Kanonik

Kanonik (łac. canonicus) – wczesnośredniowieczna nazwa duchownych, żyjących według reguł kanonicznych przy kościołach biskupich (katedrach) lub kolegiatach; współcześnie – tytuł kapłanów uhonorowanych za szczególne zasługi dla kościoła lokalnego, zobowiązanych do sprawowania określonych obrzędów liturgicznych wraz z innymi kanonikami lub miejscowym biskupem^[1].

Dawniej od kanoników nie wymagano posiadania święceń, lecz jedynie tonsury (tzw. kanonicy „świeccy”).

Kanonicy tworzą kapituły katedralne oraz kolegiackie. Zasadniczo dzielą się na:

kanoników gremialnych (inaczej rzeczywistych, czyli tytularnych)
kanoników ponadliczbowych (bez prebendy)
kanoników honorowych^[2].

Strój

Prawo kanoniczne od 1972 roku odebrało kanonikom następujące przywileje dotyczące stroju chórowego, dotychczas niekiedy stosowane^[3]: mantolet, pas z frędzlami, czerwone skarpety, buty z klamrami, fioletowe ferraiolone, rokieta, mitra, pastorał, pierścień i pektorał. Ponadto zabroniony jest fioletowy mucet, chyba że kanonik jest biskupem – niebędący nimi kanonicy mają nosić mucety czarne lub szare z fioletowymi obszyciami. Strój chórowy kanonika według prawa kanonicznego określony jest tylko jako komża nałożona na sutannę właściwą jego randze (zupełnie czarna dla prezbitera bez dodatkowych godności, czarna z fioletowymi obszyciami i guzikami dla Kapelana Jego Świątobliwości itd.) oraz czarny lub popielaty mucet z fioletowymi obszyciami^[4]. Prawo kanoniczne nie wspomina o kolorze pomponu przy birecie, a z CLPB^[4] można wnioskować, że jest on koloru przysługującego randze kapłana (fioletowy dla Kapelanów Jego Świątobliwości itd.). W praktyce wiele kapituł kanonickich utrzymało jednak własne zasady co do stroju chórowego kanoników stanowiące nadużycia i niekiedy stojące w sprzeczności z ceremoniałem (powszechnie stosowane są na przykład wyraźnie zabronione fioletowy mucet i rokieta). Wiele kapituł kanonickich kontynuuje tradycję własnego ustalania strojów chórowych kanoników, co prowadzi niekiedy do wyraźnych między nimi różnic. Wyjątek stanowią kapituły z indultem papieskim.

Powszechnie kojarzona z kanonikami sutanna Kapelana Honorowego Jego Świątobliwości (z fioletowymi guzikami, obszyciami i pasem) oraz biret z fioletowym pomponem należą do elementów przewidzianych w statutach konkretnych kapituł, nie są zaś ani nieodzownymi ani obowiązkowymi elementami stroju kanonika patrząc pod kątem prawa kanonicznego. W przypadku, gdy dana kapituła nie miałaby w swym statucie określonych przywilejów co do stroju chórowego, kanonik będący prezbiterem bez dodatkowych godności nosiłby całkowicie czarną sutannę, czarny biret z czarnym pomponem, komżę, czarny lub szary mucet obszyty fioletowym sznurkiem oraz dystynktorium kapituły. Kanonikami gremialnymi i honorowymi mogą być jednak również prezbiterzy z godnościami papieskimi (kapelani Jego Świątobliwości, prałaci honorowi Jego Świątobliwości, protonotariusze apostolscy nadliczbowi). Wówczas ważniejszy jest strój kanonika, jednakże wyłącznie przy czynnościach liturgicznych pełnionych w obrębie obowiązków kanonickich na terenie kapituły; poza jej terenem strój chórowy kanonika bez dodatkowych godności nie różni się od stroju zwykłego prezbitera i składa z czarnego biretu oraz komży. Analogicznie, kapłani z godnościami papieskimi w liturgii poza obrębem kapituły ubierają strój chórowy właściwy dla swojej godności, bez elementów stroju kanonika (mucetu, dystynktorium oraz ewentualnego biretu z kolorowym pomponem). Kanonikom honorowym danej kapituły przysługują te same przywileje dotyczące stroju, co kanonikom gremialnym, na takich samych zasadach.

W stroju na uroczyste okazje niezwiązane z liturgią kanonicy w praktyce często przywdziewają sutannę z fioletowymi guzikami oraz obszyciami przepasaną fioletowym pasem nadane im przepisami kapituły, przez co odpowiadają strojem Kapelanom Honorowym Jego Świątobliwości.

Do dodatkowych przywilejów względem stroju nadawanych przez biskupa diecezjalnego (często wraz z tytułem kanonika honorowego) należą:

E.C. – Expositorium Canonicale – noszący purpurowe podbicie komży oraz pompon purpurowy w birecie;
R.M. – Rochettum et Mantolettum – posiadający przywilej noszenia rokiety i mantoletu


Przykłady strojów chórowych różnych kapituł kanoników, od lewej: strój z rodzajowym mucetem przewidzianym w prawie kanonicznym, fioletowe akcenty przy birecie i sutannie wzięte ze statutu kapituły strój kapituły kolegiackiej przy bazylice św. Heleny w Birkirkarze na Malcie strój kapituły przy Konkatedrze św. Stanisława Biskupa w Ostrowie Wielkopolskim oraz kapituły przy Archikatedrze św. Stanisława Kostki w Łodzi^{[potrzebny przypis]} strój kapituły kolegiackiej pw. Bożego Ciała w Jarosławiu, również strój maltańskiej kapituły katedralnej w dni powszednie strój maltańskiej kapituły katedralnej w dni święte

Zobacz też

Zobacz też kategorię: Polscy kanonicy.

Przypisy

↑ Gerald O’Collins SJ, Edward G. Farrugia SJ, przekład Ks. Jan Ożóg SJ, Barbara Żak: Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych. [dostęp 2009-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 marca 2009)].
↑ Encyklopedia Katolicka, t. 8. Lublin: Tow. Naukowe Katol. Uniw. Lub., 2000, s. 599–600.
↑ Per Instructionem [online], www.shetlersites.com [dostęp 2017-06-12] .
↑ ^a ^b Cæremoniale Episcoporum [online], www.shetlersites.com [dostęp 2017-06-12] .