Szwadron łączności Mazowieckiej Brygady Kawalerii – pododdział kawalerii Wojska Polskiego.

Na podstawie rozkazu z 14 stycznia 1935 został sformowany pluton łączności 2 Dywizji Kawalerii w składzie 2 oficerów, 10 podoficerów, 52 szeregowców i 47 koni^[1]. Zgodnie z etatem pluton powinien posiadać jeden samochód półciężarowy, 3 motocykle z przyczepami, 5 wozów technicznych, 2 wozy taborowe oraz 4 rowery^[2]. 16 lutego 1935 stanowisko zastępcy dowódcy plutonu objął ppor. łącz. Jan Mazur, przeniesiony z 1 batalionu telegraficznego^[3], po uprzednim odbyciu praktyki w 5 pułku ułanów^[4].

W drugiej połowie 1937 dotychczasowy pluton został przeformowany w szwadron łączności Mazowieckiej Brygady Kawalerii w składzie dwóch plutonów (telefonicznego i radio)^[5][3]. Podstawą do organizacji szwadronu były rozkazy szefa Sztabu Głównego L/dz. 6182/Org. z 30 grudnia 1936 o utworzeniu i reorganizacji oddziałów łączności w brygadach kawalerii i z dnia 27 lipca 1937^[6][7]. W kwietniu 1938 skład szwadronu uzupełniono o drużynę dowódcy, a później o pluton łączności Kwatery Głównej i drużynę parkową łączności^[5][a]. Według ordre de bataille oddziałów łączności z października 1937 szwadron miał liczyć 3 oficerów, 10 podoficerów zawodowych, 2 podoficerów nadterminowych, 76 ułanów oraz 52 konie wierzchowe i 10 zaprzęgowych^[8]. Organizacja pokojowa była dostosowana do zadań mobilizacyjnych i okazała się dobrą^[9].

Zadaniem szwadronu w czasie pokoju było zapewnienie dowódcy brygady łączności z przełożonymi i podległymi mu pułkami podczas koncentracji oddziałów i pododdziałów brygady, w czasie ćwiczeń i manewrów, a także z jednostkami przydzielonymi do brygady na czas ćwiczeń i manewrów^[6]. W czasie wojny szwadron miał zapewnić dowódcy brygady łączność z przełożonym (dowódcą armii), sąsiadami (dowódcami wielkich jednostek) oraz podległymi oddziałami^[6].

Szkolenie rezerw personalnych, wcielanie poborowych oraz zaopatrzenie materiałowe mob. oparte było na zasadach podobnych jak kompaniach łączności dywizji piechoty^[10]. Szwadron stacjonował w tym samym garnizonie co dowództwo brygady kawalerii^[10]. Na żądanie Sztabu Głównego szwadron został zaliczony do kawalerii z wyjątkiem oficerów, którzy pozostali na etacie wosk łączności^[10]. W ten sposób szwadron wyszedł spod kompetencji Dowództwa Wojsk Łączności Ministerstwa Spraw Wojskowych i został podporządkowany Departamentowi Kawalerii MSWojsk., który nie posiadał fachowego organu pracy do spraw łączności^[10]. Zarządzenie to wywołało wkrótce szereg trudności, zwłaszcza w sprawach wyszkoleniowych i obsady podoficerskiej^[10].

 Osobny artykuł: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego.

Żołnierze szwadronu nosili na kołnierzach kurtek i płaszczy oznaki żołnierzy plutonów (oddziałów) łączności wielkich jednostek kawalerii, ustalone rozkazem ministra spraw wojskowych Dep. Dow. Og. 1590–13 z 9 czerwca 1936. Były to czarno-chabrowe proporczyki o wymiarach 22x50 mm (barwa czarna u góry, chabrowa na dole). Proporczyki dla oficerów były wykonane z aksamitu, natomiast dla podoficerów i szeregowców z sukna^[11].

