PROFILPELAJAR.COM

Ahameniş İmparatorluğu
𐎧𐏁𐏂
Xšāça
Ahameniş İmparatorluğu 𐎧𐏁𐏂; Xšāça
MÖ 550-MÖ 330
	Büyük Kiros'un Bayrağı
	I. Darius (MÖ 522 - MÖ 486) yönetimi altında Ahameniş İmparatorluğunun en geniş sınırları
Başkent	Babil; Pasargad; Ekbatan; Susa; Persepolis; (törensel)
Resmî dil(ler)	Elamca (resmi, geçer ve yönetsel dil); Aramca (resmi ve geçer dil)
Yaygın dil(ler)	Sümerce (yazınsal dil); Akadca; Yunanca (yönetsel); Persçe
Resmî din	Zerdüştçülük
Hükûmet	Monarşi
Kralların kralı
• MÖ 559-530
• MÖ 559-530	II. Kiros
• MÖ 530-522	II. Kambises
• MÖ 522-486	I. Darius
• MÖ 486-465	I. Serhas
• MÖ 465-424	I. Artaserhas
• MÖ 424-424	II. Serhas
• MÖ 424-423	Sogdianus
• MÖ 423-405	II. Darius
• MÖ 405-358	II. Artaserhas
• MÖ 338-336	Arses
• MÖ 336-330	III. Darius
Tarihî dönem	Klasik Antik Çağ
• Kuruluşu
• Kuruluşu	MÖ 550
• Thymbra Muharebesi	MÖ 547
• Pelisyum Muharebesi	MÖ 525
• Pers-Yunan savaşları	MÖ 499-449
• Korint Savaşı	MÖ 395-387
• Dağılışı	MÖ 330
Yüzölçümü
MÖ 500	5.500.000 km2
Nüfus
• MÖ 500
• MÖ 500	17 milyon ila 35 milyon
Para birimi	Dareikos
Öncüller	Ardıllar
	Medler
	Elam
	Yeni Babil İmparatorluğu
	Lidya
	Likya
	Sirenayka
	Soğdya
	Massagetler
	Persis
Makedonya (antik krallık)

Ahameniş İmparatorluğu ya da Hehamenişiler (İngilizce telaffuz: [əˈkiːmənɪd]; 𐎧𐏁𐏂, Hšassa (Eski Farsça), İmparatorluk), MÖ 6. yüzyılda Büyük Kiros tarafından kurulan, tarihteki ilk Pers devletidir.

Tarihçe

MÖ 550'de Persler Büyük Kiros önderliğinde birleşerek kuzeydeki Medler'i yıkmış ve bir devlet haline gelmişlerdir. Bundan sonra Kyros fetih hareketlerine girişmiştir. Bu fetihlerde ise Babil, Fenike gibi zengin yerleri fethedip ülkeyi zengin bir krallık haline getirmiştir. Urartu, Manna devletini, Lidya'yı ve Krezus'un servetini ele geçirip tüm Anadolu'yu hakimiyeti altında birleştirmiştir. Anadolu'yu ele geçirdikten sonra Babil'e saldırmış ve orayı da fethedip kendini Babil kralı ilan etmiştir. Bundan sonra ise Mısır'a saldırma hazırlıklarına başlamış, kuzeydoğuyu sağlamlaştırmak için İskit-Saka imparatorluğu ile savaş yapmış ve bu savaşların birinde Kraliçe Tomris'in ordusuna mağlup olarak ölmüştür.

Yerine ise oğlu Kambis geçmiştir. Kambis devrinde Mısır fethedilmiş, Kartaca'ya kadar Pers ordusu ilerlemiş ancak Kartacalıları geçememiştir. Kambis döneminde İranlı kabileler ayaklanmışlardır, bunlar Gomata isimli bir Med rahibinin başını çektiği Mecusilerdir.

Kambis Mısır dönüşü ölmüş, yerine ise ünlü Pers İmparatoru I. Darius geçmiştir. İlk olarak kabile isyanlarını bastırmış ve çeşitli alanlarda devrim niteliğindeki hareketlere girişmiştir. I. Darius da fetih hareketlerine girişmiş, İmparatorluk sınırları doğuda Hindistan'a dayanmıştır. Kafkasya'ya doğru İskitlere karşı da sefer yapmış ama başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Daha sonra batıya yönelip, Trakya, Makedonya ve Ege'ye saldırıp buraları ele geçirmiştir.

