Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku

nr rej. F/5 z dnia 09.03.1957 r. oraz F/5/1957/478/95 z 04.10.1995 r.[1]
kościół parafialny, archikatedra, bazylika mniejsza
Bazylika archikatedralna we Fromborku
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Miejscowość	Frombork
Adres	ul. Katedralna 8, 14-530 Frombork
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Fromborku
Bazylika mniejsza • nadający tytuł	od 18 września 1965[2] papież Paweł VI
Wezwanie	Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja Apostoła
Historia Data rozpoczęcia budowy 1329 Data zakończenia budowy 1388 Aktualne przeznaczenie archikatedra
Dane świątyni Styl gotyk ceglany Świątynia • materiał bud. • cegła Liczba naw 3 Organy • liczba głosów • liczba manuałów 66 5
Położenie na mapie Fromborka Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku
Położenie na mapie Polski Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku
Położenie na mapie powiatu braniewskiego Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku
Położenie na mapie gminy Frombork Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku
54°21′25,16″N 19°40′55,96″E/54,356990 19,682210
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku – gotycki kościół we Fromborku przy ul. Katedralnej 8, zbudowany w latach 1329–1388 jako trójnawowa bezwieżowa hala z wydłużonym prosto zamkniętym prezbiterium. Powstała na ufortyfikowanym wzgórzu (obecnie Wzgórze Katedralne), w miejscu dawnej drewnianej świątyni, pełniącej wcześniej rolę katedry. Miejsce pochówku Mikołaja Kopernika (1543).

16 września 1994 obiekt został wpisany na listę pomników historii^[3]. Bazylika udostępniana jest zwiedzającym przez Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny. Odbywają się w niej kolejne edycje Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej we Fromborku. W sąsiedztwie znajduje się dawna rezydencja biskupia oraz kanonie.

Pierwsza drewniana katedra wybudowana została w 1288. Posiadała tytuł Ecclesia Warmiensis, czyli była głównym kościołem diecezjalnym. Obecna trójnawowa bezwieżowa hala z wydłużonym prosto zamkniętym prezbiterium została zbudowana w latach 1329–1388, ma długość 90 m i wysokość 16,5 m. Pod koniec XVI w. dobudowano strzelistą renesansową sygnaturkę, a w 1638 umieszczono zegar kościelny. Do południowej elewacji katedry dobudowano dwie kaplice: gotycką kaplicę św. Jerzego na przełomie XV i XVI w. oraz w 1735 roku kaplicę Zbawiciela, zwaną również kaplicą świętych relikwii. W latach 1887–1891 przeprowadzono gruntowną renowację wnętrza katedry, które uzyskało obecny wygląd. Powstała wówczas polichromia, której autorem był Justus Bornowski z Elbląga^[4]. W prezbiterium pozostawiono fragmenty późnogotyckiego malowidła przedstawiającego ojców kościoła oraz herb biskupa Mikołaja Tungena.

• ołtarz główny (obecny) zrealizowany został w latach 1747–1752 staraniem biskupa Adama Grabowskiego. Elementy ołtarza z czarnego i różowego marmuru wykonali kamieniarze w Dębniku według projektu Franciszka Placidiego. W polu środkowym obrazy Stefana Torellego Wniebowzięcie Marii Panny i Męczeństwo św. Andrzeja,
• poliptyk fromborski – z późnogotycką rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem. Po bokach figury ojców kościoła, a na skrzydłach częściowo zachowane płaskorzeźby z wizerunkiem scen Maryjnych i malowidłami Męki Pańskiej,
• rzeźbiona i malowana nastawa dawnego ołtarza głównego, wykonana w 1504 w Toruniu na zamówienie biskupa Łukasza Watzenrodego
• późnobarokowe intarsjowane stalle z baldachimem zrealizowane w latach 1734–1738 przez Krzysztofa Sanda wg projektu K. Peuckera
• 16 ołtarzy bocznych z XVII w. z cennymi obrazami.

• Gotycka kaplica św. Jerzego z przełomu XV i XVI w. zwana polską, w której od 1639 do XIX w. z polecenia bpa Mikołaja Szyszkowskiego odprawiano nabożeństwa dla ludności polskiej, zwieńczona attyką^[5].

