De ĝia fondo, la landlimoj de Israelo kaj eĉ ĝia rajto ekzisti estis temo de disputadoj, speciale inter ĝiaj arabaj najbaroj, sed ne nur. Tamen, Israelo subskribis packontraktojn kun kaj Egiptio kaj Jordanio, kaj penadojn estas faritaj por atingi permanentan interkonsenton kun la Palestina Aŭtonomec-Aŭtoritato, dum plue okupacias ties teritorion kaj malhelpas la normalan funkciadon de la Ŝtato Palestino, ĉefe per instalado de setlejoj de judaj israelanoj en tiuj teritorioj.
En la 7-a jarcento, la tuta Levantenio de la Bizanca Imperio (posteulo de la Romia Imperio) estis konkerita fare de la araba ekspansio kaj restis en islamana kontrolo ĝis la Unua Krucmilito nome en 1099, sekvita de konkero fare de arabaj Ajubidoj en 1187. La MamlukaSultanlando de Egiptio etendis sian kontrolon super Levantenio en la 13-a jarcento ĝis sia malvenko fare de la Otomana Imperio en 1517. La situacio apenaŭ ŝanĝiĝis dum kelkaj jarcentoj kaj la tuta Levantenio restis dume en kontakto kun la ceteraj arabaj kaj islamaj landoj de Orienta Mediteraneo. Dum la 19-a jarcento, en Eŭropo kaj iom en Nordameriko naskiĝis la ĝermo de nacia sento inter judoj kio kondukis al la establado de nova soci-politik-religi-kultura movado nome Cionismo kiu celis ĉefe enmigradon al Palestino por konstrui tie novan politikan enton.
Moderna epoko
En la fino de la 19-a jarcento en Ĥoveve Cion (Cionista Movado) nome la unua tia societo en Varsovio partoprenis L. L. Zamenhof. La movado fondis unuajn dekomencajn koloniojn en Palestino. En 1897 Kongreso de Cionistoj en Bazelo (Svislando) sub prezidanteco de D-ro Theodor Herzl akceptis „Bazelan Programon“ (La Cionismo celas la formadon de publike garantiita hejmo por la Juda popolo en Palestino). En 1909 tiukadre okazis la fondo de Tel-Avivo (oni povis vidi sur tiu loko ĝis tiam nenion krom sablodunoj). Post la Unua mondmilito Palestino ĉesis esti provinco de Turkio kaj venis sub la protektoraton de Britio. Fakte la 2-an de novembro1917 la Balfoura Deklaro (fakte simpla letero de eksterafera ministro Balfour al lordo Rothschild, barono Rothschild la 2-a) asertis la jenon: La registaro de Lia Reĝa Moŝto rigardas kun favoro la fondon de Nacia Hejmo por la Hebrea Popolo en Palestino, kaj faros sian eblon por faciligi la atingon de tiu ĉi celo, kun klaresprimita kompreno, ke nenio estos farata, kio povus malutili al la ekzistantaj civilaj kaj religiaj rajtoj de la ne-hebreaj komunumoj en Palestino aŭ al la rajtoj kaj politika leĝostato, kiujn la Hebreoj ĝuas en iu alia lando. Tio unuaflanke estis komprenita kiel promeso de kreado de aparta juda ŝtato, dum aliflanke oni komprenis nur la promeson faciligi la setladon de judoj en la teritorio.
En aprilo1921 „Keren Hajesod“ (Fundamenta Kaso de Palestino) organizaĵo de hebreoj en la tuta mondo kolektis 2 milionojn da pundoj. Samtempe ekzistis alia financa organizo, Hebrea Nacia Kaso, kies tasko estis aĉeti bienojn, sur kiuj la kolonioj (moŝavao) formiĝu. Per la helpo de tiuj ĉi du kasoj dum du jaroj 18 kolonioj estis formitaj. La Valo de Jesreel, bone konata en la Biblia historio, estis tiutempe dense loĝata de pli ol 80 judaj kolonioj (kune kun la antaŭmilitaj, malnova Jiŝuv en la kvar sanktaj urboj), kvankam antaŭ kelkaj jaroj tiu ĉi valo estis tute malplena kaj neprilaborata. La 30-an de junio1922 la Kongreso de Usono unuvoĉe akceptis la Lodge–Fish rezolucion konforman al la judfavora kompreno de la Balfoura Deklaro. La 24-an de julio1922 la Ligo de Nacioj konfirmis la aserton de la Balfoura Deklaro cedante mandaton por Palestino al Granda Britujo.
