Graniczna Placówka Kontrolna Kuźnica – zlikwidowany pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza wykonujący kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu bezpośrednio w przejściu granicznym na granicy ze Związkiem Radzieckim.

Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Kuźnicy – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej wykonująca kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu bezpośrednio w przejściach granicznych na granicy z Republiką Białoruską.

W październiku 1945 Naczelny Dowódca WP nakazywał sformować na granicy 51 przejściowych punktów kontrolnych^[b]. W 1945 został utworzony Kolejowy Przejściowy Punkt Kontrolny I kategorii o etacie nr 8/10^[1] . Nosił numer 20^[2]. Obsada PPK składała się z 33 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych^[3]. 1 kwietnia 1948 przemianowano pododdział na Graniczną Placówkę Kontrolną Ochrony Pogranicza nr 28 Kuźnica (28 GPK OP Kuźnica)^[2] i funkcjonowała w strukturach 11 Brygady OP^[4]. Od 1950 w ramach 22 Brygady WOP^[5], a potem 22 Białostockiego Oddziału WOP^[6].

Graniczna Placówka Kontrolna Kuźnica została utworzona w 1953 w Chreptowcach^[7]. Rozkazem organizacyjnym z 16 czerwca 1956 dowódca Wojsk Wewnętrznych zarządził reorganizację Wojsk Ochrony Pogranicza. Na mocy niniejszego rozkazu rozwiązano 22 Brygadę Wojsk Ochrony Pogranicza wraz ze wszystkimi podległymi pododdziałami. W jej miejsce utworzono dwie samodzielne jednostki: Grupę Manewrową Wojsk Ochrony Pogranicza i Samodzielny Oddział Zwiadowczy Wojsk Ochrony Pogranicza. W skład Samodzielnego Oddziału Zwiadowczego Wojsk Ochrony Pogranicza weszła Graniczna Placówka Kontrolna Kuźnica. W kwietniu 1957 na bazie 22 Brygady WOP, sformowano 22 Oddział Wojsk Ochrony Pogranicza w którego skład weszła graniczna placówka kontrolna. W listopadzie 1959 nadano 22 Oddziałowi nazwę regionalną: 22 Białostocki Oddział Wojsk Ochrony Pogranicza^[8] .

1 lipca 1965 WOP podporządkowano Ministerstwu Obrony Narodowej, Dowództwo WOP przeformowano na Szefostwo WOP z podległością Głównemu Inspektoratowi Obrony Terytorialnej. Do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odeszła cała kontrola ruchu granicznego oraz ochrona GPK. Tym samym naruszono jednolity system ochrony granicy^[9]. 15 października 1965 GPK weszła w podporządkowanie Wydziału Kontroli Ruchu Granicznego Komendy wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej^[10][11] i kontrolę graniczną wykonywali funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej podlegli MSW^[12].

W 1968 GPK została przeniesiona do Kuźnicy^[7].

1 października 1971 WOP został podporządkowany pod względem operacyjnym, a od 1 stycznia 1972 pod względem gospodarczym MSW. Do WOP powrócił cały pion kontroli ruchu granicznego wraz z przejściami. Przywrócono jednolity system ochrony granicy państwowej^[13].

Na mocy zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 29 stycznia 1976 zniesiono 22 Białostocki Oddział, a w jego miejsce utworzono Podlasko-Mazurską Brygadę WOP i GPK Kuźnica weszła w jej struktury^[8] [14], tak funkcjonowała do 15 maja 1991^[15].

Straż Graniczna:

15 maja 1991 po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 Graniczna Placówka Kontrolna Kuźnica weszła w podporządkowanie Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej w Białymstoku^[16] i przyjęła nazwę Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Kuźnicy.

W ramach reorganizacji struktur Straży Granicznej związanej z przygotowaniem Polski do wstąpienia, do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen. Podczas restrukturyzacji wprowadzono kompleksową ochronę granicy już na najniższym szczeblu organizacyjnym tj. strażnica i graniczna placówka kontrolna. Wprowadzona całościowa ochrona granicy zniosła podział na graniczne jednostki organizacyjne ochraniające tylko tzw. „zieloną granicę” i prowadzące tylko kontrole ruchu granicznego. W wyniku tego 2 stycznia 2003 ochraniany przez strażnicę Straży Granicznej w Sokółce (Strażnica SG w Sokółce) odcinek granicy wraz z obsadą etatową, przejęła Graniczna Placówka Kontrolnej Straży Granicznej w Kuźnicy^[c][17] .

Jako Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Kuźnicy funkcjonowała do 23 sierpnia 2005 i 24 sierpnia 2005 Ustawą z 22 kwietnia 2005 O zmianie ustawy o Straży Granicznej...^[d] została przekształcona na Placówkę Straży Granicznej w Kuźnicy (PSG w Kuźnicy).

W 2002 po stronie białoruskiej na długości 157 km ochraniał granicę Grodzieński Oddział Wojsk Pogranicznych^[18].

• Kuźnica Białostocka-Bruzgi (drogowe)
• Kuźnica Białostocka-Grodno (kolejowe)^[17] .

• 1994 – Funkcjonariusze GPK SG w Kuźnicy udaremnili wywóz 300 pojazdów na przejściu granicznym Kuźnica Białostocka-Bruzgi^[19].
• 1996 – październik, w wyniku wspólnych działań prowadzonych przez Wydział do Walki z Zorganizowaną Przestępczością KWP oraz funkcjonariuszy Inspektoratu SG zostało zatrzymanych 9 funkcjonariuszy z GPK SG w Kuźnicy. Prawdopodobnie wszyscy zamieszani byli w ułatwianie przemytu kradzionych samochodów^[19].

• Strażnica SG w Nowym Dworze ⇔ Strażnica SG w Krynkach – 02.01.2003^[17] 
• Strażnica SG w Nowym Dworze ⇔ Strażnica SG w Szudziałowie – 03.10.2003^[20].

• Zdzisław Powojewski (23.09.1959–07.09.1961)^[10]
• mjr Zdzisław Powojewski (04.08.1962–31.10.1968)^[10][21]
• mjr Feliks Massalski^[21]
• mjr Preis^[21]
• mjr/ppłk Edward Bednarczyk^[21] (był 01.01.1991)^[22]

Komendanci GPK SG:

• kpt. SG/ppłk SG Jerzy Karpienko (16.05.1991^[23]–23.08.2005) – do przekształcenia^[24].

• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej w latach 1989-2004. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Archiwum Straży Granicznej, zespół D WOP, sygn.217/32, k.56-60. Wykaz przejściowych punktów kontrolnych. Pismo z 9.11.1945
• Jan Nikołajuk: Podlaski Oddział Straży Granicznej im. gen. dyw. Henryka Minkiewicza w Białymstoku. W: Leszek Elas [patronat]: Straż Graniczna w dwudziestoleciu 1991-2011. Materiały poseminaryjne - Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2011. ISBN 978-83-909484-4-7.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945-1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Tadeusz Jarmoliński: Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945 – 1990. Warszawa–Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 92; 75-531 Koszalin, 2013.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Kajetan Szczepański: Kronika Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej 15 maja 1990–2000. Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa, 2000, s. 1–106.
• Jan Nikołajuk: Reorganizacja formacji granicznej na przykładzie oddziału w Białymstoku. W: Biuletyn 3/2014. T. Z historii Ochrony Granic. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie, 2014, s. 73-96. ISSN 1492–2505. (pol.).
• Wydział Prezydialny Wydział Prezydialny Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej: Straż Graniczna od 1991 – Podlaski Oddział Straży Granicznej. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2020-01-27]. (pol.).
• Sławomir Żurawlow: Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach Rys historyczny 1945-2014. Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014.
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945-1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• Podlasko-Mazurska Brygada WOP. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2020-01-27]. (pol.).
• Wykaz dyslokacyjny pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1948−1956, Szczecin, Archiwum Straży Granicznej.
• Archiwum Straży Granicznej, DBWOP sygn. 1842/10, Historia Białostockiego Oddziału Wojsk Ochrony Pogranicza. Białystok 1960.