ve Estonya versiyonlarıyla birlikte UNESCO İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Başyapıtı olarak kaydedilmişitr.[419]Gatvės muzikos diena (Sokak Müzik Günü) da ülkede her yıl çeşitli türlerden müzisyenleri bir araya getiren etkinlikler arasındadır.[420]
Roma,[421] New York[422] ve Birmingham[423] gibi şehirlerde sahne alan Mirga Gražinytė-Tyla, alanında uluslararası tanınırlığa sahip Litvan koro şeflerden biridir.[424]
Sovyet işgali yıllarında bile aktif olan ülkedeki caz sahnesinin gerçek gelişimi ise 1970-1971 yıllarında Vilnius Caz Okulu'nun kurucuları olarak kabul edilen Ganelin/Tarasov/Çekasin üçlüsünün bir araya gelmesiyle gerçekleşmiştir.[426] En bilinen yıllık etkinlikler Vilnius Caz Festivali, Kaunas Jazz, Birštonas Jazz'dır. Litvanya Müzik Bilgi Merkezi (MICL), Litvanya müzik kültürü hakkında bilgi toplar, bu kültürü tanıtır ve araştırmalarını paylaşır.
1987 yılında Sovyet karşıtlığı ve Antikomünizm temalı bir konserde sahne alan rock grubu Antis, sıkı sansür altında Sovyetler Birliği rejimini alaycı bir dille eleştirmiştir. Eleştirilerini şarkı sözlerinde metaforlar kullanarak dile getirmişlerdir.
1944'te Sovyetler Birliği'nin Litvanya'yı yeniden işgal etmesinden sonra Sovyet sansürü Litvanya'daki tüm sanatsal ifadeleri sıkı bir şekilde kontrol altında tuttu. Rejimi eleştiren her türlü davranış anında cezalandırılmaktaydı.[427] 1965 civarında Kaunas'ta Kertukai, Aitvarai ve Nuogi ant slenksčio, Vilnius'ta ise Kęstutis Antanėlis, Vienuoliai ve Gėlių Vaikai gibi ilk yerel rock grupları sahneye çıkmaya başladı. Doğrudan ifade özgürlüğü olmayan Litvanyalı sanatçılar, vatansever Roko Marşai etkinlikleri düzenleyerek şarkılarındaki metaforlar aracılığıyla düşüncelerini ifade etmekyeydiler. Bu metaforlar halk tarafından kolayca anlaşılırdı.[428][429]Postmodernist rock grubu Antis ve vokalisti Algirdas Kaušpėdas, Sovyet rejimini metaforlar aracılığıyla alaya alan sanatçılar arasında öne çıkmaktaydı. Örneğin Zombiai (Zombiler) adlı şarkıda grup, Kızıl Ordu askerlerini ve Ukmergė'deki askerî üssü dolaylı yoldan eleştirmekteydi.[430][431]Vytautas Kernagis'in Kolorado vabalai (Kolorado böcekleri) şarkısında da şarkıda geçen Kolorado böcekleri, Aziz Yorgi kurdeleleriyle süslenmiş Sovyetleri simgeliyordu.[432]
Bağımsızlığın ilk yıllarında rock grubu Foje büyük bir popülerlik kazandı ve konserlerine on binlerce izleyici çekti.[433] 1997'de grubun dağılmasından sonra vokalist Andrius Mamontovas tanınmış Litvanyalı sanatçılardan biri olarak kalmaya devam etti ve çeşitli hayır etkinliklerinde aktif rol aldı.[434]Marijonas Mikutavičius, gayriresmî Litvanya spor marşı Trys milijonai (Üç milyon) ve EuroBasket 2011'in resmî marşı Nebetyli sirgaliai (İngilizce versiyonu Celebrate Basketball) şarkılarını yazmasıyla ünlüdür.[435][436]
Litvanya mutfağı, ülkenin serin ve nemlikuzey iklimine uygun ürünler sunar. Yerel olarak arpa, patates, çavdar, pancar, yeşillikler, meyveler ve mantarlar yetiştirilir. Kıyı bölgelerinde balık yemekleri oldukça popülerdir.[437] Litvanya iklim ve tarım uygulamaları açısından Kuzey Avrupa ile benzerlik gösterse de uzun ve zorlu tarihinin getirdiği çeşitli etkilerle kendine özgü bir mutfak kültürü geliştirmiştir.