1 września 1938 uprawnienia dowódcze względem szwadronu otrzymał szef łączności brygady kawalerii^[12][13][b]. Dowódcą łączności Mazowieckiej BK był mjr łącz. Jerzy Brodzikowski^[15][16].

Wiosną 1939 kompania została podporządkowana pod względem wyszkolenia fachowego dowódcy 1 Grupy Łączności^[17]. Ze względu na szybki wybuch wojny dowództwo grupy nie odegrało powierzonej mu roli^[10].

Mobilizacja szwadronu opierała się na dywizjonie artylerii konnej, stacjonującym w tym samym garnizonie^[10]. Jednostką mobilizującą był 1 dywizjon artylerii konnej w Warszawie^[18]. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” dowódca dywizjonu był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji jednostek wpisanych na jego tabelę mob., w tym szwadronu łączności nr 1 oraz jego uzupełnienia marszowego^[18][19]. Szwadron łączności nr 1 był mobilizowany w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, natomiast uzupełnienie marszowe w I rzucie mobilizacji powszechnej^[20][21].

23 sierpnia 1939 została zarządzona mobilizacja jednostek „żółtych” na terenie Okręgu Korpusu Nr I. Początek mobilizacji został wyznaczony na godz. 6.00 następnego dnia^[22].

 Osobny artykuł: Organizacja wojenna polskiej brygady kawalerii w 1939.

Szwadron był formowany według organizacji wojennej L.3025/mob.org., ukompletowany zgodnie z zestawieniem specjalności L.3025/mob.AR oraz uzbrojony i wyposażony zgodnie z wojennymi należnościami materiałowymi L.3025/mob./mat.^[23] W składzie szwadronu znajdował się dowódca, drużyna dowódcy, pluton telefoniczny, pluton radio i pluton łączności Kwatery Głównej oraz drużyna parkowa łączności^[24][25]. Na wyposażeniu szwadronu znajdowała się radiostacja RDK oraz dwie radiostacje N2-T, łącznice, aparaty telefoniczne oraz 36 km polowego kabla telefonicznego^[24]. Stan etatowy szwadonu stanowiło 4 oficerów, 150 podoficerów i szeregowców oraz 131 koni, a na jego wyposażeniu znajdowało się m.in. 17 wozów i 8 taczanek^[26].

W skład plutonu łączności Kwatery Głównej wchodził:

• jeden patrol telegraficzny na wozach,
• dwa patrole telefoniczne na taczankach,
• cztery patrole łączności z lotnikiem (dwa konne i dwa na motorowe),
• patrol motorowy (dwa samochody osobowe i 2 motocykle),
• patrol kolarzy (4 rowery)^[27].

W plutonie telefonicznym było sześć patroli telefonicznych na taczankach oraz jeden motocykl z koszem^[27]. Pluton radio posiadać miał w swoim składzie jedną drużynę RDK (jedna stacja „W2”), dwa patrole N.1/T (dodatkowo jedna stacja N.1/S), a także motocykl z koszem^[28]. Drużyna parkowa łączności odpowiadała za zaopatrzenie, naprawę i ewakuację sprzętu łączności^[29]. Tworzyli ją tele i radiotechnicy. Posiadała jeden samochód ciężarowy oraz trzy wozy parokonne^[27].

Zorganizowane, uzbrojone i wyposażone grupy ułanów były kierowane z koszar 1 dak przy ul. Podchorążych do Nowej Woli^[30]. 26 sierpnia szwadron zakończył mobilizację i otrzymał rozkaz pogotowia marszowego^[31]. Pluton radio nie otrzymał stacji N.1/S (samochodowej), a posiadał dwie stacje RKD i jedną stację N.1/T (na taczance)^[31]. O godz. 17.20 szwadron wyruszył przez Warszawę, Pustelnik, Strugę do Aleksandrowa^[32]. Następnego dnia o godz. 19.30 szwadron pomaszerował przez Nieporęt, Serock, Wierzbicę i Łubienicę do majątku Nięstępowo, należącego do pp. Kryńskich i zakwaterował w folwarku^[33]. 28 sierpnia od godz. 17.45 szwadron kontynuował marsz przez Pułtusk, Czarnostów i Karniewo do majątku Leszno^[34]. Następnego dnia przed południem pluton radio rozpoczyna podsłuch radiowy^[34]. O godz. 17.45 szwadron przemaszerował do Przasnysza i zakwaterował na Zawodziu^[35]. O godz. 20.00 ppor. Żerański otrzymał rozkaz zorganizowania ośrodka łączności w Muchowie. Centrala umieszczona została w niewykończonym, murowanym budynku szkoły. Był to także posterunek bojowy dowódcy brygady o kryptonimie „Kanada”^[36].