Organizaĵo Ĥalucim de junularaj pioniroj komencis entrepreni iniciatojn por konstrui la landon. Preskaŭ ĉie, kie la Pioniroj komencis laboron, ili trovis marĉojn kaj rokarojn, kiuj estis konsiderataj ne kultureblaj de multaj antaŭmilitaj esplorantoj. En 1925 en Palestino vivis 600 mil homoj, el ili 150 mil judoj. Tel Aviv havis 30 mil loĝantojn, pli ol mil domojn, plurajn fabrikojn, elektran lumon. Laborista Banko posedis kapitalon de 60 mil pundoj. Rutenberg Elektriga Kompanio provizis Tel-Avivon kaj Ĥajfon per elektro kaj planis elektrizi la tutan landon utiligante akvenergion de rivero Jordano. Cionisma Medicina Organizaĵo „Hadassa“ sukcese batalis kontraŭ malario kaj trakomo de okuloj. En aprilo de 1925 en Jerusalemo malfermiĝis la Hebrea Universitato je ĉeesto de pli ol 10 mil judoj de ĉiuj landoj. Dum la Dua Mondmilito la tuta areo kiel kontrolita de Unuiĝinta Reĝlando estis zono de batalkampo.
En novembro 1947Unuiĝintaj Nacioj decidis dividi la ĝistiaman teritorion de Palestino en du duonojn: nome la araba ŝtato ĉe la rivero Jordano kaj la juda ŝtato kun 56 % de la teritorio. La judaj gvidantoj akceptis la decidon. La gvidantoj de la lokaj araboj rifuzis akcepti ĝin kaj la saman tagon komencis ataki la judan loĝantaron. Komenciĝis milito inter la lokaj judoj kaj la lokaj araboj. En majo 1948 oni proklamis en Tel-Avivo la fondon de la juda ŝtato Israelo. La saman tagon kelkaj arabaj najbaraj ŝtatoj (Egiptio, Jordanio, Sirio ktp) ekatakis Israelon kaj tiam plilarĝiĝis la konflikto al la araba-israela milito, la unua milito en serio de militoj inter Israelo kaj ĝia najbaraj arabaj landoj. En marto 1949 finiĝis la milito per venko de la israela armeo. Unu el ĝiaj ĉefaj rezultoj estis, ke centmiloj da lokaj araboj („Palestinanoj“) forlasis siajn hejmojn kaj ekloĝis en aliaj partoj de Palestino aŭ en la najbaraj arabaj landoj („Palestinaj rifuĝintoj“). Parto de ili mem forlasis/forfuĝis dum la milito, dum alia parto estis forpelita de la israelaj soldatoj dum la bataloj.
Alia grava rezulto: ne fondiĝis la araba ŝtato de la lokaj palestinanoj. Ĝiaj planitaj teritorioj estis regataj de tiam parte fare de Israelo kaj parte fare de Jordanio (Cisjordanio), inklude la disdividon de Jerusalemo inter Israelo, ĉe la okcidento, kaj Jordanio, ĉe la oriento, inkluzive de la malnova urbo. El 1948 ĝis 1952 estis Ĥajim Vajzman la unua israela prezidento. El 1949 ĝis 1953 estis David Ben-Gurion la unua israela ĉefministro (vidu artikolon Ĉefministroj de Israelo). En 1949 okazis la akcepto de Israelo kiel membro de Unuiĝintaj Nacioj.
En 1982 okazis militoperaco nomita de Israelo Paco al Galileo, kio rezultis en la Libana milito de 1982, nome invado fare de Israelo en Libanon, detruo de palestinanaj militbazoj en suda Libano kaj komenco de Israela okupacio de suda Libano ĝis la retiriĝo en 2000. Israelo plutenis la disputitajn teritoriojn, kaj kvankam en 1994 oni kreis ĝermon de araba regiono, nome Palestina Aŭtonomio en Gazaa Sektoro kaj Cisjordanio, pluis la konfliktoj inter la ŝtato Israelo kaj la palestinaj loĝantoj kontraŭisraelaj, dum Israelo konstruis apartisman muregon ene de Cisjordanio kaj plimultigis israelajn setlejojn en tiu teritorio.
Al ĉi tiuj tri regionoj, oni devas aldoni tiun de la dezerto Negevo, lokita sude de Israelo. La aridaj regionoj okupas pli ol duonon de la teritorio de Israelo. Kvankam granda parto de tiu teritorio estas senhoma, en la valoj abundas la iridojn, kaj ankaŭ la arboj kiel pinoj, eŭkaliptoj, olivujoj kaj akacioj.
