Regionalny ośrodek handlu rolno-spożywczego. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 5983 mieszkańców[1].
Historia
Prehistoria
W rejonie Proszowic spotyka się ślady pochodzące jeszcze z czasów neolitu, a także kultury łużyckiej. W okresie migracji i ekspansji Słowian (VI–VII w.) obszary Małopolski zostały przez nich zasiedlone. Powstałe plemię Wiślan stworzyło silne jednostki administracyjne, przypominające państwo, w skład którego weszły tereny powiatu proszowickiego[potrzebny przypis]. Wybudowali oni gródek książęcy, który nie tylko był siedzibą władcy, ale również spełniał funkcje obronne. Dolina Szreniawy sprzyjała rozwojowi rolnictwa, dlatego Proszowice były w dawnych czasach ośrodkiem handlu zbożem.
Średniowiecze
W XI–XIII w. okolice Proszowic były gęsto zaludnione. W 1222 r. rycerz Przybysław Prosowic z rodu Szreniawitów. Początkowo miejscowość była własnością rycerską, do początku XIV w. należały prawdopodobnie do rodu Szreniawitów lub Drużynnitów, później przeszły w ręce królewskie. W połowie XIII w. według tradycji powstała parafia i wzniesiono kościół, w którym miała znajdować się inskrypcja, mówiąca że najstarszy kościół został zbudowany w czasach Bolesława V Wstydliwego w 1240 r. W 1358 r. miasto królewskie lokowane pomiędzy 1356 a 1358 rokiem[5] na prawie magdeburskim otrzymało przywileje samorządowe i targowe. Osada rozrosła się w miasteczko handlowe i rzemieślnicze. Od połowy XIV w. odbywały się roki sądoweziemi krakowskiej, po raz pierwszy wzmiankowane w źródłach pisanych w 1377 r. Działając z dłuższymi przerwami, zwłaszcza w XVII w. i XVIII w., przetrwały aż do reformy sądownictwa przeprowadzonej przez zaborcę pod koniec wieku XVIII[6].
Wiek XV był czasem rozkwitu Proszowic. Miejscowi rzemieślnicy, m.in. kowale, pracujący dla dworu królewskiego, przyjmowani byli do cechów krakowskich. Miasto wówczas zaliczano w województwie krakowskim do grupy II, to jest do osad, które na wypadek wojny mogą wystawić od 4 do 12 pieszych. W kategorii tej znalazły się także Wieliczka, Olkusz, Kłobuck, Lelów. W 1403 r. odnotowany został pierwszy student Akademii Krakowskiej pochodzący z Proszowic – Mikołaj (prawd. Mikołaj Skóra), który został wypromowany na mistrza sztuk wyzwolonych[7]. W 1407 r. wielki pożar zniszczył miasto, a wraz z nim dwór królewski, szybko po katastrofie odbudowany. W 1410 r. wybudowano bitą drogę z Proszowic do Krakowa. Od 1456 r. miasto miało przywilej cotygodniowych jarmarków. Kronikarz Jan Długosz opisuje Proszowice jako miasto mające 14 łanów i folwark królewski, kościół parafialny był murowany, trakt przechodzący przez Proszowice służył królom w drodze do Korczyna, Kielc, Lublina i na Litwę. Statutem króla Jana I Olbrachta z 1496 r. miasto zostało wyznaczone na miejsce sejmików ziemskichwojewództwa krakowskiego, odbywały się w kościele.
Nowożytność
Dokument Zygmunta I Starego dotyczący ustanowienia w Proszowicach trzech targów dorocznych
W początku XVI w. Proszowice stały się siedzibą powiatu (w 1485 r. odnotowano istnienie powiatu, choć oddzielny powiat proszowicki jeszcze formalnie nie istniał). Należały do niego m.in. miasta: Działoszyce, Koszyce, Nowe Brzesko, Skalbmierz, Słomniki. Powiat przetrwał do rozbiorów, chociaż jego granice ulegały zmianom. Wzrosła zamożność kupców, karczmarzy, piwowarów. Zbudowano ratusz i wiele domów, powstało bractwo cechowe. Bogate prebendy proszowickie otrzymali profesorowie Akademii Krakowskiej. W 1532 r. król Zygmunt I Stary nadał Proszowicom przywilej budowy wodociągów i kanalizacji.
