Wolfgang Rihm

Wolfgang Rihm
ilustracja
Imię i nazwisko

Wolfgang Michael Rihm

Data i miejsce urodzenia

13 marca 1952
Karlsruhe

Pochodzenie

niemieckie

Data i miejsce śmierci

27 lipca 2024
Ettlingen

Instrumenty

fortepian

Gatunki

muzyka poważna, muzyka współczesna

Zawód

kompozytor, pedagog

Odznaczenia
Krzyż Wielkiego Oficera Orderu Zasługi RFN Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RFN Medal Zasługi Orderu Zasługi RFN Oficer Orderu Sztuki i Literatury (Francja) Order Zasługi Badenii-Wirtembergii Order „Pour le Mérite” za Naukę i Sztukę Komandor Orderu Sztuki i Literatury (Francja) Order Bawarski Maksymiliana za Naukę i Sztukę
Multimedia w Wikimedia Commons

Wolfgang Michael Rihm (ur. 13 marca 1952 w Karlsruhe[1][2], zm. 27 lipca 2024 w Ettlingen[3][4]) – niemiecki kompozytor i pedagog.

Autor ponad 500 utworów instrumentalnych, wokalnych i scenicznych, z których Jakob Lenz jest jedną z najczęściej wystawianych oper kameralnych na niemieckojęzycznych scenach operowych[2][5].

Życiorys

W 1968 rozpoczął naukę kompozycji u Eugena Wernera Welte w konserwatorium w Karlsruhe. W latach 1972–1973 studiował u Karlheinza Stockhausena w Kolonii, a następnie w latach 1973–1976 u Klausa Hubera w Hochschule für Musik we Fryburgu Bryzgowijskim oraz muzykologię u Hansa Heinricha Eggebrechta na fryburskim Uniwersytecie. Korzystał również z porad Wolfganga Fortnera i Humphreya Searle’a[1][2]. W 1979/1980 był stypendystą Deutsche Künstlerakademie (10-miesięczna rezydentura w Villi Massimo(inne języki) w Rzymie)[1].

W latach 1973–1978 był wykładowcą w konserwatorium (Staatliche Hochschule für Musik) w Karlsruhe, w 1985 objął katedrę kompozycji tej uczelni, jego uczniem był m.in. Dariusz Przybylski. Od 1978 regularnie wykładał też na Kursach Darmstadzkich[1][2]. Kompozytor rezydent Festiwalu w Lucernie(inne języki) (1997) i Festiwalu w Salzburgu (2000) oraz dyrektor artystyczny (latem 2016) i wykładowca Akademii Festiwalowej w Lucernie[5]. Oprócz zajęć dydaktycznych wygłasza liczne odczyty, pisze eseje i opracowania na tematy muzyczne[2].

W latach 1984–1989 był konsultantem artystycznym Deutsche Oper Berlin. Od 1982 był członkiem prezydium Deutscher Komponisten-Verband(inne języki), a od 1989 wchodził w skład Rady Nadzorczej Stowarzyszenia GEMA(inne języki)[5].

Życie prywatne

W 1998 zdiagnozowano u Rihma nowotwór, od 2016 choroba znacznie się nasiliła. W 2019 powstał godzinny film dokumentalny Das Vermächtnis[a][6] na temat jego „komponowania z rakiem” – jak to sam autoironicznie określił[7]. Film pokazuje kompozytora prywatnie – jego rozmowy z żoną Vereną i przemyślenia snute nad ulubionym jeziorem Ferma w pobliżu Karlsruhe. Towarzyszy też kompozytorowi w ryzykownej dla zdrowia podróży na Festiwal w Lucernie, ukazując jego niezłomność w kontynuowaniu, wbrew chorobie, działalności kompozytorskiej i pedagogicznej[8].

Twórczość

W początkowym okresie twórczości Rihm czerpał z różnych stylów i technik kompozytorskich, m.in. dodekafonii, serializmu, techniki mikrointerwałowej, punktualizmu. Nie stosował się jednak ściśle do zasad określonych w tych technikach, dając pierwszeństwo spontaniczności procesu twórczego[2][9]. Swobodnie łączył środki o różnej proweniencji, które urozmaicał i upraszczał[9] (np. poprzez frazy przypominające mowę[10]), przez co jego muzyka stawała się zrozumiała i czytelna[9][10]. W jego utworach dominowała epicka narracyjność i ekspresyjna dramaturgia osiągana przez harmoniczne kontrasty i wybuchowe kulminacje[2][9]. Charakterystyczne kompozycje tego okresu to Lichtzwang, na skrzypce i orkiestrę (1975–1976) oraz utwory orkiestrowe Morphonie (1972), Dis-Kontur (1974) i Sub-Kontur (1974–1975)[2].

