CzechySłowacja, Stany Zjednoczone i inne
ok. 11,5 mln
łacińskie
Język czeski (cz. český jazyk, čeština [ˈt͡ʃɛʃcɪna]) – język z grupy zachodniosłowiańskiej, stanowiącej część rodziny indoeuropejskiej. Najbliżej spokrewniony jest ze słowackim, a w dalszej kolejności również z polskim, kaszubskim oraz łużyckimi.
Wywodzi się z języka praindoeuropejskiego za pośrednictwem prasłowiańskiego. W mowie rozwijał się od X wieku, a jego pierwsze zabytki pochodzą z wieku XIII. Późne średniowiecze to okres rozkwitu czeszczyzny i jej silnego oddziaływania na inne języki (w tym polski), jednakże po 1620 roku nastąpił proces jej upadku i dominacji na ziemiach czeskich języka niemieckiego. W pierwszej połowie XIX wieku nastąpiło czeskie odrodzenie narodowe i stworzenie współczesnego standardu literackiego.
Czeski jest językiem ojczystym dla około 11,5 miliona ludzi, z czego ponad 10 milionów to mieszkańcy Czech. Resztę stanowią przede wszystkim imigranci i ich potomkowie w wielu krajach Europy, obu Ameryk czy Australii. Jest na 73. miejscu wśród najczęściej używanych języków świata.
Podobnie jak inni przedstawiciele grupy słowiańskiej czeszczyzna należy do języków fleksyjnych, charakteryzujących się rozbudowaną deklinacją i koniugacją. Do zapisu używany jest alfabet łaciński wzbogacony o znaki diakrytyczne (zob. alfabet czeski). W wymowie cechuje go akcent dynamiczny padający na pierwszą sylabę (akcent inicjalny), istnienie długich samogłosek oraz specyficzna głoska ř. Wyróżnia się cztery główne grupy dialektalne – czeską, środkowomorawską (hanacką), wschodniomorawską (morawskosłowacką) oraz śląską.
Jest to język urzędowy Czech oraz jeden z urzędowych w Unii Europejskiej. Regulacją zajmuje się Instytut Języka Czeskiego Akademii Nauk Republiki Czeskiej.
Czesko-słowacka podgrupa etniczno-językowa wyodrębniła się w wieku IX, kiedy to migracje Madziarów odcięły ją od Słowian południowych i spowodowały jej zwrócenie się w kierunku Słowian zachodnich.
Najstarsze zabytki języka czeskiego pochodzą z XII w. W XIII i XIV w. rozwija się piśmiennictwo religijne i świeckie w tym języku (wcześniej w użyciu był język staro-cerkiewno-słowiański, który był językiem piśmiennym państwa wielkomorawskiego). Od tego czasu następuje okres rozkwitu języka czeskiego, zwłaszcza dzięki działalności Jana Husa. W okresie od X do XVI w. język czeski wywarł znaczący wpływ na słownictwo i ortografię języka polskiego.
Od roku 1620, po przegranej z Habsburgami Bitwie na Białej Górze, następuje upadek języka, który staje się językiem chłopstwa, podczas gdy szlachta i mieszczaństwo posługuje się niemieckim.
Dopiero pod koniec XVIII w. budzi się na nowo czeska świadomość narodowa i potrzeba wskrzeszenia języka czeskiego. W XIX w. kształtuje się współczesny język literacki (spisovná čeština), do czego przyczynił się znany czeski lingwista Josef Jungmann. Do XVI-wiecznego słownictwa czeskiego wprowadził on wiele wyrazów gwarowych oraz z innych języków słowiańskich pochodzenia polskiego lub rosyjskiego.
Do głównych różnic w stosunku do języka polskiego należą:
Do zapisu języka czeskiego stosuje się zmodyfikowany alfabet łaciński, tzw. alfabet husycki. Czeska abeceda liczy 42 litery:
Aa Áá Bb Cc Čč Dd Ďď Ee Éé Ěě Ff Gg Hh CHch Ii Íí Jj Kk Ll Mm Nn Ňň Oo Óó Pp Qq Rr Řř Ss Šš Tt Ťť Uu Úú Ůů Vv Ww Xx Yy Ýý Zz Žž
Znaki diakrytyczne to kreseczka (čárka), kółko (kroužek) i daszek (háček, ť i ď to również litery z daszkami – majuskuły to Ť i Ď).
