|
9-a de novembro
La 9-a de novembro estas la 313-a tago de la jaro (la 314-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 52 tagoj restas.
Je la 9-a de novembro okazis, interalie:
Eventoj
- 324: Romo: Baziliko Sankta Johano de Laterano estis solene konsekrita al Jesuo Kristo fare de papo Silvestro la 1-a - la unua en Eŭropo
- 1282: Post alpreno fare de Petro la 3-a (Aragono) de krono de Sicilio, kiu estis papa feŭdo, franca papo Marteno la 4-a ekskomunikis lin kaj liajn posteulojn
- 1313: Ludoviko la 4-a venkis sian kuzon en la batalo apud Gammelsdorf
- 1330: Valaĥio: batalo de Posada komenciĝis, kiam armeo de la vojevodo de Valakio, embuske atakis hungaran reĝon Karolon la 1-a
- 1456: Hungara nobelo kaj militisto Ladislao Hunyadi, venĝe pro sensukcesa atenco al sia vivo, murdis lastan grafon de Celje
- 1494: Faligita de loĝantoj de Florenco familio Mediĉoj fuĝis, ilia havaĵo estis rabita kaj en la urbon revenis respubliko
- 1512: Franciszek Skaryna defendis en Padovo doktorecon pri medicino
- 1520: Stokholma sangobano - ekzekuto de 82 svedaj nobeloj kontraŭstarantaj al la Unio de Kalmar
- 1620: Puritanoj sur la ŝipo Mayflower ekvidis kabon Cod
- 1655: En Florenco mortis 25-jara azia elefanto Hansken, kiu famiĝis en Eŭropo vojaĝante kun cirko - interalie eternigis ĝin Rembrandt
- 1688: Glora Revolucio: Vilhelmo la 3-a okupis Exeter
- 1692: Pola reĝo Johano la 3-a Sobieski donis urborajton al Szczuczyn
- 1697: Papo Inocento la 12-a fondis la urbon Cervia
- 1720: Jerusalemo: bruligo de sinagogo fare de arabaj pruntedonintoj kaŭzis forpelon de aŝkenazoj
- 1732: Itala teologo Alfonso Maria de Liguori fondis katolikan ordenon de redemptoristoj
- 1785: Josefo la 2-a likvidis cistercianan monaĵejon Plasy
- 1794: Insurekcio de Kościuszko: rusa armeo eniris Varsovion
- 1799: Franca revolucio finita: Napoleono Bonaparte per puĉo de la 18-a de brumero transprenis regopovon en Francio - regado de Direktoraro finiĝis favore al Konsularo
- 1802: Pasado de Merkuro
- 1846: Papo Pio la 9-a anoncis enciklikon Qui Pluribus, kritikantan raciismon
- 1870: Francia-Prusia milito: venko de franca armeo en batalo de Coulmiers (Loiret) - malvenko de bavaraj fortoj
- 1872: En Bostono eksplodis incendio rezulte de kiu 30 personoj pereis kaj 776 konstruaĵoj detruiĝis
- 1887: Usono akiris rajtojn pri Pearl Harbor en Havajo
- 1888: Ĵakvo la Buĉisto murdis sian lastan viktimon, la kvinan
- 1906: Theodore Roosevelt kiel unua oficanta prezidento de Usono vojaĝis eksterlanden vizitante konstruadon de la Panama kanalo
- 1907: Reĝo de Britio Eduardo la 7-a ricevis okaze de sia naskiĝdatreveno diamanton Cullinan
- 1908: Elizabeth Garrett Anderson iĝis urbestrino de Aldeburgh (Suffolk) kiel unua virino en la historio de Anglio
- 1911: Oni surakvigis la plej grandan velŝipon France II en la historio
- 1913: Pli ol 250 personoj pereis rezulte de granda ŝtormo sur Grandaj Lagoj de Nordameriko
- 1914: Unua Mondmilito: Hinda Oceano: en la unua marbatalo de aŭstralia mararmeo apud Kokosinsuloj atakinta germana krozŝipo estis venkita de la aŭstralia; tri batalionoj de Unua Regimento de Polaj Legioj sukcesis trairi al Krakovo inter aŭstraj kaj rusaj trupoj
