Strażnica WOP Stożek/Wisła

Strażnica SG w Wiśle

Budynek byłej strażnicy w Wiśle (lipiec 2014)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1945; 1990[a]
Rozformowanie	1984; 2003
Tradycje
Rodowód	202 strażnica WOP 207 strażnica WOP 2 placówka WOP Wisła 29 placówka WOP lądowa Wisła
Kontynuacja	SSG w Wiśle SSG w Ustroniu PSG w Ustroniu PSG w Cieszynie PSG w Bielsku-Białej
Komendanci / Dowódcy
Ostatni	ppłk SG Franciszek Mach
Organizacja
Dyslokacja	ul. Kopydło 51 Wisła
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza Straż Graniczna
Podległość	44 komenda odcinka 61 batalion OP 41 batalion WOP 42 batalion WOP Górnośląska Brygada WOP Jednostka WOP batalion graniczny WOP Beskidzki Oddział SG Śląski Oddział SG
Multimedia w Wikimedia Commons

Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Stożek/Wisła – zlikwidowany podstawowy pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.

Strażnica Straży Granicznej w Wiśle – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Czechosłowacją/Republiką Czeską^[b].

Strażnica została sformowana w 1945 w strukturze 44 komendy odcinka Ustroń jako 202 strażnica WOP (Stożek)^[1] o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego^[2].

W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948 strażnica została włączona w struktury 61 batalionowi Ochrony Pogranicza, a 1 stycznia 1951 41 batalionu WOP w Ustroniu.

Od 15 marca 1954 wprowadzono nową numerację strażnic^[c], a strażnica WOP Wisła II kategorii otrzymała nr 207^[4]. W 1957 nosiła numer 14^[5].

W 1957 rozformowano 41 batalion WOP Ustroń^[6][d] i strażnicę WOP Wisła włączono w struktury 42 batalionu WOP w Cieszynie.1 stycznia 1960 była jako 2 placówka WOP II kategorii Wisła.

W 1963 dowódca WOP nakazał skrócić odcinek 3 Karpackiej Brygady WOP i ustalił linię rozgraniczenia między karpacką, a górnośląską brygadą na granicy województw krakowskiego i katowickiego. Nakazał też 1 stycznia 1964 przekazać placówkę WOP Wisła Górnośląskiej Brygadzie WOP^[e]. Termin zmieniono na 1 października 1963. Strażnicę podporządkowano dowództwu batalionu WOP Cieszyn.

1 stycznia 1964 była jako 29 placówka WOP lądowa II kategorii Wisła^[7].

W 1976, w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia, placówkę podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach^[8].

13 grudnia 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego^[9].

W 1983 placówkę WOP Wisła włączono w struktury Jednostki WOP im. Ziemi Cieszyńskiej w Cieszynie^[10].

Strażnica WOP Wisła od kwietnia 1958 do lutego 1976, placówka kadrowa WOP Wisła od lutego 1976 do lipca 1984, kiedy to została rozwiązana. Następnie na bazie placówki WOP, od lipca 1984 do lutego 1990 w obiekcie funkcjonowała Grupa Operacyjna Zwiadu WOP, która realizowała swoje czynności przy pomocy osobowych źródeł informacji na zapleczu strażnic WOP: Jaworzynka i Poniwiec oraz batalionu WOP Cieszyn^[f].

W marcu 1990 ponownie została utworzona strażnica WOP Wisła na czas „P” kadrowa w strukturach batalionu granicznego WOP Cieszyn^[11] i funkcjonowała do 15 maja 1991.

Straż Graniczna:

15 maja 1991 po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 strażnica w Wiśle przejęta została przez Beskidzki Oddział Straży Granicznej w Cieszynie^[g][12] i przyjęła nazwę strażnica Straży Granicznej w Wiśle.