Bunun üzerine Spartalılar, Darius ve oğlu I. Serhas'e karşı Salamis Deniz Savaşı'nı yapmışlardır. Salamis Deniz Savaşı'nda elde edilen ganimetlerin bütünü Büyük İskender'in fethinde ele geçirilmiştir.

II. Artaserhas döneminde devlet hızla çözülmeye başlamış, İmparatorluk'ta ayaklanmalar olmuş, Mısır bağımsızlığını ilan etmiştir. İsyanlar güçlükle bastırılmış ama daha sonra III. Darius döneminde Ahameniş İmparatorluğu'na Büyük İskender son vermiştir.

Ahameniş İmparatorluğu tarihte Ortadoğu'da kurulmuş olan en büyük imparatorluklardan biridir. Ege'ye ve Hindistan'a uzanan, gerçek anlamda bir imparatorluk gerçekleştirilmiştir.^[11]

Etimoloji

Açıkça, Haxāmaniš Haxām+aniš dir, ilki adaçayı anlamına gelen İbranice חכם'den, ikincisi ise Anshan'dan gelmektedir.

Mimari

Pers mimarisinin en güzel örneği, kalıntıları günümüze kadar ulaşan ve Susa'da yer alan 100 sütunlu Kraliyet Sarayı'dır. I. Darius yazıtında, bu sarayın Mısırlı, İyonyalı, Babilli, Lidyalı vb. tutsaklar tarafından yapıldığını anlatır. Persler hâkimiyeti altındaki halklardan ilham alsalar da, mimari ve sanatları kendilerine özgüdür.

Nakş-ı Rüstem'de Ahameniş İmparatorları mezarları

Yazı, dil ve edebiyat

Ahamenişler, kuruluşlarından I. Darius'a değin uzanan süreç boyunca hem resmî dil hem de geçer dil olarak Elamca'yı kullanmışlardır. Elamca'nın resmî kullanımı, Persepolis yönetsel belgelerinde görülmektedir. Büyük taş yazıtlar, her daim Elam dili ile yazılmış ve Elamca'ya ek olarak Akadca da kullanılmıştır.^[6]

I. Darius döneminde, Mezopotamya'da yaygınca kullanılmakta olan Aramice, imparatorluğun yeni resmî dili konuma getirilmiştir. Bu dil, geniş devletin türlü bölgelerinden farklı halkların ve farklı dillerin anlaşması için bir aracı konumuna gelmiştir. Çağdaş bilim dünyasının Resmi Aramice ya da İmparatorluk Aramicesi olarak adlandırdığı bu dilin, devletin resmî dili olarak kullanılması; Ahamenişlerin, büyük imparatorluğu ellerinden geldiğince bir arada tutabilmelerinde çok büyük bir etkiye sahiptir.^[12] Richard Frye, İmparatorluk Aramice'sini, Ahamenişlerin geçer dili olarak tanımladıktan sonra Aramice'nin kullanımının, devlet içinde, düşünüldüğünden bile çok daha ileri düzeyde olduğunu ve çok daha büyük bir nüfuza sahip olduğunu belirtir.^[13] Devletin yıkılmasından yüzlerce yıl sonra bile Arami alfabesi ve sayısız Aramice sözcük, Persçe'de yaşamaya devam edecektir.^[14]

Ahameniş yönetiminin, resmî yazışmalarını Grekçe olarak da yaptığı görülmektedir. Grekçe, devlet içinde yaygın bir bürokrasi dili olarak kullanılmıştır. Greklerin, devletin çekirdek bölgelerine yayılıp burada iş edinerek yaşadıkları bilinmektedir. Birçok etnisiteyi barındıran Susa sarayında, Yunanlar da bulunmuş ve buna bağlı olarak bu bölgeden günümüze Grekçe yazıtlar ile kısa bir Grekçe tablet kalmıştır.^[10]

Devlet içinde resmî bir yeri olmayan Persçe ise tüm dönemlerde atıl durumda olmuştur. Öyle ki II. Artaserhas döneminden kalan belgelerden anlaşıldığına göre devletin resmî görevlileri bile Pers dilini yeterince öğrenmemiştir ve bu dili yazıtlara geçirirken dilbilgisi ve yazım kurallarını yanlış aktarmışlardır.^[15] Sonuç olarak resmî görevliler bile bu dili çok önceden unutmuşlardır ve nadir olarak görülen Pers dilinin kullanımı sırasında ise sözcük dağarcığını artırarak dili kullanışlı duruma getirmek için eski yazıtlarda kullanılan dillerden sözcükler toplamışlardır.^[16]

Bilim

Pers İmparatorluğunda bilim Mezopotamya kadar gelişmemiştir. Takvimleri Babil etkisiyle geliştirilmişti. Dareikos denilen bir para birimi darp etmişlerdir. Herodot’un anlattığına göre, Persler vergi geliri olarak diğer halklardan aldıkları paraları eritip tekrar para olarak basıyorlardı.

