Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Portugalski język literacki oparty jest na dialekcie północnym. Najstarsze zapisy w tym języku pochodzą z XII wieku.
Warianty
Język portugalski występuje w dwóch usankcjonowanych standardach: brazylijskim i europejskim. Oprócz wspomnianych standardów istnieją liczne nieznormalizowane dialekty, różniące się głównie cechami wymowy.
Standard brazylijski funkcjonuje tylko w Brazylii, chociaż Brazylia ma trzy razy więcej mieszkańców niż wszystkie inne kraje portugalskojęzyczne razem wzięte. Standard europejski funkcjonuje w Portugalii i portugalskojęzycznych krajach afrykańskich (Angola, Mozambik itp.). Próby uznania portugalskiego używanego w krajach afrykańskich za trzeci oficjalny wariant języka portugalskiego nie zakończyły się dotychczas sukcesem. W wyniku tego wszelkie odrębności względem europejskiej portugalszczyzny, spotykane w mowie krajów afrykańskich, traktowane są jako typowe różnice dialektalne – nie został tu wypracowany odrębny standard. Odmienna sytuacja panuje w przypadku crioulos – wyraźnie odrębnych języków kreolskich, używanych na co dzień przez mieszkańców niektórych portugalskojęzycznych krajów afrykańskich (Republika Zielonego Przylądka, Gwinea Bissau).
Fonetyka i gramatyka standardu europejskiego opierają się na języku mówionym z Lizbony i pobliskich terenów (dlatego czasami mowa o normie lizbońskiej). Standard brazylijski ukształtował się zaś na fundamencie portugalszczyzny z regionu Rio de Janeiro (stąd norma ta jest nazywana wariantem carioca lub fluminense).
Wymowa (wariant europejski)
Charakterystyczną cechą wymowy portugalskiej (istniejącą tylko w wariancie europejskim) jest redukcja (ścieśnienie albo skrócenie) samogłosek w sylabach nieakcentowanych. Najbardziej jest to widoczne w przypadku samogłoski e, która w sylabach nieakcentowanych praktycznie zanika. Istnieją niepotwierdzone naukowo hipotezy, że owa redukcja pojawiła się w jęz. portugalskim pod wpływem północnoafrykańskich dialektów jęz. arabskiego, które również posiadają podobną cechę.
Litera
Wymowa
Przykład
a
W sylabie akcentowanej jak po polsku (z wyjątkiem pozycji przed l plus inna spółgłoska, przed m i przed n)
carro (samochód)
W sylabie akcentowanej przed m i przed n zbliżone do a w angielskim słowie cat, tylko krótsze.
caminho (ścieżka)
Przed l plus inna spółgłoska (zarówno w sylabie akcentowanej jak i nieakcentowanej) jak nieistniejąca w polskim tylnojęzykowa głoska, zbliżona do a w angielskim star.
alto (wysoki)
W sylabie nieakcentowanej zbliżone do a w angielskim cat, tylko krótsze.
leva (niesie)
á
Jak polskie a
fácil (łatwy)
â
Zbliżone do a w angielskim cat, tylko krótsze
ânimo (kibicować)
b
Na początku wyrazu i po spółgłosce jak polskie b
bem (dobrze), pombo (gołąb)
W innych pozycjach (np. pomiędzy samogłoskami) jak polskie b wymawiane z niedomkniętymi ustami
cabeça (głowa)
c
Przed a/o/u lub spółgłoską jak polskie k.
cultura (kultura)
Przed e/i jak polskie s.
ciência (nauka)
Zbitkę ch wymawia się jak polskie sz
chuva (deszcz)
d
Na początku wyrazu i po l, n i r tak samo jak polskie d
damas (warcaby), ordem (rozkaz)
W innych pozycjach (np. pomiędzy samogłoskami) – jak polskie d, ale z językiem pozostającym między zębami
obrigado (dziękuję)
e
W niektórych sylabach akcentowanych wymawiane jako e otwarte, czyli takie jak w polskim
terra (ziemia)
W innych sylabach akcentowanych wymawiane jako e zamknięte, nieistniejące w polskim, ale zbliżone do sposobu, w jaki wymawiamy e w niemieckim See, tylko krótsze
cera (wosk)
W sylabach nieakcentowanych jako e zamknięte (na początku wyrazu) lub bardzo krótkie y (w innych pozycjach)
editar (edytować), leite (mleko)
é
Jako e otwarte, czyli takie jak w polskim
céu (niebo)
ê
Jako e zamknięte, nieistniejące w polskim, ale zbliżone do sposobu, w jaki wymawiamy e w niemieckim See, tylko krótsze
êxodo (exodus)
f
Jak po polsku.
