|
16-a de septembro
La 16-a de septembro estas la 259-a tago de la jaro (la 260-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 106 tagoj restas.
Je la 16-a de septembro okazis, interalie:
Eventoj
- 1400: Owain Glyndŵr iĝis lasta princo de Kimrujo - heredanto de la reĝlando Powys, kimra nacia heroo
- 1410: Reĝo de Aragono kaj Sicilio Fernando la 1-a rekonkeris de araboj la urbon Antequera
- 1497: Pollando: Darłowo estis inundita de cunamo, pro eksplodo de metano liberigita de marfundo
- 1620: El Plymouth (Anglujo) foriris sur la Mayflower la t.n. „Pilgrimpatroj“ transigante Atlantikon al la „Nova Mondo“ en Ameriko
- 1644: Pollando: incendio detruis pli grandan parton de Kostrzyn
- 1651: En Bila Cerkva eksplodis ribelo de kozakoj, malkontentaj pri kondiĉoj de armistico kun Pollando
- 1658: Respubliko de Ambaŭ Nacioj: Unio de Hadjaĉe inter Krono de la Regno de Pollando, Grandprinclando Litovio kaj zaporogoj el la nuna meza Ukrainio (ne realigita malgraŭ ratifiko flanke de la Pola Sejmo, almenaŭ je 20 jaroj malfruigita)
- 1668: Reĝo de Pollando Johano la 2-a Kazimiro abdikis kaj forveturis al Francio
- 1701: James Francis Edward Stuart, kromnomita la "Malnova Pretendanto", fariĝis jakobita pretendanto al la angla kaj skota tronoj
- 1726: En la ĉeĥa parto de Gigantmontaro oni mortigis lastan brunan urson
- 1744: Armeo de Reĝlando Prusio konkeris Pragon, kadre de la dua silezia milito
- 1779: Usona Milito de Sendependeco: batalo de Savannah komenciĝis
- 1795: Unuiĝinta Reĝlando konkeris Kaburbon - nederlanda Kabkolonio en Suda Afriko kapitulacis antaŭ la brita armeo sub la slogano de lukto kontraŭ revolucia Francio (Nederlando estis okupita de Napoleono Bonaparte)
- 1807: Financa juĝa institucio Revizora Kortumo estis kreita de Napoleono Bonaparte
- 1810: Meksika Milito de Sendependeco komencita: Meksiko proklamis sendependecon de Hispanio - pastro Miguel Hidalgo y Costilla alvokis batali kontraŭ la hispanoj por sendependeco (Grito de Dolores)
- 1824: Karlo la 10-a iĝis reĝo de Francio
- 1835 Granda Luna Mistifiko: ĵurnalo "New York Sun" konfesis, ke ĝiaj rakontoj pri malkovro de vivo sur la luno laŭ John Herschel estis fabrikitaj
- 1848: Usona astronomo William Cranch Bond kun sia filo George malkovris Hiperionon, unu el satelitoj de Saturno - du tagojn poste malkovris ĝin sendepende brito William Lassell
- 1854: Himno de Meksiko unuafoje publike plenumita
- 1868: Usona astronomo James Craig Watson malkovris asteroidon Artemiso
- 1877: Dum dispartigoj de Pollando en Gietrzwałd (distrikto Olsztyn) okazis la lasta pollingva revelacio de Dipatrino
- 1882: Granda inundo en Verono
- 1904: En Italio komenciĝis unua ĝenerala striko, kiu daŭros ĝis la 21-a de septembro.
- 1908: Usona aŭtomobila fabrikfirmao General Motors fondiĝis en Flint.
- 1914: Unua Mondmilito: 2 500 ukrainaj siĉ-pafistoj de Volontula Legio en la Aŭstria-hungara armeo ĵuris fidelecon al la lukto por liberigo de Ukrainio.
- 1915: Rusia ekspedicio kiel historie unua trapasis la nordan maran vojon de oriento al okcidento. Unua Mondmilito: Haitio sub milita premo iĝis usona protektorato - eniro de marista infanterio.