- 1915: Unua Mondmilito: Germana submarŝipo U-35 sinkigis apud marbordo de Grekio usonan pasaĝeran ŝipon SS Californian, konatan pro nedono de helpo al sinkiĝanta RMS Titanic en 1912; fervojlinio Ĵlobin-Kalinkaviĉi-Ŝepetovka ekfunkciis
- 1916: Unua Mondmilito: Centraj Potencoj alvokis polojn por volontula soldatiĝo
- 1917: Unua Mondmilito: Palestino: brita armeo konkeris Aŝkelon
- 1918: Novembra Revolucio en Germanio: en Berlino eksplodis ĝenerala striko, sekvis fratigo de laboristoj kun soldatoj. Je la 12:00 Philipp Scheidemann desur ŝtuparo de Reichstag proklamis Vajmaran Respublikon. Je la 16:00 de balkono de imperiestra palaco Karl Liebknecht proklamis fondon de Libera Socialisma Respubliko. Tio estis rezulto de kunpuŝo de du socialismaj partioj – Sendependa Socialdemokratia partio de Germanio kaj aganta kadre de ĝi Spartaka Ligo kun pli modera Socialdemokratia Partio de Germanio. Oni detronigis imperiestron Vilhelmo la 2-a; registaro de Azerbajĝana Demokratia Respubliko adoptis flagon de Azerbajĝano
- 1919: Germanio: Eko de la unua germana demokratia ŝtato
- 1921: Benito Mussolini fondis en Italio Nacifaŝisman Partion
- 1923: Hitler-puĉo kontraŭ la germana registaro fiaskis
- 1925: En Germanio sub regado de Nacisocialisma Germana Laborista Partio fondiĝis nazia organizaĵo SS
- 1928: Premiero de pola muta filmo realigita samtitole laŭ nacia eposo de Adam Mickiewicz Sinjoro Tadeo
- 1932: La dua edzino de Josif Stalin, Nadeĵda Allilujeva, sinmortigis
- 1937: Japana armeo konkeris Ŝanhajon
- 1938: Kontraŭjuda pogromo kristala nokto komenciĝis en Germanio, Aŭstrio kaj aliaj regionoj regataj de la Nacisocialisma Germana Laborista Partio - oni murdis 91 judojn, bruligis 171 sinagogojn, rabis 8 mil vendejojn kaj deportis ĉirkaŭ 30 mil judojn al koncentrejoj; kvazaŭarmea organizaĵo formiĝis en Ĥust kun celo de milita trejnado de partoprenantoj de la ukraina nacia movado kaj por organizado de la defendo de Karpata Ukrainio
- 1939: Dua Mondmilito: Pollando: amasaj arestoj kadre de la Intelektul-kampanjo; Holokaŭsto: Lodzo kun ties regiono estis aneksita al Tria Regno - la saman tagon oni arestis 1500 judojn inter kiuj 500 murdis; en Varsovio fondiĝis konspira organizo Sekreta Pola Armeo, kies stabestro estis W. Pilecki
- 1940: Dua Mondmilito: reĝimo de Vichy malfondis sindikatojn en Francio; sur Albana Fronto kontraŭ Grekio italaj armitaj fortoj reorganiziĝis
- 1941: Holokaŭsto: en Mir apud Grodno pafmortiĝis 1500 judoj; Porajmos: germana polico deportis al Lodzo 1007 ciganojn de Oberwart; Sieĝo de Sebastopolo komenciĝis — tie sovetajn trupojn de Apudmara Armeo ĉirkaŭis la armeo Wehrmacht; soveta Ŝtata Defend-Komitato komencis reorganizi kontraŭaviadan defendon