Din

Perslerin dininde gökyüzü, su, ateş ve toprağın önemli bir yeri vardı. Ahura Mazda (ya da Hürmüz) adlı tanrıya tapılan Zerdüştlük (veya Mazdaizm) dininin dışında yerel Hint-Avrupa dinleri de vardı. Bu din özellikle Pers soyluları arasında yaygındı. Düalizm ilkesinin belirgin olduğu dinlerden biridir. Eşit iki güç arasındaki savaşa, Hürmüz yani iyilik ve Ehrimen yani kötülük arasındaki savaşa, dayalı bir prensibi vardır.

Ahameniş İmparatorluğu hükümdarları

Taht ismi	Asıl isim	Unvan	Doğum-Ölüm	Hükümdarlık başlangıcı	Hükümdarlık sonu	Aile bağlantıları	Not
Ahameniş İmparatorluğu (MÖ 550-MÖ 300)
Büyük Kiros		Büyük Kral, Persler Kralı, Anşan Kralı, Medya Kralı, Babil Kralı, Sümer ve Akad Kralı, Dünya'nın Dört Bir Köşesinin Kralı	MÖ 600 – MÖ 530	MÖ 559	MÖ 530	I. Kambises Anşan Kralı ve Astiages'in kızı Medya'li Mandana'nin oğlu	MO 559'dan itibaren Anşan Kralı. Massagetler ile yaptığı bir savaşta öldü.
II. Kambises		Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	? – MÖ 521	MÖ 530	MÖ 522	Büyük Kiros'un oğlu	Bir ayaklanmayı bastırmak için gitmekte iken yolda öldü.
Bardiya	Tanyoxarces	Büyük Kral, Mısır Firavunu	? – MÖ 522	MÖ 522	MÖ 522	Büyük Kiros'un oğlu	Pers soyluları tarafından öldürüldü.
I. Darius	Arsames (?)	Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	MÖ 550 – MÖ 486	MÖ 522	MÖ 486	Hystaspes'ın oğlu
I. Serhas		Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	MÖ 519 – MÖ 465	MÖ 485	MÖ 465	I. Darius'un oğlu	Öldürüldü.
I. Artaserhas		Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). Longimanus	? – MÖ 424	MÖ 465	MÖ 424	I. Serhas'ın oğlu
II. Serhas	Artaxerxes	Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	? – MÖ 424	MÖ 424	MÖ 424	I. Artaserhas'ın oğlu	Sogdianus tarafından öldürüldü.
Sogdianus		Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	? – MÖ 423	MÖ 424	MÖ 423	I. Artaserhas'ın oğlu	II. Darius tarafından öldürüldü.
II. Darius	Ochus	Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	? – MÖ 404	MÖ 423	MÖ 404	I. Artaserhas'ın oğlu
II. Artaserhas	Arsaces	Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	MÖ 436 – MÖ 358	MÖ 404	MÖ 358	II. Darius'un oğlu
III. Artaserhas	Ochus	Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	? – MÖ 338	MÖ 358	MÖ 338	II. Artaserhas'ın oğlu	Öldürüldü.
IV. Artaserhas	Arses	Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	? – MÖ 336	MÖ 338	MÖ 336	III. Artaserhas'ın oğlu	Öldürüldü.
III. Darius	Artashata	Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	MÖ 380 – MÖ 330	MÖ 336	MÖ 330	IV. Artaserhas'ın oğlu	V. Arteserhas tarafından öldürüldü.
V. Artaserhas	Bessus	Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı).	? – MÖ 329	MÖ 330	MÖ 329	Olasılıkla II. Artaserhas'in soyundan gelme bir Pers soylu	Büyük İskender tarafından öldürüldü.