- 1918: Sovetia parlamento fondis Ordenon de Ruĝa Standardo; hetmano Pavlo Skoropadskij aprobis leĝon pri proklamo de ukrainaj ŝtataj universitatoj kiel eksaj rusaj lernejoj en Ukrainio.
- 1919: En Vladivostoko kreiĝis Pola Sav-Komitato de Infanoj en Fora Oriento, fondita de siberiaj ekziligitoj.
- 1920: Soveta-Pola Milito: Batalo apud Dytiatyn en vojevodio Stanisławów kun pluroble pli grandaj fortoj de la divizio de "Ruĝaj Kozakoj" kaj bolŝevika brigado de infanterio - polaj defendantoj mortfalis, parto estis murdita, sed ilia tasko sekurigi la kontraŭrusan fronton estis plenumita.
- 1920: Lasta registriĝo de itala operkantisto Enrico Caruso estis farita ĉe Victor Records. Soveta-Pola Milito: Batalo apud Dytiatyn en vojevodio Stanisławów - polaj defendantoj mortfalis, sed ilia tasko sekurigi la kontraŭrusan fronton estis plenumita
- 1921: Prezidento de Ĉeĥoslovakio Masaryk oficiale unuafoje vizitis Brnon - bonvenigita de Leoš Janáček ĉe la stacidomo Brno.
- 1922: Dua Pola Respubliko: malfermo de fervojlinio Reda-Hel
- 1930: Laŭ ordono de pola ĉefministro marŝalo Józef Piłsudski komenciĝis venĝa agado en Galicio tiam nomata "Orienta Malgrandpollando", kaŭzita de sabotado kaj terorisma agado de Organizaĵo de Ukrainaj Naciistoj, daŭranta ĝis vintro en 450 ukrainaj vilaĝoj kaj 16 distriktoj
- 1931: Soveta artisto Sergej Obrazcov fondis en Moskvo la Pupteatron Obrazcov. En koncentrejo Suluk (proksime al Bengazi) oni ekzekutis komandanton de kontraŭitala ribelo Omar Muĥtar, nacian heroon de Libio.
- 1938: Ĉeĥoslovaka registaro malfondis Sudetgermanan partion - Konrad Henlein kaj liaj adeptoj fuĝis al la Tria Regno
- 1939: Fino de la Batalo de Halhin Gol — soveta kaj mongola armeoj venkis la japanan. germana-pola milito: rezulte de bombado ĉesis disaŭdigi Pola Radio en pole okupita Vilno kaj Baranaviĉi; germana armeo eniris Kutnon, Łowicz kaj Zamość; Batalo de Atlantiko: unua atako en la milito de germana submarŝipo U-31 al ŝipa karavano de Aliancanoj, naviganta de Liverpool ĝis Nordameriko
- 1940: Germana okupado de Pollando: en Vilno novan akademian jaron komencis teologia lernejo; la itala armeo invadis Egiption - kontraŭ armeoj de Britio, Komunumo de Nacioj kaj Libera Francio; reĝimo de Vichy: estinta ĉefministro Léon Blum arestita; Usono enkondukis parte devigan militservon
- 1941: sub premo de Britio kaj Sovetunio ŝaho de Persio Reza Ŝaho Pahlavi abdikis favore al sia filo Mohamed Reza Pahlavi
- 1942: Orienta Fronto: en Stalingrado germanoj sturmis ĝis centro de la urbo atinginte stacidomon
- 1943: Intelektul-kampanjo: Gestapo arestis en Vilno nokte de la 15-a ĝis la 16-a de septembro ĉirkaŭ 150 virojn, en plimulto reprezentantojn de loka intelektularo; trupoj de la sovetunia Okcidenta Fronto konkeris Jarcevon, transiris Desna kaj okupis du urbetojn; Balkana Fronto: britaj kaj grekaj trupoj grundiĝis sur Samoso; Pacifiko: sur Nov-Gvineo aŭstraliaj unuoj okupis Lae
- 1946: Flugkompanio Alitalia fondiĝis
- 1950: En Vjetnamujo trupoj de Viet Minh atakis francajn militbazojn en Dong Khe kaj Lao Kay
- 1957: Senkomunismigo: komenco de la proceso kontraŭ funkciuloj de pola Sekureca Servo: Roman Romkowski, Józef Różański kaj Anatol Fejgin
- 1959: Charles de Gaulle proponis rajton de memdetermino al la "popolo de Alĝerio"