Podstawy gramatyki języka czeskiego są podobne do języka polskiego. Podobnie jak w polszczyźnie występuje siedem przypadków rzeczownika. Jednakże ten (nawet w liczbie mnogiej) zawsze pozostaje w swoim rodzaju (on, ona, ono ⇒ oni, ony, ona).
W przeczeniu przypadek dopełnienia nie zmienia się, inaczej niż w polszczyźnie. Np.
Czeska leksyka wykazuje wiele zbieżności z zasobem słownym języka polskiego. Między językami istnieją jednak liczne wyrazy zdradliwe: niektóre wyrazy polskie mają dla Czechów znaczenie wulgarne (np.: odpowiednik polskiego szukać określa w sposób wulgarny czynność spółkowania), albo też przybierają po prostu inny sens (np. důvod to nie dowód a powód, původ z kolei oznacza „pochodzenie”). W niektórych przypadkach czeszczyzna może słusznie wydawać się podobna do staropolszczyzny i współczesnego etnolektu śląskiego.
Ponadto w języku czeskim nie brakuje kalk językowych z języka niemieckiego, który kiedyś dominował na terenach dzisiejszych Czech. Dominacja ta, a następnie oczyszczanie języka zastępowaniem obcych słów wyrazami pochodzenia słowiańskiego spowodowały, iż czeszczyzna jest często podobna, pod względem syntaktycznym i słowotwórczym, do języka niemieckiego.
Język czeski powstał z języka prasłowiańskiego. Należy do grupy zachodniej, chociaż rozwój grup typu TorT[a] (ale już nie orT-) odbył się tak, jak w grupie południowej.
Poniżej przedstawiono historię języka czeskiego w porównaniu z historią języka polskiego:
Akcent, pierwotnie ruchomy, ustalił się na pierwszej sylabie, tak jak w języku staropolskim.
1a – dialekt północno-wschodnioczeski
1b – dialekt środkowoczeski
1c – dialekt południowo-zachodnioczeski
1d – dialekt czesko-morawski
dialekt środkowomorawski
dialekt wschodniomorawski
4a – dialekt śląsko-morawski
4b – dialekt śląsko-polski
nowe dialekty mieszane
Interdialekt ogólnoczeski (obecná čeština) i gwary ludowe wyraźnie różnią się od języka standardowego/literackiego (spisovná čeština) (występującego w wariancie pisanym: psaná čeština i potocznym: hovorová čeština)[1]. W niemal wszystkich gwarach przeszło prasłowiańskie g na h, lecz powstało nowe g jako wariant kombinatoryczny bezdźwięcznego k (na przykład jagživ). Wszystkie gwary poza laskimi posiadają długość fonologiczną i akcent na pierwszej zgłosce. Palatalizowane s', c', z' względnie palatalne ś, ć, ź uległy w większości depalatalizacji, tylko w gwarach laskich albo zachowały się, albo przeszły w š, č, ž. Fonemów ť, ď nie ma w części gwar laskich (te mają dźeći albo džeči zamiast ďeťi) i w gwarach kopaniczarskich (dzeci). Niemal w żadnej gwarze czeskiej nie przeprowadzono przegłosów 'ě > a i 'e > o, w czeskim więc występują postaci sestra, bříza, viděl (siostra, brzoza, widział). W gwarze branickiej jest przegłos e > o po š, č, ž, ř, ć, dź, ň, l, j, na przykład ňobudźoćo, sklop, pijo (nie będziecie, sklep, pije). Wzdłużenie zastępcze istnieje nadal zwłaszcza w dialektach wschodniomorawskich (na przykład kopál zamiast kopal), w gwarach laskich są refleksem wzdłużenia zastępczego samogłoski pochylone (na przykład kopoł zamiast kopáł).
