Strażnica WOP Zwardoń

Strażnica SG w Zwardoniu

Budynek byłej strażnicy w Zwardoniu (listopad 2017)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1945[a]
Rozformowanie	3 stycznia 2003
Tradycje
Rodowód	199 strażnica WOP Zwardoń 204 strażnica WOP Zwardoń 18 strażnica WOP Zwardoń 5 strażnica WOP Zwardoń 1 strażnica lądowa WOP Zwardoń
Kontynuacja	GPK SG w Zwardoniu PSG w Zwardoniu PSG w Żywcu PSG w Bielsku-Białej
Komendanci / Dowódcy
Ostatni	mjr SG Józef Copija
Organizacja
Dyslokacja	Zwardoń
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza Straż Graniczna
Podległość	43 komenda odcinka 57 batalion OP 34 batalion WOP GB WOP bg WOP Żywiec bg WOP Cieszyn Beskidzki Oddział SG Karpacki Oddział SG
Multimedia w Wikimedia Commons

Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Zwardoń – zlikwidowany podstawowy pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.

Strażnica Straży Granicznej w Zwardoniu – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Czechosłowacją/Republiką Słowacką^[b].

W październiku 1945 tereny przyszłej strażnicy WOP ochraniały pododdziały 14 Kołobrzeskiego pułku piechoty^[1].

Strażnica została sformowana w 1945 w strukturze 43 komendy odcinka^[2] jako 199 strażnica WOP (Zwardoń)^[3] o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego^[4].

Na początku 1947 obsada personalna strażnicy została wymieniona z obsadą 113 strażnicy Grünhof^[c].

W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948 strażnica została włączona w struktury 57 batalionu Ochrony Pogranicza^[5], a 1 stycznia 1951 34 batalionu WOP w Żywcu. Od 15 marca 1954 wprowadzono nową numerację strażnic^[d], a strażnica WOP Zwardoń I kategorii otrzymała nr 204 w skali kraju^[7]. W 1956 rozpoczęto numerowanie strażnic na poziomie brygady. Strażnica I kategorii Zwardoń była 18 w 3 Brygadzie Wojsk Ochrony Pogranicza w Nowym Sączu.1 stycznia 1960 była jako 5 strażnica WOP III kategorii Zwardoń. W 1963 przeniesiono strażnicę III kategorii Zwardoń do kategorii IV^[e]. 1 stycznia 1964 była jako 1 strażnica lądowa WOP Zwardoń^[8].

W 1964 rozformowano strażnicę WOP Zwardoń, a jej zadania przejęła nowo utworzona placówka WOP Zwardoń^[9].

W 1976, w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia, placówkę WOP Zwardoń podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach^[10].

13 grudnia 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego^[11].

W drugiej połowie 1984 strażnica WOP Żywiec została włączona w struktury utworzonego batalionu granicznego WOP Żywiec^[10], a od października 1989 batalionu granicznego WOP w Cieszynie i tak funkcjonowała do 15 maja 1991^[12] jako strażnica kadrowa na czas „P”.

Straż Graniczna:

15 maja 1991 po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 strażnica w Zwardoniu przejęta została przez Beskidzki Oddział Straży Granicznej w Cieszynie^[f][13] i przyjęła nazwę strażnica Straży Granicznej w Zwardoniu.

1 grudnia 1998 Decyzją nr 34 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 5 sierpnia 1998, strażnica SG w Zwardoniu włączona została w struktury Karpackiego Oddziału Straży Granicznej w Nowym Sączu^[g].

W 2000 rozpoczęła się reorganizacja struktur Straży Granicznej związana z przygotowaniem Polski do wstąpienia do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen. Podczas restrukturyzacji wprowadzono kompleksową ochronę granicy już na najniższym szczeblu organizacyjnym tj. strażnica i graniczna placówka kontrolna. Wprowadzona całościowa ochrona granicy zniosła podział na graniczne jednostki organizacyjne ochraniające tylko tzw. „zieloną granicę” i prowadzące tylko kontrole ruchu granicznego. W wyniku tego, 3 stycznia 2003 nastąpiło zniesie strażnicy SG w Zwardoniu^[h]. Ochraniany przez strażnicę odcinek granicy wraz z obsadą etatową, przejęła Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Zwardoniu (GPK SG w Zwardoniu)^[14].

W październiku 1945^[i] w ramach tworzących się Wojsk Ochrony Pogranicza na odcinku strażnicy zostały utworzone^[15]:

• Przejściowy Punkt Kontrolny Zwardoń – drogowy III kategorii (został zlikwidowany jesienią 1946)
• Przejściowy Punkt Kontrolny Zwardoń – kolejowy III kategorii (przeniesiony w 1950 do m. Łysa Polana).

Od 1947 na odcinku Strażnicy WOP Zwardoń funkcjonował PPK MRG, gdzie kontrolę graniczną i celną osób, towarów oraz środków transportu wykonywała załoga strażnicy:

• Przejściowy Punkt Kontrolny MRG Zwardoń.

W 1960 5 strażnica WOP Zwardoń III kategorii ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 10923 m:

• Włącznie znak graniczny nr III/174, wyłącznie znak gran. nr III/190 (góra Trojaczka).

W kwietniu 1963 w obiekcie Strażnicy WOP Rycerka wybuchł pożar. W związku z tym d-ca 3 Karpackiej Brygady WOP skrócił ochraniany przez strażnicę odcinek granicy państwowej do 12 km, a pozostałą część odcinka przejęły strażnice: Zwardoń i Soblówka.