- 1962: Kariba krizo: usona spiona aviadilo fotis en Kubo sovetajn raketojn de meza pafdistanco
- 1963: Ekesto de federacia Malajzio. Sendependiĝinte de Francio Ahmed Ben Bella estis elektita unua Prezidanto de Alĝerio
- 1966: Nova konstruaĵo de Metropola Operejo malfermita kune kun la tragedio de Ŝekspiro Antonio kaj Kleopatro
- 1975: Papuo-Nov-Gvineo fariĝis sendependa de Aŭstralio. Mozambiko, Kaboverdo kaj Sao-Tomeo kaj Principeo aniĝis al UN
- 1977: Hungario kaj Ĉeĥoslovakio subskribis en Budapeŝto interkonsenton pri konstruo sur Danubo de diskuta akvobaraĵo Gabčíkovo-Nagymaros
- 1978: En tertremo en irana urbo Tabas pereis ĉirkaŭ 25 mil personojn
- 1980: Sankta Vincento kaj Grenadinoj aniĝis al Unuiĝintaj Nacioj. Kadre de la pola sindikato "Solidareco" komitato de Kreaj kaj Sciencaj Asocioj fondiĝis.
- 1982: Masakro de Sabra kaj Ŝatila komenciĝis - libana-maronita "kristana milico" mortigis 800 maljunulojn, virinojn kaj infanojn en la palestinaj rifuĝejoj en Bejruto; la israela defenda ministro Ariel Ŝaron laŭ posta komisiono instigis la israelan armeon ne interveni kaj tiel juĝiĝis kunkulpanto.
- 1983: La aŭstra aktoro Arnold Schwarzenegger akiris civitanecon de Usono.
- 1985: En Kenjo oni trovis skeleton de Homo erectus.
- 1987: Naturprotekto: subskribo de Montreala Protokolo pri protekto de la ozona tavolo fare de 24 landoj - aktuale subskribita de 197 landoj
- 1988: Senkomunismigo: Tutlanda Biblioteko Széchényi ĉesigis malpermeson de pli ol 5000 libroj, kiuj antaŭe estis deklaritaj kiel malamika literaturo kaj fermitaj al la ĝenerala publiko en Hungario
- 1992: Rezulte de spekulacia atako brita pundo estis devalutita kaj devigita forlasi Eŭropan Valutoŝanĝan Mekanismon II
- 1993: Lasta taĉmento de Ruĝa Armeo forlasis Pollandon
- 1996: Rumanio kaj Hungario subskribis en Timișoara traktaton pri kunlaboro kaj bona najbareco. Kosmopramo Atlantis startis kun misio STS-79, kies celo estis kosmostacio Mir
- 1999: Rostova provinco: 19 personoj pereis en la bomba atenco kontraŭ loĝbloko en la urbo Volgodonsk — la aŭtoritatoj akuzis pri tio ĉeĉenajn islamistojn
- 2000: Malaperigo: en Kievo (Ukrainio) oni forkaptis sendependan ĵurnaliston Georgij Gongadze, poste murditan de altrangaj ukrainaj milicistoj
- 2003: 67 enprizonigitoj pereis dum incendio de la plej granda malliberejo en la ĉefurbo de Sauda Arabio - Riado
- 2005: Pola Vikipedio transpaŝis sojlon de 100 000 artikoloj, la Anglalingva Vikipedio tiutempe havis pli ol 700 000 artikoloj
- 2007: En Bagdado gardistoj de usona firmao Blackwater USA pafmortigis 17 irakajn civilulojn
- 2009: Hatojama Jukio iĝis ĉefministro de Japanio
- 2010: Papo Benedikto la 16-a komencis apostolan pilgrimadon al Britio
- 2013: Sur teritorio de estinta ŝipfarejo kaj armilfabriko Washington Navy Yard en Vaŝingtono bandito Aaron Alexis pafmortigis 12 personojn kaj poste mem pereis dum pripafado kun polico
- 2014: En bomba atenco de sinmortiganto kontraŭ militista karavano en Kabulo 2 usonaj soldatoj kaj 1 pola pereis, 18 vundiĝis
- 2015: Ĉilio: 16 personoj pereis kaj 34 vundiĝis en tertremo en urbo Illapel (regiono Kokimbio)
- 2018: Kenjano Eliud Kipchoge venkis en la 45-a Berlina maratono kun la nova mondrekordo de maratono - 2:01:39
- 2019: Filio de la pola Instituto de Solidareco kaj Kuraĝo en Berlino inaŭguris ekspozicion pri Witold Pilecki, volontulo en Aŭŝvico.
