NATO üyesi ülkeler

NATO üyesi ülkeler

NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü), Avrupa ve Kuzey Amerika'daki 32 üye ülkeden oluşan uluslararası bir askeri ittifaktır. Kuzey Atlantik Antlaşmasının 4 Nisan 1949 tarihinde imzalanmasıyla kurulmuştur. Antlaşmanın 5. maddesi, üye devletlerden birine karşı silahlı bir saldırı olması halinde, bunun tüm üyelere karşı yapılmış bir saldırı olarak kabul edileceğini ve diğer üyelerin saldırıya uğrayan üyeye gerekirse silahlı kuvvetlerle yardım edeceğini belirtmektedir.[1] Antlaşmanın 6. maddesi, 5. maddenin kapsamını Yengeç Dönencesi'nin kuzeyindeki adalar, Kuzey Amerika ve Avrupa anakaraları, Türkiye'nin tamamı ve sonuncusu Temmuz 1962'den beri tartışmalı olan Fransız Cezayiri ile sınırlamaktadır. Dolayısıyla, Hawaii, Porto Riko, Fransız Guyanası, Falkland Adaları, Septe veya Melilla gibi yerlere yapılacak bir saldırı 5. madde kapsamında bir karşılık verilmesini tetiklemeyecektir.

32 üye ülkenin 30'u Avrupa'da, ikisi ise Kuzey Amerika'dadır. 1994 ve 1997 yılları arasında NATO ve komşuları arasında bölgesel işbirliği için Barış için Ortaklık, Akdeniz Diyaloğu girişimi ve Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi gibi daha geniş forumlar kurulmuştur.

Tipik bir ordusu olmayan (ancak sahil güvenliği ve NATO operasyonları için sivil uzmanlardan oluşan küçük bir birimi vardır) İzlanda dışında tüm üyelerin orduları vardır. NATO'nun üç üyesi nükleer silah sahibi devletlerdir: Fransa, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri. NATO'nun 12 orijinal kurucu üye ülkesi vardır. Üç üye 1952 ve 1955 yılları arasında, dördüncü üye ise 1982 yılında katılmıştır. Soğuk Savaş'ın sona ermesinden bu yana NATO'ya 1999'dan 2024'e kadar 16 üye daha eklenmiştir.[2]

NATO günümüzde Bosna-Hersek, Gürcistan ve Ukrayna'yı Açık Kapılar genişleme politikasının bir parçası olarak istekli üyeler olarak tanımaktadır.[3]

Kurucu üyeler ve genişleme

Ana madde: NATO'nun geniÅŸlemesi

NATO, 4 Nisan 1949 tarihinde Kuzey Atlantik Antlaşması'nın (Washington Antlaşması) imzalanmasıyla kurulmuştur. İttifakın 12 kurucu üyesi şunlardır: Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri.[4]

Çeşitli müttefikler, İttifak'ın sivil gözetimini somutlaştıran 1951 tarihli bir belge olan Ottawa Anlaşması'nı imzalamışlardır.[5][6]

Mevcut üyelik 32 ülkeden oluşmaktadır. Kurucu 12 ülkeye ek olarak, Soğuk Savaş sırasında dört yeni üye katılmıştır: Yunanistan ve Türkiye (1952), Batı Almanya (1955) ve İspanya (1982). 1990 yılında Almanya'nın yeniden birleşmesiyle eski Doğu Almanya toprakları da eklenmiştir. Soğuk Savaş sonrasında NATO daha da genişleyerek Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya (1999); Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya (2004); Arnavutluk ve Hırvatistan (2009); Karadağ (2017); Kuzey Makedonya (2020); Finlandiya (2023); ve İsveç'i (2024) bünyesine katmıştır. 1990-2024 yılları arasında eklenen bölge ve üyelerden Finlandiya ve İsveç dışındakilerin tümü ya eskiden Varşova Paktı'nın bir parçası (eski Sovyet Baltık ülkeleri dahil) ya da eski Yugoslavya topraklarıydı. Kuruluşundan bu yana hiçbir ülke NATO'dan ayrılmamıştır.

Günümüzde Kuzey Atlantik AntlaÅŸması Örgütü, 7 Mart 2024 tarihinde Ä°sveç'in katılımından bu yana toplam 27.581.382 km2 alanı kapsamaktadır.

Ãœyelik hedefleri

Mart 2024 itibarıyla üç devlet daha NATO'ya üyelik isteklerini resmen bildirmişlerdir: Bosna-Hersek, Gürcistan ve Ukrayna.

