Polska
małopolskie
tarnowski
Wojnicz
1278
1278–1934 i od 2007
Tadeusz Bąk
8,5[1] km²
3104[1]365[1] os./km²
+48 14
32-830
KTA
1216134
0836276
Wojnicz – miasto w Polsce położone w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wojnicz. Wchodzi w skład aglomeracji tarnowskiej. Gród wzniesiony w X wieku należał do ciągu trzynastu zamków rycerskich zbudowanych w średniowieczu na wzniesieniach nad Dunajcem w Małopolsce, strzegących szlaku handlowego na Węgry biegnącego wzdłuż Wisły, Dunajca, Popradu, Wagu i Dunaju, stanowiąc część systemu fortyfikacyjnego państwa polskiego od strony Węgier. Dawna kasztelania wojnicka, jedna z najstarszych w Małopolsce. Miasto padło siedem[potrzebny przypis] razy ofiarą pożarów. Starostwo niegrodowe w Wojniczu miało siedzibę w Zamościu od 1277 r. (nie udało się ustalić pełnego katalogu starostów wojnickich)[2]. Od 1109 patronem parafii jest św. Wawrzyniec, męczennik na ruszcie; figuruje on także na tarczy herbowej miasta.
W latach 1975–1998 w województwie tarnowskim.
Wojnicz leży na Podgórzu Bocheńskim w Kotlinie Sandomierskiej, na obszarze zapadliska przedkarpackiego. Niedaleko miasta przebiega granica jednostek geologicznych: zapadliska przedkarpackiego, obejmującego tereny na południe od Wojnicza, oraz nasuniętych na niego od południa, Karpat fliszowych, reprezentowanych przez Pogórze Wiśnickie[3]. W niektórych regionalizacjach zachodnia część Wojnicza leży na Wysoczyźnie Wojnickiej. Wysoczyzna ta przylega bezpośrednio do progu Pogórza. Jej wierzchowina niejednostajnie opada w kierunku północnym. Gród powstał na wyspie otoczonej mokradłami na równinie zalewowej doliny dolnego Dunajca.
W układzie przestrzennym wyróżnić można trzy strefy:
Integralną część miasta stanowią dzielnice: Ratnawy, Zamoście, Błonie, Kolonia, Podlesie i Wolice.
Wojnicz znajduje się w klimatycznej strefie umiarkowanego ciepła, o najwyższych temperaturach w lipcu i sierpniu, a najniższych w styczniu i lutym.
Występowanie poszczególnych klas gleb na terenie gminy Wojnicz wyraźnie nawiązuje do litologii skał czwartorzędowych, w mniejszym stopniu skał starszych. W dolinach rzek występują gleby napływowe, zaś na Pogórzu Karpackim i na Wysoczyźnie Wojnickiej przeważają gleby brunatnoziemne, w mniejszym stopniu bielicoziemne. Inne rodzaje gleb występują zdecydowanie rzadziej.
Na obszarze Wojnicza występują surowce naturalne, reprezentujące: surowce energetyczne (gaz ziemny), surowce chemiczne (sole kamienne) oraz surowce skalne (kruszywa naturalne i surowce ceramiczne). Oprócz nich występują inne skały, jak np. karpackie piaskowce, syderyty (rudy żelaza), łupki bitumiczne, torfy, wody mineralne (solanki).
Piramida wieku mieszkańców Wojnicza w 2014 roku[4].
Prastara osada targowa i wczesnośredniowieczny gród kasztelański stąd nazwa licznie poświadczona źródłowo od XIII w., Woynicze w 1217 r., Woyniz w 1224 r., Woynicz w 1239 r., 1259 r., według Kazimierza Rymuta i Stanisława Rosponda nazwa dzierżawcza utworzona za pomocą archaicznego słowiańskiego przyrostka -jь od nazwy osobowej Wojnik[5]. Stanisław Rospond zakładał ewentualność wczesnej formy Wojnice, od nazwiska Wojna, skróconej na Wojnic i odmazurzonej na Wojnicz. W XIV wieku ustanowiono specjalnego poborcę cła „Florzko senior districtus woinicensis”. Dokument z 1374 r. wymienia obok Krakowa jako „castra et civitates regni” Biecz, Sącz (Sądecz), Wiślicę i Wojnicz. W 1388 r. Władysław Jagiełło potwierdził sprzedaż Tarchowa „in terra wojnicensi”[6].