- 1942: Porajmos: likvido de geto en Majdan Tatarski apud Majdanek kun nekonata nombro de ciganoj komenciĝis, kien printempe oni translokigis 4000 mil judojn de la unua Lublina geto; Operaco Reinhardt: 1100 polaj judoj el geto apud Ternopilo estis deportitaj al ekstermejo Bełżec; likvido de Lublina geto komencita; Nord-Afrika kampanjo: grupo de germanaj paraŝutistoj ekregis aerodromon apud Tunizo; en Danio nova ĉefministro estis rekomendita de Berlino kaj enpostenigita; en Munkeno komenciĝis dutaga renkontiĝo de Adolf Hitler kun itala grafo Galeazzo Ciano pri neokupataj partoj de Francio kaj ties afrikaj kolonioj, informita estis Pierre Laval, alvenigita
- 1943: taĉmento de Ukraina Ribela Armeo murdis ĉirkaŭ 300 senarmitajn polojn en Lubieszów (nun en Volina provinco) kune kun rifuĝintaj loĝantoj de vilaĝo Rajmontówka; en Vaŝingtono fondiĝis UNRRA (Administracio de UN por Helpo kaj Rekonstruo), internacia organizaĵo por helpi al popoloj kaj ŝtatoj detruitaj per la milito
- 1944: en koncentrejo Mauthausen-Gusen nazioj pafekzekutis pli ol 100 soldatojn; Kampanjo de Italio: brita armeo konkeris Forli; usona aerarmeo atakis Saarbrücken kaj germanajn poziciojn en Metz-regiono; en Nord-Makedonio unuoj de jugoslava divizio okupis Veles apud Rivero Vardar; Okcidenta Fronto: polaj taĉmentoj konkeris Moerdijk apud Zevenbergen - la pola divizio batalis apud la malsupra Mozo ĝis la 5-a de aprilo 1945; Makedonio (Grekio): barata divizio eniris al Tesaloniko, parto de soldatoj estis direktita al okcidenta Trakio
- 1953: Kamboĝo fariĝis sendependa de Francio; Laosa Enlanda Milito komenciĝis
- 1956: Super Bermuda triangulo pereis usona patrola bombaviadilo kun 10-persona skipo; prezidio de la Supera Soveto de Sovetunio aprobis dekreton pri malpermeso al iamaj ĉefoj kaj aktivuloj de la Organizaĵo de Ukrainaj Naciistoj, kondamnitaj kaj subigitaj al puno, reveni al okcidentaj regionoj de Ukraina SSR; Jean-Paul Sartre rezignas pri komunismo post la sovetia invado al Hungario
- 1961: Berlina krizo finiĝis — ĝi kaŭzis konstruadon de la Berlina muro; ukraina urbo Stalino ricevis la nomon Donecko
- 1962: Ukrainio: urbo Stanislaviv estis alinomita al Ivano-Frankivsk
- 1964: Vojevodia Juĝejo en Varsovio verdiktis pri Melchior Wańkowicz: 1,5 jaro da mallibero pro "propago de kalumniaj kaj malfavoraj materialoj pri Pola Popola Respubliko"
- 1965: Ferdinand Marcos gajnis prezidentan baloton en Filipinoj
- 1967: Usono: muzika revuo "Rolling Stone" aperis en butikoj
- 1976: Ukrainia Helsinka unio fondiĝis
- 1981: Maŭritanio abolis sklavecon
- 1985: Monda Ŝaka Ĉampionumo: Garri Kasparov gajnis mondĉampionecon pri ŝakoj
- 1987: Pola Popola Respubliko: en Vroclavo oni arestis Kornel Morawiecki, la gvidanton de Solidareco Batalanta
- 1989: Falo de la Berlina Muro: pro misinformo de Günter Schabowski pri libereco de vojaĝo oni permesis malfermi ŝtatlimon kun Okcidenta Berlino
- 1990: Premiero de la usona filmo Dances with Wolves
- 1991: Ĝoĥar Dudajev iĝis la unua prezidento de la neagnoskita Ĉeĉena Respubliko Iĉkerio
- 1993: Bosnia milito: Kroata Defend-Konsilio post kelktaga pripafo detruis Stari most en Mostar super Neretva
- 1994: Malkovro de kemia elemento darmŝtatio
- 1997: Anglalingva tagonokta informa televido BBC News ekfunkciis
- 2000: En Barato fondiĝis nova subŝtato - Utarakando; malkovro de la luno de Saturno Albiorikso
