1904an, Iruñeko gotzaindegiko Elizaren Gida eta langileen egoeraren arabera, 1904ko irailaren 1ean, oso Eguesibarrera hiztun gutxi geratzen ziren. Azpieuskalki horretako leku bakartzat honako hauek aipatzen dira, hirurak Eguesibarrekoak: Egulbati, Sagaseta eta Elkano.
1925-1935 garaian, Aingeru Irigaraik ikerketa zehatzak egin zituen Nafarroa Garaiko hizkuntzaren mugaldean. Garai hartan euskal hiztunak aurkitu zituen herrialdeko herririk hegoaldekoenak adierazten dituzten bere datuekin, Eguesibarrerari zegokion toki bakarra UrraulgoitikoAristu etxaldea zen, 1930ean 27 biztanle zituena, eta 1940an 17 besterik ez. Gainerakoak ez ziren euskaldunak.[3]
1930eko hamarkadan, Pirinioaurreko azpieuskalkiak bere nagusitasuna galdu zuen gaztelaniaren mesedetan, asmo politikoko (Frankismoa) eta izaera ekonomikoko hainbat inguruabar sozialengatik, gaztelaniaren aurrerabidea errazten zutenak. Borondatezko berezko hizkuntzaren galera hori euskaraz hitz egiteko debekuarekin batera gertatu zen. Hala, 1937an erabat debekatu zen bide publikoan euskaraz hitz egitea. Hurrengo urtean, euskara erregistroetatik kanpo uzten da, eta horren atzetik daude auzitegiak, saltokiak, eskritura publikoak, aldizkariak, eskolak, irratiak... Horrela, herri landatarrenetan, edo batzuetan ezta hori ere, euskara familiartera bakarrik baztertuta geratu zen.
Ondorioz, 1970ean jada ez zen horrelako Eguesibarrerazko euskaldunik geratzen.[2]
Kokapena
Eguesibarrerako banaketa
Gaur egun, ez dago eguesibarrera hiztunik. Hala ere, 1870an, hiztunak erregistratu dira, honako udalerri hauek barne:
Bokalismoari dagokionez, oa > ua taldeak ixtera jotzen du batzuetan (da nesakua, ez mutikua)
Bokalerdiaren kontsonantizazioa dugu u > b kasuan (gau > gaba)
Monoptongaketak sailean, ai diptongoa > i bihurtu da (jinkuenpaxa)
Goiko bokalek eragin asimilazioaz mintzatuko gara orain, -a bokala nagusitzen da aitzineko -u eta -i ren ondoren (kulpa, erbia)
-on bukaera gordetzen da gaztelaniatik datozen -ón bukaturiko erdal maileguetan (kañon, millon)
Morfologia
Mugagabe, mugatuari dagokionez, jakina da euskaraz, azken honetan mugatzaileak gero eta gehiago ezartzen direla. Aditzondoak, adjektiboa eta bigarren mailako predikatuak mugagabe edo partitiboarekin adierazten dira mendebal eta erdialdeko hainbat kasutan (i gaixto aiz, gaxto zara)
Kasu ergatiboari dagokionez, jakina ere bada, euskararen dialektoen artean euskalkiak bi multzotan bereizten dituen isoglosa garrantzitsua badagoela; hau da, alde batetik absolutibo pluralaren eta ergatibo pluralaren arteko ezberdintasuna egiten duten euskalkiek, (-ek) morfema atxikiz ergatibo pluralerako, eta (-ak) absolutibo pluralerako
Kasu soziatiboan -aki dugu maiz askotan (filaeki, inzensarioaeki)
Kasu prolatiboan zenbaitetan -tik dugu: ez da markarik agertzen (ni kanpero bainindego)
Ablatibo bizigabean -taik morfema ohikoa dugu (hortaik hasi da)
Distributiboan -ra morfema banatzailea agertzen da, -na/-ra-ren balio berberarekin
Hiztegia
Herri gehienek eguesibarreraz dute izen tradizionala, eta gaur egungoak, euskara batuaz, nagusiki Urraulen:
↑Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
