Jan XXI

Ioannes Vicesimus Primus

Pedro Julião
Papież Biskup Rzymu
Kraj działania	Państwo Kościelne
Data i miejsce urodzenia	ok. 1210 Lizbona
Data i miejsce śmierci	20 maja 1277 Viterbo
Miejsce pochówku	Katedra w Viterbo
Papież
Okres sprawowania	1276-1277
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Nominacja biskupia	ok. 1272
Sakra biskupia	między 7 marca a 7 maja 1274
Kreacja kardynalska	3 czerwca 1273 Grzegorz X
Kościół tytularny	Biskup Tusculum
Pontyfikat	8 września 1276
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan XXI, łac. Ioannes XXI, właśc. port. Pedro Julião (łac. Petrus Juliani), zw. Piotrem Hiszpanem (łac. Petrus Hispanus), a. Adwokatem (wł. Pietro Rebulo^[1]) (ur. ok. 1210 w Lizbonie, zm. 20 maja 1277 w Viterbo^[2]) – papież w okresie od 8 września 1276 do 20 maja 1277^[3]. Jedyny Portugalczyk, który został papieżem.

Był z pochodzenia Portugalczykiem, synem lekarza^[3]. Początkowo uczył się w szkole katedralnej w Lizbonie, następnie studiował w Paryżu. Zajmował się dialektyką i logiką. Szczególnie jednak interesowała go filozofia Arystotelesa. W latach 1242–1252 studiował i wykładał medycynę na uniwersytecie w Sienie^[2]. Tam właśnie napisał swoje Traktaty logiczne (łac. Summulae logicales), które przez następne trzysta lat były podstawowym dziełem na temat logiki^[3]. Za pośrednictwem ówczesnego kardynała Ottobono Fieschiego, poznał papieża Grzegorza X i został jego osobistym lekarzem^[3].

Przebywając przy papieżu, Hiszpan napisał Skarbiec ubogich (łac. Thesaurus pauperum), w którym podawał sposoby leczenia każdej części ciała^[3]. Także i to dzieło spotkało się z dużym zainteresowaniem. W 1272 został arcybiskupem Bragi, a w 1273 kardynałem biskupem Tusculum^[2].

Po śmierci Hadriana V i wobec suspensy konstytucji Ubi periculum, kardynałowie usiłowali zebrać się w Viterbo, gdzie wybuchły zamieszki^[3]. Dzięki sugestiom Giovanniego Orsiniego, na Stolicę Piotrową wybrali Piotra Hiszpana^[3]. Przyjął imię Jana XXI pomimo tego, iż powinien był przybrać imię Jan XX^[2]. Zrobił to po zbadaniu papieskich archiwów, wyciągnął jednak z dokumentów błędny wniosek, jakoby po Janie XIV wybrany został kolejny papież o tym imieniu, który został pominięty w oficjalnej numeracji^[2]. W istocie występującym w ówczesnych kronikach papieżem Janem był po prostu Jan XIV, uwięziony przez antypapieża Bonifacego VII, który zawładnął wówczas Rzymem.

Już na samym początku pontyfikatu wydał dwie bulle. W pierwszej potwierdzał decyzje swojego poprzednika o zmianie niektórych postanowień Soboru lyońskiego II (1274). W drugiej potępił osoby, które brały udział w zamieszkach, jakie wybuchły podczas ostatniego konklawe^[3].

Jan XXI od samego początku pontyfikatu musiał zmierzyć się z problemami politycznymi. W 1263 roku papież Urban IV oddał Karolowi Andegaweńczykowi Królestwo Sycylii. Od tamtej pory władca rozszerzał swoje wpływy w Rzymie i państwie papieskim, czemu papież starał się przeciwdziałać^[3]. Prowadził również negocjacje z królem Niemiec Rudolfem dotyczące Romanii – dawnego egzarchatu Rawenny. Chciał, by władca ostatecznie zwrócił ją państwu papieskiemu.

Papież rozpoczął też przygotowania do krucjaty, o podjęciu której zadecydował Sobór Lyoński II. Wysłał wezwania do różnych krajów. Odpowiedzieli na nie Filip III z Francji i Alfons X, władca Kastylii i Leonu^[3]. W lutym 1276 roku Filip złożył przysięgę, iż osobiście poprowadzi swoje wojska na Saracenów. Na przeszkodzie stanęła jednak wrogość pomiędzy oboma władcami, który toczyli spór o Królestwo Nawarry. Papież zaangażował się w mediacje pomiędzy nimi. Udało mu się pogodzić rządzących, jednak już w 1277 roku ponownie rozpoczęli oni przygotowania do wojny przeciwko sobie^[3].

Prowadził także negocjacje z Michałem Paleologiem dotyczące zjednoczenia z kościołami wschodnimi^[2]. Cesarz bizantyński zgodził się uznać prymat rzymski i przyjąć Filioque, jednak chciał utrzymać dotychczasowe greckie obrzędy^[2]. Gdy Michał VIII wysłał podpisany dokument w tej sprawie, papież już nie żył^[2].

Jan XXI był prawdopodobnie jedynym papieżem, który zmarł w wyniku wypadku (a nie ze starości, choroby lub wskutek morderstwa). Gdy 12 maja 1277 zasnął w nowym skrzydle swojego pałacu w Viterbo, zawalił się fragment sklepienia, poważnie raniąc papieża^[2]. Jan zmarł 20 maja, osiem dni później i pochowano go w katedrze w Viterbo^[3].

W przekładzie na język polski:

• Piotr Hiszpan: Traktaty logiczne. Tadeusz Włodarczyk (tłum., oprac.). Warszawa: PWN, 1969, s. 238 (c.), seria: Biblioteka Klasyków Filozofii.
• Piotr Hiszpan: Skarbiec ubogich: Fragmenty. W: Historia filozofii – meandry kultury: Teksty i studia ofiarowane Jackowi Widomskiemu z okazji 65. urodzin. Marek Czekański (tłum., oprac.), Marcin Karas (red.). Kraków: ZW „Nomos”, 2014, s. 15–33. ISBN 978-83-7688-170-6.

• Joanna Lusek: Średniowieczny humanista: Piotr Hiszpan. W: Myśl pedagogiczna średniowiecznej Christianitas. Andrzej Murzyn, Tomasz Kopczyński (red.). Łódź: WN TPF „Chowanna”, 2013, s. 99–107, seria: Filozofia i Pedagogika, t. 2. ISBN 978-83-939175-0-1.
• R. Stapper, Papst Johannes XXI, Kirchengeschichtliche Studien, Munster 1898
• R. Sternfeld, Der Kardinal Johann Gaetan Orsini (Papst Nikolaus III.) 1244-1277, Berlin 1905
• K. Dopierała, Księga Papieży, Poznań 1996
• Pope John XXI (XX). Catholic Encyclopedia. [dostęp 2012-12-30]. (ang.).

• Jan XXI – dokumenty w bibliotece Polona