Przełom XVI/XVII w. był początkiem upadku i zubożenia miasta, zanikło rzemiosło, burzliwe sejmiki stały się klęską i postrachem miasta, doszło nawet do rozlewu krwi w kościele. W 1619 r. pożar zniszczył drewnianą zabudowę, w 1651 r. wybuchł kolejny pożar, w którym spłonął ratusz. Miasto poważnie ucierpiało podczas potopu szwedzkiego. Proszowice należały w 1733 r. do wielkorządców krakowskich, nie podźwignęło się jednak z upadku. Inwentarz z tego okresu podaje tylko 60 domów; w 1775 r. liczyło 88 domów i 6 dworków szlacheckich; w 1791 r. było 111 domów (w tym 32 na Rynku) i 825 mieszkańców, w części królewskiej były 103 domy (dworek kasztelana krakowskiego, dworek wojewody krakowskiego, 2 dworki szlacheckie, 96 domów mieszkalnych, młyn zbożowy, folwark młyński i karczma), w duchownej – 8 (3 domy księży, szkoła parafialna, altaria św. Anny, szpital św. Ducha, folwark szpitalny, organaria). W 1765 odnotowano zamieszkiwanie miasta przez 8 Żydów[8].
osada miejska, folwark i dobra, przed 1867 r. miasto, powiat miechowski, gmina i parafia Proszowice. Leży wśród wyżyny krakowskiej, sięgającej w okolicznych wzgórzach do 1050 st. n.p.m., na wzgórzu wznoszącem się na brzegu obszernej kotliny, która zapewne stanowiła niegdyś dno jeziora. Dziś wody tego zbiornika uprowadza Szreniawa. Proszowice leżą przy starożytnym trakcie z Krakowa do Kielc, połączone z Krakowem drogą bitą, odległość od Miechowa 28 w., od Krakowa około 4 mil, a od Wisły 2 mile. Proszowice posiadają obecnie kościół parafialny murowany, kościółek filialny za osadą, szkołę początkowe męską i żeńską, dom przytułku dla starców, sąd gm. okr. V, urząd gm., st. pocztę, fabrykę narzędzi rolniczych, aptekę, około 200 domów (przeważnie drewniane) i do 2000 mieszkańców. Na obszarze folwarku jest browar i młyn wodny. Proszowicka parafia, dek. miechowski, 4736 dusz. Proszowice są starożytną osadą, stanowiącą centralny punkt słynnej z żyzności okolicy. Spływające ku Wiśle wody północnych tarasów wyżyny krakowskiej powyżłobiały tu liczne doliny i poznośiły bogate pokłady napływowe, którym gleba proszowska zawdzięcza swą słynną urodzajność. Żyzność gleby ściągła tu licznych osadników i zachęcała do rolnictwa, zwłaszcza że bliskość Krakowa i drogi wodnej (Wisła) ułatwiała zbyt korzystny. Dolina Szreniawy stanowi kolebkę licznych rodów małopolskich.
I wojna światowa
Proszowice w 1914
Podczas I wojny światowej Rosjanie rozlokowani byli wzdłuż linii Rzędowice – Makocice – Opatkowice – Szreniawa. Austriacy atakowali od strony Łaganowa. Ich artyleria zburzyła i uszkodziła wiele domów w Proszowicach, spowodowała pożar kościoła parafialnego.
W czasie wojny obronnej55. Dywizja Piechoty wchodząca w skład Armii „Kraków”Wojska Polskiego stoczyła ciężkie walki z Wehrmachtem w nocy z 6 nr 7 września 1939 r. Zginęło 108[9] Polaków, pożar strawił 1/3 miasta, spłonęło wtedy archiwum miejskie. Holocaust spowodował zniszczenie społeczności żydowskiej Proszowic skupiającej przed wojną ponad 1000 osób. W lipcu 1944 Proszowice zostały wyzwolone czasowo przez oddziały partyzanckie i powstała tzw. Rzeczpospolita Partyzancka lub Kazimiersko-Proszowicka Rzeczpospolita Partyzancka[10]. Okupant niemiecki został wyparty z miasta 17 stycznia 1945 przez oddziały 59. i 60. Armii 1. Frontu Ukraińskiego[11].
Proszowice są regionalnym ośrodkiem handlu rolno-spożywczego, gdzie działa giełda rolna, na której można zaopatrzyć się w warzywa i inne płody rolne oraz zwierzęta hodowlane. Okoliczne żyzne gleby sprzyjają rolnictwu. Na terenie miasta nie ma dużych zakładów przemysłowych, występuje tylko drobny przemysł, usługi i handel.
W budynku Urzędu Gminy i Miasta Proszowice siedzibę ma Związek Międzygminny ds. Gazyfikacji, Rozwoju Terenów Wiejskich i Ochrony Środowiska w Proszowicach[18].
↑Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 98.
↑Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
↑J.J.SwajdoJ.J., Między Wisłą a Pilicą. Dzieje podziałów administracyjnych w regionie kielecko-radomskim do 1975 roku, Kielce 2005, s. 11.
↑Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.
↑M.M.PawlikowskiM.M., Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012. Brak numerów stron w książce
↑FeliksF.KirykFeliksF., Dzieje Proszowic w epoce piastowskiej i jagiellońskiej, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie”, 26, 1967, s. 45.
↑Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, Warszawa 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 370.
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.JPG)