Süt ürünleri geleneksel Litvanya mutfağında önemli bir yere sahiptir. Beyaz lor peyniri (varškės sūris), lor (varškė), ekşi süt (rūgpienis), ekşi krema (grietinė), tereyağı (sviestas) ve ekşi krema tereyağı kastinis gibi ürünler öne çıkar. Geleneksel et ürünleri genellikle baharatlı, olgunlaştırılmış ve tütsülenmiştir. Tütsülenmiş sosisler (dešros), domuz yağı (lašiniai), skilandis ve tütsülenmiş jambon (kumpis) bu kategoride yer alır. Boletus çorbası (baravykų sriuba), lahana çorbası (kopūstų sriuba), bira çorbası (alaus sriuba), süt çorbası (pieniška sriuba) ve soğuk pancar çorbası (šaltibarščiai) gibi çorbalar da günlük besinin önemli bir parçasıdır. Tatlı su balıkları, ringa balığı, yabani meyveler, mantarlar ve balın yemeklerde kullanımı günümüzde de oldukça yaygındır.[438]
Çavdar ekmeği, Litvanya'nın en eski ve temel gıda ürünlerinden biridir ve günlük öğünlerin vazgeçilmezidir. Ekmeğin aile törenlerinde ve tarımsal seremonilerde önemli bir yeri vardır.[439]
Litvanyalılar ve bir zamanlar Litvanya Büyük Dükalığı'nın parçası olan diğer uluslar birçok ortak yemek ve içeceği paylaşır. Alman gelenekleri, Litvan mutfağını etkileyerek kugel (veya kugelis) adlı patates yemeği ve patates sosisleri (vėdarai) gibi patates ve çeşitli domuz yemeklerini tanıtmıştır. Ağaç şekilli Šakotis de bunlar arasındadır. Litvan mutfağına en egzotik etki ise Doğu (Karaim) mutfağından gelmiştir ve kibinai Litvanya'da oldukça popülerdir. Litvanyalı soylular genellikle kendilerine Fransız aşçılar tutardı. Fransız mutfağının etkisi de bu şekilde Litvanya'ya taşınmıştır.[440]
Baltlar, binlerce yıldır bal şarabı (midus) tüketmiştir.[441] Bira (alus) ise en yaygın alkollü içecektir. Litvanya uzun geçmişli bir çiftlik birası geleneğine sahiptir ve bu gelenek ilk olarak 11. yüzyıl vakayinamelerinde bahsedilmiştir.[442] Çiftlik birası üretimi, Litvanya'da diğer yerlere nazaran daha iyi korunmuş ve bu sayede ülkede benzersiz çiftlik geleneklerinden ticari bira kültürü geliştirilmiştir.[443][444] 2015 yılında 32'si küçük bira fabrikası olmak üzere 75 aktif bira fabrikası bulunan Litvanya, Avrupa'da kişi başına bira tüketiminde ilk 5'te yer almıştır.[445] Son yıllarda Litvanya'daki küçük bira endüstrisi büyüme göstermiş ve Vilnius dahil diğer bölgelerde bu biralara odaklanan birçok bar açılmıştır.
Litvanya'dan sekiz restoran White Guide Baltic Top 30 listesinde yer almaktadır.[446] Ülkedeki en iyi yerel mekânları ise yerel "30 geriausių restoranų" rehberi listelemektedir.[447] Litvanya restoranları 13 Haziran 2024'te Michelin Rehberi'nde yer almaya başlamıştır.[448]
Litvanya Anayasası, ifade ve basın özgürlüğünü güvence altına alır ve hükûmet de genellikle bu haklara saygı gösterir. Bağımsız basın, etkin bir yargı sistemi ve işleyen bir demokratik siyasi yapı, bu özgürlüklerin korunmasına katkıda bulunur. Bununla birlikte anayasadaki ifade özgürlüğü tanımı ulusal, ırksal, dinî veya sosyal nefreti, şiddeti ve ayrımcılığı teşvik eden eylemleri, iftirayı ve dezenformasyonu kapsamamaktadır. Sovyet veya Nazi Almanya'sının Litvanya veya vatandaşlarına karşı işlediği suçları inkâr etmek ya da küçümsemek, soykırımı, insanlığa karşı işlenen suçları veya savaş suçlarını reddetmek suç sayılmaktadır.[449]
Litvanya'nın bin yıllık tarihine bağlı olarak iki millî bayramı bulunmaktadır. Bunlardan ilke 6 Temmuz'da kutlanan Devlet Günü'dür. Mindaugas'ın 1253'te Litvanya Kralı olarak taç giymesinin yıl dönümü sebebiyle bu tarih seçilmiştir.[451] İkinci millî bayram ise modern Litvanya devletinin kuruluşunun kutlandığı 16 Şubat Litvanya Devletinin Yeniden Kuruluş Günü'dür. Bu tarih, 1918'de Rusya ve Almanya'dan bağımsızlık ilanının yapıldığı gündür.
