Aietxu

Aietxu
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko etxe tradizional bat
  
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaPirinioaurrea
UdalerriaUrraulgoiti
Administrazioa
Motakontzeju
Izen ofiziala Ayechu
Burua
(2019-2023)		Jesus Maria Sancha Sancha
(kontzejuburua)
Posta kodea31448
Herritarraaietxuar
Geografia
Koordenatuak42°49′08″N 1°13′07″W / 42.81889°N 1.21861°W / 42.81889; -1.21861
Azalera13,31 km²
Garaiera682 metro
Distantzia51,3 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria16 (2023)
Herriko eliza
Herriko etxea 2021

Aietxu[1][a] Urraulgoiti ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

2023 urtean 16 biztanle zituen.

Bertako biztanleak aietxuarrak dira.

Izena

Aietxu toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Agexsu (1056)
  • Agessu (1063)
  • Ahecho (1280)
  • Aechu (1366)
  • Ayechu (1534)
  • Ayechu (1800)
  • Aietxu (1990)

Ezaugarriak

Armarria

Aietxuko armarria Urraulgoitiko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]

« Urrezko hondo batez eta aurrean baterako bi bihotz gorriz osatuta dago goialdean eta behealdean hondo urdinez zortzi puntako urrezko izar batez. Bi aldeak zerrenda gorri batek banatzen ditu. Armarriaren ertza, urrezko zortzi gurutze dituen beste zerrenda gorri bat da. Eguzki batek koroatzen du. »

Geografia

Aietxu Urraulgoiti ibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

Urraulgoiti Zangozako merindadeko herria da eta Nafarroako hiriburutik 56 kilometrora dago. Udaletxea Irurozkin dago. Erliebe handiko ibarra da, Ugarron bezalako arroilek nabarmenduta, lurraldeko gainerako lekuetatik isolatzen baitute. Ibarraren erdialdea nekazaritzakoa da, baina zenbat eta iparralderago edo ekialderago, orduan eta lur gutxiago dago erabilgarri. Azkenik, gainerako udalerriekin muga egiten duten eremuak menditsuak dira.

Klima

Erlieberaren desberdintasunak direla eta, Urraulgoitin bi klima desberdintzen dira, batetik hegoaldeko klima azpimediterraniarra, eta bestetik iparraldeko klima azpiozeanikoa. Iparraldean izaten diren prezipitazio ugariagoak direla eta (batez beste 1 400 mm edo gehiago urtero), pagadi ugari daude. Bien bitartean, hegoaldean, urtero 900 mm jausten direlarik, pinu basatia da espezierik ohikoena. Urteko batez besteko tenperatura 8 eta 12 gradu bitartekoa da.

Zuhaitzen artean espezierik ugariena birlandaturiko (Austriatik ekarri zituzten XVIII. mendearen amaieran) pinu lariziarrak dira, guztira 591 hektarea hartuz.

Estazio meteorologikoak

Urraulgoitin dagoen Eparotz lekuan, itsasoaren mailatik 565 metrora, Nafarroako Gobernuak 1974an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]

    Datu klimatikoak (Eparotz, 1974-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.0 22.0 26.0 29.0 33.0 38.0 41.0 40.0 37.0 32.0 25.0 21.0 41.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.6 10.2 13.4 15.3 19.9 24.9 28.6 28.5 24.0 18.4 12.2 9.1 17.7
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.2 5.2 7.8 9.8 13.8 17.9 20.7 20.7 17.1 12.8 7.8 5.0 11.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -0.1 0.2 2.3 4.3 7.7 10.8 12.8 12.8 10.1 7.2 3.3 0.8 6.0
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -17.0 -17.0 -9.0 -4.0 -3.0 1.0 5.0 2.0 1.0 -3.0 -8.0 -11.0 -17.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 69.3 67.9 62.6 91.9 71.3 52.8 35.0 39.5 62.2 92.0 93.7 95.2 833.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 47.0 35.5 50.0 46.0 38.0 48.0 56.0 73.0 66.5 87.0 54.0 74.5 87.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 10.5 9.7 8.9 12.2 10.7 6.9 4.6 4.8 7.0 10.5 11.5 12.0 109.3
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.6 1.4 1.2 0.8 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.5 1.1 6.6
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Antzinako jaurerri-lekua, bere izeneko ibarreko garrantzitsuena (Aietxuibar), XI. mendean dokumentatua. 1802an Urraulgoiti ibarreko diputatuek eta etxeak txandakatuz aukeratutako errejidoreek gobernatzen zuten, eta, bertako mendietan, uda-garaian, irabazle ugari bazkatzen zen. 1850ean eskola zuen, urtean 512 errealeko dotazioarekin eta maisuak aldi berean sakristaua izateko zuen betebeharrarekin. XX. mendean, errota bat zegoela esaten da.

Demografia

2023 urteko erroldaren arabera 16 biztanle zituen Aietxuk.[6]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
18 16 16 16 16 15 16 15 17 15 16 16 15 14 13 13 16 16 16 16 16
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Politika

Aietxuko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Jesus Maria Sancha Sancha da.

Kontzejua

Aietxuko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Jesus Maria Sancha Sancha da.

Kontzejuburuak

2011tik, Aietxuk kontzejuburu bat izan du:

Kontzejuburu Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera
Jesus Maria Sancha Sancha 2011 2015
Jesus Maria Sancha Sancha 2015 2019
Jesus Maria Sancha Sancha 2019 jardunean

Kultura

Euskara

Ikus, gainera: «pirinioaurrera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Urraulgoiti atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Urraulgoiti ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]

Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da pirinioaurrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Urrozko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Ondasun nabarmenak

Oharrak

  1. ↑ /aɟét͡ʃu/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak

  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «IAietxu Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  4. ↑ «Meteo Nafarroa - Fitxa Klimatikoak - Eparotz» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-19).
  5. ↑ Eparozko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  6. ↑ «Aietxuk» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).[Betiko hautsitako esteka]
  7. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  8. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

Kanpo estekak