Kaynakça

^ 2002 Oxford Atlas of World History p.42 (West portion of the Achaemenid Empire) 16 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. and p.43 (East portion of the Achaemenid Empire) 19 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ O'Brien, Patrick Karl (2002). Atlas of World History (İngilizce). Oxford University Press. ss. 42-43. ISBN 9780195219210. 19 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
^ Visible online: Philip's Atlas of World History (1999) 17 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ The Times Atlas of World History, p.79 (1989): Barraclough, Geoffrey (1997). The Times Atlas of World History (İngilizce). Times Books. ISBN 978-0-7230-0906-1. 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
^ Yarshater, Ehsan (1993). The Cambridge History of Iran, Volume 3. Cambridge University Press. s. 482. ISBN 978-0-521-20092-9.
^ ^a ^b Dandamayev, Muhammad (2002). "Persepolis Elamite Tablets". Encyclopedia Iranica. 21 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2013.
^ Windfuhr, Gernot. "Iran vii. Non-Iranian Languages (3) Elamite". Encyclopædia Iranica. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2017.
^ Wiesehöfer 2001, s. 119.
^ Harald Kittel, Juliane House, Brigitte Schultze; Juliane House; Brigitte Schultze (2007). Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction. Walter de Gruyter. s. 1194–5. ISBN 978-3-11-017145-7.
^ ^a ^b Tucker, Elizabeth (2001). "Greek and Iranian". Christidis, Anastasios-Phoivos (Ed.). A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-83307-3.
^ Ortaylı, İlber (Nihal Uysal) (2010) Zaman Kaybolmaz, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, ISBN::9754586950
^ Shaked, Saul (1987). "Aramaic". Encyclopedia Iranica. 2. New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 250-61 [251].
^ Frye, Richard N.; Driver, G. R. (1955). "Review of G.R. Driver's 'Aramaic Documents of the Fifth Century B.C.'". Harvard Journal of Asiatic Studies. 18 (3/4). ss. 456-61. doi:10.2307/2718444. ISSN 0073-0548. JSTOR 2718444. p. 457.
^ Geiger, Wilhelm; Ernst Kuhn (2002). Grundriss der iranischen Philologie: Band I. Abteilung 1. Boston: Adamant. pp. 249ff.
^ Ware, James R.; Kent, Roland G. (1924). "The Old Persian Cuneiform Inscriptions of Artaxerxes II and Artaxerxes III". Transactions and Proceedings of the American Philological Association. Cilt 55. ss. 52-61. doi:10.2307/283007. JSTOR 283007. p. 53
^ Gershevitch, Ilya (1964). "Zoroaster's own contribution". Journal of Near Eastern Studies. 23 (1). ss. 12-38. doi:10.1086/371754. p. 20.

Ayrıca bakınız

Kiros Silindiri

Dış bağlantılar

Lissner, Ivar (çev: Adli Moran), (2006), Uygarlık Tarihi, İstanbul:Nokta Yayınları, ISBN:
mecusiler 20 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Eshat Ayata, Zerdüşt Avesta Bölümler - Kora Yayın, Ocak 1998

Antik Suriye ve Mezopotamya
	Suriye			Kuzey Mezopotamya	Güney Mezopotamya
MÖ y. 3500-2350	Martu			Subartu	Sümer şehir devletleri
MÖ y. 2350-2200	Akad İmparatorluğu
MÖ y. 2200-2100	Gutiler
MÖ y. 2100-2000	Üçüncü Ur Hanedanı (Sümer Rönesansı)
MÖ y. 2000-1800	Mari ve diğer Amori şehir devletleri			Asur İmparatorluğu (Kuzey Asurlular)	Isin/Larsa ve diğer Amori şehir devletleri
MÖ y. 1800-1600	Eski Hitit Krallığı		Babil İmparatorluğu (Güney Akadlılar)
MÖ y. 1600-1400	Mitanni (Hurriler)				Karduniaš (Kassitler)
MÖ y. 1400-1200	Yeni Hitit Krallığı			Orta Asur İmparatorluğu
MÖ y. 1200-1150	Bronz Çağı Çöküşü ("Deniz Kavimleri")		Aramiler	Orta Asur İmparatorluğu
MÖ y. 1150-911	Fenike	Geç Hititler	Aram- Damascus	Aramiler	Orta Babil (II. Isin)	Kel- da- niler
MÖ 911-729	Fenike	Geç Hititler	Aram- Damascus	Yeni Asur İmparatorluğu	Orta Babil (II. Isin)
MÖ 729-609				Yeni Asur İmparatorluğu
MÖ 626-539	Yeni Babil İmparatorluğu (Keldaniler)
MÖ 539-331	Ahameniş İmparatorluğu (Farslar)
MÖ 336-301	Makedon İmparatorluğu (Antik Yunanistan ve Makedonlar)
MÖ 311-129	Seleukos İmparatorluğu
MÖ 129-63	Seleukos İmparatorluğu			Part İmparatorluğu
MÖ 63-MS 243	Roma İmparatorluğu/Bizans İmparatorluğu (Suriye)			Part İmparatorluğu
MS 243-636				Sasani İmparatorluğu