Strażnica WOP Zwardoń:

• Główny wysiłek w służbie skupiała na kierunku: Sól-Oźna.
• W ochronie granicy dowódcy strażnicy ściśle współpracowali ze swoimi odpowiednikami tj. naczelnikami placówek OSH (Ochrana Statnich Hranic) CSRS.

Straż Graniczna:

1 czerwca 1992 na odcinku strażnicy zostało uruchomione kolejowe przejście graniczne, w którym do 1995 kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu wykonywała załoga strażnicy:

• Zwardoń-Skalité.

W 1995 na odcinku strażnicy zostało uruchomione drogowe przejście graniczne, w którym odprawę graniczną osób, towarów i środków transportu wykonywała załoga utworzonej Granicznej Placówki Kontrolnej Straży Granicznej w Zwardoniu:

• Zwardoń-Myto-Skalité.

1 lipca 1999 na odcinku strażnicy zostały otwarte przejścia graniczne na szlaku turystycznym (turystyczne), w których kontrolę graniczną i celną osób, towarów i środków transportu wykonywała załoga strażnicy:

• Jaworzynka-Čierne
• Górka Gomółka-Skalité Serafínov.

1 stycznia 2002 Strażnica SG w Zwardoniu ochraniała odcinek granicy państwowej:

• Wyłącznie, znak gran. nr III/201 / I/1 (Trzycatek) .
• Linia rozgraniczenia z:

1. Strażnicą Straży Granicznej w Jaworzynce: powiat żywiecki i z powiatu cieszyńskiego część obszaru gminy Istebna na południe od linii prostej biegnącej od znaku granicznego III/201 na granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Słowacką do mostu na potoku Czadeczka z wyłączeniem tego mostu, prawym brzegiem potoku Czadeczka do zetknięcia się granicy miejscowości Jaworzynka, Koniaków i Istebna, dalej granicą miejscowości Koniaków oraz Istebna do granicy gmin Istebna i Milówka^[16].

• 12 czerwca 2002 na odcinku strażnicy zostały otwarte przejścia graniczne turystyczne, w którym kontrolę graniczną i celną osób, towarów i środków transportu wykonywała załoga strażnicy:
• Zwardoń-Skalité
• Bor-Oščadnica-Vreščovka.

• 1956 – koniec czerwca, początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi^[17]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)^[18].
• 1973 – strażnica została wyposażona w skuter śnieżny Buran umożliwiający patrolowanie granicy w zimie^[19].
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną, zamknięte zostały szlaki turystyczne. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe^[20].

• 198 strażnica WOP Kolonia ⇔ 200 strażnica WOP Koniaków – 1946
• 203 strażnica WOP Rycerka ⇔ 205 strażnica WOP Krężelka – 1954
• 17 strażnica WOP Rycerka I kategorii ⇔ Strażnica WOP Krężelka – 1956
• 6 strażnica WOP Rycerka III kategorii ⇔ 4 strażnica WOP Krężelka III kategorii – 01.01.1960
• 2 placówka WOP Rycerka ⇔ 31 strażnica WOP Krężelka lądowa IV kategorii – 01.01.1964
• Placówka WOP Rycerka ⇔ Placówka WOP Jaworzynka I kategorii – do 07.1984
• Strażnica kadrowa WOP Rycerka ⇔ Strażnica WOP Jaworzynka rozwinięta I kategorii – do 31.12.1989
• Strażnica kadrowa WOP Rycerka ⇔ Strażnica kadrowa WOP Jaworzynka – 01.01.1990–15.05.1991

Straż Graniczna:

• Strażnica SG w Rycerce Górnej ⇔ Strażnica SG w Jaworzynce – 16.05.1991–02.01.2003.

• Jan Jakubiak^[21]
• kpt. Władysław Gregorczyk (był w 1976^[22]–05.1977)
• por. Józef Kudryk (05.1977–12.1978)
• por. Eugeniusz Niedzielak (12.1978–06.1979)
• por. Stanisław Mika p.o. (02.01.1980–29.02.1983)^[23]
• por. Kłodnicki
• kpt. Marek Guznar^[12] (do 15.05.1991)

Komendanci strażnicy SG:

• kpt. SG Piotr Wójcik^[24]
• ppor. SG/mjr SG Józef Copija (02.09.1992–01.01.2003) – do rozformowania.

• 6 Pomorska Dywizja Piechoty

• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Marek Jarosiński. Rys historyczny beskidzko-karpackiego pogranicza polsko-słowackiego. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/2000, 2000. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505. 
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011 .
• Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X. 
• Adolf Stachula: Szósta pomorska: Z dziejów Szóstej Pomorskiej Dywizji Piechoty 1944–1948. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny im. Wandy Wasilewskiej, 1981. ISBN 83-11-06602-7.
• Grzegorz Zaremba. Przyczyny reorganizacji WOP w latach 1946–1948. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia”. nr 3/08, 2008. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie. 
• Archiwum SGr., DWOP, sygn. 217/143, Wykazy dyslokacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza 1946. Wykaz strażnic i miejsc ich rozlokowania adresowany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych z 4 maja 1946.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1400/3, k. 590–620; Rozkazy zarządzenia i wytyczne w zakresie wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Wykaz dyslokacyjny jednostek i pododdziałów WOP na dzień 1 stycznia 1964.
• Archiwum Straży Granicznej. Wykazy dyslokacyjne jednostek i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza.

• Fotolog: Zdjęcia byłej strażnicy SG w Zwardoniu
• Fotopolska: Zwardoń