- 2001: Usona armeo kaj militistaj fortoj de Nord-alianco konkeris okupatan de talibanoj urbon Mazar-i Ŝarif en Afganio
- 2005: Eŭropa Kosma Agentejo: lanĉo de kosmosondilo Venus Express
- 2007: En Varsovio komenciĝis solenaĵoj omaĝe al viktimoj de la krimo de Katin
- 2009: Saad Hariri iĝis ĉefministro de Libano
- 2010: Oni nuligis postenon de ĉefministro en Zanzibaro
- 2013: Tajfuno Haj-jano alproksimiĝis al Filipinoj - laŭdire la plej forta iam ajn registrita
- 2016: Donald Trump estis anoncita gajninto de prezidenta baloto en Usono
- 2018: 53 personoj pereis kaj pli ol 100 vundiĝis en serio de bombatencoj en Mogadiŝo, faritaj de somalia islama terorisma organizaĵo Al Ŝabab; Monda Ŝaka Ĉampionumo komenciĝis en Londono
- 2022: Invado de Rusio en Ukrainion: En aŭta akcidento pereis rusia vic-guberniestro de Ĥersona provinco Kirill Stremousov; prezidantino de Eŭropa Komisiono proponis doni al Ukrainio 18 miliardojn da eŭroj en 2023, sed Hungario blokis la proponon
En Germanio
La 9-a de novembro havas specialan signifon en la historio de Germanio, ĉar je tiu dato en diversaj jaroj de la 19-a kaj 20-a jarcentoj okazis historie signifaj eventoj
Naskiĝoj
- 1467: Karlo de Egmond, nederlanda duko de Geldern (m. 1538)
- 1590: Johann Matthäus Meyfart, germana teologo kaj edifa verkisto (m. 1642)
- 1731: Benjamin Banneker, afrikusona libera negro, sciencisto, terenmezuristo, almanakisto kaj farmisto (m. 1806)
- 1745: Johann Michael Bach la 3-a, germana komponisto (m. 1820)
- 1810: Bernhard von Langenbeck, germana kirurgo, profesoro (m. 1887)
- 1816: János Kovács, hungara zoologo, esploristo de Egiptio (m. 1906)
- 1818: Ivan Turgenev, rusa verkisto (m. 1883)
- 1841: Eduardo la 7-a, reĝo de Britio kaj imperiestro de Barato (m. 1910)
- 1841: Lipót Ferenc Bierbauer, hungara pastro, benediktano kaj instruisto (m. 1917)
- 1846: Mór Réthy, hungara matematikisto, fizikisto, profesoro (m. 1925)
- 1864: Dmitrij Ivanovskij, rusa biologo, malkovrinto de virusoj (m. 1920)
- 1866: Nikolaj Kazi-Girej, rusa ĉefinĝeniero de la Ĉina Orienta Fervojo kaj esperantisto el Kaŭkazo, kunfondinto kaj prezidanto de la Manĉuria Esperanto-Societo, tradukisto de du rakontoj de Vsevolod Garŝin (m. 1917)
- 1872: Bohdan Lepkij, ukraina poeto, literaturisto kaj pola senatano, enestanta en "Literatura Mondo" (m. 1941)
- 1876: Mihály Pásztor, hungara ĵurnalisto, viktimo de koncentrejo (m. 1945)
- 1876: Franz Huth, germana pentristo (m. 1970)
- 1877: Muhammad Ikbal, islama poeto, filozofo, mistikulo, politikisto de Pakistano (m. 1938)
- 1877: Enrico de Nicola, unua prezidento de la Itala Respubliko (m. 1959)
- 1877: Adolf Dietrich, svisa "naiva" "farbisto" kaj pentristo (m. 1957)
- 1879: Milan Šufflay, kroata historiisto, politikisto kaj albanologo, murdita (m. 1931)
- 1880: Giles Gilbert Scott, angla arkitekto (m. 1960)
- 1888: Jean Monnet, franca politikisto, ekonomiisto, arkitekto de eŭropaj komunumoj, kunaŭtoro de la deklaro de Schuman (m. 1979)
