Helena Kapełuś (ur. 21 maja 1927 w Żyrardowie^[1], zm. 8 września 1999 w Warszawie^[2]) – polska polonistka, historyczka literatury, folklorystka, badaczka literatury Renesansu i ludowej, redaktorka naukowa, profesor i wykładowczyni akademicka.

Program liceum realizowała uczęszczając w swoim rodzinnym mieście na tajne komplety, a potem kontynuując naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Żeromskiego w Żyrardowie, które ukończyła w 1945. W latach 1945–1950 studiowała filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim, pisząc pracę magisterską u profesora Juliana Krzyżanowskiego. Jeszcze w trakcie studiów, w roku 1948, zatrudniła się w bibliotece Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, skąd w 1951 przeniosła się do Biblioteki Narodowej, pracując tam do 1963, kiedy to uzyskała angaż w Pracowni Literatury Ludowej Instytutu Badań Literackich. Z pracownią tą pozostała związana do końca kariery zawodowej, kierując nią od 1967 r.^[3] Jednocześnie w roku 1970 zaczęła wykładać folklorystykę na Uniwersytecie Warszawskim, kontynuując to aż do 1983 r.^[4]

Doktorat obroniła na macierzystej uczelni w 1962 (promotorem był prof. J. Krzyżanowski^[5]), doktorem habilitowanym została w 1983 w Instytucie Badań Literackich, a tytuł profesora uzyskała w 1994^[3].

W badaniach folklorystycznych specjalizowała się głównie w bajkoznawstwie, ale analizowała też wątki ludowe w twórczości pisarzy polskich od epoki Renesansu po XX wiek oraz prowadziła studia nad historią folklorystyki^[6]. W zakresie historii literatury niezwiązanej z etnografią jej podstawową pracą była monografia o renesansowym poecie Stanisławie Kleryku (1962), ponadto opublikowała też pracę o krakowskim drukarzu z przełomu XV/XVI w. (1962) Janie Hallerze^[1].

H. Kapełuś była autorką lub współautorką przeszło 60 publikacji^[5], w tym:

• Kapełuś H., Krzyżanowski J., 1957: Sto baśni ludowych. Państwowy Instytut Wydawniczy (antologia wydana także w rodzimych językach w Bułgarii (1961), na Węgrzech (1962) i w Niemczech (1987)^[7].
• Słownik folkloru polskiego (red. Krzyżanowski J., 1965) (autorka ok. 80 haseł)^[7]
• Kapełuś H., Krzyżanowski J., 1970: Dzieje folklorystyki polskiej 1800-1863. Epoka przedkolbergowska. Wyd. Ossolineum, Wrocław.
• Kapełuś H., Krzyżanowski J., 1982: Dzieje folklorystyki polskiej 1864–1918. PWN i IBL PAN.
• Kapełuś H., 1991: O turze złotorogim. Szkice kolę­dowe. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.

Redakcja naukowa wydań:

• Mikołaj Rej Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego (red. z Władysławem Kuraszkiewiczem), 1971, w: Dzieła wszystkie Mikołaja Reja, tom 7. Biblioteka Pisarzy Polskich, ser. B, nr 17^[1]
• Krzyżanowski J., 1962, 1963: Polska bajka ludowa w układzie systematycznym, t. 1 i 2. Wyd. II, Ossolineum, Wrocław.
• Krzyżanowski J., 1980: W świecie bajki ludowej. Państwowy Instytut Wydawniczy.

• Nagroda Polskiej Akademii Nauk im. Aleksandra Brücknera (1965)^[5]
• Nagroda zespołowa im. Zygmunta Glogera (1984)^[2]
• Fascynacje folklorystyczne. Księga poświęcona pamięci Heleny Kapełuś (red. M. Kapełuś, Engelking A.). Wyd. Agade, Warszawa, 2002

• Prof. dr hab. Helena Kapełuś, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2023-01-02] .
• Maria Bokszczanin. Helena Kapełuś - badacz polskiego folkloru. „Literatura Ludowa”. 2, s. 13–18, 2013.