Alfabetatze Euskalduntze Koordinakundea, Euskaldunization and Literacy Coordinator, Coordinadora de Alfabetización y Euskaldunización eta Coordinatrice d'Alphabétisation et de Langue Basque
Alfabetatze Euskalduntze Koordinakundea (AEK) helduei euskara irakasten diharduen herri erakunde bat da. Gaur egun helduen euskarazko euskalduntze eta alfabetatzean aritzen den elkarterik zaharrenetakoa da eta, administrazio-banaketak gaindituz, Euskal Herri osoan lan egiten duen bakarra.[1] Ehun euskaltegi eta gau-eskola baino gehiago ditu, eta 600 bat irakasle.
Legearen ikuspuntutik, iparraldeko AEK eta hegoaldeko AEK erakunde ezberdinak dira, halabeharrez. Elkarlanean ari diren arren, administrazio banaketak eta tokian tokiko egitura deszentralizatuak hobesteak horretara darama AEK. Jabetzaren ikuspuntutik, hegoaldeko AEK-k kooperatiba moduan antolatzen du bere burua 2012tik eta[2] iparraldeko AEK-k elkarte gisan dirau.
Hala Bedi.eus - "Korrika takoiekin" artikuluari laguntzeko argitaratutako argazkia.
AEK 1970eko hamarkadan sortu zen, garaian euskarak zuen egoera soziolinguistiko larriari erantzuteko tresna izateko asmoz. Hastapenetik haren helburua euskararen beherakada handia geldiaraztea eta berriz ere Euskal Herriko biztanleen komunikazio hizkuntza bilaka araztea izan da. Jakes Bortairu Iparraldeko koordinatzaile ohiaren hitzetan, euskara ikasi ahal izatea berezko eskubidetzat jotzen du AEK-k eta botere publikoen betebeharra helduen euskara irakaskuntza babestea eta sustatzea da.[3]
«
AEK Euskal Herri osoan aritzen da. Xede du Euskal Herriko biztanle guztiek euskara ezagutzea, eta herritarrek egunerokoan euskara normaltasunez erabiltzea. Horretarako, euskararen normalizaziorako eremu guztietan aritzen da: ezagutzan, erabileran eta sustapenean.
Lehenengo alfabetatze-taldeak 1966an sortu ziren,[3]Euskaltzaindiaren babes eta itzalpean eta tartean Rikardo Arregi zegoelarik. Euskal Herri osora hedatzen ziren neurrian, alfabetatze-arloa jorratzeaz gain —hau da, euskaldunak direnei beren hizkuntzan idazten eta irakurtzen irakasteaz gain—, euskararik ez zekiten euskal herritar multzo handiari euskara irakastearen beharra agerian geratu zen. Denbora igaro ahala horixe bilakatuko zen AEKren zeregin funtsezkoena. Halaxe sortu ziren gau-eskola izenekoak.
1970eko hamarkadan zehar, militante euskaltzaleak euskara irakasteko taldeak antolatzen aritu ziren. Haietariko talde asko gau-eskola gisa antolatu ziren. 1974-1975 ikasturtean, Gipuzkoako gau-eskolen elkartea sortu zen, eta 1976an Bizkaiko ikasguek koordinatzea erabaki zuten. Koordinakunde honek lehen aldiz AEK izena hartu zuen.[4]Nafarroa Garaira eta Iparraldera ere hedatu zen mugimendua koordinatzeko beharra sumatuko zen poliki-poliki. Eta hala, azkenean Hegoalde osoko ikasguak izan ziren koordinatzeko erabakia hartuko zutenak. 1979ko azaroan lehen Mintegia egin zuen, eta 1980an ofizialki Iparraldeko AEK sortu zen.
Aipatzekoa da 1970eko hamarkada hartan sortu ziren gau-eskola guztiek ez zutela AEKren barnean sartzeko hautua egin, eta haietariko batzuk oraindik ere elkarteak direla, Angeluko Ikasleak adibidez.
1980ko hamarkada
1982ko maiatzean zehar egin zen 2. Korrika.