Önceleri Rasos olarak bilinen Joninės [en], kökenleri paganizme dayanan bir gündönümü tatilidir.
2018 itibarıyla Litvanya'da 13 resmî tatil günü bulunmaktadır.[452]
^abÇeşitli kaynaklar Litvanya'yı istatistiksel ve diğer amaçlar için farklı şekilde sınıflandırır. Örneğin Birleşmiş Milletler,[13] ve Litvanya’yı ayrıca Orta ve Doğu Avrupa ülkesi olarak da sınıflandıran Eurovoc[14] gibi kuruluşlar Litvanya’yı Kuzey Avrupa’da sınıflandırırken, CIA World Factbook[15] Litvanya’yı Doğu Avrupa ülkesi olarak sınıflandırır ve Encyclopædia Britannica ülkeyi Kuzeydoğu Avrupa ülkesi olarak tanımlar.[16] Avrupa Komisyonu ise Litvanya’yı Orta Avrupa’da konumlandırır.[17] Kullanım, basın kaynaklarında büyük ölçüde ve tartışmalı olarak değişkenlik göstermektedir.[18]
^Litvanya, Baltık Denizi kıyısında Litvanya ve Polonya arasında sıkışmış bir Rusya eksklavı olan Kaliningrad Oblastı ile sınır komşusudur.
^abKulikauskienė, Lina (2002). Lietuvos Respublikos Konstitucija [The Constitution of the Republic of Lithuania] (Litvanca). Native History, CD. ISBN978-9986-9216-7-7.
^Veser, Ernst (23 Eylül 1997). "Semi-Presidentialism-Duverger's Concept – A New Political System Model"(PDF) (İngilizce ve Çince). Department of Education, School of Education, University of Cologne. ss. 39-60. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2017. Duhamel has developed the approach further: He stresses that the French construction does not correspond to either parliamentary or the presidential form of government, and then develops the distinction of 'système politique' and 'régime constitutionnel'. While the former comprises the exercise of power that results from the dominant institutional practice, the latter is the totality of the rules for the dominant institutional practice of the power. In this way, France appears as 'presidentialist system' endowed with a 'semi-presidential regime' (1983: 587). By this standard he recognizes Duverger's pléiade as semi-presidential regimes, as well as Poland, Romania, Bulgaria and Lithuania (1993: 87).
^Shugart, Matthew Søberg (December 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns". French Politics. 3 (3). Palgrave Macmillan Journals. ss. 323-351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087. A pattern similar to the French case of compatible majorities alternating with periods of cohabitation emerged in Lithuania, where Talat-Kelpsa (2001) notes that the ability of the Lithuanian president to influence government formation and policy declined abruptly when he lost the sympathetic majority in parliament.
^Baranauskas, Tomas (Sonbahar 2009). "On the Origin of the Name of Lithuania". Lithuanian Quarterly Journal of Arts and Sciences. 55 (3). ISSN0024-5089.
^Dubonis, Artūras (1998). Lietuvos didžiojo kunigaikščio leičiai: iš Lietuvos ankstyvųjų valstybinių struktūrų praeities Leičiai of Grand Duke of Lithuania: from the past of Lithuanian stative structures (Litvanca). Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla.
^Kudirka, Juozas (1991). The Lithuanians: An Ethnic Portrait. Lithuanian Folk Culture Centre. s. 13.
