Zamek w Barze – twierdza zbudowana na Kresach południowo-wschodnich, w miejscu granicznym między szlakami kuczmańskim i czarnym, wiążąca rejony systemu obronnego Rzeczypospolitej[1].
Twierdza była jednym z trzech kluczowych punktów oporu Rzeczypospolitej od strony Dzikich Pól[2].
Starościński zamek w Barze był główną kwaterą hetmana Stanisława Koniecpolskiego, który go znacznie rozbudował w latach 30. XVII w.
Historia
Warownia została wzniesiona pod koniec XIV w. przez ród Koriatowiczów[3]. Książęta Koriatowicze byli rodem litewskim, pochodzącym od Koriata Gedyminowicza, który ziemię barską otrzymał od Olgierda, wielkiego księcia litewskiego. Król Polski Władysław Jagiełło w 1386 r. potwierdził ten przywilej[3]. W owych czasach miejscowość nosiła nazwę Rów, od przepływającej w pobliżu rzeki Rów. W 1430 r., po śmierci ostatniego przedstawiciela rodziny Koriatowiczów, ziemia barska znalazła się w Koronie Królestwa Polskiego, a starostwo w zamku objął przedstawiciel króla Polski. W 1431 r. warownia obroniła się przed wojskami tatarskimi. W 1452 r. zamek został zdobyty i doszczętnie zniszczony, a jego starosta, Stogniew Rej, wraz z żoną znaleźli się w niewoli[4]. Do końca XV w. jeszcze kilkakrotnie następowały najazdy tatarskie i za każdym razem odbudowywano warownię.
W 1456 r. nowy właściciel grodu, wojewoda Andrzej Odrowąż, dostał zgodę Kazimierza Jagiellończyka na odkupienie ziem od spadkobierców poprzedniego starosty, Stogniewa Reja[3]. W 1537 Stanisław II Odrowąż, wojewoda podolski, sprzedał królowej Bonie należące do niego ziemie wraz z Rowem, czterema miasteczkami i około czterdziestoma wioskami[4][5]. Bona zmienia nazwę miejscowości na Bar, na pamiątkę dziedzicznego księstwa swego Bari we Włoszech[4]. Następnym starostą był Bernard Pretficz, bohater Podola[4], a po nim w latach 1610–1614 starostą był hetman Stanisław Żółkiewski[4]. W 1636 na zamku miał swoją siedzibę Stanisław Koniecpolski.
Na mocy traktatu zawartego w Buczaczu, od 1672 r. Bar znalazł się pod panowaniem Turcji[3]. W 1674 wojska polskie pod wodzą Jana III Sobieskiego zdobyły Bar, ale wkrótce ponownie został zajęty przez Turków. Po zawarciu pokoju z Turcją w roku 1699 powrócił wraz z Podolem do Polski[4].
29 lutego 1768 w zamku została zawiązana konfederacja barska, która wzięła nazwę od twierdzy. Po kilku dniach oblężenia przez wojska rosyjskie, 20 czerwca Bar został zdobyty przez niezgodę Konfederatów[4][6].
Architektura
Pierwotna obronna warownia była budowlą drewnianą z wieżami[3], która została przebudowana z inicjatywy królowej Bony[4]. Budowniczym i zarazem pierwszym starostą z jej nadania został Wojciech z Białobok Starzechowski, podkomorzy lwowski i starosta drohobycki, który opasał zamek wałami i zaopatrzył w działa. Jednocześnie w murze umieszczono tablicę mosiężną, przekazującą pokoleniom imię założycielki[4]. Tama zbudowana na rzece spowodowała, że woda chroniła nowy zamek z trzech stron, powodując utrudnienia w dostępnie i zdobyciu warowni[3].
Pod koniec XIX w. warowania była całkowicie zrujnowana. W XX wieku w miejscu twierdzy powstał park, w którym znajdują się tylko drobne pozostałości murów obronnych[4].
Odniesienia w literaturze
Pierwszy tom TrylogiiSienkiewiczaOgniem i mieczem dotyczący powstania Chmielnickiego zamyka fraza Bar... wzięty!, odnosząca się do nieoczekiwanego zdobycia twierdzy przez powstańców[7]. Los społeczności żydowskiej Baru po zdobyciu zamku przez zbuntowanych kozaków opisuje też Natan Hannower w X rozdziale księgi Jawen Mecula.
Przypisy
↑Ryszard Majewski, Cecora rok 1620, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970, s. 134.
↑Andrzej Dziubiński, Polsko-litewskie napady na tureckie pogranicze czarnomorskie w epoce dwu ostatnich Jagiellonów, „Kwartalnik Historyczny”, t. 103, 1996, z. 2, s. 77.
↑ abcdefghijkFilip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I. Warszawa: 1880-1902, s. 100.
↑Bar, [w:] Roman Marcinek, Polska. Kresy Wschodnie, Kraków: Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, 2002.
↑Lucjan Siemieński, Dzieje narodu polskiego, Paris: W Drukarni i Litografii Maulde i Renou, 1848, s. 290.
↑Lech Ludorowski, Sztuka opowiadania w „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1977, s. 133.
Bibliografia
Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I, Warszawa, 1880–1902, s. 100.