1 grudnia 1998 Decyzją nr 34 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 5 sierpnia 1998^[h], Strażnica SG w Wiśle włączona została w struktury Śląskiego Oddziału Straży Granicznej w Raciborzu^[13] 

W wyniku rozpoczętej od 2000 reorganizacji struktur Straży Granicznej związanej z przygotowaniem Polski do wstąpienia, do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen, 2 stycznia 2003 strażnica SG w Wiśle została rozwiązana^[i][13] . Ochraniany przez strażnicę odcinek granicy, przejęły strażnice SG w: Ustroniu^[14] i Jaworzynce.

W 1959 placówka WOP nr 2 Wisła ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 9365 m:

• Włącznie znak graniczny nr III/223, wyłącznie znak gran. nr III/228.

W 1960 na odcinku strażnicy wprowadzono żołnierzy służby N (niemundurowej) – w ubraniach cywilnych. Przy ich pomocy zabezpieczano miejscowość Wisła-Soszów^[15].

1 stycznia 1964 na ochranianym odcinku przez strażnicę funkcjonowało przejście graniczne małego ruchu granicznego (mrg) w którym kontrolę graniczną i celną osób, towarów oraz środków transportu wykonywała załoga strażnicy:

• Stożek-Maly Stožek.

Lipiec 1984-luty 1990, Grupa Operacyjna Zwiadu WOP organizowała działania operacyjne i realizowała zadania w zakresie ochrony granicy państwowej, kontrwywiadowczej ochrony kraju, operacyjnej ochrony obiektów oraz zabezpieczenia ładu i porządku w strefie nadgranicznej. Na kierunku strażnicy WOP Jaworzynka oficerowie GO do realizacji zadań zwiadowczych współpracowali z 1 rezydentem, około 24 tajnymi współpracownikami i 40 kontaktami służbowymi. Stan ilościowy osobowych źródeł informacji zależał od potrzeb operacyjnych, ich możliwości, zdolności do uzyskiwania i przekazywania informacji. Praca operacyjna ukierunkowana głównie była na zwalczaniu działalności przemytniczej i kontaktowania się obywateli Czechosłowacji i Polski przez granicę^[16]. W kręgu zainteresowania były osoby trudniące się przemytem koni, krów i innych towarów na stronę czechosłowacką. Ponadto obserwacją operacyjną objęte były osoby, które w przeszłości dokonywały nielegalnych przekroczeń granicy lub prowadziły wrogą działalność wymierzoną przeciwko PRL. Prowadzono rozpoznanie i operacyjne zabezpieczenie przejść granicznych (mrg)^[17]:

• Jasnowice-Bukovec
• Jaworzynka-Hrčava w Łupieniach.

W okresie luty 1990–15 maja 1991 Strażnica WOP Wisła:

• Współdziałała w zabezpieczeniu granicy państwowej z:
  • strażnice WOP w: Poniwcu i Jaworzynce
  • Sekcja Zwiadu WOP w Cieszynie
• W ochronie granicy dowódcy strażnicy ściśle współpracowali ze swoimi odpowiednikami tj. naczelnikami placówek OSH (Ochrana Statnich Hranic) CSRS.

Straż Graniczna:

Komendant strażnicy współdziałał w zabezpieczeniu granicy państwowej z placówkami po stronie czeskiej cizinecké policie RCPP.

2 lipca 1997 na odcinku strażnicy zostało uruchomione przejście graniczne na szlaku turystycznym (turystyczne), gdzie kontrolę graniczną i celną osób, towarów oraz środków transportu wykonywała załoga strażnicy:

• Stożek-Velký Stožek.

