|
Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju Zasugerowano, aby wydzielić z tego artykułu fragmenty do artykułu Młyn papierniczy w Dusznikach-Zdroju. (dyskusja)
   Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju – placówka muzealna Samorządu Województwa Dolnośląskiego w miejscowości Duszniki-Zdrój, utworzona w 1968 w XVI/XVII-wiecznym młynie papierniczym o unikatowej architekturze nad Bystrzycą Dusznicką. Oprócz działalności muzealniczej produkuje w niewielkich ilościach papier czerpany według dawnej technologii na oryginalnych zabytkowych maszynach. Młyn-papiernia wpisany jest do rejestru zabytków województwa dolnośląskiego na podstawie decyzji z 6 listopada 1956 r., nr rejestru A/4053/336[1][2]. HistoriaMłyn papierniczy w Dusznikach to zabytek techniki. W skład zespołu wchodzą: budynek główny wzniesiony w konstrukcji ryglowej na wysokiej kamiennej podmurówce, trzykondygnacyjny i przylegający od strony wschodniej późniejszy budynek suszarni całkowicie drewniany, z ciekawą konstrukcją nośną wykonaną w początkach XVII w., która przetrwała do współczesności. Elementami charakterystycznymi dla papierni są dach kryty gontem, zakończony od zachodu barokowym szczytem wolutowym, oraz oryginalny ośmioboczny dwukondygnacyjny pawilon wejściowy w kształcie wieży nakrytej kopułowym dachem gontowym, a we wnętrzach budynku – polichromia z XVII–XIX stulecia[1]. Obiekt posiada dużą wartość historyczną w skali Polski i jest jednocześnie ciekawą atrakcją turystyczną. 20 września 2011 młyn papierniczy w Dusznikach-Zdroju decyzją Prezydenta RP uzyskał status pomnika historii[3]. Obecnie trwają starania o wpisanie zabytkowej papierni na listę UNESCO (zgłoszenie 2019)[2][4]. Papiernictwo na Dolnym Śląsku ma bogate tradycje, sięgające schyłku średniowiecza. Pierwsza papiernia, we Wrocławiu, powstała przed 1490. W kolejnych wiekach działało około 100 młynów papierniczych, spośród których do dziś przetrwał tylko młyn dusznicki. Tradycje czerpania papieru w Dusznikach sięgają XVI stulecia; pierwsza wzmianka o tutejszej papierni pochodzi z 1562, a dotyczy sprzedaży udziałów w czerpalni przez Ambrożego Teppera Mikołajowi Kretschmerowi. Przyjmuje się zatem, że młyn powstał przed 1562[5]. Papiernia uległa w znacznej części zniszczeniu podczas powodzi w 1601[5]. Młyn odbudowano i czerpanie papieru wznowiono w 1605[1]. Okres świetności dusznickiej papierni trwał do schyłku XVIII w.[5] Ówcześni właściciele papierni Hellerowie przybyli z czeskiego Frydlandu w 1750 otrzymali dziedziczny tytuł „papierników królewskich”[5]. Wytwarzany papier należał do najlepszych na Śląsku. Pisali na nim władcy Polski, Czech i Prus. Wykorzystywali go też i artyści, między innymi Fryderyk Chopin podczas pobytu na kuracji w 1826[2][4]. Hellerowie unowoczśnili produkcję wprowadzając w 1719 koło wodne nasiębierne, następnie ok. 1737 młyn do wytwarzania masy papierniczej, oraz w 1753 maszyny do cięcia szmat i gładzenia papieru. W tym czasie powstał obszerny budynek suszarni, wykorzystywany także do magazynowania zwiększonej produkcji. W 1822 papiernia została odsprzedana rodzinie Wiehrów, w której rękach pozostała do 1939. W XIX stuleciu z powodu rozwoju maszynowej techniki produkcji papieru młyn stopniowo podupadał. Próbą dostosowania się dusznickich papierników do nowych trendów w produkcji było zastosowanie w 1905 maszyny papierniczej[5]. Poprawa sytuacji nastąpiła na krótko i już w okresie międzywojennym całkowicie zaniechano produkcji, a papiernię ostatni właściciel Carl Wiehr przekazał miastu w 1939 na cele publiczne z ideą przekształcenia zespołu w muzeum[2]. Po II wojnie światowej początkowo brakowało koncepcji wykorzystania niszczejącego młyna papierniczego. Dopiero w latach 60. przeprowadzono poważne remonty i przystąpiono do urządzania w zabytkowym obiekcie Muzeum Papiernictwa, które otwarto dla zwiedzających 26 lipca 1968[5]. Po trzech latach wprowadzono pokazową produkcję papieru czerpanego. Czerpalnia prędko stała się atrakcją przyciągającą każdego roku dziesiątki tysięcy turystów. Wydrukowano na nim wiele cennych publikacji, między innymi reprint Konstytucji 3 maja[4]. Papiernia ucierpiała podczas lokalnej powodzi w lipcu 1998, która dotknęła