[1] 2002 Oxford Atlas of World History p.42 (West portion of the Achaemenid Empire) 16 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. and p.43 (East portion of the Achaemenid Empire) 19 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[2] O'Brien, Patrick Karl (2002). Atlas of World History (İngilizce). Oxford University Press. ss. 42-43. ISBN 9780195219210. 19 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.

[3] Visible online: Philip's Atlas of World History (1999) 17 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[4] The Times Atlas of World History, p.79 (1989): Barraclough, Geoffrey (1997). The Times Atlas of World History (İngilizce). Times Books. ISBN 978-0-7230-0906-1. 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.

[EY-5] Yarshater, Ehsan (1993). The Cambridge History of Iran, Volume 3. Cambridge University Press. s. 482. ISBN 978-0-521-20092-9.

[EIR_Dandamayev_Elamite-6] Dandamayev, Muhammad (2002). "Persepolis Elamite Tablets". Encyclopedia Iranica. 21 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2013.

[7] Windfuhr, Gernot. "Iran vii. Non-Iranian Languages (3) Elamite". Encyclopædia Iranica. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2017.

[FOOTNOTEWiesehöfer2001119-8] Wiesehöfer 2001, s. 119.

[9] Harald Kittel, Juliane House, Brigitte Schultze; Juliane House; Brigitte Schultze (2007). Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction. Walter de Gruyter. s. 1194–5. ISBN 978-3-11-017145-7.

[Iranian,_E._Tucker_2001-10] Tucker, Elizabeth (2001). "Greek and Iranian". Christidis, Anastasios-Phoivos (Ed.). A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-83307-3.

[11] Ortaylı, İlber (Nihal Uysal) (2010) Zaman Kaybolmaz, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, ISBN::9754586950

[12] Shaked, Saul (1987). "Aramaic". Encyclopedia Iranica. 2. New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 250-61 [251].

[13] Frye, Richard N.; Driver, G. R. (1955). "Review of G.R. Driver's 'Aramaic Documents of the Fifth Century B.C.'". Harvard Journal of Asiatic Studies. 18 (3/4). ss. 456-61. doi:10.2307/2718444. ISSN 0073-0548. JSTOR 2718444. p. 457.

[14] Geiger, Wilhelm; Ernst Kuhn (2002). Grundriss der iranischen Philologie: Band I. Abteilung 1. Boston: Adamant. pp. 249ff.

[15] Ware, James R.; Kent, Roland G. (1924). "The Old Persian Cuneiform Inscriptions of Artaxerxes II and Artaxerxes III". Transactions and Proceedings of the American Philological Association. Cilt 55. ss. 52-61. doi:10.2307/283007. JSTOR 283007. p. 53

[16] Gershevitch, Ilya (1964). "Zoroaster's own contribution". Journal of Near Eastern Studies. 23 (1). ss. 12-38. doi:10.1086/371754. p. 20.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

PROFILPELAJAR.COM

Ahameniş İmparatorluğu

Tarihçe

Etimoloji

Mimari

Yazı, dil ve edebiyat

Bilim

Din

Ahameniş İmparatorluğu hükümdarları

Kaynakça

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Read other articles:

Parker Pyne Menyelidiki

Tokimonsta

American Society of Cinematographers

Bataafsche Petroleum Maatschappij

Football at the 1998 Asian Games

Citroën Saxo

سباق طواف فرنسا 1935

Glayva

The Mauritanian

Digimon World 4

The Man Who Came to Port

Hitchin

Ājīvika

箫

MegaKabuterimon

Ascoli Piceno

Simone Boldini

Audy Joinaldy

Björn Goldschmidt

Dromsally