- 1890: Rudolf Hromada, ĉeĥa bankoficisto, Esperanto-vortaristo, postvivinto de koncentrejo Buchenwald, eldonanto kaj ĉefredaktoro de la revuo "La Progreso", aŭtoro de Esperanto-ĉeĥa vortaro, membro de Lingva Komitato kaj de la AdE (m. 1964)
- 1892: Erich Auerbach, germana filologo, romanistikisto, profesoro (m. 1957)
- 1905: Erika Mann, germana verkistino, ĵurnalistino kaj aktorino (m. 1969)
- 1913: Aurel Boia, rumana sociologo okupiĝanta pri vortstatistiko, pioniro de Esperanto, interlingvisto, tradukisto kaj verkisto enestanta en Esperanta Antologio (m. 1998)
- 1914: Kálmán Csíky, hungara kuracisto, psikiatro (m. 1985)
- 1914: Hedy Lamarr, aŭstra-usona aktorino kaj inventistino (m. 2000)
- 1920: Willi Neubert, germana artisto (m. 2011)
- 1923: Tibor Maros, rumania hungara kuracisto, universitata docento (m. 2002)
- 1928: Anne Sexton, usona poetino kaj verkistino (m. 1974)
- 1928: Ilona Borská, ĉeĥa verkistino kaj ĵurnalistino (m. 2007)
- 1928: Zdeněk Hršel, ĉeĥa filologo, bibliotekisto kaj esperantisto, prilaborinto de Esperanto-eldonaĵoj eldonitaj en Brno, kontribuinto al Esperanto-movado kaj Esperanto-kulturo, Honora membro de ĈEA (m. 2014)
- 1929: Imre Kertész, hungara Nobelpremiita verkisto kaj tradukisto (m. 2016)
- 1929: Carmel Mallia, malta verkisto, prezidanto de Malta Esperanto-Societo, prilaborinto de Zagreba metodo en la malta lingvo, kunfondinto de EVA kaj de Internacia Naturkuraca Asocio, membro de AdE, kontribuinto de "Monato" kaj Beletra Almanako, Esperanto-verkisto kaj eseisto
- 1934: József Kelemen, rumania hungara kuracisto, fakverkisto (m. 2014)
- 1934: Carl Sagan, usona verkisto kaj astronomo, pioniro de astrobiologio (m. 1996)
- 1936: Miĥail Tal, latva ŝakisto, ŝakmondĉampiono (m. 1992)
- 1938: Gábor Takács, transilvania verkisto pri arto, grafikisto
- 1940: Hans Klein, rumana luteranisma teologo kaj politikisto, apartenanta al transilvaniaj saksoj
- 1946: Sándor Kiss, rumania hungara kalkulteknika fakulo pri informatiko (m. 2012)
- 1949: Zsuzsanna László, rumania hungara pentristino, muzeologino (m. 1986)
- 1952: Sherrod Brown, usona senatano, membro de la Usona Domo de Reprezentantoj
- 1952: Jack Szostak usona Nobelpremiita genetikisto esploranta telomerojn
- 1959: Guy Parmelin, svisa politikisto, membro de Federacia Konsilio
- 1972: Alexander Mazza, germana moderigisto kaj aktoro
- 1974: Alessandro del Piero, itala futbalisto
- 1977: Jan Decker, germana verkisto
- 1983: Maja Włoszczowska, pola montbiciklistino, mondĉampiono pri maratono
- 1984: Delta Goodrem, aŭstralia kantistino, komponistino kaj aktorino
Mortoj
- 959: Konstantino la 7-a, bizancia imperiestro (n. 905)
- 1034: Oldřich, ĉeĥa princo (n. 975)
- 1208: Sanĉa de Kastilio kaj Pollando, infantino de Kastilio (n. ĉirkaŭ 1154)
- 1312: Otto la 3-a, duko de Malsupra Bavario, reĝo de Hungario (n. 1261)
- 1596: (entombigo) George Peele, angla dramaturgo kaj poeto (n. 1556)
- 1756: Paweł Świetlicki, pola teologo kaj protestantisma predikisto, kemiisto, fizikisto, orientalisto, aŭtoro de libro pri la persa astrologio (n. 1699)
- 1778: Giovanni Battista Piranesi, itala gravuristo kaj arkitekto (n. 1720)
- 1789: Ágoston János Szabó, hungara franciskano, eklezia verkisto (n. 1735)