Avrupa'da NATO:
  Mevcut üyeler
  Ãœyelik Eylem Planı
  Ãœyelik isteyen ülkeler
  Ãœyelik amaçlamayan ülkeler
  Kolektif Güvenlik AntlaÅŸması Örgütü (CSTO)

Katılım tarihine göre üye ülkeler

Tarih Ãœlke GeniÅŸleme Notlar
4 Nisan 1949  Belçika Kurucular 17 Mart 1948'de imzalanan NATO antlaÅŸması'nın öncüsü Brüksel'de gerçekleÅŸmiÅŸtir
 Kanada
 Danimarka Danimarka'nın NATO üyeliÄŸi Faroe Adaları ve Grönland'ı kapsamaktadır.
 Fransa Fransa, NATO'nun askerî kanadından 1966'da çekildi; 3 Nisan 2009'da geri döndü.
 Ä°zlanda Ä°zlanda, ordusu olmayan tek NATO üyesidir.
 Ä°talya
 Lüksemburg
 Hollanda
 Norveç
 Portekiz
 BirleÅŸik Krallık
 ABD
18 Åžubat 1952  Yunanistan Ä°lk Yunanistan, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı'nın ardından NATO'nun askerî kanadından çekildi; 1980'de geri döndü.
 Türkiye
9 Mayıs 1955  Almanya Ä°kinci Batı Almanya olarak katıldı; Saarland 1957'de, Berlin'in bölgeleri ve DoÄŸu Almanya ise 3 Ekim 1990'da ülkeye katıldı. DoÄŸu Almanya 1956-1990 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
30 Mayıs 1982  Ä°spanya Üçüncü
12 Mart 1999  Ã‡ekya Dördüncü Çekoslovakya'nın parçası olarak 1955-1991 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
 Macaristan 1955-1991 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
 Polonya 1955-1991 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
29 Mart 2004  Bulgaristan BeÅŸinci 1955-1991 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
 Estonya Sovyetler BirliÄŸi'nin parçası olarak 1955-1991 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
 Letonya Sovyetler BirliÄŸi'nin parçası olarak 1955-1991 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
 Litvanya Sovyetler BirliÄŸi'nin parçası olarak 1955-1991 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
 Romanya 1955-1991 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
 Slovakya Çekoslovakya'nın parçası olarak 1955-1991 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
 Slovenya 1945-1991 arasında Yugoslavya'nın parçasıydı. (BaÄŸlantısızlar Hareketi)
1 Nisan 2009  Arnavutluk Altıncı 1955-1968 arasında rakip VarÅŸova Paktı'na üyeydi.
 Hırvatistan 1945-1991 arasında Yugoslavya'nın parçasıydı. (BaÄŸlantısızlar Hareketi)
5 Haziran 2017  KaradaÄŸ Yedinci 1945-1991 arasında Yugoslavya'nın parçasıydı. (BaÄŸlantısızlar Hareketi)
27 Mart 2020  Kuzey Makedonya Sekizinci 1945-1991 arasında Yugoslavya'nın parçasıydı. (BaÄŸlantısızlar Hareketi)
4 Nisan 2023  Finlandiya Dokuzuncu
7 Mart 2024  Ä°sveç Onuncu

Özel düzenlemeler

NATO'ya kurucu üye olarak katılan üç İskandinav ülkesi, Danimarka, İzlanda ve Norveç, katılımlarını üç alanda sınırlandırmayı seçtiler: barış zamanında kalıcı üsler olmayacak, nükleer savaş başlıkları bulunmayacak ve topraklarında (davet edilmedikçe) hiçbir müttefik askeri faaliyetine izin verilmeyecekti. Ancak Danimarka, ABD'nin Grönland'daki mevcut Thule Hava Üssü'nü (günümüzde Pituffik Uzay Üssü) muhafaza etmesine izin verdi.[8]

Fransa 1960'ların ortalarından 1990'ların ortalarına kadar "Gaullo-Mitterrandizm" olarak adlandırılan bir politika çerçevesinde NATO'dan bağımsız bir askeri strateji izlemiştir.[9] Nicolas Sarkozy 2009 yılında Fransa'nın entegre askeri komutanlığa ve Savunma Planlama Komitesine geri dönmesi için müzakerelerde bulunmuş ve ertesi yıl bu komite lağvedilmiştir. Fransa Nükleer Planlama Grubu dışında kalan tek NATO üyesi olmaya devam etmektedir ve Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'ın aksine nükleer silahlı denizaltılarını ittifaka teslim etmeyecektir.[10][11]

Tablo

Ülke Savunma harcamaları,
milyon USD		 Savunma harcamaları,
cari fiyatlarla GSYÄ°H %'si		 Savunma harcamaları,
USD kişi başı		 Konuşlandırılabilir asker
bin olarak
 ABD 731.879 4,8 2.060 1.427
 Almanya 48.140 1,4 500 205
 Arnavutluk 197 1,5 51 10
 Belçika 5.541 1,1 404 32
 BirleÅŸik Krallık 63.567 2,6 994 192
 Bulgaristan 758 1,4 64 29
 Ã‡ekya 2.448 1,1 162 23
 Danimarka 4.518 1,4 636 18
 Estonya 389 1,7 195 6
 Fransa 53.444 1,9 666 227
 Hırvatistan 970 1,5 161 16
 Hollanda 11.339 1,3 553 48
 Ä°spanya 13.984 0,9 241 127
 Ä°talya 30.228 1,4 351 352
 Ä°zlandaa - - - -
 Kanada 23.685 1,4 492 60
 KaradaÄŸ - - - -
 Kuzey Makedonya - - - 1
 Letonya 289 1,0 76 5
 Litvanya 351 0,8 75 9
 Lüksemburg 279 0,5 402 0.9
 Macaristan 1.378 1,0 111 29
 Norveç 7.232 1,5 1036 21
 Polonya 8.908 1,7 181 100
 Portekiz 3.611 1,5 274 39
 Romanya 2.380 1,3 67 66
 Slovakya 1.065 1,1 126 16
 Slovenya 665 1,3 255 7
 Türkiye 15.479 2,9 200 900
 Yunanistan 6.425 2,1 427 124
NATO NATO 1.038.145 3,0 987 3.515
Kaynak: 2011 yılına ait "NATO Savunmasına Dair Veriler"[12]
a İzlanda'nın ordusu bulunmamaktadır.

