3 Brygada Jazdy (3 BJ) – wielka jednostka jazdy Wojska Polskiego II RP.

W maju 1919 Ministerstwo Spraw Wojskowych w porozumieniu z Naczelnym Dowództwem Wojska Polskiego zaplanowało sformowanie pięciu brygad jazdy. 5 czerwca rozpoczęło się formowanie 3 Brygady Jazdy w składzie 2., 5., i 12 pułk ułanów oraz 3 dywizjon artylerii konnej. Na dowódcę brygady wyznaczony został gen. Jan Sawicki^[2].

Brygada sformowana została w połowie 1919 roku w rejonie Tarnopola.

W okresie działań odwrotowych na Ukrainie utworzono grupę jady gen. Jana Sawickiego w składzie Dywizja Jazdy i dotychczas samodzielna 3 Brygada Jazdy. jej zadaniem było niedopuścić do przerwania frontu przez 1 Armię Konną Siemiona Budionnego. Grupie jazdy gen. Sawickiego nie udało się powstrzymać natarcia 1 Armii Konnej. Dysponowała ona zbyt szczupłymi siłami. Popełniono też błędy w dowodzeniu jednostkami kawalerii^[3].

W związku z zagrożeniem, jakie nadal stanowiła konnica Budionnego, 2 lipca 1920 utworzono dwudywizyjną Grupę Operacyjną Jazdy gen. Jana Sawickiego. Tworzyły ją: 1 Dywizja Jazdy płk. Rómmla i 2 Dywizja Jazdy płk. Władysława Okrzy-Orzechowskiego oraz występująca samodzielnie 3 Brygada Jazdy^[3].

Jako że Grupa powstawała na zapleczu, a w rejon forowania przybywały jednostki kawaleryjskie, na froncie pozostawały poważnie osłabione brygady jazdy znajdujące się w podległości 2 Armii. Zostały one czasowo przekształcone w grupy jazdy: dawna 3 Brygada Jazdy w składzie 2., 11. i 12 pułk ułanów przekształcono w grupę rtm. Antoniego Szuszkiewicza. Liczyła ona w stanie bojowym 5 szwadronów liniowych - w sumie 22 oficerów i 405 szabel, 5 karabinów maszynowych i 2 działa^[4].

Walczyła w składzie: 2 puł, dywizjon 12 puł, dywizjon 6 puł^[5], 14 puł, 3 dak (1 i 2 bateria). Od połowy lipca 1920 roku podlegała dowódcy 1 Dywizji Jazdy. 13 sierpnia 1920 została rozwiązana, a w październiku 1920 roku w Przemyślu ponownie odtworzona^[6].

Brała udział m.in. w wyprawie kijowskiej.

W maju 1921 roku, na bazie odtworzonej 3 Brygady Jazdy, w DOK X sformowana została X Brygada Jazdy z miejscem postoju dowództwa w Rzeszowie^[1].

Dowódcy brygady

• gen. Jan Sawicki^[7] (VI 1919 -)

• płk Mikołaj Waraksiewicz (był 23 VI 1920)^[11]

inni oficerowie

• rtm kaw. Kazimierz Czerwiński (adiutant)

• "Księga jazdy polskiej", pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint, Bellona Warszawa 1993
• MirosławM. Giętkowski MirosławM., Artyleria konna Wojska Polskiego 1918-1939, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001, ISBN 83-7174-823-X, OCLC 69505837 . Brak numerów stron w książce
• Henryk Wielecki: Wojsko Polskie 1921-1939. Warszawa: Wydawnictwo Crear, 1992. ISBN 83-900345-0-7.
• Dowódcy dywizji i brygad jazdy/kawalerii...
• Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2002. ISBN 83-7399-012-7.
• Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.