PROFILPELAJAR.COM

Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
	nr rej. A-45 (S/14, S/15, S/16) z dnia 28.09.1953
	bazylika mniejsza
	; Brama, ogrodzenie i fasada kościoła pw. Nawiedzenia NMP w Świętej Lipce
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Miejscowość	Święta Lipka
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Świętej Lipce
Bazylika mniejsza; • nadający tytuł	od 24 lutego 1983; papież Jan Paweł II
Wezwanie	Nawiedzenie Najświętszej Maryi Panny
Wspomnienie liturgiczne	31 maja
Historia
Data zakończenia budowy	1688–1693
Dane świątyni
Styl	barok
Architekt	nieznany
	Położenie na mapie gminy Reszel Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
	Położenie na mapie Polski Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
	Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
	54°01′28,88″N 21°13′06,55″E/54,024689 21,218486
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Świętej Lipce – barokowe sanktuarium maryjne w Świętej Lipce w województwie warmińsko-mazurskim. Od 2018 posiada status pomnika historii^[2].

Obecnie bazylika należy do dekanatu Kętrzyn I – Południowy Zachód w archidiecezji warmińskiej^[3].

Historia

Początek kultu Matki Bożej w Świętej Lipce sięga pocz. XIV wieku. Według podań skazany przez sąd w Kętrzynie więzień umieścił na lipie figurkę Matki Bożej, dzięki składanym do niej modlitwom został ułaskawiony. W II poł. XV wieku wybudowano tu kaplicę, która od razu stała się celem pielgrzymek m.in. w 1519 przybył tu wielki mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern. W 1525 nastąpiła sekularyzacja Prus, zakazano kultu, a ostatecznie kaplicę zniszczono. Ludność pielgrzymowała potajemnie. Sekretarz króla Zygmunta III Wazy Stefan Sadorski kupił w 1618 teren, na którym stała wcześniej kaplica i już rok później ufundował nową świątynię, którą w 1624 przekazał jezuitom. Pielgrzymowali tu zarówno biedni, jak i król Jan Kazimierz, kanclerz litewski Albert Stanisław Radziwił. Wzniesienie obecnego barokowego kościoła nastąpiło z inicjatywy jezuitów w latach 1688–1693 według projektu nieznanego architekta, a fasada została ukończona w roku 1730. Kontynuację budowy kościoła realizował do 1754 Jerzy Ertli z Wilna. Przed rozpoczęciem budowy trzeba było ustabilizować grunt, przez wbicie weń 10 000 pali z drewna olchowego, ponieważ plac budowy wchodził na bagnisty teren między jeziorem Wirowym i Dejnowa. Krużganki i kaplice narożne powstały w latach 1694–1708, a dom zakonny 1695-1698. Po kasacie zakonu jezuitów i rozbiorach polski ruch pątniczy zamarł, w 1932 powrócili do Świętej Lipki jezuici^[4].

11 sierpnia 1968 r. kardynał Stefan Wyszyński – prymas Polski wraz z metropolitą krakowskim Karolem Wojtyłą, dokonał uroczystej koronacji obrazu Matki Bożej Świętolipskiej mieszczącej się w ołtarzu głównym bazyliki^[5].

Architektura

Kościół ma formę trójnawowej bazyliki z dwuprzęsłowym prezbiterium, czteroprzęsłowym korpusem nawy głównej i emporami nad nawami bocznymi. Kościół jest otoczony przez czworoboczny krużganek odpustowy, z czterema kaplicami narożnymi. W niszach kaplic i balustradzie krużganka znajdują się wykonane w latach 1744–1748 czterdzieści cztery rzeźby przedstawiające przodków Jezusa Chrystusa, ich autorem jest K. Pervanger z Tolkmicka. Wejście na dziedziniec prowadzi przez bramę z kratą z 1734 o ornamentach roślinnych, jej autorem jest kowal z Reszla Jan Schwartz^[4].