- 1794: Hrihorij Skovoroda, ukraina poeto, filozofo, komponisto (n. 1722)
- 1830: Jan Śniadecki, pola astronomo, matematikisto, filozofo, geografo, poeto, lingvisto (n. 1756)
- 1848: Robert Blum, germana eldonisto, ĵurnalisto kaj politikisto (n. 1807)
- 1856: Étienne Cabet, franca politikologo (n. 1788)
- 1863: Ludwig von Döderlein, germana klasika filologo (n. 1791)
- 1864: Ladislao Magyar, hungara vojaĝisto, kartografo, akademiano, esploristo de Afriko (n. 1818)
- 1876: Friedrich Ritschl, germana klasika filologo (n. 1806)
- 1880: Edwin Drake, usona entreprenisto borinta la unuan nafto-puton en la mondo (n. 1819)
- 1896: August Stiehler, germana politikisto kaj teologo (n. 1807)
- 1909: Pál Gyulai, hungara literaturkritikisto, poeto, verkisto, akademiano (n. 1826)
- 1916: Ferenc Gillemot, hungara trejnisto kaj sportĵurnalisto (n. 1816)
- 1918: Eduard von Böltz, aŭstra generalleŭtenanto (n. 1855)
- 1918: Guillaume Apollinaire, franca poeto (n. 1880)
- 1923: Vilmos Pecz, hungara lingvisto, filologo, dekano kaj profesoro (n. 1852)
- 1931: Zygmunt Smogorzewski, pola orientalisto (n. 1884)
- 1937: Ramsay MacDonald, ĉefministro de Britio (n. 1866)
- 1940: Neville Chamberlain, ĉefministro de Britio (n. 1869)
- 1944: Mohammed Sadyk Bej Agabekzadeh, pola orientalisto (n. 1865)
- 1944: Miklós Radnóti, hungara poeto, enestanta en Tutmonda Sonoro kaj Hungara antologio (n. 1909)
- 1953: Abdul-Aziz bin Saud, fondinto kaj reĝo de Sauda Arabio (n. 1880)
- 1953: Dylan Thomas, kimra poeto kaj verkisto (n. 1914)
- 1968: Jan Johansson, sveda pianisto kaj komponisto (n. 1931)
- 1970: Charles de Gaulle, franca militisto kaj prezidento, gvidanto de dummilita Libera Francio (n. 1890)
- 1978: László Mécs, hungara poeto kaj ĵurnalisto ĉeĥoslovakia (n. 1895)
- 1980: A. Paul Weber, germana litografiisto kaj pentristo (n. 1893)
- 1980: Konstantin Gusev, rusa kaj sovetia poeto kaj tradukisto (n. 1916)
- 1991: Yves Montand, franca aktoro kaj kantisto (n. 1921)
- 1996: Lajos Szilvási, hungara verkisto kaj ĵurnalisto (n. 1932)
- 2001: Giovanni Leone, prezidento de Italio (n. 1908)
- 2004: Iris Chang, usona verkistino kaj ĵurnalistino (n. 1968)
- 2006: Markus Wolf, germana spiono en Germana Demokratia Respubliko, ĉefo de Stasi (n. 1923)
- 2008: Miriam Makeba, sudafrika kantistino (n. 1932)
- 2011: Har Gobind Khorana, usona Nobelpremiita molekula biologo, kundeĉifrinto de genetika kodo kaj ties rolo en proteina sintezo (n. 1922)
- 2011: Enrico Dondi, itala kuracisto, tradukisto de fragmentoj de La Divina Commedia kaj de pluraj klasikaĵoj de la itala literaturo al Esperanto, gajninto de Belartaj Konkursoj de UEA, kontribuinto al Itala antologio kaj Nova Esperanta krestomatio, enestanta en Esperanta antologio (n. 1935)
- 2012: Lajos Páll, rumania hungara pentristo, poeto (n. 1938)
- 2015: Ernst Fuchs, aŭstra pentristo, grafikisto kaj skulptisto (n. 1930)
- 2019: Georg Schwaiger, germana eklezihistoriisto (n. 1925)
- 2022: Gal Costa, brazila kantistino (n. 1945)
Specialaj tagoj kaj festoj
La 9-a de novembro estas (laŭ gregoria kalendaro):
|
|
