Sykstus V (łac.Xystus V, właśc. Felice PerettiOFMConv lub Felice Peretti di Montalti; ur. 13 grudnia 1521 w Grottammare, zm. 27 sierpnia 1590 w Rzymie[1]) – papież w okresie od 24 kwietnia 1585 do 27 sierpnia 1590[2].
Pochodził z biednej rodziny – był synem rolnika; jego matką była Marianna da Frontillo[3]. Edukacją Felice zajął się wuj, franciszkanin konwentualny[1]. Wkrótce (w 1533) Felice sam wstąpił do zakonu[2]. Wykazywał wielki zapał do nauki; otrzymywał najwyższe stopnie zarówno w szkole w Fermo, jak i na uniwersytetach w Bolonii i Ferrarze. W 1547 otrzymał święcenia kapłańskie[3]. Uzyskał doktorat z teologii w 1548[3]. Wkrótce zdobył uznanie jako wybitnie inteligentny dysputant i świetny kaznodzieja[1]. W latach 1557–1560 był inkwizytorem generalnym w Wenecji[3]. W 1561 został prokuratorem generalnym, a w 1566 wikariuszem generalnym zakonu franciszkanów[3][2]. W tymże samym roku został wybrany biskupem S. Agata dei Goti, a rok później otrzymał sakrę[3]. 17 maja 1570 Pius V mianował go kardynałem[3]. W latach 1571-1577 był także biskupem Fermo[1]. Znany był odtąd jako Kardynał Montalto[3]. W Kurii Rzymskiej został przydzielony do Kongregacji ds. Biskupów oraz Kongregacji Indeksu, został także członkiem komisji inkwizycyjnej badającej zarzuty o herezję wobec prymasa Hiszpanii Bartolomé Carranzy[4].
Pontyfikat
Po śmierci Grzegorza XIII został 24 kwietnia 1585 jednogłośnie wybrany na papieża, przybierając imię Sykstus V. Mimo że panował dość krótko, zdołał przeprowadzić w Watykanie liczne reformy – uporządkował finanse Watykanu (wzbogacił pusty skarbiec papieski) i zreformował Kurię Rzymską – utworzył 15 Kongregacji Kardynalskich, które miały za zadanie samodzielnie wykonywać zlecone zadania[2]. Zreformował też Kolegium Kardynałów – postanowił, że kardynałów będzie nie więcej, niż 70: 6 kardynałów biskupów, 50 kardynałów prezbiterów i 14 kardynałów diakonów[2]; to ustalenie przetrwało aż do 1958. Bezwzględnie rozprawił się z przestępczością – skazał tysiące bandytów, a także mnichów i ich kochanki, na publiczne stracenie, z powodu czego nazwany został „żelaznym papieżem”[1]. W roku 1588 w odpowiedzi na tendencje reformacyjne i przenikanie obrzędów ludowych do liturgii katolickiej utworzył Kongregację Obrzędów, która „miała strzec przepisanych ceremonii Kościoła i nie dopuszczać jakiejkolwiek ich skazy”. Otaczał opieką miasta, nadał prawa miejskie Montalto i Loreto. Pomagał rolnikom – osuszył dolinę rzeki Chiani koło Orvieto i Błota Pontyjskie.
Popierał finansowo Ligę Katolicką w jej wojnach religijnych w zachodniej Europie, oraz królów polskich Stefana Batorego i Zygmunta III Wazę, upatrując w tym pierwszym przywódcę krucjaty antytureckiej, która miałaby doprowadzić do całkowitego wyzwolenia Węgier spod panowania tureckiego[2]. Początkowo papież poparł hiszpańskiego króla Filipa II i ekskomunikował Henryka z Nawarry, lecz gdy pojawiła się możliwość przejęcia korony francuskiej przez Henryka i jego konwersja na katolicyzm, Sykstus sprzeciwił się Filipowi II, ryzykując zerwanie stosunków dyplomatycznych[1]. Nakłaniał również tolerancyjnego cesarza Rudolfa II do prześladowania protestantów. „Żelazny papież”, jako były inkwizytor, ustanowił również dodatkowe trybunały inkwizycyjne. Ogłosił św. Bonawenturę, doktorem Kościoła[1].
Zasługą Sykstusa było wydanie dobrego tekstu Septuaginty[5]. Nad tzw. Wulgatą sykstyńską pracował przez osiemnaście miesięcy. Po ukończeniu prac, w kwietniu 1590, wydał bullę „Aeternus Ille”, w której ogłosił Wulgatę swojego autorstwa jedynym prawowitym tłumaczeniem tekstu Pisma Świętego, a wszelkich prób ingerencji w jego treść bądź wydania Biblii, w języku innym niż łacina zabronił pod groźbą ekskomuniki. Zasugerował również, że wszystkie wydania odbiegające swoją treścią od jedynego „prawdziwego, obowiązującego, autentycznego i nie kwestionowanego” przekładu powinny zostać zniszczone. Jako że Sykstus podczas prac nad swoim dziełem kierował się własną wyobraźnią, w twórczym zapędzie pozmieniał układ rozdziałów i numerację wersów, a czasem nawet pomijał całe wersy, o ile nie pasowały do jego wizji. Stworzona w ten sposób Wulgata nie zyskała uznania kardynałów, którzy po śmierci autora wstrzymali jej druk i rozpoczęli akcję masowego odkupywania już sprzedanych egzemplarzy – rzekomo na mocy ostatniej woli Sykstusa V – by je następnie zniszczyć[2].
W Rzymie zbudował akwedukty Aqua Marcia i Aqua Felice i dostarczył wodę m.in. na pozbawione jej dotąd wzgórza rzymskie[1]. Dzięki temu mogły być na nowo zabudowane i zamieszkane. Przebudował Pałac Laterański, zachowując antyczną Scala Santa, i powiększył pałac na Kwirynale[1]. Zmienił układ ulic, by połączyć szerokimi traktami wszystkie bazyliki. Położył fundament pod Schody Hiszpańskie. Rozbudował Pałac Watykański, wystawił nowy gmach dla Biblioteki Watykańskiej[1]. Udało mu się też ukończyć kopułę bazyliki św. Piotra według projektu Michała Anioła[2]. Nie miał jednak szacunku dla budowli antycznych i wiele z nich zburzył, m.in. Septizonium i Termy Dioklecjana. Niektóre odnowił, przydając im elementy chrześcijańskie. Kolumny Trajana i Antonina poświęcił św. Piotrowi i św. Pawłowi. Na obelisku Nerona, przeniesionym na środek placu św. Piotra, kazał ustawić relikwiarz z kawałkami Krzyża Pańskiego.