W Czechach właściwych najwyraźniej wyodrębnia się gwara praska. Dalsze specyficzne grupy dialektów istnieją około Pilzna i w Czechach wschodnich, gdzie zachowała się dwuwargowa wymowa w (na przykład prauda). Na granicy z Morawami występują przejściowe dialekty czesko-morawskie.
Morawy są bardziej zróżnicowane gwarowo niż Czechy właściwe, gdzie używany jest język ogólnoczeski. Na Morawach i Śląsku czeskim rozróżnia się grupę środkowomorawską (hanacką), wschodniomorawską (wałaską oraz słowacką), laską i kopaniczarską. Odrębny zespół gwar tworzą gwary wschodniolaskie, nawiązujące na północy Moraw na gwary zachodniej Słowacczyzny. Wskutek języka słowackiego gwary wschodniomorawskie rozpadły się na dwie podgrupy. Najbardziej archaiczna jest gwara Wołoszczyzny morawskiej, gdzie jest jeszcze różnica w wymowie i/y i l/ł. Gwara ta jest bliższa dialektom laskim i czadeckim niż czeszczyźnie literackiej, chociaż zachowała ona dawny iloczas (długość fonologiczną), różny jednak od stanu ogólnoczeskiego. Leksyka zawiera sporo karpatyzmów.
Gwary Słowacczyzny morawskiej zbliżone są znacznie do dialektu wałaskiego, lecz fonetycznie są one bardziej podobne do przyległych gwar Słowaczyzny węgierskiej (rejon etnograficzny Záhorie). Na podstawie gwar rejonu etnograficznego Slovácko powstał literacki mikrojęzyk, użyty przez Zdeňka Galuškę w książce Slovácko sa súdí aj nesúdí (Słowacczyzna morawska się sądzi i nie sądzi). Gwary Słowacczyzny różnią się od pozostałych gwar wschodniomorawskich jednakową wymową i/y oraz brakiem słownictwa karpackiego (karpatizmów wołoskich).
Dla dialektu hanackiego charakterystyczna jest szeroka wymowa samogłosek y oraz u, na przykład rebe (ryby), čoňo (gębę). Ogólnoczeskie dyftongi ej, ou uległy monoftongizacji, na przykład malé (mały, por. malej), staró (starą, por. starou). Gwary wschodniomorawskie nie przeprowadziły przegłosu u > i oraz a > e, występuje tam więc našú zamiast naší (naszą), podívaj sa zamiast podívej se (popatrz) itp.
Na skrajnym wschodzie Moraw w Białych Karpatach używany jest w kilku wsiach dialekt języka słowackiego (tzw. dialekt kopaniczarski), w którym czas przeszły tworzy się końcówką historycznie wywodzącą się z aorystu jak w gwarach śląskich (na przykład pasłach). Występuje tu również odrębny fonem dz (na przykład cudzy), który jest w innych gwarach czeskich tylko wariantem kombinatorycznym. Czeskie ť, ď wymawia się tam jak c, dz (na przykład dzeci), więc tak samo jak w gwarach mieszanych polsko-słowackich na wschodzie Słowacji. Odmiana miękkich przymiotników ma co do postaci słowackie końcówki (na przykład obecňá zamiast obecní), lecz ostatnia spółgłoska pozostaje miękką. W celowniku i miejscowniku rzeczowników rodzaju żeńskiego przeprowadzono usunięcie palatalizacji spółgłoski przed końcówką, mówi się więc o matke zamiast matce. Wszystkie czasowniki mają w 1. osobie l. p. końcówkę -m, powstałą drogą wyrównania analogicznego (zgodne końcówki wschodniolaskie są wynikiem rozłożenia nosówki w wygłosie), na przykład čtem zamiast čtu, kupujem zamiast kupuji/u.
Gwary laskie najbliższe są ze wszystkich gwar czeskich językowi polskiemu. Dwie ich cechy powstały pod wpływem polskim: brak długości fonologicznej oraz istnienie samogłosek pochylonych (tylko w części Laszczyzny). Inne cechy zgodne z polskim są zachowaniem stanu praczeskiego (na przykład akcent na przedostatniej sylabie). W gwarach tych więc mówi się jo sym był (ja byłem), vidźełech (widziałem), śeno je skludzune itd. Na terenach, które stykały się od dawna z gwarami śląskimi polskiego typu, zapanowało nima hiperpoprawnie) we wszystkich pozycjach czeskiego není. Gwara Morawskiej Ostrawy stanowi podstawę ówczesnego interdialektu śląskiego. Wyraźną cechą gwar wschodniolaskich jest zachowanie względnie refleksy nosówek (rozłożonych). Końcówka biernika rzeczowników rodzaju żeńskiego -em powstała rozłożeniem pierwotnej nosówki w wygłosie. W ostatnim czasie ulega całkowitemu odnosowieniu.
W części Głubczyckiego i Raciborskiego używa się w kilku wsiach czeskiej gwary opawskiej. Mieszkańcy tych wsi nazywają się Morawcami i swój język „morawskim”.
Interdialekt ogólnoczeski powstał na podstawie gwary środkowoczeskiej (praskiej). Jest on charakteryzowany szeregiem zmian samogłoskowych, które miały miejsce często już w XV wieku, częściowo pod wpływem niemieckim. Samogłoski i i y zlały się, czego wynikiem był synkretyzm pewnych postaci przymiotników. Zgodnie z rozwojem w języku niemieckim długie ý przeszło przez aj w ej (diftongizacja) i pierwotne é zmieniło się na ý. Z długiego ú powstała przez au dwugłoska ou. W dodatku miał miejsce przegłos 'u > i oraz 'a > e, na przykład našú > naší, naša > naše.
W średniowieczu język czeski był dla polskiego jednym z głównych źródeł zapożyczeń językowych.
Wpływy czeszczyzny na polszczyznę dzielimy dwojako:
Tenggelamnya perahu Kwara 2023Tanggal12 Juni 2023LokasiSungai Niger, Negara Bagian Kwara, NigeriaJenisShipwreckPenyebabCapsizingTewas106+[1]HilangBelasan[1] Pada tanggal 12 Juni 2023, sebuah kapal terbalik dan terbelah dua di Sungai Niger dekat Pategi, Negara Bagian Kwara, Nigeria. Kapal tersebut membawa peserta pesta pernikahan yang awalnya datang dengan sepeda motor, namun terdampar karena hujan deras. Setidaknya 106 orang telah dipastikan tewas. Puluhan masih hilang.[1]…
Proposed American large transport aircraft intended to carry the Space Shuttle Virtus Artist's concept of the Virtus Role Outsized cargo aircraftType of aircraft National origin United States Manufacturer Turbo-Three Corporation Designer John M. Conroy Status Canceled Primary user NASA Developed from Boeing B-52 Stratofortress The Conroy Virtus was a proposed American large transport aircraft intended to carry the Space Shuttle. Designed, beginning in 1974, by John M. Conroy of the Turbo-Th…
Diego Michiels Diego (kanan) bermain untuk Borneo melawan Persija Jakarta pada tahun 2020Informasi pribadiNama lengkap Diego Muhammad bin Robbie MichielsTanggal lahir 8 Agustus 1990 (umur 33)[1]Tempat lahir Deventer, BelandaTinggi 180 m (590 ft 7 in)[2]Posisi bermain DefenderInformasi klubKlub saat ini Borneo FC SamarindaNomor 24Karier junior2006 DVV RDC2007–2009 Go Ahead EaglesKarier senior*Tahun Tim Tampil (Gol)2009–2011 Go Ahead Eagles 17 (0)2011 Pelita…
Wilderness 101Race detailsDateVariable, late July usuallyRegionBald Eagle State Forest and Rothrock State Forest, PennsylvaniaNickname(s)W101DisciplineMountain BikeType100 Mile Ultra EnduranceRace directorChris ScottHistoryFirst edition1991 (1991)Editions24 John Majors in the 2006 Event The Wilderness 101 Mountain Bicycle Race is an ultra-endurance 101 miles (163 km) mountain bike race held annually in late July. The race is commonly called the W101, akin to a first year coll…