Na fasadzie z lat 1725–1729, przednich kaplicach oraz frontowym ramieniu krużganka ustawiono rzeźby dłuta rzeźbiarza Krzysztofa Perwangera przedstawiające św. Piotra i Pawła. Fasadę flankują dwie wieże ze strzelistymi hełmami z latarniami, umieszczono na nich zegary wykonane w 1740 przez Johanna Albrechta z Królewca. Na osi środkowej kondygnacji fasady znajduje się nisza, w której umieszczono rzeźbę „Matka Boska na lipie” autorstwa reszelskiego rzeźbiarza Jan Christiana Schmidta. W niszach znajdujących się w wieżach znajdują się rzeźby przedstawiające świętych jezuickich tj. Ignacego Loyolę, Franciszka Ksawerego, Stanisława Kostkę i Alojzego Gonzagę. Wnętrze kościoła jest bogato dekorowane polichromią, m.in. malowidłami na sklepieniu z lat 1722–1737, autorstwa Macieja Jana Meyera z fundacji biskupa T. Potockiego. Sklepienie prezbiterium i nawy głównej (poczynając od prezbiterium) ozdobione jest ilustracjami do zawołań litanii loretańskiej – od Królowej Aniołów do Królowej Wyznawców. Ci ostatni są umieszczeni na sklepieniu ostatniego przęsła nawy głównej (przy chórze), a wśród nich (nad południowym oknem nawy głównej) Jadwiga Śląska, Zygmunt III Waza i św. Kazimierz. Ten sam malarz wykonał część malowideł na sklepieniach krużganka^[4].

Wyposażenie

Pozostałe wyposażenie kościoła to m.in. ołtarz główny z 1712–1714, dzieło Krzysztofa Peuckera i Jana Dobla. W ołtarzu głównym honorowe miejsce zajmuje obraz Matki Bożej Świętolipskiej namalowany w 1640 r. przez Bartłomieja Pensa (obraz ten jest kopią obrazu Matki Bożej Śnieżnej z kościoła Santa Maria Maggiore w Rzymie). Obraz osłonięty jest srebrną sukienką wykonaną (1720) przez złotnika z Królewca Samuela Grew. Dziełem tego samego złotnika jest umieszczone na mensie ołtarzowej wykute ze srebra zdobienie tabernakulum ozdobione przedstawieniem „Ostatniej Wieczerzy” i „Chrystusa z uczniami w Emaus”. Środkowy obraz w ołtarzu głównym Nawiedzenia NMP i górny Wniebowzięcia NMP malowane są przez Piotra Kolberga w 1725. Po bokach znajdują się rzeźby: (od lewej) św. Jana Chrzciciela, Józefa, Joachima i króla Dawida (kondygnacja dolna); św. Andrzej, Piotr, Paweł i Jan Ewangelista (kondygnacja środkowa); św. Wojciech, Szczepan, Kazimierz i Zygmunt (kondygnacja górna)^[4].

Na pozostałych ośmiu ołtarzach bocznych obrazy malowane są przez kilku autorów, w tym Marcina Altomonte. Za najlepszy jego obraz Świętej Lipce uważa się obraz „Matka Boża pod Krzyżem” z 1699 umieszczony w ołtarzu Matki Bożej Bolesnej. Prawdopodobnie jest to podarowane przez króla Jana III Sobieskiego wotum po zwycięstwie pod Wiedniem.

Organy z 1719–1721 wykonane zostały przez Jana Josua Mosengla z Królewca. Organy posiadają 40 głosów i ruchome figurki, a prospekt organowy wykonał snycerz z Reszla – Krzysztof Peucker. Ich uruchomienie doprowadziło do powstania szkoły muzycznej działającej w latach 1722–1909, jednym z jej absolwentów był Feliks Nowowiejski^[4].

Ambona wykonana w 1700 przez K. Peuckera ozdobiona płaskorzeźbami ze scenami biblijnymi, naprzeciw na pniu drzewa lipowego ustawionym w 1728 r. umieszczona jest rzeźba Matki Boskiej w sukience srebrnej z 1652. Święta Lipka posiada bogaty skarbiec^[4].