^Gudavičius, Edvardas (1999) Lietuvos Istorija: Nuo Seniausių Laikų iki 1569 Metų (Lithuanian History: From Ancient Times to the Year 1569) Vilnius, sayfa 28, 5-420-00723-1
^Barbara Skinner. Review of Poland and Lithuania, 1385–1569, by Robert Frost. The Polish Review 62, no. 3 (2017): 91–98. DOI:10.5406/polishreview.62.3.0091.
^abcFrost, Robert, 'Structures', The Oxford History of Poland-Lithuania: Volume I: The Making of the Polish-Lithuanian Union, 1385-1569, Oxford History of Early Modern Europe (Oxford, 2015; online edn, Oxford Academic, 20 Ağustos 2015) Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024 DOI:10.1093/acprof:oso/9780198208693.003.0006
^Eidintas, Alfonsas; Žalys, Vytautas; Senn, Alfred Erich (1999). Lithuania in European Politics: The Years of the First Republic, 1918–1940. Paperback. New York: St. Martin's Press. s. 86. ISBN0-312-22458-3.
^"Lithuania breaks away from the Soviet Union". The Guardian. Londra. 12 Mart 1990. 21 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024. Lithuania last night became the first republic to break away from the Soviet Union, by proclaiming the restoration of its pre-war independence. The newly-elected parliament, 'reflecting the people's will,' decreed the restoration of 'the sovereign rights of the Lithuanian state, infringed by alien forces in 1940,' and declared that from that moment Lithuania was again an independent state
^Martha Brill Olcott (1990). "The Lithuanian Crisis". www.foreignaffairs.com. 20 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. For over two years Lithuania has been moving toward reclaiming its independence. This drive reached a crescendo on 11 March 1990, when the Supreme Soviet of Lithuania declared the republic no longer bound by Soviet law. The act reasserted the independence Lithuania had declared more than seventy years before, a declaration unilaterally annulled by the U.S.S.R. in 1940 when it annexed Lithuania as the result of a pact between Stalin and Hitler.
^"European Parliament 2014". European Parliament Liaison Office with U.S. Congress. 14 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
^"Lithuania - How to vote". European elections 2024: all you need to know (İngilizce). 9 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024.
^abcMatulienė, Snieguolė; Spruogis, Ernestas. "Lietuvos teisės šaltiniai". Visuotinė lietuvių enciklopedija (Litvanca). 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
^Gliožaitis, Algirdas. "Neumanno-Sasso byla" [The Case of Neumann-Sass]. Mažosios Lietuvos enciklopedija (Litvanca). 12 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
^Donskis, Leonidas (2001). Identity and Freedom: Mapping Nationalism and Social Criticism in Twentieth Century Lithuania. Routledge. s. 31. ISBN978-0415270861. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2024. According to Professor Zigmas Zinkevicius, the former minister of education and science of Lithuania, Lithuanian Poles living in the Vilnius region are, in fact, Polonised Lithuanians. In his opinion, they can have no awareness of who they are because, once assimilated, these Lithuanian Poles/Polonised Lithuanians lost their original identity. The minister concludes that it is every dedicated Lithuanian’s duty to educate and re-Lithuanianise those people who are incapable of understanding where they truly belong. [Litvanya'nın eski eğitim ve bilim bakanı Profesör Zigmas Zinkevicius'a göre Vilnius bölgesinde yaşayan Litvanyalı Polonyalılar aslında Polonyalılaştırılmış olmuş Litvanlardır. Ona göre, bu insanlar asimile olduktan sonra kim olduklarının farkında olamazlar çünkü bu Litvanyalı Polonyalılar/Polonyalılaştırılmış Litvanlar, orijinal kimliklerini kaybetmişlerdir. Bakan, bu insanların aslında nereden geldiklerini anlayamayacak durumda olduklarını ve her sadık Litvanyalının onları eğitip yeniden Litvanlaştırma göreviyle yükümlü olduğunu vurgulamaktadır.]