W dziesięcioleciu 1980–1990 Rihm nadal stosował silne i nagłe kontrasty, jednak emocjonalną ekspresję zastąpiła funkcjonalność. Faktura stała się bardziej ekonomiczna, harmonia i barwa bardziej wyrafinowane, a motywy lakoniczne, z bardziej zagęszczoną narracją[2][9]. Ta redukcja środków, w tym zmniejszanie aparatu wykonawczego, spowodowała wzrost znaczenia muzyki kameralnej[9]. Powstały m.in. cykle utworów kameralnych Fremde Szenen I–III (1982–1984) i Chiffre I–VIII (1982–1988) oraz orkiestrowy Klangbeschreibung I–III (1982–1987) i Kein Firmament na orkiestrę kameralną (1988)[2].

W ostatnim, dojrzałym okresie Rihm ma tendencję do łączenia dotychczasowych osiągnięć[9]. Tworzy rodzaj matrycy formy i wypełnia ją za każdym razem nowym materiałem muzycznym. Ten proces może być kombinacją np. aranżacji, wariacji, parafrazy[2]. Jedną z takich matryc jest Et nunc II, na instrumenty dęte i perkusyjne (1993). Powracając do materiału wyjściowego po raz pierwszy, Rihm zaszczepił na nim partię fortepianu solo, tworząc rodzaj Konzertstück na fortepian, instrumenty dęte i perkusję, zatytułowany Sphere (1992–1994). W późniejszych przeróbkach ta sama matryca Et nunc II, zastosowana częściowo lub w całości, posłużyła jako podstawa dla 4-częściowego cyklu studiów orkiestrowych Vers une symphonie fleuve (1995–2000), pomyślanego jako „work in progress”[2][9].

Odznaczenia i nagrody

(na podstawie materiałów źródłowych[1][5])

Odznaczenia

Nagrody

  • 1974 – Preis der Stadt Stuttgart
  • 1975 – Preis der Stadt Mannheim
  • 1978 – Berlin Kunstpreis Stipendium
  • 1978 – Reinhold-Schneider-Preis
  • 1978 – Kranichsteiner Musikpreis Darmstadt
  • 1978 – Reinhold Schneider–Preis der Stadt Freiburg
  • 1979 – stypendium miasta Hamburg
  • 1979/1980 – stypendysta Deutsche Akademie Rom Villa Massimo
  • 1981 – Nagroda Beethovenowska miasta Bonn
  • 1983 – stypendium Cité internationale des arts w Paryżu
  • 1984/1985 – stypendium Wissenschaftskolleg zu Berlin
  • 1986 – Rolf-Liebermann-Preis za operę Hamletmaschine
  • 1991 – Musikpreis der Stadt Duisburg
  • 1997 – Prix de Composition Musical de la Fondation Prince Pierre de Monaco
  • 1998 – Jacob Burckhardt–Preis der Johann Wolfgang von Goethe–Stiftung
  • 2000 – Bach-Preis miasta Hamburg
  • 2001 – nagroda Royal Philharmonic Society za Jagden und Formen
  • 2003 – Ernst von Siemes Musikpreis
  • 2010 – Złote Lwy na Biennale w Wenecji za całokształt twórczości
  • 2014 – Robert Schumann Preis für Dichtung und Musik
  • 2017 – Preis der Europäischen Kirchenmusik

Doktor honoris causa Wolnego Uniwersytetu Berlińskiego (1998) oraz członek honorowy wielu niemieckich uczelni artystycznych, a także Europejskiej Akademii Nauk i Sztuk Pięknych i Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique(inne języki).

Kompozycje

(na podstawie materiałów źródłowych[2][5][11][12])

Cykle

  • Abgesangsszenen I–V, słowa F. Nitsche (1979–1981)
  • Walzer I–II (1979–1986)
  • Tutuguri I–IV (1980–1983)
  • Fremde Szenen I–III (1982–1984)
  • Chiffre-Zyklus I–VIII (1982–1988); I wyk. pol. Warszawska Jesień (1987)
  • Klangbeschreibung I–III (1982–1987); III wyk. pol. Warszawska Jesień (1988)
  • Unbenannt I–III (1986–1990)
  • Music in memoriam Luigi Nono
    • Cantus firmus – Studie (1990)
    • Ricercare (zweiter Versuch) (1990)
    • Abgewandt 2 (dritter Versuch) (1990)
    • Umfassung (vierter Versuch) (1990–1985)
    • La lugubre gondola/Das Eismeer (fünfter Versuch) (1992–1994)
  • Séraphin
    • Etude pour Séraphin (1991–1992)
    • Séraphin: Versuch eines Theaters für Instrumente/Stimmen/... (1993–1994)
    • Séraphin-Spuren (1996)
    • Etude d’après Séraphin (1997)
  • – Et nunc I-II (1992/1993)
    • Sphère (1992–1994)
    • Vers une symphonie fleuve I–IV (1994–2000)
  • Über der Linie I–VII (1999–2006)
  • Fetzen I–VIII (1999–2004)
  • Sotto voce I–II (1999–2007)
  • Verwandlung I–VI (2002–14)