Garai hartako egoera politikoak eta euskararen egoera soziolinguistikoak AEKren jarduna baldintzatu zuten. Erronka handienetariko bat euskararen irakaskuntzarako material egokia sortzea izan zen. Helburua ahal bezain bat euskal hiztun ahal bezain denbora gutxian sortzea izanki, metodo komunikatiboaren aldeko hautua egin zen hastapenetik. Eskualde eta gau-eskola bakoitzeko didaktika taldeek pedagogia berritzaileak baliatzen zituzten materialak sortzeari eta irakasleak formatzeari ekin zioten. Horren adierazgarri dira, besteak beste, talde dinamika eta metodo komunikatiboa oinarritzat hartzen zuten estrategiak garatzeko sortu ziren hainbat joko bilduma[5] eta eskuliburu.[6]
1980ko hamarkadan Eusko Jaurlaritzak zentro eta irakasleen homologazio baldintzak ezarri zizkion AEKri EAEan.[1] Eztabada ugariren ondoren, eusko jaurlaritzak HABE (Helduen Alfabetatze eta Berreuskalduntze Erakundea) sortu zuen 1983an. Ordutik aurrera diru publikoa murriztu zitzaion AEKri. Horri loturik, 1985ean Gasteizko AEK-ko zenbait irakaslek gose-greba bat ere egin zuten, lansaria jaso gabe hainbat hilabete zeramatzatela salatzeko.
AEK-k jasaten zuen behin-behinekotasun ekonomikoari aurre egiteko moldeak topatzea erronka handia zen. Bai euskarari eta Kilometroak egitasmoen arrakastak antzeko proiektu bat egiteko ideia piztu zuen, aldi berean euskararen aldeko aldarri eta finantzamendu iturri izango zen ekitaldi bat antolatzekoa:[3] horrela sortu zen Korrika.
Babes eta diru-laguntza instituzionalik ez ukateak AEKren jarduna arrunt baldintzatu zuen.[8] Horrek tentsioak sortu zituen erakundearen barnean eta 1989an, hainbat ezadostasun zirela medio, Hegoaldeko kideen zati bat AEKtik atera zen eta IKA erakundea sortu zuen.
1988ko udaberrian Euskal Herri osoko elkarte eta herri mugimenduek, AEK barne, Bateginik kanpaina abiatu zuten, besteak beste euskararen eremu linguistiko osoan euskararen ofizialtasuna eskatzeko. Handik urte batera, Iparraldean Deiadar kanpaina sortu zuten AEK-k, Seaskak eta Pizkundeak, eta mobilizazio horrek gerora euskararen irakaskuntzan nolabaiteko arnasa ekarriko zuen Euskal Kultur Erakundearen sorkuntzan eragina ukan zuen.[3]
1990eko hamarkada
Iparraldean, 1989koDeiadar kanpainak Seaska eta Iparraldeko botere publikoen artean hitzarmen bat adostea lortu bazuen ere, frantses instituzioek AEKri ez zioten egiten zuen lanagatik aitortzarik egin, ez eta finantzamendu hitzarmenik onartu ere. Iparraldeko AEK-k 200.000 libera baino gehiagoko defizitarekin hasi zuen 1989-1990 ikasturtea, eta horri aurre egiteko, hainbat mobilizazio antolatu ziren 1990eko hamarkadan zehar, besteak beste Donibane Lohitzunen kilometro beteko banderola bat zabalduz.[3]
1993an Eusko Jaurlaritzak diru laguntzak kendu zizkion AEKri, AEK-k homologazioa baztertu izana eta Jaurlaritzaren aurrekontu falta argudiatuz.[9][4]1995ean itzuli zitzaizkion diru laguntzak, Jaurlaritzak AEK-ko irakasleen eskarmentuaren pisua aitortu eta homologazioan kontuan hartu zuenean.[1]
1996an, Iparraldeko AEK Mitterranden gobernu sozialistak antolatutako “Pays Basque 2010” batzordearen hausnarketara gonbidatua izan zen. 1994an sortu zen garapen batzorde horrek hainbat hautetsi eta herri eragile biltzen zituen, eta Euskal Herriko Antolamendu Eskema (Schéma d’Aménagement du Pays Basque) bat eratzea zuen xede. AEK-k egindako emendakinek Euskararen Erakunde Publikoaren sorrera eta hizkuntza arloko proiektuak diruztatzeko Iparraldeko botere publikoen eta Eusko Jaurlaritzaren arteko hitzarmenak ahalbidetu zituen 2000ko hamarkada hastapenean.[3]
2001ko Korrikaren aurkezpena: Garzónen autoaren mehatxuaren aurrean, babes sozial handia jaso zuen AEK-k.[10]
1990eko hamarkadaren hondarrean AEK Espainiako Justiziak jazarri zuen, Baltasar Garzón epailearen aginduz, ETArekin lotura zuelakoan.[11][12] Ez zen lehen aldia AEKren kontra jotzen zutena, baina orduko hartan Dena da ETA doktrinapean erakunde osoari egin zioten eraso. 2001ko Korrikaren aurkezpenean Garzónen autoaren mehatxuaren aurrean babes sozial handia jaso zuen AEK-k.[10] Prozesua 18/98+ auzian barneratu zen, baina azkenean ezerezean geratu zen.