zachodnią część ziemi kłodzkiej[6]. Woda zalała czerpalnię, podmyła fundamenty suszarni, zniszczyła muzealny dziedziniec oraz przyniosła wiele ton mułu i nieczystości. Skutki powodzi usunięto dzięki środkom przekazanym przez rząd polski i staraniom zakładów branży papierniczej, oraz osób prywatnych. Remonty popowodziowe zakończono w 2003 realizacją założenia parkowo-ogrodowego[7]. Od 1998 Muzeum Papiernictwa jest instytucją prowadzoną przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego[7]. W latach 2007–2008 przebudowano w papierni część ciągów komunikacyjnych, przystosowując obiekt do zwiedzania przez osoby niepełnosprawne. W dawnej suszarni papieru powstała obszerna sala, przystosowana do prezentowania wystaw i organizowania konferencji. Od 2001 muzeum organizuje Święto Papieru – imprezę o charakterze festynu, popularyzującą wiedzę o historii i znaczeniu papieru, druku, introligatorstwa i sztuki współczesnej[8]. W 2008 roku dusznickie muzeum obchodziło jubileusz 40-lecia działalności. Dla zwiedzających zorganizowano ponad 40 dużych przedsięwzięć (wystaw, festynów, prezentacji). 10 października 2008 r. Muzeum Papiernictwa zostało odznaczone przyznanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” za całokształt działań na rzecz rozwoju narodowej kultury[9], a 30 grudnia 2008 roku instytucji wręczono Nagrodę Kulturalną Dolnego Śląska „Silesia”, przyznaną przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego, za dokonania w szerzeniu kultury oraz promowanie Dolnego Śląska. W 2016 Muzeum zostało uhonorowane Nagrodą Kulturalną Śląska Kraju Związkowego Dolnej Saksonii i Samorządu Województwa Dolnośląskiego za ochronę historycznego młyna papierniczego oraz badania i upowszechnianie dziejów śląskiego papiernictwa[10]. W 2013 decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Muzeum Papiernictwa zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów pod pozycją nr 115. W 2016 młyn papierniczy został zabezpieczony nowatorskim systemem gaszenia pożarów mgłą wodną typu FOG. Obecnie placówka jest jednym z trzech muzeów w Polsce posiadających tego typu zabezpieczenia. Zadanie zostało zrealizowane w ramach projektu finansowanego z funduszy norweskich i środków Europejskiego Obszaru Gospodarczego (dotacja: 6 682 490 zł), realizowanego pod kierownictwem wicedyrektor muzeum Joanny Seredyńskiej[11]. Muzeum udostępnia zwiedzającym ekspozycje poświęcone historii papieru, jego roli w rozwoju cywilizacji oraz zastosowaniu w codziennym życiu. Wystawy czasowe prezentowane w dusznickiej papierni poświęcone są m.in. sztuce współczesnej, dziejom techniki oraz historii regionu. Dotąd w historycznym młynie papierniczym zaprezentowano blisko 150 wystaw czasowych. Wśród nich najważniejsze to: Makulatura – surowiec XIX wieku (2001), Drukarskie techniki zdobienia papierów i tkanin (2008), Paszporty krajów Unii Europejskiej (2011), Laboratorium papieru (2014), PaperK (2016), 50 lat Muzeum Papiernictwa i Waluta Niepodległej (2018)[12]. Badania naukowe młynaKrótko po uruchomieniu muzeum, w pomieszczeniach poddasza odkryto nieznane ostatnim niemieckim właścicielom papierni malowidła ścienne. Trwające kilkanaście lat prace restauracyjne pozwoliły na udostępnienie 5 ścian i 2 sufitów pokrytych malowidłami w XVII i XVIII w. Są to kompozycje składające się głównie z elementów roślinnych, architektonicznych. Dodatkowo w trakcie remontu dachu w 2009 odkryto wewnętrzny sufit, również pokryty polichromią. Jedno z malowideł przedstawia biblijną scenę kuszenia Józefa przez żonę Putyfara. Według najnowszych badań przeprowadzonych przez prof. Andrzeja Kozieła, wzmiankowany fragment powstał w czasach, gdy papiernią zarządzał Józef Ossendorf (lata 70. XVIII w.) i jest aluzją do jego postaci, jako człowieka uczciwego i wiernego. Jest to jedyna na Dolnym Śląsku scena przedstawiająca Józefa i żonę Putyfara. Autorstwo części dekoracji przypisywane jest Casparowi Rathsmannowi, XVIII-wiecznemu malarzowi dusznickiemu[potrzebny przypis][2]. W trakcie prac remontowych realizowanych w latach 2008–2009 oraz w 2017 prof. Marek Krąpiec przeprowadził analizę dendrochronologiczną fragmentów belek. Wyniki badań potwierdziły datowanie części drewnianych