Utwory sceniczne

  • Faust und Yorick, opera kameralna do libretta wg J. Tardieu (1976)
  • Jakob Lenz, opera kameralna do libretta wg G. Büchnera (1977–1978); wyst. pol. Warszawska Jesień, 1985
  • Die Hamletmaschine, opera wg H. Müllera (1983–1986)
  • Oedipus, opera wg Sofoklesa w przekł. F. Hölderlina (1986–1987)
  • Die Eroberung von Mexico, opera wg A. Artauda (1987–1991)
  • Dionizos, fantazja operowa do libretta kompozytora na podstawie tekstów F. Nietzschego (2009–2010)

Utwory orkiestrowe i z towarzyszeniem orkiestry

  • I Symphonie (1970)
  • Morphonie, na kwartet smyczkowy i wielką orkiestrę (1972)
  • Dis-Kontur, na wielką orkiestrę (1974)
  • Sub-Kontur, na orkiestrę (1974–1975)
  • Lichtzwang, na skrzypce i orkiestrę, pamięci Paula Celana (1975–1976)
  • II Symphonie (1975)
  • III Symphonie (1976–1977)
  • La musique creuse le ciel, na dwa fortepiany i orkiestrę (1977–1978)
  • Monodram, na wiolonczelę i orkiestrę (1982–1983)
  • Dies, na solistów, chór i orkiestrę (1984)
  • Aufzeichnung: Dämmerung und Umriß, na wielką orkiestrę (1985)
  • Kein Firmament, na orkiestrę kameralną (1988)
  • La Lugubre gondola / Das Eismeer, na dwie grupy orkiestrowe i fortepian (1991)
  • Gesungene Zeit, muzyka na skrzypce i orkiestrę (1991)
  • IV Symphonie (1994)
  • In-Schrift, na orkiestrę (1995)
  • Styx und Lethe, na wiolonczelę i orkiestrę (1997–1998)
  • Spiegel und Fluss, na orkiestrę (1999)
  • Jagden und Formen na orkiestrę (1995–2001)
  • Die Stücke des Sängers, na harfę i orkiestrę (2000–2001)
  • Das Lesen der Schrift, na orkiestrę (2001–2002)
  • Lichtes Spiel, Ein Sommerstück, na skrzypce i małą orkiestrę (2009)
  • Will Sound More, na zespół (2011)
  • Nähe fern 1, Nähe fern 2 na orkiestrę (2011)
  • In-Schrift 2, na orkiestrę (2013)
  • Gedicht des Malers, na skrzypce i orkiestrę (2014)
  • Gruß-Moment 2, na orkiestrę (2016)
  • Duo Concerto, na skrzypce, wiolonczelę i orkiestrę (2015)
  • Concerto en Sol, na wiolonczelę i małą orkiestrę, dla Sol Gabetty (2018–2019)

Utwory wokalne i wokalno-instrumentalne

  • Maximum est unum, na głosy solowe, chór, organy i orkiestrę do tekstów Mistrza Eckhardta i Mikołaja Kuzańczyka (1996)
  • Deus Passus, na głosy solowe, chór i orkiestrę (1999–2000)
  • Rilke:Vier Ge- dichte, na tenor i fortepian (2000)
  • Lavant-Gesänge, na alt i fortepian (2000–2001)
  • Astralis (Über die Linie III), na chór, wiolonczelę i kotły (2001)
  • Sechs Gedichte von Friedrich Nietzsche, na baryton i fortepian (2001)
  • Aria/Ariadne, na sopran i zespół instrumentalny (2001)
  • Bildnis: Anakreon, Gedichte und Fragmente, na tenor, fortepian, harfę, klarnet i wiolonczelę (2004)
  • Das Gehege, Eine nächtliche Szene, na sopran i orkiestrę (2005)
  • Fremdes Licht, na sopran, skrzypce, klarnet i małą orkiestrę (2005)
  • Akt und Tag, dwie etiudy na sopran i kwartet smyczkowy (2006)
  • An Bálint, na recytatora i trio fortepianowe (2007)
  • 4 späte Gedichte von Friedrich Rückert, na głos i fortepian (2008)
  • Proserpina, monodram na sopran, chór i orkiestrę kameralną (2008)
  • Drei Frauen, teatr muzyczny na sopran dramatyczny, tenor i orkiestrę (2001–2009)
  • ET LUX, na kwartet wokalny i kwartet smyczkowy (2009)

