Bazylika San Piero a Grado lub Bazylika San Pietro Apostolo (pol. bazylika św. Piotra w Grado lub bazylika św. Piotra Apostoła) – zabytkowy rzymskokatolickikościół w Pizie, znajdujący się w miejscu, gdzie według tradycji św. Piotr zszedł na ląd w drodze z Antiochii do Rzymu. Zbudowany na pozostałościach wczesnochrześcijańskich świątyń z IV i VII wieku n.e. Stanowi znaczący przykład lokalnego stylu romańskiego. Osobliwością kościoła są apsydy z obu jego stron – od wschodu (trzy) i od zachodu (jedna). We wnętrzu zwracają uwagę: cyborium, stojące w miejscu, gdzie według tradycji nauczał św. Piotr oraz cykl fresków przedstawiających sceny z jego życia i portrety papieży.
Kościół San Piero a Grado znajduje się w miejscu, gdzie według tradycji w 44 roku n.e. wyszedł na ląd św. Piotr, płynący z Antiochii do Rzymu[2]. Pierwotnie kościół był położony nad brzegiem morza, w pobliżu ujścia rzeki Arno, które w ciągu wieków przesunęło się kierunku zachodnim. Z czasem w tym miejscu powstał ośrodek życia wspólnotowego[3]. Prace wykopaliskowe z lat 1919–1920 i 1955–1965 ujawniły ślady dwóch wcześniejszych kościołów, z IV i VI–VII wieku[4]. Bazylika wczesnochrześcijańska z IV wieku była celem pielgrzymek. Obecny kościół wzniesiono między X a XI wiekiem[2]. W XIII wieku przy kościele działało kolegium kanoników, podporządkowane arcybiskupowi Pizy[3].
Architektura
Bazylika i kampanila w latach 20. XX w.
Kościół San Piero a Grado został zbudowany z livorneńskiegotufu oraz z czarnego i białego marmuru z San Giuliano. Jest trzynawową bazyliką. Stanowi osobliwość architektoniczną, ponieważ z obu stron jest zamknięty apsydami[2]. Od strony wschodniej kościół zamykają trzy półkoliste apsydy, udekorowane ślepymi arkadami, których podwójne łuki spoczywają na lizenach. Poniżej łuków znajdują się detale dekoracyjne w formie okrągłych wgłębień i rombów. Apsyda centralna została przepruta trzema otworami okiennymi, natomiast apsydy boczne – jednym. Wystrój absyd został powtórzony na ścianach naw bocznych. Wejście główne do kościoła prowadzi przez dwa proste, marmurowe portale, znajdujące się po lewej stronie[3]. Kościół nie ma fasady zachodniej, ponieważ została ona zniszczona w XII wieku przez wylew Arno[2]. Zamiast niej zbudowano jedną, dużą absydę[3]. Nieopodal niej znajduje się podstawa masywnej kampanili, pochodzącej z końca XII wieku i zniszczonej 22 lipca 1944 roku przez wycofujące się wojska hitlerowskie. W 2009 roku podjęto rekonstrukcję kampanili, nawet jeśli nie będzie to rekonstrukcja kompletna[5].
Wnętrze
Wnętrze świątyni cechuje splendor, właściwy wczesnym bazylikom chrześcijańskim. Dominantę stanowi tu wielki łuk tęczowy, oddzielający apsydę centralną od nawy głównej. Obfite oświetlenie wnętrza zapewniają również oculusy umieszczone ponad apsydami. W pobliżu apsydy zachodniej w miejscu, gdzie według tradycji nauczał św. Piotr, stoi cyborium[3]. Według tejże tradycji św. Piotr miał być również budowniczym pierwszego na ziemi włoskiej ołtarza, który później konsekrował papież Klemens I[4]. Poniżej cyborium widoczne są pozostałości apsydy bazyliki wczesnochrześcijańskiej, pochodzącej z VII wieku. Wnętrze podzielone jest na nawy poprzez rzędy arkad, których łuki wspierają się na kolumnach o kapitelachjońskich, korynckich i kompozytowych[3]. Różnorodność kapiteli wzięła się stąd, iż kolumny pochodzą z wcześniejszych budowli romańskich. Łuki z kolei wskazują na dwie fazy budowy kościoła: tę wcześniejszą wyznaczają łuki mniejsze, znajdujące się bliżej części wschodniej kościoła, łuki większe natomiast zbudowano później. Obszerną przestrzeń ścian ponad łukami wypełnia cykl fresków, pochodzących z końca XIII i początku XIV wieku, namalowanych przez Deodata Orlandiego, malarza z Lukki, który wówczas pracował w Pizie. Niektóre partie malowideł zostały w ciągu wieków uszkodzone i obecnie nie są już czytelne. Program ikonograficzny fresków stanowią sceny z życia św. Piotra, począwszy od momentu powołania go przez Jezusa, poprzez epizody z Dziejów Apostolskich aż do jego męczeńskiej śmierci wspólnie ze św. Pawłem i złożenia ich obu do grobu. Cykl ten jest przypuszczalnie kopią podobnych fresków, znajdujących się w przedsionku dawnej, nieistniejącej już bazyliki św. Piotra w Watykanie[4]. W maju 2000 roku ukończono restaurację tychże fresków[6]. Poniżej scen z życia św. Piotra, tuż ponad łukami, ciągnie się inny cykl, na który składają się portrety papieży[3].
Wnętrze – nawa główna
Złożenie św. Piotra do grobu i Złożenie św. Pawła do grobu