^Dencik, Jacob; Spee, Roel (Temmuz 2018). Ireland continues to lead the world for attracting high-value investment, generating substantial inward investment with strengths in key high-value sectors such as ICT, financial and business services and life sciences. But Singapore is now a close second, with Lithuania and Switzerland right behind. [İrlanda, yüksek değerli yatırım çekme konusunda dünya liderliğini sürdürmekte ve bilişim teknolojileri, finans ve iş hizmetleri ile yaşam bilimleri gibi kilit yüksek değerli sektörlerde kayda değer bir yatırım çekmektedir. Ancak (birinci sıraya) zaman geçtikçe daha da yaklaşan Singapur ikinci sıradadır ve Litvanya ile İsviçre de hemen ardından gelmektedir.]"Global Location Trends – 2018 Annual Report: Getting ready for Globalization 4.0"(PDF). IBM Institute for Business Value. s. 7. 10 Nisan 2019 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2024.
^Samuolis, Gediminas (2017). Informacinės technologijos Lietuvoje(PDF). Vilnius: Lietuvos statistikos departamentas. s. 8. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2024.
^Kostaki, Irene (31 Ocak 2018). "Lithuania debuts as EU gateway for global blockchain industry". Neweurope.eu. 3 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2024. The Lithuanian capital Vilnius launched Europe's first international Blockchain Centre on January 27, making it the EU's only hub for the digital ledger. The new hub will help Europe connect with partner Blockchain Centres in Australia, China, Canada, the UK, Belgium, Denmark, Georgia, Gibraltar, Ukraine, Israel, and Latvia.
^Milda Šeputytė; Jeremy Kahn (21 Aralık 2018). "Google Payment Expands With E-Money License From Lithuania". www.bloomberg.com. Bloomberg. 30 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2024. Google Payment, a company owned by Alphabet Inc., obtained an e-money license in Lithuania, joining a growing number of fintech firms that have secured permission from the Baltic nation to offer financial services across the European Union.
^"Didžiausios Lietuvos bendrovės 2023" [Litvanya'nın en büyük şirketleri 2023]. Verslo Žinios (Litvanca). 31 Mayıs 2024. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2024.
^Alissa Mittnik; Chuan-Chao Wang; Saskia Pfrengle; Mantas Daubaras; Gunita Zariņa; Fredrik Hallgren; Raili Allmäe; Valery Khartanovich; Vyacheslav Moiseyev; Mari Tõrv; Anja Furtwängler; Aida Andrades Valtueña; Michal Feldman; Christos Economou; Markku Oinonen; Andrejs Vasks; Elena Balanovska; David Reich; Rimantas Jankauskas; Wolfgang Haak; Stephan Schiffels; Johannes Krause (2018). "The genetic prehistory of the Baltic Sea region". Nature Communications. 9 (1). s. 442. Bibcode:2018NatCo...9..442M. doi:10.1038/s41467-018-02825-9. PMC5789860 $2. PMID29382937.
^"Lithuania". Holocaust Encyclopedia. United States Holocaust Memorial Museum. 20 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024.
^"Education in Lithuania"(PDF). European Agency for Development in Special Needs Education. 15 Aralık 2010 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024.
^"Mokytojų streikas pavyko". Dienraštis Vakaru ekspresas. 9 Aralık 2015. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024.
^Z. Zinkevičius (1993). Rytų Lietuva praeityje ir dabar. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla. s. 9. ISBN978-5-420-01085-3. ...linguist generally accepted that Lithuanian language is the most archaic among live Indo-European languages...
^"Tartle". tartle.lt. 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024. The Art Centre TARTLE opened in Užupis district in Vilnius will provide an opportunity to get acquainted with Lithuanian art treasures and historical artefacts from cultural heritage of the pagan times to the contemporary art. The target of the collection and the art centre is not only to collect and bring back to homeland the Lithuanian cultural and historical heritage scattered all over the world..
^abDelcamp R. CIURLIONIS: Harp Pieces. American Record Guide. 2022;85(3):33. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024.
^Andrijauskas A. Musical Paintings of Mikalojus Konstantinas Čiurlionis and Modernism. Music in Art: International Journal for Music Iconography. 2012;37(1/2):249-264. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024. "...Čiurlionis was influenced by Lithuanian and Polish neoromanticism, the Mloda Polska movement, symbolism, art nouveau, and other neoromantic movements..."
.jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png)
.png)
,_words_(tepridau%C5%BEia,_ubagyst%C4%97).jpg)
_(cropped).jpg)
_-_1909.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png){kind=link}
.png){kind=link}