- 2022: 205-a tago de Invado de Rusio en Ukrainion: Nokte ukrainaj aŭtoritatoj informis pri malkovro de amasa tombo kun 440 korpoj en liberigita de rusa okupado Izjum, kie oni trovis 6 torturejojn, kaj en parte liberigita Ĥersona provinco 4. En Lugansko kaj Berdjansko en eksplodoj pereis 4 snoj de arme-civila kunlaborisma administracio; en liberigita Kupjansk kaj Balaklijo malkovriĝis rusiaj torturejoj. Apud Ukrainio nuntempe lokiĝas 800 rusiaj aviadiloj sur 40 aerodromoj en Belorusio, Rusio kaj Krimeo.
Naskiĝoj
- 1098: Hildegard de Bingen, germana monaĥino, mistikulino, komponistino, poetino, aŭtorino de Lingua ignota (m. 1179)
- 1387: Henriko la 5-a, reĝo de Anglio (m. 1422)
- 1462: Pietro Pomponazzi, itala renesanca filozofo kaj humanisto (m. 1525)
- 1494: Franciscus Maurolycus, itala matematikisto kaj astronomo (m. 1575)
- 1584: Matthias Gallas, aŭstra oficiro batalanta en la tridekjara milito (m. 1647)
- 1615: Heinrich Bach, germana orgenisto (m. 1692)
- 1745: Miĥail Kutuzov, rusa militisto, venkinto de Napoleono (m. 1813)
- 1765: Gregorio la 16-a, papo (m. 1831)
- 1768: Rozalia Lubomirska, pola princino (m. 1794)
- 1777: Nathan Mayer Rothschild, german-brita financisto (m. 1836)
- 1823: Károly Sükei, hungara ĵurnalisto, poeto kaj tradukisto (m. 1854)
- 1837: Petro la 5-a, reĝo de Portugalio (m. 1861)
- 1856: Wilhelm von Gloeden, germana barono kaj fotisto (m. 1931)
- 1858: Andrew Bonar Law, ĉefministro de Britio (m. 1923)
- 1872: János Melich, hungara lingvisto, bibliotekisto, profesoro (m. 1963)
- 1875: Miksa Bródy, hungara ĵurnalisto, verkisto (m. 1924)
- 1886: Jean Arp, franca-germana artisto, pentristo kaj poeto, kontribuinta al kreo de dadaismo (m. 1966)
- 1886: René Dubois, franca komerca direktoro, redaktoro de "Paris-Esperanto", nuliginta Kontrakton de Helsinko (m. nekonata)
- 1887: Nadia Boulanger, franca komponistino, pinanistino, muzikpedagogino (m. 1979)
- 1888: Frans Eemil Sillanpää, finna Nobelpremiita verkisto (m. 1964)
- 1891: Karl Dönitz, germana maroficiro, Regna Prezidanto (m. 1980)
- 1892: Werner Bergengruen, germana verkisto (m. 1964)
- 1893: Albert Szent-Györgyi, hungara Nobelpremiita biokemiisto identiginta askorbatan acidon kaj malkovrinta rutinon, bioelektronikisto (m. 1986)
- 1893: Alexander Korda, hungara-brita filmproducento (m. 1956)
- 1895: Franciszek Żwirko, pola aviadilisto, venkinto en Challenge 1932 en Berlino (m. 1932)
- 1900: László Ady, rumania hungara reformita pastro kaj lokhistoriisto (m. 1974)
- 1900: Mihály Milán, hungara antropologo, profesoro (m. 1968)
- 1908: Friedrich Torberg, aŭstra verkisto kaj ĵurnalisto (m. 1979)
- 1909: György Pálffy, hungara divizia generalo, kontraŭfaŝisto, ekzekutita (m. 1949)