• 1956 – 2 maja dowództwo 4 Brygady WOP zorganizowało pod namiotami, sezonową strażnicę WOP z kadry zawodowej i żołnierzy służby zasadniczej 45 batalionu WOP Prudnik (d-cą strażnicy był ppor. Edward Karpiuk), na płaskowyżu Soszów w celu zapobieżenia istniejącemu w tym rejonie przemytowi. Strażnica realizowała zadania pomiędzy szczytami Czantoria-Stożek, z bazą wyjściową w miejscowości Wisła. W czerwcu, w wyniku rykoszetu (teren górzysty, kamienie) po oddaniu serii strzałów ostrzegawczych z pistoletu maszynowego przez żołnierzy strażnicy, doszło do spowodowania zranienia w mosznę przemytnika, miejscowego górala^[18].
• 1956 – koniec czerwca, początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi^[19]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)^[20].
• 1973 – strażnica została wyposażona w skuter śnieżny Buran umożliwiający patrolowanie granicy w zimie^[21].
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną, zamknięte zostały szlaki turystyczne. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe^[22].

• 201 strażnica WOP Jasnowice ⇔ 203 strażnica WOP Polana – 1946
• 201 strażnica OP Jaworzynka ⇔ 203 strażnica OP Polana – 1949
• 206 strażnica WOP Jaworzynka ⇔ 208 strażnica WOP Poniwiec – 15.03.1954
• 3 strażnica WOP Jaworzynka III kat. ⇔ 1 placówka WOP Poniwiec II kat. – 1.01.1960
• 30 strażnica WOP Jaworzynka lądowa IV kat. ⇔ 28 placówka WOP Poniwiec lądowa II kat. – 1.01.1964
• strażnica kadrowa WOP Jaworzynka ⇔ strażnica kadrowa WOP Poniwiec – 03.1990–15.05.1991

Straż Graniczna:

• strażnica SG w Jaworzynce ⇔ strażnica SG w Ustroniu-Poniwcu – 16.05.1991–01.01.2003.

• por. Antoni Patkowski (1.01.1949–31.01.1949)^[23]
• Józef Czekalski p.o. (2.05.1949–3.09.1950)^[j][24]
• ppor. Paweł Grzybek^[25] (15.02.1952–14.03.1953)^[k][26]
• por. Mirosław Bereszczyński
• por. Antoni Zalewski cz.p.o. (08.1956–09.1956)
• mjr Józef Laszczyk (był w 1963)
• kpt. Dziarski (był w 1974)
• mjr Janusz Ryłko^[27] (1.06.1976–5.12.1984)^[28] – do rozformowania
• kpt. Mirosław Orawiec^[29] (17.04.1990–21.05.1990)^[30]

Komendanci strażnicy SG:

• kpt. SG/ppłk SG Franciszek Mach (2.04.1991–1.01.2003) – do rozformowania^[l] .

• kpt. Mirosław Orawiec^[31][32] (1.11.1984–16.04.1990)^[30].

• 6 Pomorska Dywizja Piechoty.

• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945–1991) : krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP – Ale co na to powie moja stara. „Tygodnik Prudnicki”. 1(684), s. 10, 2004-01-07. ISSN 1231-904X. 
• Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X. 
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• WojsławW. Suchta WojsławW., Na granicy wieża, t. 29(620), Gazeta Ustrońska, 17 lipca 2003, s. 1–16, ISSN 1231-9651 [dostęp 2016-07-09]  (pol.).
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011 .
• Zespół Wydziału Prezydialnego Śląskiego OSG (A.B.): Straż Graniczna od 1991–Śląski Oddział Straży Granicznej. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2016-12-27]. (pol.).
• Archiwum SGr., DWOP, sygn. 217/143, Wykazy dyslokacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza 1946. Wykaz strażnic i miejsc ich rozlokowania adresowany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych z 4 maja 1946.
• Archiwum SG., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.
• Archiwum SG, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Wykaz dyslokacyjny etatowych oddziałów i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza z 18 maja 1957.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1400/3, k. 590–620; Rozkazy zarządzenia i wytyczne w zakresie wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Wykaz dyslokacyjny jednostek i pododdziałów WOP na dzień 1 stycznia 1964.

• Fotopolska: Strażnica WOP Wisła.