La suverena teritorio de Israelo (laŭ la limigaj linioj de la rodosaj Interkonsentoj por Batalhalto de 1949 kaj ekskludante ĉiujn teritoriojn konkeritajn de Israelo dum la Sestaga Milito de 1967) estas proksimume 20 770 km² de surfaco, el kio du procento estas akvo.[16] Tamen Israelo estas tiom mallarĝa (100 km je la plej larĝa punkto, kompare kun 500 km el nordo al sudo) ke la ekonomia ekskluda zono en la Mediteraneo estas duoble pli granda ol la terareo de la lando.[17] La totala areo sub la "de facto" juro de Israelo, inkludante la zonon de Orienta Jerusalemo kaj la areon de la Golanaj Altaĵoj, estas 22 072 km² ampleksa,[18] kaj la totala areo sub "de facto" kontrolo de Israelo, inklude la milit-kontrolita kaj nur parte Palestin-regata teritorio de la Okcidenta Riverbordo, estas 27 799 km² ampleksa.[19]
Spite sian malgrandan grandon, Israelo estas hejmo de vario de geografiaj trajtoj, el la Dezerto Negevo en la sudo al la interna fekunda Valo de Jizre'el, la montaroj de Galileo, Karmelo kaj al la Golano en la nordo. La Israela Marborda Ebenaĵo laŭ la bordoj de la Mediteranea Maro estas hejmo de plej el la landa loĝantaro.[20] Oriente de la centraj altaj teroj estas la Jordana Valo, kiu formas malgrandan apartan parton de la 6 500 km longa Grand-Rifta Valo. La Jordana rivero fluas laŭlonge de la Jordana Valo, el la Monto Hermon tra la Hulaha Valo kaj la Maro de Galileo ĝis la Morta Maro, nome la plej malalta punkto de la surfaco de la Tero.[21] Pli sude estas la Arabaha Valo, kiu finas en la Akaba Golfo, kiu estas parto de la Ruĝa Maro. Unika de Israelo kaj de la Sinaja Duoninsulo estas la "maĥteŝ", aŭ tipaj eroziejoj.[22] La plej granda "maĥteŝ" en la mondo estas la Maĥteŝ Ramon en Negevo,[23] kiu estas 40 por 8 km ampleksa.[24] Israela informo pri la media statuso de la Mediteranea Baseno asertas, ke Israelo havas la plej grandan nombron de plantospecioj por kvadrata metro el ĉiuj landoj de la baseno.[25]
Klimato
Lokita inter la dezertoj de Afriko kaj Azio de unu parto, kaj de la Mediteranea, varma kaj humida maro de la alia, Israelo troviĝas en vojkruciĝo de klimataj influoj, kiuj permesas distingi ĝis kvardek malsamajn tipojn de klimato en tiel reduktita surfaco.
La temperatura reĝimo varias notinde depende de la alteco, speciale en vintro: de la okcidento al la oriento la klimato transiĝas de tipe mediteranea al kontinenta. La montaj regionoj kutimas esti ventosuferaj kaj tre malvarmaj, kelkfoje kun neĝofaloj. La pinto de la monto Hermono estas kovrita de neĝo dum la plej granda parto de la jaro, kaj Jerusalemo ĝenerale ricevas almenaŭ unu neĝofalon ĉiujare.
La klimato de Israelo estas karakterizita de varmaj someroj kaj mildaj vintroj. Pluvokvanto varias signife trans la lando kaj de jaro al jaro.
Naturo
La faŭno kaj flaŭro de Israelo enhavas tre varian aron de plantoj kaj animaloj pro la loko de la lando inter tropikaj kaj moderklimataj zonoj, borde kun Mediteraneo okcidente kaj kun dezertaj zonoj oriente kaj sude.[27] Unu de la trajtoj de la regiono kiu plej multe helpas la diversecon de birdospecioj estas ties funkciado kiel ripozejo de la migrobirdoj en ilia migrado inter la nordo de Eŭrazio kaj Orienta Afriko kaj la Nordo kaj Centra Azio, kaj revene, en la nura migrovojo de Mediteraneo kiu ne postulas flugadon super maro. Multaj birdospecioj nestumas en zonoj kiel ĉe la marĉaj areoj de la Hula Valo. Sed aliflanke, multaj aliaj historiaj specioj de la regiono, kiel la siria bruna urso kaj la siria struto, jam estas formortintaj en Israelo pro la habitatodetruo[28] kaj la ĉasado.[29]
Spite la relativan malgrandon de la lando, Israelo enhavas grandan varion de cento da mamuloj.[30] Tiu diverseco rilatas ĉefe al ties aparta loko inter diversaj klimataj kaj biogeografiaj zonoj. Por multaj specioj tiu lando estas zono lima de habitato: la teritorioj de palearktaj specioj finiĝas en la dezertaj zonoj de la lando, dum la teritorioj de specioj indiĝenaj de la dezertoj de Afriko finiĝas en la mediteraneaj marbordoj. La plimulto de mamuloj de Israelo estas palearktaj, el kiuj deckono estas endemioj de la mondoregiono.
Eble la plej abunda speciaro de mamuloj en Israelo estas la vespertoj, kiuj, havante 33 speciojn, el kiuj la plejmulto estas insektomanĝantoj, estas troveblaj en diferencaj habitatoj tra la tuta lando. Tiu abundo kondukis al multaj lokaj esploroj pri tiuj animaloj kaj specife pri ties komunikado kaj flugado.[31]
Ĉiuokaze eble la gazelo estas tamen la plej simbola mamulo de la lando, kun populacioj el la Golanaj Altaĵoj norde ĝis la dezerto Negev sude, kaj la Morta Maro oriente. Totale temas pri tri specioj de gazelo kaj kelkaj subespecioj, el kiuj kelkaj estas kunhavataj kun Palestino kaj Jordanio, kaj ankaŭ kelkaj estas minacataj pro loka formorto en naturo.
La politikan sistemon de Israelo estas formita el la leĝfara povo, la plenuma povo kaj la justica povo. Ĝiaj plej gravaj institucioj estas la prezidanto, kiu estas la estro de la ŝtato, la Kneset, kiu estas la parlamento de la lando kun 120 membroj, la ĉefministro kaj lia/ŝia kabineto, kiu formas la registaron, kaj la justica sistemo, kies plej alta tribunalo estas la Supera Kortumo de Israelo, laŭleĝe sendependa de la registaro.
En lando kun tiom komplika situacio en la internacia konsidero kaj speciale kun proksimaj landoj kaj aliaj potencoj, ludas gravan rolon la Ministerio de Eksteraj Aferoj.
Israelo estas malgranda lando je la orienta bordo de la Mediteraneo. La moderna lando formiĝis je la 14-a de majo, 1948, kiel patrujo por la judoj el la tuta mondo. Je 1947UNO voĉdonis fini la britian regadon de Palestino, kaj decidis dividi la regionon en du partojn, Israelo unuflanke kaj ŝtato araba aliflanke. Alvenis multaj da enmigrintoj de Eŭropo, Azio, Afriko kaj Ameriko al Israelo. Dum la Sestaga milito de junio de 1967, la israelanoj pliigis multe la amplekson de sia teritorio, kaj ekregis sur orienta Jerusalemo, kiu poste estis aneksita kaj deklarita kiel parto de la unuigita ĉefurbo.
Estis kaj estas multaj konfliktoj inter la palestinanoj kaj la judoj pri la regado kaj admnistracio de la Gazaa sektoro, la Okcidenta Bordo (Cisjordanio) kaj precipe pri la plurkultura urbo Jerusalemo, kaj pri la kreo de la ŝtato de Israelo mem. Ankaŭ la Golana Montaro, kiu apartenis al Sirio, estis post milito okupaciita de Israelo. Dum jardekoj Unuiĝintaj Nacioj kontraŭis la agadon de la israela ŝtato, kiu neniam akceptis ties rezoluciojn.
La plej danĝera sia kontraŭulo en la regiono Israelo konsideras Iranon (nek araba nek najbara), kiun ĝi ofte akuzas pri subtenado de kontraŭisraela terorismo kaj strebo krei nuklean armilon, dum Israelo delonge havas tion. Pro tiuj klopodoj estis starigitaj internaciaj sankcioj kontraŭ Irano, kiuj funkcias dum jardekoj. En januaro 2020 Israelo asertis, ke fine de 2020 Irano havos pliriĉigitan uranion en kvanto sufiĉa por konstrui atombombon. La israela ĉefministro Benjamin Netanjahu ofte diris, ke Israelo ne permesos al Irano fariĝi nuklea potenco.
Ekde la fino de 2023 la plej grava konflikto rilatas al la Gazaa sektoro, de kie eliris atako fare de Hamas kontraŭ israela teritorio, kiu rezultis en centoj da mortintoj kaj pli ol cent kaptitoj, kiuj estis metitaj ostaĝe en kaŝejoj de la sektoro. Kiel reprezalio kaj serĉe de la ostaĝoj, la israela armeo entreprenis atakon kontraŭ la sektoro, bombardadis, invadis, detruegis la urbojn, loĝejojn kaj instalaĵojn, inter kiuj lernejoj, hospitaloj, bazaroj ktp. Je la 29a de Junio 2024, mortintaj palestinanoj estis 37 834.[32]
Ekspansiismo
Sestaga milito
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Sestaga milito.
Dum la Sestaga milito de 1967, Israelo konkeris Cisjordanion el Jordanio, konkeris la sektoron de Gazao kaj la duoninsulon Sinajan el Egiptio, kaj la Golanajn Altaĵojn el Sirio, kaj metis tiujn teritoriojn sub milita okupacio. Israelo kaj la palestinaj teritorioj reokupis tiam la areon limigitan per la landlimoj de la iama Palestino sub brita mandato. Egiptio rezignis pri eblaj reklamoj pri la Sektoro de Gazao pere de la pac-traktato egipt-israela de 1979. En 1988, ankaŭ Jordanio rezignis pri eblaj reklamoj por Cisjordanio,[33] interkonsento kiu formaliĝis en la pactraktato israel-jordana de 1994.
La nomita Verda Linio konstituas la landlimon disputatan de Israelo kontraŭ la teritorioj de Palestino. Tuj post la Sestaga milito de 1967, Israelo etendis la limojn de la municipo Jerusalemo kaj ekaplikis siajn leĝojn, sian jurisdikcion kaj sian administracion al Orienta Jerusalemo kaj eĉ al la apudaj zonoj. En 1980, la parlamenta Knesset aprobis la Jerusaleman Leĝon kaj deklaris, ke Jerusalemo estas la ĉefurbo «kompleta kaj unuigita» de Israelo. La israela registaro proponis la israelan ŝtatanecon al la palestinaj loĝantoj. Tiu plimulte malakceptis tion kaj estas konsiderataj kiel permanentaj loĝantoj kongrue kun la israela juro. Laŭ la israela organizaĵo por la homaj rajtoj Hamoked kiu aliris al dokumentoj de la israela ministerio pri internaj aferoj pere de la Freedom of Information Act (Leĝo por la Informlibereco), se tiuj palestinoj loĝas eksterlande sep jarojn, aŭ ricevas ŝtatanecon aŭ lograjton en alia lando, perdas sian israelan lograjton.[34][35]
La planitan aneksadon de Orienta Jerusalemo kondamnis la Konsilio pri Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj kiel «rompo de la internacia juro» kaj oni deklaris ĝin «sen leĝa efiko» (null and void) pere de la Rezolucio 478a de la Konsilio pri Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj. Ĝin ne agnoskas la internacia komunumo pro kio dukomence neniu ŝtato havis ambasadon en Jerusalemo, sed en Telavivo. Ĉiuokaze instaliĝis multaj konsulejoj en Jerusalemo, el kiuj iom post iom kelkaj iĝis ambasadejoj, kiel apogo al aŭ akcepto de la israela politiko.[36][37]
Okupacioj kaj negocadoj en la 21-a jarcento
La landlimoj de la Ŝtato Palestino kun Israelo dependas de la negocado kadre de la pacprocezo israel-palestina. En 2006 la tiam ĉefministro Ehud Olmert deklaris, ke la israela bariero de Cisjordanio – kiu ĉirkaŭas preskaŭ ĉiuj judajn setlejojn, tri gravajn urbojn, same kiel kelkajn malgrandajn palestinajn setlejojn por inkludi ilin en israela teritorio — povus esti la bazo de estonta israela kandlimo.[38] En 2014, la israela ministro pri eksteraj aferoj nome Avigdor Lieberman ripetis sian planon de 2004 kiu proponis translokigi la landliman regionon konata kiel Triangulo (ĉe nordokcidenta Cisjordanio kun araba loĝantaro) al Palestino, interŝanĝe por la blokoj de judaj setlejoj truditaj trans la limo kun Cisjordanio. La proponon malakceptis kaj la israela ĉefministro Benjamin Netanyahu kaj la palestina prezidanto Maĥmud Abbas.[39]
