PROFILPELAJAR.COM

Lejaren Hiller
Imię i nazwisko	Lejaren Arthur Hiller
Data i miejsce urodzenia	23 lutego 1924 ; Nowy Jork
Pochodzenie	amerykańskie
Data i miejsce śmierci	26 stycznia 1994 ; Buffalo
Przyczyna śmierci	choroba Alzheimera
Instrumenty	fortepian, obój, klarnet, saksofon
Gatunki	muzyka poważna, muzyka współczesna, muzyka elektroniczna
Zawód	kompozytor, pedagog muzyczny, chemik

Lejaren Arthur Hiller (ur. 23 lutego 1924 w Nowym Jorku, zm. 26 stycznia 1994 w Buffalo)^[2]^[3] – amerykański kompozytor, pedagog muzyczny, chemik.

Życiorys

W młodości uczył się gry na fortepianie, oboju, klarnecie i saksofonie; już wtedy zaczął komponować^[3]. Studiował chemię na Uniwersytecie w Princeton, gdzie w 1947 obronił pracę doktorską^[2]^[3]^[4]. Studiował tam też kompozycję i teorię muzyki u Rogera Sessionsa i Miltona Babbitta^[3]^[4].

W latach 1947–1952 prowadził prace badawcze w dziedzinie chemii; wynalazł m.in. metodę barwienia włókien akrylowych^[2]^[4]. W 1952 przeniósł się na Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign, gdzie podjął pracę wykładowcy na wydziale chemii, zajmował się też komputerami. Równocześnie studiował tam teorię muzyki i kompozycję u Huberta Kesslera, uzyskując w 1958 tytuł Master of Music^[1]^[2]^[4].

W tym samym roku został wykładowcą kompozycji w School of Music przy Uniwersytecie Illinois (od 1966 jako profesor)^[3]. Również w 1958 utworzył przy tym uniwersytecie Experimental Music Studio, którym kierował przez 10 lat^[1]^[2]. Studio to stało się jednym z najważniejszych ośrodków muzyki elektronicznej na świecie. Rozwinął współpracę badawczą w dziedzinie elektroniki, komputerów i akustyki z wydziałem inżynierii elektronicznej. Stosował maszyny cyfrowe i logikę matematyczną w procesie komponowania, syntezy dźwięku, analizy i druku^[2]^[3]^[4].

W 1968 objął katedrę kompozycji na Uniwersytecie Stanu Nowy Jork w Buffalo i dołączył do komitetu doradczego Center of the Creative and Performing Arts, w którego skład wchodzili Lukas Foss, Morton Feldman i Allen Sapp^[2]^[3]; od 1974 był dyrektorem tego Centrum^[5].

Wykładał gościnnie w wielu ośrodkach uniwersyteckich w USA oraz w Brazylii, a także w Europie, m.in. w Pampelunie, Rzymie, Berlinie, Darmstadcie, na Malcie. W latach 1973–1974 przebywał w Warszawie, w ramach programu Fulbrighta. Wygłosił wówczas cykl wykładów w PWSM i zrealizował taśmę do A Portfolio na zamówienie Polskiego Radia^[2]^[3]^[4].

Twórczość

W wyniku eksperymentów przeprowadzanych od połowy lat 50. w Experimental Music Studio, powstał – przy współpracy Leonarda M. Isaacsona – pierwszy w skali światowej utwór muzyczny stworzony przy użyciu komputerów, zatytułowany Illiac Suite (1957)^[a], później przemianowany na IV Kwartet smyczkowy^[1]^[2]^[3]. Składał się on z czterech części, z których każda dotyczyła innej techniki kompozytorskiej realizowanej przez komputer. I tak część I dotyczyła techniki polifonicznej, II – kontrapunktu ścisłego, III – technik współczesnych, w tym serializmu, zaś IV była studium muzyki stochastycznej. Cały proces tworzenia tego utworu został opisany w publikacji Experimental Music^[b]^[2].

Następne „komputerowe” utwory Hillera, jak np. skomponowana wspólnie z Robertem A. Bakerem Computer Cantata (1968) czy cykl Algorytmów (1968–1984), były tworzone wg programu głównego (wspólnego dla wszystkich rodzajów kompozycji) oraz wchodzących w jego skład podprogramów (uwzględniających różnorodność stylu i struktury każdego utworu) będących polem dla indywidualności twórczej kompozytora^[2].

W latach 1967–1969 współpracował z Johnem Cage’em przy jednym z jego bardziej znanych utworów HPSCHD na od 1 do 51^[c] wygenerowanych komputerowo taśm i od 1 do 7 klawesynów, na których grający na żywo soliści wykonywali przypadkowo wybrane fragmenty utworów Mozarta, Beethovena, Chopina, Schumanna, Gottschalka, Busoniego i Schönberga^[1]^[3]^[6].

Obok utworów generowanych komputerowo i elektroakustycznych komponował utwory orkiestrowe, kameralne, fortepianowe oraz wokalne, a także utwory sceniczne i multimedialne, muzykę teatralna, filmową i telewizyjną^[2]^[3]^[5]. Był też autorem wielu publikacji na temat eksperymentalnej muzyki komputerowej^[2]^[3].