Washington State GuardShoulder sleeve insignia of the Washington Army National Guard Element, Joint Headquarters with the addition of the Washington State Guard (WSG) tabActive1917–1920 1941–1947 1960–presentAllegiance WashingtonTypemilitary reserve forceRolepublic duties, internal security, civil defenseSize80 (2016)[1]Garrison/HQCamp MurrayMotto(s)Latin: Pro Civitas Et Patria(English: For State and Country)Websitehttps://mil.wa.gov/state-guardCommandersCommander-in-ChiefJay …
لمعانٍ أخرى، طالع فاناكولا (توضيح). هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (يونيو 2014) فاناكولا Village الاسم الرسمي Vanaküla الإحداثيات 59°29′19″N 25°47′20″E / 59.488611111111°N 25.788888888889°E / 59.488611111111; 25.788888888889…
Bloomfield Hills Bloomfield Hills (Michigan) Bloomfield Hills Lage in Michigan Basisdaten Gründung: 1927 Staat: Vereinigte Staaten Bundesstaat: Michigan County: Oakland County Koordinaten: 42° 35′ N, 83° 15′ W42.583611111111-83.245555555556254Koordinaten: 42° 35′ N, 83° 15′ W Zeitzone: Eastern (UTC−5/−4) Einwohner: – Metropolregion: 4.460 (Stand: 2020) 5.456.428 (Stand: 2000) Haushalte: 1.392 (Stand: 2020) Fläche: 12…
State of Mexico This article is about the state. For the city, see Puebla (city). For other uses, see Puebla (disambiguation). State in Puebla de Zaragoza, MexicoPueblaStateFree and Sovereign State of PueblaEstado Libre y Soberano de Puebla (Spanish)Tlahtohcayotl Puebla (Nahuatl) Coat of armsMotto(s): Unidos En El Tiempo, En El Esfuerzo, En La Justicia y En La Esperanza(United in time, effort, justice and hope)Anthem: Himno al Estado de PueblaState of Puebla within MexicoCoordinates: 19°0
Parosil MabsusParosil Mabsus Bupati Lampung BaratBupati Lampung Barat ke-6Masa jabatan12 Desember 2017 [1] – 11 Desember 2022PresidenJoko WidodoGubernurMuhammad Ridho FicardoArinal DjunaidiWakilMad HasnurinPendahuluMukhlis BasriPenggantiNukman Informasi pribadiLahir12 Maret 1974 (umur 49)Lampung Barat, LampungKebangsaanIndonesiaPartai politikPDI PerjuanganKerabatMukhlis Basri (kakak)Alma mater Universitas LampungPekerjaanGuru Anggota DPRD Lampung Barat Bupati Lampung …
Пам'ятник Григорію Сковороді в Словенії Статус відкритоКраїна Словенія : ISO3166-1 alpha-3:SVN; ISO3166-1 цифровий:705; Розташування Любляна Парк КнигиСкульптор Сейфаддін ГурбановМатеріал бронза, гранітЗасновано 8 листопада 2016Встановлено 8 листопада 2016 року Пам'ятник Григо
Species of fungus in the family Hymenogastraceae Psilocybe hispanica Scientific classification Domain: Eukaryota Kingdom: Fungi Division: Basidiomycota Class: Agaricomycetes Order: Agaricales Family: Hymenogastraceae Genus: Psilocybe Species: P. hispanica Binomial name Psilocybe hispanicaGuzmán (2000) P. hispanica is known only from a localized region in Aragon, Spain. Psilocybe hispanica is a species of fungus in the family Hymenogastraceae. It produces small brown mushrooms with conical …
Overview of the US Army officer's work Dwight David EisenhowerEisenhower in 1947Nickname(s)IkeBornOctober 14, 1890Denison, TexasDiedMarch 28, 1969Washington, D.C.AllegianceUnited StatesService/branchUnited States ArmyYears of service1915 – 19531961 – 1969RankGeneral of the ArmyCommands heldSupreme Allied Commander EuropeChief of Staff of the United States ArmyMilitary Governor of the U.S. Occupation Zone in GermanySupreme Commander Allied Expeditionary Force in Western EuropeCommanding …
