Bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim

nr rej. N/7 z dnia 24.06.1953 r.[1]
bazylika mniejsza, kolegiata kościół parafialny
Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Miejscowość	Nowe Miasto Lubawskie
Adres	Kościelna
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim
Wezwanie	św. Tomasza Apostoła
Historia Data rozpoczęcia budowy ok. 1325 Data zakończenia budowy XIII-XV wiek
Dane świątyni Świątynia • długość • szerokość 54 m 19 m Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 40 m Nawa główna • wysokość 17,8 m Nawa boczna • wysokość 7,7 m Organy • liczba głosów • liczba manuałów 26 2+P
Położenie na mapie Nowego Miasta Lubawskiego Bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim
Położenie na mapie Polski Bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim
Położenie na mapie powiatu nowomiejskiego Bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim
53°25′27,5″N 19°35′40,0″E/53,424306 19,594444
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim – kościół gotycki pochodzący z XIII-XV wieku.

Po 1325 roku zbudowano dwa zachodnie przęsła prezbiterium (pierwotnie zamkniętego prostokątnie). Do 1350 roku zbudowano pseudobazylikowy korpus o niskich ośmiobocznych filarach. Zbudowano także dolną część wieży (pierwotnie z dużym oknem nad portalem) i wieloboczną wieżyczkę przy północnej części fasady. W 2. połowie XIV w. podwyższono nawę główną przez wprowadzenie układu bazylikowego. Wtedy powstały służki z głowicami baldachimowymi i figurką mężczyzny oraz maswerkowe wsporniki sklepienia. Wtedy też powstały sterczynowo-blendowy szczyt nawy oraz miejsca po nie zrealizowanych łukach odporowych. Po 1400 roku przedłużono prezbiterium o trójbocznie zamknięte oskarpowane przęsło, zwieńczone nad zamknięciem attyką z blendami i wimpergami. Po 1460 r. nawa główna została nakryta czteroramiennym sklepieniem gwiaździstym, a także podwyższono wieżę^[2].

Na początku XVII w. dobudowano kaplicę grobową rodu Działyńskich w narożu między nawą południową a prezbiterium.

W wyniku spalenia kościoła w Łąkach w 1882 r. do kościoła parafialnego w Nowym Mieście została sprowadzona łaskami słynąca figura NMP.

Od 1971 kościół posiada status bazyliki mniejszej. Leży na Polskim Szlaku Drogi św. Jakuba. W dniu 25 marca 2012 roku erygowano przy bazylice Nowomiejską Kapitułę Kolegiacką – tym samym kościół otrzymał godność kolegiaty.

• tryptyk późnogotycki 1 połowa XVI wieku
• ołtarz główny wykonany około 1630
• nagrobek gotycki Kunona von Liebensteina (zmarłego 1391)
• renesansowy nagrobek Mikołaja Działyńskiego (zmarłego 1604), wojewody chełmińskiego.
• Wielką rzadkością jest chorągiew żałobna Pawła Jana Działyńskiego (zmarłego 1643), wojewody chełmińskiego, ślad po rozpowszechnionym ongiś obyczaju staropolskim (obecnie w renowacji).

• 
  Wnętrze
• 
  Ołtarz Matki Bożej z 1702
• 
  Widok z rynku

Instrument wybudowany przez Bruna Goebela w 1908 roku^[3].

Dyspozycja instrumentu:

Na wieży wisi łącznie 5 dzwonów, w tym trzy średniowieczne, z przełomu XV i XVI wieku. W listopadzie 2022 wciągnięto na wieżę kościoła dwa nowe dzwony, odlane w Odlewni dzwonów Jana Felczyńskiego w Przemyślu. Jeden z nowych dzwonów jest poświęcony 270 rocznicy koronacji wizerunku Matki Boskiej Łąkowskiej, a drugi postaci bł. księdza Wincentego Frelichowskiego. 12 listopada 2022 dzwony zostały poświęcone przez biskupa toruńskiego^[4].

Dzwony bazyliki nowomiejskiej charakteryzują się przykładem wybitnego ludwisarstwa. Przy okazji zawieszenia nowych dzwonów firma Rduch Bells & Clocks dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wykonała remont całego zestawu dzwonów^[5][6].

• ks. Andrzej Taliński, Dzieje parafii Nowe Miasto Lubawskie do 1772 roku (praca magisterska Lublin, KUL 1989)
• Z dawna Polski tyś królową. Przewodnik po sanktuariach maryjnych. Szymanów 1983
• Diecezja Toruńska.Historia i teraźniejszość. T.13.Dekanat nowomiejski. Praca zbior.red.Stanisława Kardasza.Toruń 1998. s.76-94
• Karolina Pszczółkowska, "Perła ziemi lubawskiej". Spotkania z Zabytkami, nr 3-4, 2010, s. 32-35.

• Strona WWW parafii św. Tomasza (aktualna). parafia-nml.pl.
• Archiwalna strona WWW parafii św. Tomasza. sanktuariummbl.diecezja.torun.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-22)].
• Kościół św.Tomasza. nowemiasto.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-02)]. i jego szczegółowy opis w serwisie www.nowemiasto.com.pl