Wybrane kompozycje

(na podstawie materiałów źródłowych^[2]^[3]^[5])

Utwory sceniczne

Blue is the Antecedent of It, elektroniczna fantazja teatralna; sł. Jack Leckel (1959)
Cuthbert Bound dla 4 aktorów i na taśmę; sł. Christopher Newton (1960)
A Triptych for Hieronymus dla aktorów, tancerzy, na orkiestrę, taśmę, przeźrocza i film; sł. Webster Smalley (1966)
An Avalanche dla prezentera, primadonny, pianisty, perkusisty i na taśmę; sł. Frank Perman (1968); wyk. polskie „Warszawska Jesień” 1973
3 Rituals na 2 lub 4 perkusje, film i światła (1969)
Rage Over the Lost Beethoven, na podst. VI Sonaty fortepianowej; sł. Frank Parman (1972)

Utwory orkiestrowe

trio fortepianowe (1947)
koncert fortepianowy (1949)
suita na małą orkiestrę (1951)
3 symfonie (1953, 1960, 1989)
Divertimento na 11 instrumentów (1959)
Time of the Heathen, suita na orkiestrę kameralną (1961)
A Preview of Coming Attractions (1975)

Utwory kameralne

3 sonaty na skrzypce i fortepian (1949, 1955, 1970)
I Kwartet smyczkowy (1949)
II Kwartet smyczkowy (1951)
III Kwartet smyczkowy (1953)
IV Kwartet smyczkowy „Illiac Suite”, wspólnie z Leonardem M. Isaacsonem (1957)
V Kwartet smyczkowy „In Quarter-Tones” (1962)
VI Kwartet smyczkowy (1972)
Persiflage na flet, obój i perkusję (1977)
Diabelskie skrzypce na instrumenty smyczkowe i klawesyn (1978)
VII Kwartet smyczkowy (1979)
Possum Hound, menuet i trio dla 6 wykonawców (1980); prawykonanie „Warszawska Jesień” 1980
Tetrahedron na klawesyn (1982)
Fast and Slow na kwartet saksofonowy (1984)
The Fox Trots Again dla 8 wykonawców (1985)
Expo ’85 na syntezatory (1985)
Metaphors na 4 gitary (1986)

Utwory fortepianowe

6 sonat (1946, 1947, 1950, 1950, 1961, 1972)
7 Artifacts (1948, zrewid. 1973 i 1984)
Children’s Suite (1949)
Fantasy na 3 fortepiany (1951)
12-Tone Variations (1954)
2 Theater Pieces (1956)
Scherzo (1958)
A Cenotaph na 2 fortepiany (1971)
Staircase Tango (1984)

Utwory na taśmę

Nightmare Music (1961)
7 Electronic Studies, wspólnie z R.A. Bakerem (1963); suita VII „Peroration” wyk. polskie „Warszawska Jesień” 1963
Electronic Sonata (1976)
Midnight Carnival na otoczenie wielkomiejskie (1976)
3 Compositions (1983)

Utwory na instrumenty i taśmę

Amplification na taśmę i orkiestrę jazzową (1962)
Machine Music na fortepian, perkusję i taśmę (1964); wyk. polskie „Warszawska Jesień” 1981
Suite na 2 fortepiany i taśmę (1966)
Primarily Act Three na zespół instrumentalny i taśmę (1966); wyk. polskie „Warszawska Jesień” 1966
3 Algorytmy na 9 instrumentów i taśmę:
- Algorithms I (1968)
- Algorithms II wspólnie z Ravi Kumrą (1972); wyk. polskie „Warszawska Jesień” 1985
- Algorithms III (1984)
HPSCHD na 1-7 klawesynów i 1-51 taśm, wspólnie z Johnem Cage’em (1969)
A Portfolio na różnych wykonawców i taśmę (1974); wyk. polskie „Warszawska Jesień” 1975
Malta na tubę i taśmę (1975); wyk. polskie „Warszawska Jesień” 1979
Quadrilateral na fortepian i taśmę (1981)

Utwory wokalne

Wordless Chorus (1940)
Jesse James na 4 głosy solowe i fortepian; sł. W.R. Benét (1950)
5 Appalachian Ballads na głos, gitarę lub klawesyn (1958)
Spoon River, Illinois dla 2 narratorów i na 6 instrumentów; sł. E.L. Masters (1962)
Computer Cantata na sopran, flet, klarnet basowy, trąbkę, róg, skrzypce, altówkę, gitarę, perkusję, theremin lub fale Martenota i taśmę, wspólnie z R.A. Bakerem (1963)

Uwagi

↑ Tytuł utworu pochodzi od nazwy maszyny cyfrowej ILLIAC (ILLI = Illinois, AC= accumulator)^[2].
↑ Lejaren Hiller, Leonard M. Isaacson Experimental Music. Composition with an Electronic Computer, Nowy Jork, 1959; tłum. polskie (bez 3 ostatnich rozdz.) J. Rajkow-Krzywicki Muzyka eksperymentalna – komponowanie z pomocą komputera, „Res Facta” 5/1971, Kraków^[2].
↑ Różne źródła podają różną liczbę taśm, od 51^[2] do 59^[1].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f AllanA. Kozinn AllanA., Lejaren Hiller, 69, First Composer To Write Music With a Computer, New York Times, 1 lutego 1994, ISSN 0362-4331 (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q LudomiraL. Stawowy LudomiraL., Hiller Lejaren, [w:] ElżbietaE. Dziębowska (red.), Encyklopedia muzyczna PWM, wyd. I, t. 4 HIJ część biograficzna, Kraków: PWM, 1993, s. 217-218, ISBN 83-224-0453-0 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m AndrewA. Stiller AndrewA., Hiller, Lejaren (Arthur), Oxford Music Online. Grove Music Online, 20 stycznia 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.13044, via Oxford University Press [dostęp 2020-05-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f JamesJ. Bohn JamesJ., Lejaren Hiller [online], School of Music, University of Illinois at Urbana–Champaign [dostęp 2020-05-07] (ang.).
↑ ^a ^b ^c AndrzejA. Chodkowski AndrzejA. (red.), Encyklopedia muzyki, Warszawa: PWN, 1995, s. 364-365, ISBN 83-01-11390-1 .
↑ HPSCHD w bazie AllMusic (ang.)