afastado (odległy)
g
Przed spółgłoską lub a/o/u jak polskie g.
adega (piwnica)
Przed e/i jak polskie ż.
abranger (obejmować)
Gu przed a/o/u, a także w wyjątkach przed e/i (patrz niżej), jak gł.
água (woda)
Gu przed e/i jak polskie g.
carregue (nieść)
h
Nieme (nie wymawia się).
hotel (hotel)
i, í
Jak po polsku.
acústica (akustyka)
j
Jak polskie ż.
coruja (sowa)
l
W większości pozycji podobne do polskiego kresowego ł
Nh wymawia się jak polskie ń/ni (jak w polskim lazania)
dinheiro (pieniądze)
o
W niektórych sylabach akcentowanych wymawiane jako o otwarte, czyli podobne do polskiego
pote (miska)
W innych sylabach akcentowanych wymawiane jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło
senhor (pan)
Nieakcentowane (z wyj. na początku słowa, gdzie nawet w sylabie nieakcentowanej jest wymawiane jako o otwarte lub zamknięte) wymawia się jak polskie u.
temos (mamy)
Zbitka literowa ou wymawiana jest zawsze jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło
pouco (mało)
ó
Jako o otwarte, czyli takie jak w polskim
cópia (kopia)
ô
Jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło
pôr (kłaść)
p
Jak po polsku.
apertar (zacieśniać)
q
Qu przed a/o/u, a także w wyjątkach przed e/i (patrz niżej), jak polskie kł.
quatro (cztery)
Przed e/i qu wymawia się jak polskie k.
identifique (identyfikować)
r
Na początku wyrazu oraz rr mocno lub gardłowo jak po francusku.
rolha (korek), ferro (żelazo)
W pozostałych przypadkach łagodnie jak po polsku lub po japońsku[potrzebny przypis].
atriz (aktorka)
s
Po spółgłosce i na początku wyrazu jak polskie s.
absurdo (absurd)
Pomiędzy samogłoskami jak polskie z.
acusar (oskarżać)
Przed spółgłoską bezdźwięczną jak polskie sz.
Agosto (sierpień)
Przed spółgłoską dźwięczną jak polskie ż.
desde (począwszy od)
Ss wymawia się jak polskie s.
dissolver (rozpuszczać się)
t
Jak po polsku.
acidente (wypadek)
u, ú
Jak po polsku.
agulha (igła)
v
Jak polskie w.
ativo (aktywny)
x
Przed spółgłoską, na początku wyrazu lub sylaby, a także w złożeniach aix/eix/ux przed samogłoską: jak polskie sz.
excelente (znakomity)
Pomiędzy samogłoskami zazwyczaj jak polskie s.
próximo (następny)
Wyjątkowo (głównie w wyrazach obcych) jak polskie ks.
táxi (taksówka)
Ex przed samogłoską wymawia się ehz.
existir (istnieć)
z
Na początku słowa, sylaby lub pomiędzy samogłoskami jak polskie z.
azul (niebieski)
Przed spółgłoską jak polskie ż lub sz, zależnie czy dźwięczna, czy bezdźwięczna.
o feliz gato (szczęśliwy kot)
Wyjątki
Wymawiane u: Normalnie gue, gui, que, qui wymawiamy odpowiednio ge, gi, ke, ki. Czasami jednak geneza wyrazu nakazuje wymawiać u w takim złożeniu.
Oddziela dwie samogłoski, zapobiegając powstaniu dyftongu. Tylko w brazylijskim.
Usunięte w wyniku reformy ortograficznej podpisanej w roku 1990, a wprowadzonej w 2009, mającej na celu ujednolicenie normy europejskiej i brazylijskiej.