Osadnictwo na terenie obecnego miasta przybierało na sile w VIII – IX w. Resztki wczesnośredniowiecznego grodziska zbudowanego w X wieku na suchej wyspie wzniesionej kilka metrów nad mokradłami doliny Dunajca i pełniącego funkcję grodu kasztelańskiego dały początek miastu Wojnicz. W X w. osada wojnicka zmieniła charakter i znaczenie przez powstanie grodu osadzonego przez wojów państwa plemiennego, a następnie polskiego. Jedna z legend natomiast mówi, że w X w. wojowie księcia Mieszka I, czy też Bolesława Chrobrego, wznieśli tam modrzewiowe grodzisko. Od tychże wojów osada otrzymała nazwę Wojnicz. Inna związana z Wojniczem legenda podaje, że nim powstała nazwa Wojnicz, w tym miejscu był gród składający się z trzech osad, o wspólnej nazwie Trojnik. Wojnicz posiadał prawa miejskie w latach 1278–1934, odzyskał je 1 stycznia 2007 roku. 3 października 1655 r. doszło do bitwy pod Wojniczem.
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[18].
Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz jest budynek na ul. Rynek 1, w którym mieszczą się także urzędowe referaty.
Historia oświaty w Wojniczu sięga XIV wieku i przez wiele lat związana była z historią kolegiaty. Szczególnie należy zwrócić uwagę na rzemiosła praktykowane w mieście już od średnich wieków do XX w. a ostatecznie na wykształcenie rolnicze które się pojawiło po II wojnie[19]. W skład szkół wojnickich wchodzą:
Obecnie większość mieszkańców miasta to wyznawcy religii rzymskokatolickiej. W Wojniczu mieści się siedziba dekanatu wojnickiego, grupującego okoliczne parafie, w tym tutejszą parafię pw. Św. Wawrzyńca. Działa też Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus oraz kościół pw. Św. Leonarda. Dzień odpustu przypada na 10 sierpnia, święto patrona miasta, św. Wawrzyńca.
Historyczna (co najmniej od początku XVIII wieku – zob. artykuł o Michale Kędzierskim) wspólnota wyznania mojżeszowego w Wojniczu, wraz z bożnicą z XIX w. za rynkiem, uległy całkowitemu unicestwieniu po wkroczeniu wojsk niemieckich w okresie ostatniej wojny światowej. W 1880 r. było 200 obywateli pochodzenia żydowskiego w Wojniczu. W 1942 kilkuset zostało zabranych do getta w Zakliczynie, a stamtąd do obozu zagłady w Bełżcu[20]. Z tej wspólnoty ocalał Rebe Chaim Kreiswirth (1918–2001), wojniczanin, przedstawiciel chasydyzmu polskiego, uczony Tory. Po wojnie osiadł w Belgii i wspominał ojczyznę z lat młodzieńczych[21].
Wojnicz leży na skrzyżowaniu dróg: międzynarodowej
i wojewódzkiej
W niedalekiej odległości od miasta przebiega autostrada A4. Zjazd Tarnów-Mościce komunikuje Wojnicz z tym ważnym traktem komunikacyjnym.
Odległości od większych miast Polski:
Miasto ma bezpośrednie połączenie PKS z Bielsko-Białą, Brzegiem, Buskiem-Zdrój, Cieszynem, Gliwicami, Katowicami, Kielcami, Krakowem, Krynicą Zdrój, Leskiem, Lublinem, Łańcutem, Mielcem, Nowym Sączem, Opolem, Rzeszowem, Stalową Wolą, Tarnobrzegiem, Tarnowem, Wrocławiem, Zakopanem.
Wojnicz ma 2 obwodnice – północną w ciągu drogi nr 94, oraz wschodnią.
Najbliższa stacja PKP znajduje się w Bogumiłowicach, oddalonych 8 km od centrum miasta; w Tarnowie – 12 km.
Najbliższe lotnisko znajduje się w Krakowie Balicach i Rzeszowie Jasionce.
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.
Lokasi Pengunjung: 3.15.223.43