• kaplica Zbawiciela przy elewacji południowej katedry ufundowana została przez biskupa warmińskiego Szembeka. Budowę jej rozpoczęto w 1732, a w 1735 była konsekrowana. Wnętrze kaplicy malował Maciej Jan Meyer, a kutą bramę wykonał Jan Schwartz z Reszla.

• malowane epitafium kanonika Bartłomieja Boreschowa z 1426
• płyty grobowe biskupów warmińskich
• epitafium Mikołaja Kopernika z 1735, kanonika, kanclerza kapituły warmińskiej

Stare organy wywiezione zostały przez Szwedów w czasie wojny polsko-szwedzkiej. Kapituła warmińska 29 lutego 1683 zawarła umowę z organomistrzem Danielem Nitrowskim z Gdańska, na wykonanie nowych organów. Kontrakt został zrealizowany w 1684, a w 1685 zyskały one barokową dekorację malarską wykonaną przez Jerzego Pipera z Lidzbarka Warmińskiego W roku 1934, po licznych przebudowach organów Nitrowskiego, zdecydowano o remoncie instrumentu. Organmistrz E. Kemper zdecydował się jednak na budowę nowych organów o trakturze elektropneumatycznej z wiatrownicami systemu woreczkowo–wentylowego. Piękny barokowy prospekt postanowiono zachować. Organy Kempera okazały się rozmiarami znacznie większe od instrumentu Nitrowskiego: posiadały 43 głosy rozmieszczone także poza szafą organową. Stół gry połączono elektrycznie z organami i umieszczono go na posadzce katedry. W tym czasie Kemper wybudował również 13-głosowe organy chórowe, również połączone elektrycznie ze stołem gry, wspólnym dla obu instrumentów. Podczas II wojny światowej organy zostały zniszczone. W 1946 opiekę nad katedrą fromborską przejęli księża Salezjanie. W 1960 ks. Józef Sianko, salezjanin metodą gospodarczą doprowadził oba instrumenty katedralne do stanu używalności. Pod koniec lat 70. XX w. pod nadzorem i według projektu prof. Jana Jargonia z Krakowa firma Kamińskich z Warszawy dokonała przeszeregowania dyspozycji, niektóre głosy wymieniono na inne, wykonane z wartościowszych materiałów. W tym czasie firma Kamińskich dobudowała do organów głównych dodatkową sekcję Brustwerku o 7 głosach, sterowaną IV manuałem oraz dzwony rurowe sterowane III manuałem, a organy chórowe zostały powiększone z 13 do 16 głosów. W ten sposób osiągnięto 66 głosową dyspozycję głosową. Z okazji świąt Bożego Narodzenia 2013 organy otrzymały odnowioną klawiaturę pedałową oraz nową ławkę z możliwością regulacji wysokości siedzenia. Prace wykonała firma Cynar z Wrocławia^[6].

• kult obrazu bł. Doroty z Mątowów
• przy katedrze rośnie potężny dąb szypułkowy Mikołaj o obwodzie 734 cm (2011), którego wiek szacowny jest na 500 lat; jego stan zdrowotny jest zły^[7]

Poczta Polska wyemitowała 1 czerwca 1971 znaczek pocztowy przedstawiający katedrę fromborską o nominale 4 zł, w serii Na szlaku Kopernika. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994^[8].

• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 103–105.
• Ołtarze we Fromborku. W: Tadeusz Chrzanowski: Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978, s. 41–50, 45–46.
• Frombork. W: Mieczysław Orłowicz: Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii. Olsztyn: Agencja Wydawnicza „Remix”, 1991, s. 279–292. ISBN 83-900155-0-1.
• Katedra Wniebowzięcia NMP we Fromborku, [w:] AndrzejA. Kopiczko AndrzejA., Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525–1772, „Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, 132, Olsztyn 1933, s. 31–33, ISSN 0585-3893 .???
• Katedra warmińska. W: Andrzej Rzempołuch: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Olsztyn: Agencja Wydawnicza „Remix”, 1992, s. 29–33. ISBN 83-900155-1-X.

• sekulada.com: Katedra we Fromborku – Nadmorska warownia. [dostęp 2016-08-16]. (pol.).