Utwory kameralne

  • I Streichquartett (1970)
  • Tristesse d’une étoile, kwartet smyczkowy (1971)
  • Paraphrase, na wiolonczelę, perkusję i fortepian (1972)
  • Im Innersten. III Streichquartett (1976); wyk. pol. Warszawska Jesień (1996)
  • IV Streichquartett (1979/1981); wyk. pol. Warszawska Jesień (1993)
  • Quartettsatz. IX Streichquartett (1993)
  • Pol-Kolchis-Nucleus, na zespół kameralny (1991–1996)
  • X Streichquartett (1997)
  • Concerto (Dithyrambe), na kwartet smyczkowy i orkiestrę (2000)
  • Bonus, na zespół kameralny (2001)
  • Triona skrzypce, klarnet i fortepian (2003)
  • Canzona nuova, na pięć altówek (2006)
  • XI Streichquartett(2010)

Publikacje

  • 1997 – Wolfgang Rihm, Ulrich Mosch (red.). Ausgesprochen: Schriften und Gespräche. Winterthur: Amadeus Verlag. ISBN 3-7957-0395-6 (niem.)
  • 2001 – Wolfgang Rihm, Reinhold Brinkmann. Musik Nachdenken: Reinhold Brinkmann und Wolfgang Rihm im Gespräch. Regensburg: ConBrio Verlag. ISBN 3-932581-47-4 (niem.)
  • 2002 – Wolfgang Rihm, Ulrich Mosch (red.). Offene Enden: Denkbewegungen um und durch Musik. Munich: Hanser Verlag. ISBN 978-3-446-20142-2 (niem.)

Uwagi

  1. ↑ Autorami dokumentu są Victor Grandits i Magdalena Adugna. Film nadała 23 stycznia 2020 niemiecka stacja ADR. Jest dostępny w archiwum ARD-Mediathek[6] oraz na YouTube.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Jabłoński 2004 ↓, s. 398.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji Josef Häusler: Rihm, Wolfgang. [w:] Oxford Music Online. Grove Music Online [on-line]. 2005-07-20. [dostęp 2020-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-03)]. via Oxford University Press. (ang.).
  3. ↑ a, Ausnahmekomponist Wolfgang Rihm mit 72 Jahren gestorben [online], www.mz.de [dostęp 2024-07-27] (niem.).
  4. ↑ e, Musik - Komponist Wolfgang Rihm gestorben [online], Die Nachrichten [dostęp 2024-07-27] (niem.).
  5. ↑ a b c d e Wolfgang Rihm. [w:] Universal Edition [on-line]. [dostęp 2020-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-02)]. (ang. • niem.).
  6. ↑ a b Wolfgang Rihm – Das Vermächtnis (video). [w:] ADR Mediathek [on-line]. 2020-01-23. [dostęp 2020-02-03]. (niem.).
  7. ↑ Wolfgang Rihm: I'm composing with cancer. [w:] Slipped Disc [on-line]. 2020-01-28. [dostęp 2020-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-04)]. (ang.).
  8. ↑ Isabel Steppeler: Komponist Wolfgang Rihm ist nicht glücklich über SWR-Doku. [w:] Badische Neueste Nachrichten [on-line]. 2020-01-22. [dostęp 2020-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-03)]. (niem.).
  9. ↑ a b c d e f g h Jabłoński 2004 ↓, s. 400.
  10. ↑ a b Schaeffer 1990 ↓, s. 235.
  11. ↑ Wolfgang Rihm. [w:] Warszawska Jesień [on-line]. 2003. [dostęp 2020-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-03)]. (pol.).
  12. ↑ Jabłoński 2004 ↓, s. 399-400.

Bibliografia

  • Maciej Jabłoński: Rihm Wolfgang. W: Encyklopedia muzyczna PWM. Elżbieta Dziębowska (red.). Wyd. I. T. 8: Pe–R część biograficzna. Kraków: PWM, 2004, s. 398-400. ISBN 83-224-0837-4. (pol.).
  • Wolfgang Rihm. W: Bogusław Schaeffer: Kompozytorzy XX wieku. T. II. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1990, s. 234-236. ISBN 83-08-01859-9. (pol.).
  • Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 755. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).

Linki zewnętrzne

Międzynarodowe Letnie Kursy Nowej Muzyki w Darmstadcie
wykładowcy
uczestnicy