Maila apalagoko jazarpenak ere pairatu behar izan zituen AEKk. 1998an, La Poste frantses posta zerbitzuak zera jakinarazi zion Iparraldeko AEKri: aurrerantzean AEK-k ezingo zuela gutun kopuru handietarako eskaintzen zuten tarifa murriztuaz baliatu, eskutitzetako helbideak euskaraz idazten zituelako. AEK-k bazterkeria hori salatzeko auzitara eraman zuen posta zerbitzua, eta Baionako eta Paueko auzitegiek arrazoia ukatu ondoren, NBEko epaitegira, Genevara, jo behar izan zuten.[3]
2009ko Korrikaren amaiera ekitaldia, Gasteizen.Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.Korrikaren gaineko zortzi datu.
1980tikKorrika izeneko errelebo-lasterketa aldarrikatzailea antolatzen du, herriz herri ibilbide luzea egiten Euskal Herrian zehar euskara sustatzeko helburuaz. Eskuz esku pasatzen den lekuko batek irudikatzen du euskara guztion artean aurrera eraman beharra. Hasieran urte eta erdiro egiten bazen ere, gaur egun bi urtez behin antolatzen da Korrika.
Korrika antolatzen den aldiro, euskal musikari ezagun bati eskatzen zaio edizio horretarako abestia osatzeko. Beste askoren artean, Fermin Muguruzak, Kepa Junkerak, Oskorrik, Afrika Bibangek eta Sorotan Beleek sorturiko abestiak entzun izan dira.
Korrika kulturala
Korrikaren aurreko hilabeteetan ekitaldiak egiten dira, herrietako euskaltegiek bultzaturik. Mota askotako eduki kulturala izaten dute.
AEK eguna
AEK Eguna AEK-ko ikasle, irakasle, laguntzaile zein AEKren helburuekin bat egiten duten guztien eguna da, eta urtean behin ospatu izan da 1988an lehenengo aldiz Hernanin antolatu zenetik. Lekuotan antolatu da:
1988: Hernani
1989: Ondarroa
1990: Atarrabia
1991: Agurain
1992: Lezo
1993: Arrigorriaga
1994: Tafalla
1995: Zumaia
1996: Donapaleu
1997: Portugalete
1998: Legutio
1999: Sara
2000: Lizarra
2001: Zestoa
2002: Santutxu
2003: Abetxuko
2006: Larrabetzu
Aizu!
AEK-k Aizu! aldizkaria plazaratzen du 1981az geroztik. Deustuko Unibertsitateko talde txiki batek sortu eta plazaratzen zuen, euskara-ikasleei ikas prozesuan laguntzeko asmoz. Hasieran ez zuen AEKrekin lotura zuzenik, baina aldizkaria plazaratzearen lan astuna ikusirik, koordinakundera jo zuten Aizu! aldizkarian ari zirenek, proiektua jarrai zezala eskatuz.[13]
Gaur egun 11.000 ale baino gehiago argitaratzen ditu zenbaki bakoitzetik, eta hilean behin plazaratzen da (abuztuan eta urrian izan ezik). Oinarrizko euskaraz idatzitako aldizkaria da, euskara ikasten ari den edota euskaraz irakurtzeko ohiturarik ez duen irakurlego bati zuzendua.[14]
Batez ere gizarte- eta kultura-gaiak jorratzen ditu, erreportaje, elkarrizketa eta albiste laburren bidez. Euskal gramatikaren inguruko zalantzak argitzeko atal bat ere badu. Tarteka ikasleek idatziriko artikuluak ere agertzen dira.
Irungo AEKko beteranoak
Korrikaren 14. ediziorako Irungo euskaltegian euskara ikasi zuten musikarien kantuak bildu zituzten disko batean.[15]Kuraia, Skunk, Kortatu, Baldin Bada eta beste talde askok hartu zuten parte.[16] Diskoa hemezortzi kantuz osatua da, eta Julen Lekuona irakaslearen hitz batzuek ematen diote sarrera.
.jpg)