This article uses bare URLs, which are uninformative and vulnerable to link rot. Please consider converting them to full citations to ensure the article remains verifiable and maintains a consistent citation style. Several templates and tools are available to assist in formatting, such as reFill (documentation) and Citation bot (documentation). (June 2022) (Learn how and when to remove this template message) Number of energy cooperatives in Germany Turbines at the Hepburn Wind Project Visitors a…
This article contains translated text and needs attention from someone fluent in Spanish and English. Please see this article's entry on Pages needing translation into English for discussion. If you have just labeled this article as needing attention, please add{{subst:Needtrans|pg=Asociación de Scouts de Venezuela |language=Spanish |comments= }} ~~~~to the bottom of the WP:PNTCU section on Wikipedia:Pages needing translation into English. (Augu…
This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: McCreary County v. American Civil Liberties Union – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (April 2012) (Learn how and when to remove this template message) 2005 United States Supreme Court caseMcCreary County v. ACLU of KentuckySupreme Court of the United St…
Heinrich Zille: Das Eiserne Kreuz Ernst Zimmer: Der Kaiser verleiht den Helden von Nowo-Georgiewsk das Eiserne Kreuz Die Liste der Gemälde und Grafiken zum Ersten Weltkrieg führt Werke freischaffender Künstler und Kriegsmaler auf, die im Bezug zum Ersten Weltkrieg stehen. Inhaltsverzeichnis 1 Künstler und Werke 1.1 A 1.2 B 1.3 C 1.4 D 1.5 E 1.6 F 1.7 G 1.8 H 1.9 J 1.10 K 1.11 L 1.12 M 1.13 N 1.14 O 1.15 P 1.16 R 1.17 S 1.18 T 1.19 U 1.20 V 1.21 W 1.22 Z 2 Siehe auch 3 Literatur 4 Weblinks 5 …
22nd Parliament of New Zealand ←21st Parliament 23rd Parliament→Parliament House, WellingtonOverviewLegislative bodyNew Zealand ParliamentTerm16 June 1926 – 9 October 1928Election1925 New Zealand general electionGovernmentReform GovernmentHouse of RepresentativesMembers80Speaker of the HouseCharles StathamPrime MinisterGordon CoatesLeader of the OppositionHarry HollandLegislative CouncilMembers41 (at start)40 (at end)Speaker of the CouncilSir Walter CarncrossLeader of the Coun…
This article is an orphan, as no other articles link to it. Please introduce links to this page from related articles; try the Find link tool for suggestions. (December 2016) The most expensive dog collar in the world is the $3.2 million, diamond-studded Amour Amour,[1] once called “the Bugatti of dog collars”.[2] The chandelier-design, 52-carat collar has over 1,600 hand-set diamonds, with a 7-carat, D-IF (flawless) color-graded, brilliant-shaped centerpiece. The Amour Amour…
Panel central del Retablo de los patronos de Colonia,[1] de Stefan Lochner, ca. 1450. Escuela de Colonia es la denominación historiográfica de la escuela de pintura que se desarrolló en la ciudad de Colonia y la región del bajo Rin en el Gótico final (desde comienzos del siglo XIV hasta mediados del siglo XVI). En el siglo XIX se aplicaba genéricamente a toda la pintura alemana antigua.[2] Con la denominación primitivos alemanes se designan tanto estos pintore…
Road signs in Armenia are similar to the signs of other post-Soviet states and most European road sign systems. Armenia is a signatory of the Vienna Convention on Road Traffic and the Vienna Convention on Road Signs and Signals. The Ministry of Transport regulates these icons, while the police enforces them. Road signs ensure transport vehicles move safely and orderly, as well as, to inform both pedestrians and motorists of traffic rules. Background Road signs in Armenia are the same as in Russi…
Lokasi Pengunjung: 35.168.113.248