budynku głównego na 1605. Ponadto ustalono, że drewno, z którego wzniesiono przyległą do papierni suszarnię, pozyskano w latach 1742–1743 (dotąd sądzono, że suszarnia pochodzi sprzed 1737)[potrzebny przypis]. W 2016 prof. Rafał Eysymontt zapoczątkował badania architektoniczne zabudowań młyna papierniczego. Najnowsze ustalenia pozwalają stwierdzić, że obiekt powstawał etapami na przestrzeni ok. trzech wieków. Przyziemie oraz południowo-zachodnią część parteru należy datować na okres przed 1562, pozostałą część parteru i poddasze na początek XVII w. Ozdobne elewacje młyna posiadają cechy charakterystyczne dla początków XIX w. Analiza architektoniczna pozwala stwierdzić, że młyn będący zarówno wytwórnią papieru, jak i siedzibą papierników, którzy należeli do stanu szlacheckiego, posiada cechy dworu[potrzebny przypis]. W 2018 została wydana Monografia młyna papierniczego przedstawiająca najnowszy stan wiedzy na temat dziejów młyna papierniczego i Muzeum Papiernictwa[13]. W opracowaniu sprostowano liczne dotąd podawane błędne informacje oraz przedstawiono wiele nowych faktów dotyczących właścicieli papierni, etapów powstawania i przebudowy papierni. Przeprowadzone w ostatnich latach analizy naukowe wskazują, że dusznicka papiernia jest jednym z najbardziej interesujących pod względem architektonicznym obiektów poprzemysłowych w skali świata. Oprócz doskonale zachowanych elementów świadczących o dawnej technice produkcji, zachowały się liczne zdobienia (polichromie, elewacja zewnętrzna, ozdobny szczyt młyna) świadczące o majętności dusznickich papierników oraz ich przynależności do elit intelektualnych ziemi kłodzkiej. Muzeum jest jednocześnie jedynym zakładem papierniczym w Polsce, a jednym z kilku w Europie, produkującym papier czerpany w tej technologii i na oryginalnym parku maszynowym[1]. Kolekcje muzealne
Najcenniejszym eksponatem dusznickiego muzeum jest młyn papierniczy (obecnie siedziba instytucji). Bogato zdobiony obiekt jest jednym z najcenniejszych zabytków techniki, świadczącym o historii tutejszego papiernictwa i bogactwie dusznickich papierników[potrzebny przypis]. Starania o wpisanie młyna na listę UNESCOPo nadaniu papierni statusu Pomnika Historii dyrektor muzeum podjął starania o wpisanie młyna na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. W różnych krajach europejskich zachowało się do dziś ok. 30 młynów papierniczych, dlatego Muzeum Papiernictwa realizuje koncepcję przygotowania wniosku o wpisanie na listę kilku najcenniejszych historycznych papierni. W 2015 rozpoczęto współpracę z młynem w Velkich Losinach w Czechach, a w 2017 z podobnym obiektem w Homburgu w Niemczech. 1 grudnia 2017 w Dusznikach-Zdroju podpisano List intencyjny pomiędzy trzema muzeami, określający wolę wzajemnych starań o wspólny wpis na listę UNESCO[14], w 2019 do grupy dołączył młyn papierniczy z Ambert we Francji, a w 2021 zabytkowa papiernia w Pietrabuonie we Włoszech. 16 października 2019 dusznicka papiernia została zgłoszona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego jako kandydat Polski do wpisu ma listę UNESCO[15]. W ramach przygotowywania dokumentacji o wpis na listę UNESCO, Muzeum Papiernictwa zorganizowało w latach 2019–2022 ekspedycje naukowe do Austrii, Belgii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Portugalii, Szwajcarii, Szwecji, Włoch i Wielkiej Brytanii w celu przebadania zachowanych w tych krajach młynów papierniczych[potrzebny przypis]. Ekspozycja stała Jest to jedyny zachowany i do dziś działający obiekt tego typu w Polsce i jeden z nielicznych w środkowej Europie. Można tutaj zobaczyć:
Można tu własnoręcznie wykonać kartkę papieru:
Na wystawie „Polski pieniądz papierowy” można zbadać zabezpieczenia banknotów i dokumentów. W muzeum można kupić:
Muzeum jest również znaczącym ośrodkiem badań nad historią papiernictwa. Od 2007 r. wydaje recenzowane pismo naukowe „Rocznik Muzeum Papiernictwa”, w którym publikowane są opracowania dotyczące dziejów papiernictwa, historii Dusznik-Zdroju oraz kronika muzeum[16]. Galeria
Zobacz teżPrzypisy
Bibliografia
Information related to Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju |
||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