Podstawowe różnice między normą brazylijską a europejską
Norma brazylijska różni się znacznie od normy europejskiej. Różnice obejmują:
a) wymowę
W wariancie brazylijskim, w przeciwieństwie do europejskiego, nie występuje redukcja samogłosek w sylabach nieakcentowanych (dla przykładu, słowo distante w Portugalii wymawia się jak [dɨʃtɐ̃tɨ] lub nawet [dʃtɐ̃t], a w Brazylii [dʒistɐ̃tʃi]). W wyniku tego ma się wrażenie, że wymowa brazylijska jest bardziej miękka i melodyjna.
Sekwencja li staje się palatalizowana tak samo jak lh.
sandália (sandał), literatura (literatura)
n
Sekwencja „ni” zostaje palatalizowana tak samo jak ń/ni w języku polskim.
Polônia (Polska), Sônia (Sonia)
Sekwencja nh staje się aproksymacją podniebienną, a następnie nosuje poprzedzającą samogłoskę, podobnie jak państwo.
sonho (sen)
r
Forma mocna (r na początku wyrazu lub rr) zwykle wymawiana gardłowo. W Brazylii dźwięk zbliżony do polskiego h. Na końcu wyrazu bywa wymawiane gardłowo lub pomijane.
rolha (korek), ferro (żelazo)
s
Na końcu wyrazu i przed spółgłoskami może być wymawiana sz (jak w europejskim portugalskim) lub s (zależy to od regionu – np. w Rio de Janeiro wymawia się sz, a w São Paulo – s).
Agosto (sierpień), desde (począwszy od)
t
W złożeniach te, ti wymawiane jak polskie ci.
tímido (nieśmiały), gente (ludzie)
z
Na końcu wyrazu może być wymawiana sz lub ż (jak w europejskim portugalskim) lub s (zależy to od regionu – np. w Rio de Janeiro wymawia się sz, a w São Paulo – s).
o feliz gato (szczęśliwy kot)
b) słownictwo
Brazylijski portugalski jest wzbogacony szeregiem słów i zwrotów z języków brazylijskich Indian i byłych niewolników z zachodniej Afryki. Istnieją też znaczne różnice w słownictwie potocznym (np. autobus w Brazylii to ônibus, a w Portugalii autocarro, lody to w Brazylii sorvete, a w Portugalii gelado, itp.). W Brazylii jest też więcej zapożyczeń z języka angielskiego.
c) gramatykę
Różnic gramatycznych nie jest wiele. Zasady użycia i umieszczania w zdaniu zaimków w brazylijskim portugalskim są prostsze niż w europejskim. Inne istotne modyfikacje gramatyczne istniejące w wariancie brazylijskim to omijanie rodzajnika przed zaimkiem dzierżawczym (w Brazylii meu carro, w Portugalii o meu carro) i używanie form czasownikowych trzeciej osoby liczby pojedynczej zamiast drugiej (ty mówisz to w Brazylii Você fala, w Portugalii tu falas)
d) ortografię
Różnice ortograficzne są niewielkie (np. wspaniale w Brazylii pisze się ótimo, a w Portugalii óptimo). Cyrkumfleks (^) jest używany znacznie częściej niż w Portugalii. (np. vôo zamiast voo (lot)). W wyrazach z gue, gui, que i qui, gdzie u jest wymawiane, oznacza się je przez diaeresis (¨): lingüista zamiast linguista.
W styczniu 2009 w języku portugalskim wprowadzono reformę ortograficzną mającą na celu zbliżenie pisowni do wymowy i zmniejszenie różnic ortograficznych pomiędzy normą europejską i brazylijską (ale nie ich całkowite wyeliminowanie, które jest niemożliwe z powodu różnic fonetycznych pomiędzy obiema normami). Reforma polegała na usunięciu niektórych niemych spółgłosek, alfabet natomiast wzbogacił się o nowe litery: k, w, y. W niektórych słowach przestano zaznaczać akcent wyrazowy. Wprowadzenie reformy w życie potrwa kilkanaście lat, w chwili obecnej uznawane za poprawne są obie ortografie (stara i nowa).
Wyrazy pochodzenia arabskiego
W języku portugalskim występuje znaczna liczba wyrazów pochodzenia arabskiego. Większość z nich zaczyna się na al, a w mniejszej ilości także na ar, az.
Przykłady: albufeira (zatoka), Algarve (nazwa regionu w Portugalii), azeitona (oliwka)
