Zamek w Zawałowie

Zamek na pocz. XX w.
Państwo	Austro-Węgry
Miejscowość	Zawałów
Typ budynku	zamek
Ukończenie budowy	XVII w.
Zniszczono	1675
Odbudowano	XVIII w., 1917
Pierwszy właściciel	Makowieccy
Kolejni właściciele	Stanisław Jan Jabłonowski, Klemens Raczyński, Aleksander Raczyński
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Zamek w Zawałowie
Położenie na mapie Ukrainy Zamek w Zawałowie
49°12′10″N 25°01′53″E/49,202778 25,031389
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Zawałowie – zamek zbudowany przez rodzinę Makowieckich na początku XVII w.^[1][2]

W 1675 r. zamek został zniszczony podczas najazdu tureckiego wezyra Ibrahima Szyszmana, który jego właściciela Marka Makowieckiego z żoną, dziećmi i znacznym pocztem szlachty i ludu wziął do niewoli^[2]. Kolejny właściciel Stanisław Jan Jabłonowski, hetman wielki koronny odbudował zniszczony zamek i stworzył warowny posterunek, z którego pilnował Turków, gospodarujących na Podolu, często tu przebywając. Syn i wnuk hetmana równie często przebywali w zamku, który po pańsku był urządzony^[2]. W późniejszym czasie, gdy zamek należał do Aleksandra Raczyńskiego gromadzone w nim były liczne pamiątki, dzieła sztuki i księgozbiór. Podczas I wojny światowej w 1915 roku zamek będący na głównej linii frontu został poważnie zniszczony, a zgromadzone w nim zbiory zrabowane. Odremontowana budowla w 1917 r. została ponownie zniszczona, podpalona przez cofające się wojska rosyjskie^[5].

Zamek opasany był potrójnymi wałami; należał do piękniejszych i warowniejszych zamków czerwonoruskich; w ogólnych zarysach zachowany^[2] do końca XIX w. Zamieszkany, położony na znacznym wzgórku na zachód (właściwie na południe) od miasteczka. Przedstawia obszerny, trzyskrzydłowy, wysoki na piętro gmach, zbudowany z kamienia i cegieł w kształcie litery "U". Narożniki północne i południowo-wschodnie zamykają wieloboczne, nieco wyższe baszty, dobrze utrzymane i zamienione na mieszkania. Trzecia podobna baszta, wysunięta naprzód, istnieje u frontu skrzydła północnego, front zaś skrzydła południowego zamyka kaplica, utrzymana w porządku, ale nie zawierająca żadnych pamiątek. Sień wchodowa z klatką schodową znajduje się w środku głównego skrzydła, dłuższego od bocznych. Wewnątrz zamku znajduje się szereg mniejszych pokojów i obszernych sal. Jedną z nich do niedawna zdobiły malowidła, przedstawiające bitwy hetmana Stanisława Jabłonowskiego. Obecnie uległy zniszczeniu. Pod zamkiem są rozległe piwnice. Zamek otaczały niegdyś w czworobok wały i rowy, po których pozostały tylko ślady^[2].

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Zawałów. W: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. XIV. Warszawa, 1880–1902, s. 484-485.

• Zawałów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 484 .
• Zamek w Zawałowie
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona