Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

Prawa miejskie

Akt nadania praw miejskich Kobylinowi

Prawa miejskie – zbiór praw dotyczący mieszkańców miasta, szczególnie istotny w średniowieczu, gdyż wyjmował mieszczan spod jurysdykcji prawa ziemskiego (tzw. prawo dworskie).

Historia

Lokacja miast

Początki nadawania praw miejskich w Polsce są związane z kolonizacją nowych terenów w XIII w., czyli tak zwanymi lokacjami, gdy możnowładca ściągał na swój teren osadników, którzy karczowali lasy i budowali nową osadę (zobacz zasadźca). Aby zachęcić osadników do zmiany miejsca, przyznawano im nowe prawa. Pierwotnie kolonia przybyszów uzyskiwała immunitet sądowy, a wójt lub sołtys reprezentujący monarchę był powoływany z grona jej członków, następnie w miejsce immunitetów wprowadzano prawa miejskie. W Polsce pojawienie się praw miejskich przyniosło pierwsze elementy prawa rzymskiego, ponieważ wcześniejsze prawa ziemskie czy prawo lenne nie miały z nim większego związku.

Niejednokrotnie uzyskanie praw miejskich nie zmieniło faktu, że w dalszym ciągu miasto takie było jedynie z nazwy, herbu i przywileju. Osada pozbawiona możliwości rozwoju mogła dalej prowadzić życie typowo wiejskie, a główną działalnością jej mieszkańców była uprawa łanów ziemi przydzielonych przez właściciela.

Prawa miejskie nadawane były przez władcę na wniosek pana i obejmowały między innymi przywilej targowy, pozwolenie na swobodne uprawianie rzemiosła, prawo składu i prawo mili, prawo sądowe (spory rozstrzygał sąd) i związane z nim prawo miecza, czyli prawo do orzekania wyroków śmierci i określające jakie rodzaje kar, za jakie przestępstwa można wykonywać (wiązało się to między innymi z powołaniem instytucji kata), prawo do wznoszenia fortyfikacji (które władca przekazywał miastu). Mieszkańcy miast mieli też niekiedy przyznawany przywilej zwalniający ich od płacenia ceł na obszarze całego kraju. Jedną z najważniejszych cech przywileju lokacyjnego miasta była zasada zbiorowego władania nadaną ziemią. Prowadziło to do ukształtowania specyficznego charakteru samorządu miejskiego.

Typy praw miejskich w Polsce

Prawa miejskie różniły się między sobą. Na prawie magdeburskim lokowano głównie miasta Śląska oraz inne znaczące miasta Małopolski, Wielkopolski i Rusi Czerwonej m.in. Kraków, Poznań, Lwów. Miasta Prus Królewskich otrzymały przywileje przed 1454 gdy wchodziły w skład państwa krzyżackiego. Jedynie Elbląg, Tczew, Frombork, Chojnice, Braniewo i Hel były jedynymi w dawnej Polsce, które przejęły prawo lubeckie, a nie magdeburskie. Były też miastami jednolicie niemieckimi i zostały przyjęte do Królestwa jako miasta Związku Pruskiego, gdzie stan mieszczański mógł się skutecznie przeciwstawić dominacji szlachty. Inaczej przebiegał model lokacji miast na Mazowszu. Pierwsze miasto tej dzielnicy to Płock, został lokowany na prawie książęcym w 1237. W 1257 Pułtusk i 1298 Łowicz były miastami kościelnymi. Warszawa lokowana w 1300 była również założona na prawie książęcym. W XV wieku lokowano na Mazowszu największą liczbę miast. W sumie na 156 przywilejów lokacyjnych nadanych na Mazowszu do 1791 roku, 36% opierało się na prawie książęcym lub królewskim, 15% na prawie kościelnym, a 49% pochodziło z nadań szlacheckich[1].

Ukształtowany wówczas wielonarodowościowy charakter miast w Polsce był niezwykle złożony. Miasta położone na Śląsku oraz wybrzeżach Bałtyku były, począwszy od XIII wieku, głównie niemieckojęzyczne, zwłaszcza śląski Wrocław, pomorskie Szczecin, Toruń i Gdańsk[2]. Także miasta średniowiecznej Małopolski miały przeważnie niemiecki charakter. W XIV wieku nie tylko Kraków, ale także Bochnia, Tarnów, Wieliczka, Sącz, Sandomierz, Lublin, Przemyśl i Lwów były skolonizowane przez Niemców. Przedstawiciele tych narodów kolejno pełnili funkcje starszych cechowych i zasiadali w radach miejskich. W tym też okresie wielkopolskie miasta położone w pobliżu sąsiedztwa Niemiec były przeważnie polskie. W XVI wieku, gdy Kraków zaczął przyjmować polski charakter, Poznań dostał się pod wpływy reformacji i stawiał pierwsze kroki na drodze do germanizacji. We Lwowie ograniczenie praw obywatelskich do wyznawców religii rzymskokatolickiej stało się kierunkiem do przyswojenia kultury polskiej[3].

W Polsce lokowano miasta m.in. na prawach:

  • magdeburskim (ius municipale magdeburgense), znanym też jako prawo niemieckie – prawo stworzone w Magdeburgu, jedno z najczęściej używanych przez polskie miasta (pierwszym miastem na terenie dzisiejszej Polski, które przyjęło prawa magdeburskie była Złotoryja), rządziły się nim głównie miasta w Brandenburgii, Saksonii, Małopolsce i Rusi Czerwonej
    Podstawą kodyfikacją prawa magdeburskiego był tzw. Weichbild magdeburski (Ius municipale), który był przeróbką Zwierciadła Saskiego. W Polsce najczęściej korzystano z tzw. Wulgaty, czyli oryginału niemieckiego, lub wersji Konrada z Opola powstałej dla mieszczan krakowskich w XIV w.
    Użycie praw magdeburskich przez inne miasta przyczyniło się do wzrostu znaczenia Magdeburga, bo inne miasta traktowały go jako wyższą instancję w trudnych przypadkach. Zbiór tak zwanych pytań brandenburskich zawiera około 1400 zapytań.
    Prawa magdeburskie były przetłumaczone na łacinę w 1506 przez kanclerza Jana Łaskiego, natomiast na język polski w 1581 przez syndyka lwowskiego P. Szczerbica.
  • lubeckim – niemieckie prawo lokacyjne, obok prawa magdeburskiego najbardziej rozpowszechnione, wzorowane na prawie Lubeki, stanowiło wzór prawno-organizacyjny dla ponad 140 miast, od Hamburga po Rygę, położonych wzdłuż południowego wybrzeża Bałtyku i na przyległych terenach, przyjmowały je głównie miasta związane ze Związkiem Hanzeatyckim, m.in. Stargard, Gdańsk, Elbląg, Braniewo oraz Frombork.
  • średzkim – odmiana prawa magdeburskiego powstała około 1210 w Środzie Śląskiej zatwierdzona przez Henryka I Brodatego. Była to kompilacja elementów prawa magdeburskiego i flamandzkiego dostosowująca je do śląskich realiów. Do głównych różnic należało sprawowanie władzy w mieście przez sołtysa lub wójta z ławnikami, przy czym stanowisko wójta i sołtysa było dziedziczne. Nie mogli oni sądzić niektórych rodzajów przestępstw, które były zarezerwowane dla sędziów państwowych. Znaczenie prawa średzkiego zmalało po powołaniu przez Kazimierza Wielkiego Sądu Wyższego Prawa Niemieckiego na zamku krakowskim na Wawelu.
  • chełmińskim – odmiana prawa magdeburskiego powstała około 1233 w Chełmnie, używana głównie na Pomorzu, Prusach, Mazowszu, Warmii, i Podlasiu. Na skutek zarządzenia Kazimierza Jagiellończyka od 1476 obowiązywało wszystkich mieszkańców Prus Królewskich (także szlachtę). Nie uzgodniono oficjalnej kodyfikacji, za to posługiwano się licznymi projektami kodyfikacji wydanymi drukiem. Od 1459 r. rolę sądu wyższego dla miast na prawie chełmińskim pełniła Rada Miasta Toruń.
  • kaliskim (ius Calisiense) – lokalna odmiana prawa średzkiego wzorowana na przywileju lokacyjnym Kalisza i stosowana we wschodniej Wielkopolsce.
  • poznańskim (ius Posnaniense) – lokalna odmiana prawa magdeburskiego wzorowana na przywileju lokacyjnym Poznania z 1253 i stosowana w zachodniej Wielkopolsce.
  • prywatnym Jana Cervusa Tucholczyka – opracowane w 1531, było oparte na Statucie Łaskiego. Była to próba spolonizowania praw miejskich podjęta przez profesorów Akademii Krakowskiej. W późniejszych wydaniach znalazły się dodatki na temat prawa rzymskiego i kanonicznego.
  • flamandzkim – wzorowane na prawie niemieckim, nadawane kolonistom flamandzkim, holenderskim oraz frankońskim, lokowane na nim były Racibórz, Nysa oraz sporadycznie inne miasta na Śląsku.

Obywatelstwo miejskie

Do korzystania z pełni praw wynikających z prawa miejskiego od średniowiecza do XVIII w. uprawnieni byli tylko wolni obywatele (łac. cives). Obywatelstwo miejskie nadawano zgodnie z zasadami ujętymi w wilkierzach, ordynacjach rady miasta oraz edyktach.

Jako warunki stawiano m.in. urodzenie z legalnego związku, przedstawienie władzom miejskim dwóch zamożnych miejscowych popleczników oraz złożenie uroczystego zobowiązania do przestrzegania obowiązujących praw i stosowania się do rozporządzeń władz miejskich. Przepisy miejskie w zależności od tradycji nakazywały również w określonym terminie nabycie w mieście nieruchomości oraz uiszczenie stosownych opłat do kasy miejskiej. Od końca XVI wieku w Polsce warunkiem uzyskania przyjęcia do prawa miejskiego było również wyznawanie religii rzymskokatolickiej (z wyjątkiem Prus Królewskich, gdzie największe miasta były luterańskie). Osoba, która uzyskała akceptację władz miejskich, była odnotowywana w księdze przyjęć do prawa miejskiego (łac. album civile).

Uzyskanie przyjęcia do prawa miejskiego umożliwiało wolne prowadzenie działalności gospodarczej, dawało czynne i bierne prawo wyborcze do władz miejskich, umożliwiało członkostwo w bractwach kupieckich i cechach rzemieślniczych. Z prawa tego najczęściej wyłączano rządzących się odrębnymi prawami żydów, a także chrześcijańskich duchownych. Również nie był zaliczany do pocztu obywateli miasta mieszkający w nich, ale nieposiadający praw plebs. W Polsce ludność pochodzenia ruskiego mogła się starać o przyjęcie do prawa miejskiego dopiero po 1724 roku.

Zobacz też

Przypisy

  1. Norman Davies. Boże Igrzysko. s. 284.
  2. Norman Davies, Boże Igrzysko, s. 290.
  3. Norman Davies, Boże Igrzysko, s. 292.

Bibliografia

  • Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986
Read more information:

Gunung Kaikoma甲斐駒ヶ岳Gunung Kaikoma dilihat dari Gunung KurisawaTitik tertinggiKetinggian2.967 m (9.734 ft)Masuk dalam daftarDaftar gunung di JepangKoordinat35°45′28″N 138°14′12″E / 35.75778°N 138.23667°E / 35.75778; 138.23667Koordinat: 35°45′28″N 138°14′12″E / 35.75778°N 138.23667°E / 35.75778; 138.23667 GeografiGunung KaikomaLokasi gunung Kaikoma di Jepang.LetakHokuto, Prefektur YamanashiIna, Prefek…

Este artigo não cita fontes confiáveis. Ajude a inserir referências. Conteúdo não verificável pode ser removido.—Encontre fontes: ABW  • CAPES  • Google (N • L • A) (Fevereiro de 2011) Magnum Light Phaser A Magnum Light Phaser é uma pistola de luz criada em 1987 para o computador ZX Spectrum. Uma versão também foi lançado para o Commodore 64/128. Foi da Amstrad o último periférico para o console de videogame. A Magnum Li…

MCRS1 Ідентифікатори Символи MCRS1, ICP22BP, INO80Q, MCRS2, MSP58, P78, microspherule protein 1 Зовнішні ІД OMIM: 609504 MGI: 1858420 HomoloGene: 4622 GeneCards: MCRS1 Онтологія гена Молекулярна функція • poly(U) RNA binding• histone acetyltransferase activity (H4-K8 specific)• histone acetyltransferase activity (H4-K5 specific)• poly(G) binding• GO:0001948, GO:0016582 protein binding• histone acetyltransferase activity (H…

Part of the eye Zonule of ZinnAnatomy of the anterior part of the human eye. Suspensory ligaments are labeled at left.The upper half of a sagittal section through the front of the eyeball. (Zonule of Zinn visible near center.)DetailsIdentifiersLatinzonula ciliarisTA98A15.2.05.015TA26795FMA58838Anatomical terminology[edit on Wikidata] The zonule of Zinn (/ˈtsɪn/) (Zinn's membrane, ciliary zonule) (after Johann Gottfried Zinn) is a ring of fibrous strands forming a zonule (little band) that …

Prière des confédérés de Bar avant la bataille de Lanckorona. Peinture par Artur Grottger. Aires d'influence de la Confédération de Bar 1768-1772. Caricature de Catherine II de Russie, un dessin du journal de Silva Rerum pour les années 1768-1772 concernant la confédération de Bar[1]. La confédération de Bar (en polonais : Konfederacja barska) est une ligue formée le 29 février 1768 dans la forteresse de Bar en Podolie, alors province polonaise, par un groupe de gentilshommes p…

إسماعيل بانغورا (بالفرنسية: Ismaël Bangoura)‏  معلومات شخصية الميلاد 2 يناير 1985 (العمر 38 سنة)كوناكري الطول 174 سنتيمتر  مركز اللعب مهاجم الجنسية غينيا  مسيرة الشباب سنوات فريق 2000–2003 أتلتيكو دي كولياه المسيرة الاحترافية1 سنوات فريق م. (هـ.) 2003–2005 جازيليك أجاكسيو 44 (15) 2005–2007 لوم

School shooting in Suzano, São Paulo, Brazil You can help expand this article with text translated from the corresponding article in Portuguese. (March 2019) Click [show] for important translation instructions. View a machine-translated version of the Portuguese article. Machine translation, like DeepL or Google Translate, is a useful starting point for translations, but translators must revise errors as necessary and confirm that the translation is accurate, rather than simply copy-pastin…

Prime Minister of Portugal from 1968 to 1974 In this Portuguese name, the first or maternal family name is Neves and the second or paternal family name is Alves Caetano. Marcelo CaetanoGCTE GCCPrime Minister of PortugalIn office27 September 1968 – 25 April 1974PresidentAmérico TomásPreceded byAntónio de Oliveira SalazarSucceeded byNational Salvation JuntaMinister of Foreign AffairsActing6 October 1969 – 15 January 1970Prime MinisterHimselfPreceded byAlberto Franco No…

Potret Kat Ashley karya artis yang tak diketahui. Katherine Ashley (née Champernowne; sekitar 1502 – 18 Juli 1565), juga disebut sebagai Astley, adalah pengasuh Ratu Elizabeth I dari Inggris dan menjadi teman dekatnya pada masa berikutnya. Ia disebut oleh Sang Ratu dengan sebutan Kat, dan disebut sebagai Kat Ashley oleh catatan-catatan sejarah pada umumnya. Ia tak sama dengan kemenangkannya Katherine Champernowne,[1] ibu dari Sir Humphrey Gilbert dan Sir Walter Raleigh. Referensi ^ 4t…

2002 video game 2002 video gamePanzer Dragoon OrtaNorth American cover art featuring protagonist Orta and her dragonDeveloper(s)SmilebitPublisher(s)SegaDirector(s)Akihiko MukaiyamaProducer(s)Takayuki KawagoeDesigner(s)Takashi IwadeProgrammer(s)Takashi AtsuArtist(s)Takashi IwadeKentaro YoshidaWriter(s)Shigeru KuriharaKenichiro IshiiComposer(s)Saori KobayashiYutaka MinobeSeriesPanzer DragoonPlatform(s)XboxReleaseJP: December 19, 2002NA: January 14, 2003PAL: March 21, 2003Genre(s)Rail shooterMode(s…

2002 film by Denzel Washington Antwone FisherTheatrical release posterDirected byDenzel WashingtonWritten byAntwone FisherBased onFinding Fishby Antwone FisherProduced by Todd Black Randa Haines Denzel Washington[1] Starring Derek Luke Joy Bryant Denzel Washington CinematographyPhilippe RousselotEdited byConrad BuffMusic byMychael DannaProductioncompanies Fox Searchlight Pictures[1] Antwone Fisher Productions[1] Distributed by20th Century Fox[1]Release date Decemb…

Railway tunnel in Honshu, Japan Shin-Karikachi Railway TunnelShin-Karikachi Tunnel entrance's location (bottom right)OverviewLineNemuro Main LineLocationbetween Ochiai Station (Hokkaido) and Shintoku StationCoordinates43°3′20.4588″N 142°48′0.4536″E / 43.055683000°N 142.800126000°E / 43.055683000; 142.800126000StatusactiveOperationOpened1966OperatorJapanese National RailwaysTrafficRailwayCharacterPassenger and FreightTechnicalLine length5,790 m (19,000…

2015 US satirical church Our Lady of Perpetual ExemptionThe logo on the original websiteFormationAugust 16, 2015 (2015-08-16)FounderJohn OliverDissolvedSeptember 13, 2015 (2015-09-13)TypeSatirical churchHeadquartersCBS Broadcast Center, New York City, New York, USMegareverend and CEO[1]John OliverWebsiteourladyofperpetualexemption.com Our Lady of Perpetual Exemption was a legally recognized church in the United States established by the comedian and satirist…

Script used to write the Greek language Greek alphabetEllinikó alfávitoGreek alphabet in the modern Greek languageScript type Alphabet Time periodc. 800 BC – present[1][2]Directionleft-to-right Official script Greece  Cyprus  European UnionLanguagesGreekRelated scriptsParent systemsEgyptian hieroglyphsProto-Sinaitic alphabetPhoenician alphabetGreek alphabetChild systemsGothicGlagoliticCyrillicCopticArmenianOld Italic and thus Latin and RunicGeorgianA…

2009 Indonesian filmGaruda di DadakuPromotional posterDirected byIfa IsfansyahWritten bySalman AristoProduced byShanty HarmaynStarringEmir MahiraAldo TansaniMarsha AruanIkranegaraMaudy KoesnaediAri SihasaleRamziCinematographyRendi SoedoewendtjuEdited byRachmad SupriyantoMusic byTiti SjumanWong AksanNetralProductioncompaniesSBO FilmsMizan ProductionsDistributed bySBO FilmsMizan ProductionsRelease date 18 June 2009 (2009-06-18) (Indonesia) Running time99 minutesCountryIndonesiaL…

Town in East Lothian, Scotland Human settlement in ScotlandCockenzie and Port SetonScottish Gaelic: Cùil ChoinnichScots: CockennieCockenzie and Port Seton from the airCockenzie and Port SetonShow map of East LothianCockenzie and Port SetonLocation within ScotlandShow map of ScotlandPopulation5,370 (mid-2020 est.)[1]OS grid referenceNT399755Civil parishTranentCouncil areaEast Lothian CouncilLieutenancy areaEast LothianCountryScotlandSovereign stateUnite…

Цей розділ потрібно повністю переписати відповідно до стандартів якості Вікіпедії. Ви можете допомогти, переробивши його. Можливо, сторінка обговорення містить зауваження щодо потрібних змін. (жовтень 2011) Ґрунтовий покрив Полтавської області У ґрунтовому покриві Полт…

Ward of Coventry, England Longford Road, Bedworth (looking south) Longford is a ward in the north of Coventry, West Midlands, England. The population of the Ward as taken at the 2011 census was 18,538.[1] It is covered by the Coventry North East constituency[2] and bounded by the wards of Holbrooks, Henley, Upper Stoke and Foleshill. Features The neighbourhoods covered by the ward include Longford Village, Foxford, Rowleys Green, Alderman's Green, Hawkesbury, Bell Green, Manor Ho…

Vieques Isla-municipio Vista aérea de bahía bío BanderaEscudo Otros nombres: La Isla Nena Coordenadas 18°07′31″N 65°25′56″O / 18.1252646, -65.4323049Entidad Isla-municipio • País  Estados Unidos • Estado libre asociado  Puerto RicoAlcalde Junito Corcino (PNP)Fundación 1843Superficie   • Total 348,15 km² • Tierra 135 km²Altitud   • Media 37 m s. n. m.Población (2010)   • Total 9,301 hab.…

For the first SM mall in Cagayan de Oro, see SM City CDO Uptown. Shopping mall in Misamis Oriental, PhilippinesSM CDO DowntownA view of SM CDO Downtown at night from CentrioLocationCagayan de Oro, Misamis Oriental, PhilippinesCoordinates8°29′3.78″N 124°39′15.56″E / 8.4843833°N 124.6543222°E / 8.4843833; 124.6543222AddressClaro M. Recto Avenue corner Osmeña StreetOpening dateMay 12, 2017; 6 years ago (2017-05-12)Previous namesSM CDO2 PremierS…

Kembali kehalaman sebelumnya

Lokasi Pengunjung: 34.230.77.67