- 1912: Sándor Benczédi, rumania hungara skulptisto (m. (1998)
- 1920: Hannie Schaft, nederlanda studentino, membrino de la nederlanda rezistado, ekzekutita (m. 1945)
- 1921: Béla Köpeczi, hungara literaturhistoriisto (m. 2010)
- 1922: Marcel Mouloudji, franca kantisto kaj aktoro (m. 1994)
- 1923: Appie Baantjer, nederlanda aŭtoro de krimfikcio (m. 2010)
- 1923: Lee Kuan Yew, unua ĉefministro de Singapuro (m. 2015)
- 1924: Lauren Bacall, usona aktorino (m. 2014)
- 1925: B.B. King, usona blusa gitaristo kaj kantisto (m. 2015)
- 1926: István Simon, hungara poeto, tradukisto kaj politikisto, enestanta en Hungara Antologio (m. 1975)
- 1927: Peter Falk, usona aktoro (m. 2011)
- 1930: Ferenc Makkay, rumania hungara kemiisto (m. 2023)
- 1935: Jenő Mátyás, rumania hungara operkantisto (baso)
- 1937: Attila Balogh, rumania hungara verkisto, filologo
- 1939: Breyten Breytenbach, sudafrika poeto (m. 2024)
- 1941: Lajos Katona, rumania hungara blinda skulptisto
- 1943: János Molnár, rumania hungara operkantisto (tenoro, baritono)
- 1943: Oskar Lafontaine, germana politikisto, ministroprezidanto de Sarlando
- 1945: Etelka Szabó, rumania hungara pedagogino, lingvokultivantino, redaktorino
- 1946: Sjarhej Zakonnikaŭ, belorusa poeto, tradukisto, ĵurnalisto, socia aganto
- 1949: Yoshiho Umeda, japana entreprenisto vivanta en Pollando, opoziciisto, aŭtoro de publikaĵoj pri alternativaj energifontoj, enkondukanta protokolon de Kioto (m. 2012)
- 1949: Gábor Pándi, rumania hungara geografo, hidrologo
- 1956: David Copperfield, usona iluziisto, "reĝo de magio"
- 1969: Elemér Könczey, rumania hungara reklamgrafikisto, karikaturisto
- 1971: Martin Korenjak, aŭstra klasika filologo kaj pedagogo
- 1984: Katie Melua, brita kantistino
- 1985: Apollónia Egyed, rumania hungara operkantistino
- 1996: Kyla Pratt, usona aktorino kaj muzikistino
Mortoj
- 307: Severo, imperiestro de Romio kaj militisto, murdita
- 655: Marteno la 1-a, papo, kontraŭulo de monotelitismo, sanktulo (n. ĉirkaŭ 600)
- 827: Valenteno la 1-a, papo, arkidiakono
- 1087: Viktoro la 3-a, papo, beatigita (n. ĉirkaŭ 1027)
- 1122: Vital de Savigny, franca abato kaj sanktulo
- 1345: Johano de Montfort, duko de Bretonio (n. ĉirkaŭ 1294)
- 1380: Karlo la 5-a, reĝo de Francio (n. 1338)
- 1498: Tomás de Torquemada, hispana dominikano, Ĝenerala Inkvizitoro (n. 1420)
- 1542: Diego de Almagro la Juna, hispana konkistadoro (n. 1522)
- 1583: Katarina Jogajlido, pola-litova princino (n. 1526)
- 1701: Jakobo la 2-a, reĝo de Anglio kaj Skotlando (n. 1633)
- 1726: Jakob Prandtauer, aŭstra arĥitekto (n. 1660)
- 1736: Gabriel Daniel Fahrenheit, germana fizikisto, kreinto de aerometro, barometro kaj la grado farenhejta (n. 1686)
- 1782: Farinelli, itala kastrita kantisto (n. 1705)
