Świrz

Свірж

Zamek w Świrzu
Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	lwowski
Hromada	Bóbrka
Populacja  • liczba ludności	795
Nr kierunkowy	+380 3263
Kod pocztowy	81225
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Świrz
Położenie na mapie Ukrainy Świrz
49°39′00″N 24°26′20″E/49,650000 24,438889
Multimedia w Wikimedia Commons

Świrz (ukr. Свірж, Swirż) – wieś na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie lwowskim, w hromadzie Bóbrka, nad rzeką Świrz.

Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1422 roku podczas rozgraniczenia wsi ze Stokami i Lubeszką^[1]. Wieś prawa wołoskiego, położona była w pierwszej połowie XV wieku w ziemi lwowskiej województwa ruskiego^[2].

W 1428 r. Świrz odwiedził król Władysław II Jagiełło. W 1449 r. doszło do rozgraniczenia miasta i wsi o tych samych nazwach. W 1484 r. bracia Marcin i Świrscy ufundowali tu parafię i pierwszy drewniany kościół. Na jego miejscu w 1546 r. zbudowano w stylu renesansowym murowaną świątynię pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[3][4].

Przez pewien czas podczas zaboru austriackiego jako miasteczko wchodził w skład obwodu, czyli cyrkułu brzeżańskiego^[5].

W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Swirz w powiecie przemyślańskim województwa tarnopolskiego.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca tutaj polska rodzina Szwedów udzielała pomocy Żydom, za co w 1987 roku Instytut Jad Waszem uhonorował tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata Jana i Katarzynę Szwedów oraz ich dzieci, Antoniego Szweda i Marię Kotwicę z d. Szwed^[6].

W latach 1943–1945 z rąk nacjonalistów ukraińskich UPA zginęło ok. 75 Polaków^[7].

Zamek

Na podstawie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Świrz albo Świerz ze Świrzykiem: to miasteczko w pow. przemyślańskim, 10 km na zachód od sądu powiatowego w Przemyślanach, z urzędem pocztowym w miejscu. Na północ leży Kopań, na wschód Kimirz, na południe Niedziliska i Chlebowice Świrskie, na płd.-zach. Podhorodyszcze i Romanów^[8].

Warownię wznieśli w XV wieku Świrscy^[9] herbu Szaława z Romanowa^[10].

Po śmierci w bitwie pod Zborowem rotmistrza Pawła Świrskiego^[11] ostatniego z rodu, zamek przeszedł w ręce rodziny Cetnarów, wywodzącej się ze Śląska. W XVII wieku zamek został przebudowany przez kasztelana halickiego i chorążego podolskiego Aleksandra Cetnera. W pierwszej połowie istnienia II RP zamieszkiwał w nim gen. Robert Lamezan-Salins.

• Alicja Grześkowiak – polska polityk, doktor habilitowany w zakresie prawa karnego, senator I, II, III i IV kadencji, marszałek Senatu IV kadencji w latach 1997–2001
• Tadeusz Lipski – polski dowódca wojskowy, podoficer AK, oficer partyzantki antykomunistycznej
• Tadeusz Wiktor – generał porucznik (dywizji) Wojska Polskiego^[12]
• Józef Wyspiański – redaktor naczelny „Spotkań Świrzan”, autor książki „Żołnierze ze świrskiego lasu”^[13]
• Andrzej Żaki – polski archeolog.

• Marian Osiński – profesor architektury, autor inwentaryzacji polskich zamków kresowych m.in. w Świrzu.
• Hilary Treter – wspólnik fabryki krochmalu w Świrzu^[14][13]

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI, Warszawa, 1880–1902, s. 717.

• Świrz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 717 .
• zdjęcia ze Świrza
• Zamek w Świrzu na filmie z drona, 2018.