W czasie kampanii wrześniowej szwadron walczył w składzie macierzystej brygady^[16]. Uzupełnienie marszowe szwadronu łączności nr 1 było jednostką podległą dowódcy Okręgu Korpusu Nr I pod każdym względem^[37].

szwadronu łączności Mazowieckiej BK w marcu 1939^[38]

• dowódca szwadronu – kpt. łącz. Bronisław Adrian Rybiński
• dowódca plutonu radio – por. łącz. Ferdynand Stanisław Bissinger^[c]
• dowódca plutonu telefonicznego – por. łącz. Jan Stanisław Kostka Mazur

szwadronu łączności nr 1 we wrześniu 1939^[41][d]

• dowódca szwadronu – kpt. łącz. Bronisław Adrian Rybiński^[e] †1940 Charków ? ULK
• szef szwadronu – wachm. Kołakowski
• dowódca taborów – wachm. Babicki

• dowódca plutonu łączności KG – por. łącz. Jan Stanisław Kostka Mazur (ranny 26 IX 1939)^[3]
• dowódca plutonu telefonicznego – ppor. łącz. rez. Henryk Gronkiewicz^[f]
• pchor. rez. Witold Zacharewicz
• pchor. rez. Henryk Śreniawa-Saganowski
• pchor. rez. Ułas

• dowódca plutonu radio – ppor. łącz. rez. Ludwik Żerański
• zastępca dowódcy plutonu radio – plut. Świderski
• dowódca stacji radio – kpr. Kasprzak
• dowódca stacji radio – kpr. Kazanecki
• dowódca stacji radio – kpr. Muszewski

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
• Zeszyty Katyńskie. Marek Tarczyński (red.). T. 4: Listy katyńskiej ciąg dalszy : Straceni na Ukrainie. Warszawa: Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej i Polska Fundacja Katyńska, 1994. ISBN 83-87893-79-X.
• Zygmunt Chamski: Studjum łączności w kampanii polskiej 1939 roku. [w:] B.I.9c cz. 1 odpis [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, październik 1941. [dostęp 2022-06-13].
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Zenon Konarski: Uwagi i spostrzeżenia, dotyczące przygotowań do działań wojennych z zakresu organizacji i mobilizacji wojsk łączności. [w:] B.I.9b [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1940-01-30. [dostęp 2022-06-13].
• Eugeniusz Kozłowski: Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
• Władysław Leonard: Dowództwa i łączność : Obsada we wrześniu 1939. [w:] B.I.9c cz. 2 [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, styczeń 1991. [dostęp 2018-10-31].
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
• Juliusz S. Tym: Struktura organizacyjna wielkich jednostek kawalerii w latach 1919–1939. W: Struktura organizacyjna kawalerii cz. 1 (wielkie jednostki). Krzysztof Mijakowski (red.). Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2013, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej. ISBN 978-83-7769-893-8.
• Marek Zajączkowski: Wielkopolskie oddziały wojsk łączności 1919–1939. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Poznania, 2015. ISBN 978-83-77-68-116-9.
• Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
• Ludwik Żerański: Notatki wojenne d-cy plutonu radio Mazowieckiej Brygady Kawalerii 24 sierpnia – 4 listopada 1939 r.. [w:] B.I.24a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, listopad 1967. [dostęp 2023-12-26].