- 1793: Johann Adolf Schlegel, germana verkisto kaj pedagogo (n. 1721)
- 1798: Domokos Teleki, hungara privojaĝa verkisto (n. 1773)
- 1803: Nicolas Baudin, franca maristo, oficiro, esploristo (n. 1754)
- 1824: Ludoviko la 18-a, reĝo de Francio (n. 1755)
- 1853: Karl Eduard von Bülow, germana verkisto (n. 1803)
- 1854: Karl Gräbner, germana verkisto kaj kronikisto de Vajmaro (n. 1786)
- 1874: Maksymilian Gierymski, pola pentristo kaj pejzaĝisto (n. 1846)
- 1876: Imre Mikó, hungara politikisto kaj historiisto (n. 1805)
- 1882: Amalie von Donop, germana verkistino (n. 1818)
- 1896: Antônio Carlos Gomes, brazila operkomponisto (n. 1836)
- 1897: Gusztáv Kondor, hungara astronomo, matematikisto, profesoro (n. 1825)
- 1902: Konrad Maurer, germana juristo kaj skandinavikisto (n. 1823)
- 1911: Edward Whymper, angla verkisto kaj montgrimpisto (n. 1840)
- 1920: Dan Andersson, sveda socialista verkisto kaj poeto (m. 1920)
- 1926: Arthur Ernst Glasewald, germana filatelisto (n. 1861)
- 1931: Omar Muĥtar, libia instruisto de Korano, muĝahido batalanta kontraŭ itala okupado, nacia heroo, ekzekutita (n. 1862)
- 1932: Ronald Ross, angla Nobelpremiita parazitologo esploranta malarion (n. 1857)
- 1932: Hermann Franke, germana pedagogo kaj geologo (n. 1847)
- 1944: Gustav Bauer, kanceliero de la Vajmara Respubliko (n. 1870)
- 1957: Qi Baishi, ĉina pentristo de alegoriaj pejzaĝoj, kaligrafo kaj gravuristo de sigeloj (n. 1864)
- 1967: Pavlo Tiĉina, ukraina poeto kaj tradukisto, aŭtoro de la Himno de Ukraina Soveta Socialisma Respubliko (n. 1891)
- 1970: Antal Róka, hungara atleto, piediranto (m. 1927)
- 1973: Víctor Jara, ĉilia kantisto (n. 1932)
- 1977: Maria Callas, greka operkantistino (soprano) (n. 1923)
- 1980: Jean Piaget, svisa psikologo, biologo, epistemologo (n. 1896)
- 1986: Éva Semlyén, rumania hungara lernolibroverkistino (n. 1917)
- 2000: Georgij Gongadze, ukraina esploranta ĵurnalisto, kreinto de politika reta portalo, malaperinta kaj murdita (n. 1969)
- 2001: István Tóth, rumania hungara poeto, tradukisto (n. 1923)
- 2006: Robert Levin, usona komputikisto, fondinto de interreta relajsa babilo (n. 1955)
- 2008: Amália Szőke, rumania hungara geologino, kulturhistoriistino (n. 1929)
- 2015: Guy Béart, franca komponisto kaj kanzonisto favoranta esperanton (n. 1930)
- 2016: Carlo Azeglio Ciampi, itala juristo, prezidanto de la Banko de Italio, ĉefministro kaj prezidento de Italio (n. 1920)
- 2016: Edward Albee, usona dramisto (n. 1928)
- 2017: Marcelo Rezende, brazila televida ĵurnalisto, raportisto kaj prezentisto (n. 1951)
- 2018: Big Jay McNeely, usona ritmenblusa tenorsaksofonisto n. 1927)
Specialaj tagoj kaj festoj
La 16-a de septembro estas (laŭ gregoria kalendaro):
|
|