Bitwa pod Berezyną Dolną

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	19–27 maja 1920
Miejsce	pod Berezyną Dolną
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Przyczyna	majowa ofensywa Frontu Zachodniego
Wynik	zachowanie status quo
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
gen. Stanisław Szeptycki Nikołaj Sołłohub
Siły
4 Armia 16 Armia
brak współrzędnych

Bitwa pod Berezyną Dolną – część wielkiej bitwy nad Berezyną. Walki polskiej 4 Armii w czasie majowej ofensywy wojsk Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Wojsko Polskie

• 1 Armia gen. Stefana Majewskiego obsadzała odcinek Dryssa–Połock–Uszacz–Lepel. W pierwszym rzucie posiadała 8 Dywizję Piechoty i 1 Dywizję Litewsko-Białoruską, a w odwodzie 3 Dywizję Piechoty Legionów i 1 Brygadę Jazdy.
• 4 Armia gen. Szeptyckiego w składzie 2 Dywizja Piechoty Legionów, 6., 14. i 9. dywizje piechoty broniła linii Berezyny od Lepla po ujście do Dniepru.

17 maja dowodzenie nad obu armiami przejął gen. Stanisław Szeptycki^[1].

Armia Czerwona

Na wschodnim brzegu Berezyny utworzono zgrupowanie uderzeniowe^[2]:

• 15 Armia Augusta Korka w składzie 4., 6., 5., 53., 56. dywizje strzeleckie i 15 Dywizja Kawalerii
• Grupę Północną Jewgienija Siergiejewa w składzie 48 Dywizja Strzelców i 164 Brygada Strzelców
• 16 Armia Nikołaja Sołłohuba w składzie 2., 8., 10., 17. i 21. Dywizje strzeleckie^[3].

Całością sił uderzeniowych dowodził dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski^[4][5].

14 maja 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego przeszły do ofensywy nad Berezyną^[6].
16 Armia Nikołaja Sołłohuba miała wykonać uderzenie pomocnicze w kierunku Mińska^[7]. Dowódca armii zgrupował 17. i 8 Dywizję Strzelecką nad Berezyną pomiędzy ujściami Bobru, a Klewy^[8]. Działając w pierwszym rzucie armii 17 DS miała nacierać na Smolewicze, a 8 DS na Ihumeń. W drugim rzucie znajdowały się 21 DS i 10 DS. 19 maja o 5.00 Sowieci rozpoczęli natarcie^[9] i sforsowali Berezynę: 49 Brygada Strzelców w okolicach Murowy, 51 Brygada Strzelców przy ujściu Manczy i w okolicy Żukowca, 22 Brygada Strzelców przy ujściu Brusiaty i w Berezynie, zaś 24 BS w okolicy Niehonicz^[10]. Oddziały polskie cofnęły się na pod naporem 22., 24. i 51 Brygad Strzelców^[11].

Na innych odcinkach Polacy stawiali bardziej zacięty opór. I/2 pułku piechoty Legionów powstrzymał atak pododdziałów 49 Brygady Strzelców pod Ossową, Murową i Niwkami, a polskie kontrataki wyparły je za Berezynę. Dowódca sowieckiej 17 Dywizji Strzelców zmuszony był wycofać 49 BS do odwodu, a do I rzutu skierował 50 Brygadę Strzelców. W kolejnych dniach wzmocniony posiłkami 2 pułk piechoty Legionów walczył w okolicach wsi Murowej, Ossowy, Czerniewicz i Szabinki. Wsie te przechodziły z rąk do rąk^[10].

Sforsowanie przez Sowietów Berezyny spowodowało, że 19 maja do działań wprowadzono odwody 14 Dywizji Piechoty pod ogólnym dowództwem ppłk. Władysława Andersa. Ześrodkowane zostały one w okolicach Bohuszewicz, a Grupie Andersa podporządkowano również oddziały w tym rejonie walczące .
W tym czasie sowieckie 22 i 24 Brygady Strzelców parły na zachód i zajęły okolice Wołoduty i Ihumenia. Za sowieckim pierwszym rzutem maszerowała 23 Brygada Strzelców, a 21 maja sowiecki 8 pułk kawalerii sforsował Berezynę pod Pierewozem^[10]. 22 maja Sowieci wprowadzili do walki 62 i 63 Brygadę Strzelców. Brygady te wsparły północne skrzydło 17 Dywizji Strzelców. Do walki weszła też 3 i 4 Brygady Kawalerii. Ta ostatnia miała wykonać natarcie na stację kolejową Talkę^[11].

Już 21 maja w rejon działań zaczęły przybywać z Ukrainy w okolice Smolewicz oddziały polskiej 4 Dywizji Piechoty. Dowództwo nad nią przejął gen. Leonard Skierski. Otrzymał on zadanie przygotować polskie przeciwnatarcie i wyrzucić nieprzyjaciela za Berezynę^[10]. Oddziały 2 Dywizji Piechoty Legionów^[11], II i III/16 pułku piechoty i inne mniejsze jednostki pod dowództwem mjr. Stanisława Tessaro miały nacierać z północy na południowy wschód, a oddziały ppłk. Andersa z południa na Berezynę. Wchodzące kolejno do walki oddziały 4 Dywizji Piechoty uderzyć miały na zachód od Berezyny, ale ostatecznie przeszły w podporządkowanie dowódcy VII Brygady Piechoty ppłk. Adama Jaroszewskiego^[10][13].

23 maja ruszyło polskie przeciwnatarcie. Do 26 maja główne siły sowieckie zostały wyparte na wschodni brzeg Berezyny. W walkach tych nieprzyjaciel poniósł znaczne straty, a do niewoli dostała się cała 4 Brygada Kawalerii^[10].

Bitwa pod Berezyną Dolną nie dała rozstrzygnięcia. Początkowe sukcesy wojsk sowieckich zniwelowane zostały polską kontrofensywą.

• Stanisław Bartlitz. Działania w obszarze Ihumenia w maju 1920 r.. „Bellona”. 41, s. 393-434, 1933. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy. 
• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Zdzisław, Grzegorz Kowalski: Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920 na łamach polskich fachowych periodyków wojskowych z lat 1919-1939. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-856-6.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Józef Sitko: Zarys historii wojennej 2-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.