Siyasi destek ve halk desteÄŸi

Pew Araştırma Merkezinin 2016 yılında üye ülkeler arasında yaptığı ankete göre çoğu ülke NATO'ya olumlu bakarken, NATO üyelerinin çoğu askeri harcamalarını aynı tutmayı tercih etmiştir. Ülkelerinin Rusya ile ciddi bir askeri çatışmaya girmesi halinde başka bir NATO ülkesine askeri yardımda bulunup bulunmaması gerektiği sorusuna verilen yanıtlar da karışıktır. Ankete katılan sekiz ülkeden altısının yaklaşık yarısı ya da daha azı Rusya'nın NATO müttefiki olan komşu bir ülkeye saldırması halinde ülkelerinin askerî güç kullanması gerektiğini söylüyor. Sekiz NATO ülkesinden üçünün en az yarısı ise hükûmetlerinin böyle bir durumda askerî güç kullanmaması gerektiğini söylüyor. Silahlı güçle karşılık vermeye en güçlü muhalefet Almanya'da (%58) görülürken, onu Fransa (%53) ve İtalya (%51) takip ediyor. Amerikalıların (%56) ve Kanadalıların (%53) yarısından fazlası Rusya'nın dost bir NATO ülkesine yönelik askeri saldırısına karşılık vermeye hazırdır. İngilizlerin (%49) ve Polonyalıların (%48) çoğunluğu da 5. madde taahhütlerini yerine getirecektir. İspanyollar bu konuda ikiye bölünmüş durumda: %48'i destekliyor, %47'si karşı çıkıyor.[13][14]

Kaynakça

  1. ^ "The North Atlantic Treaty". North Atlantic Treaty Organization. 4 Nisan 1949. 1 Mart 2022 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 16 Haziran 2008. 
  2. ^ Center, Notre Dame International Security (23 Mart 2023). "The Addition of NATO Members Over Time (1949–2023)". ND International Security Center (Ä°ngilizce). 21 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 11 Temmuz 2023. 
  3. ^ "Enlargement and Article 10". NATO. 10 Haziran 2022. 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 1 Temmuz 2022. Currently, five partner countries have declared their aspirations to NATO membership: Bosnia and Herzegovina, Finland, Georgia, Sweden and Ukraine. 
  4. ^ NATO. "Member countries". NATO (Ä°ngilizce). 19 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 29 Haziran 2022. 
  5. ^ "03. Agreement on the Status of the North Atlantic Treaty Organisation, National Representatives and International Staff, done at Ottawa September 20, 1951". US Department of State. 30 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Temmuz 2022. 
  6. ^ Mosquera, Andrés B. Muñoz (2019). "The North Atlantic Treaty: Article 9 and NATO's Institutionalization". Volume 34. Emory International Law Review. 26 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Temmuz 2022. Really, the Agreement on the Status of the North Atlantic Treaty Organisation, National Representatives and International Staff signed in Ottawa 
  7. ^ a b NATO. "Enlargement and Article 10". NATO (Ä°ngilizce). 11 Mart 2018 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 29 Haziran 2022. 
  8. ^ "Denmark and NATO – 1949". 13 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 13 Nisan 2022. 
  9. ^ "Why the concept of Gaullo-Mitterrandism is still relevant". IRIS. 29 Nisan 2019. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 7 Mart 2022. 
  10. ^ Stratton, Allegra (17 Haziran 2008). "Sarkozy military plan unveiled". The Guardian. BirleÅŸik Krallık. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 17 Aralık 2016. 
  11. ^ Cody, Edward (12 Mart 2009). "After 43 Years, France to Rejoin NATO as Full Member". The Washington Post. 26 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 19 Aralık 2011. 
  12. ^ "Financial and Economic Data Relating to NATO Defence" (PDF). NATO. 13 Nisan 2012. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi (PDF). EriÅŸim tarihi: 5 Eylül 2013. 
  13. ^ Cuddington, Danielle (6 Temmuz 2016). "Support for NATO is widespread among member nations". Pew Research. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 15 AÄŸustos 2017. 
  14. ^ Emmott, Robin (23 Mayıs 2017). "U.S. would defend NATO despite Trump's criticism, Europeans believe: study". Reuters. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2024.