Israela projekto aneksadi parton de Cisjordanio
La sinteno de la Ŝtato Palestino pri siaj landlimoj estas apogita de la Araba Paciniciato (Arab Peace Initiative) de 2002 kiu proponas, ke Israel revenu al la «limoj de 1967». Dume, Israelo deziras aneksadi la judajn setlejojn de Cisjordanio kaj konservi Orientan Jerusalemon, dum iliaj limoj Gaza-Israelo plifiksigis ekde la Pacfara Pintokunveno de Camp David (2000), kaj aparte post la Retiro de Israelo el Gazao (2005). Post la israela ĝenerala balotado de 2019 kaj la formado de nova registaro de Benjamin Netanyahu post interkonsento kun Benny Gantz, ambaŭ reasertis sian intencon etendi la israelan suveranecon ne nur ĉe la judaj setlejoj de Cisjordanio (kolektive alinomitaj fare de Israelo kiel Judeo kaj Samario) sed ankaŭ ĉe la valo de la rivero Jordano, kio gravas por la kontrolo de la irigacio, kaj kio estus la aneksado al Israelo de 30% de la palestina teritorio de Cisjordaniao.[40]
Gaza-sektoro kaj milito de 2023-2024
Dum 2008 kaj komenco de 2009 okazis konstantaj atakoj kaj bombardadoj inter Israelo kaj la hegemonia organizaĵo Hamaso el la Gaza-sektoro, kio rezultis en 14 mortoj el kiuj 11 militistoj en Israelo kaj mortoj de pli ol 1 300 palestinanoj, el kiuj la plimulto estis civiluloj, krom la detruo de nombraj konstruaĵoj kaj infrastrukturoj.[41][42][43]
Krom aliaj konfliktoj kaj bataletoj, denove en 2014, okazis plua interpafado inter Hamaso kaj israela armeo, kio rezultis en la morto de pli ol 70 israelanoj (el kiuj la plejmulto soldatoj), kaj de pli ol 2 300 palestinanoj (el kiuj la plejmulto civiluloj), krom la detruo de miloj da loĝejoj kaj de nombraj infrastrukturoj.[44][45]
La 7an de oktobro 2023, diversaj paramilitaj palestinaj grupoj estritaj de Hamaso lanĉis grandskalan atakon kontraŭ ĉelimaj komunumoj de Israelo, kun rezulto de la morto de ĉirkaŭ 1 200 personoj, el kiuj unu triono estis militistoj, kaj la kidnapo de ĉirkaŭ 240 personoj, kaj militistoj kaj civiluloj, kiuj estis portitaj al la interno de la Gaza-sektoro. Israelo deklaris la militan staton, ekbombardadis la Gazaan sektoron, kaj finfine startigis invadon de tiu regiono de Palestino la 27an de oktobro 2023, kio estis la komenco de la Israel-hamasa milito de 2023.[46] La invado rezultis en masakro en la Gaza-sektoro, ĉar ĝis julio 2024 estis mortigita pli ol 37 372 personoj, la granda plimulto civiluloj, inter kiuj 15 000 infanoj kaj pli ol 10 000 virinoj, dum pliaj 10 000 personoj estas malaperintaj kaj eble mortintaj sub la ruinoj de la detruitaj konstruaĵoj. Meze de decembro 2023, Israelo estis lanĉinta 29 000 tunojn da bomboj sur Gazaa sektoro, detruante aŭ damaĝante 70 % de la loĝejoj. Fakuloj asertas, ke la skalo kaj ritmo de la detruado en Gazaa estas inter la plej gravaj de la ĵusa tutmonda historio.[47][48] Dum la invado, Israelo detruis almenaŭ unu trionon de la loĝejoj de la regiono kaj centojn da kulturaj monumentoj kaj profanis dekojn da tombejoj.[49][50][51] Siaflanke en Israelo okazis dum tiu duonjaro nombraj protestoj kaj manifestacioj cele al instigo, ke la israela registaro haltigu la militon por rekuperi la kaptitajn israelajn ostaĝojn.
Dum Israelo pluis la militagadon kaj en Gazaa sektoro (ĉefe bombardado) kaj en Cisjordanio (invadoj, atakoj, arestoj, kaj murdoj) nova areo de konflikto disvolviĝis inter norda Israelo kaj suda Libano. Tie interpafado fare de Hizbulaho unuflanke kaj la israela armeo aliflanke rezultis en fortega reago israela. Inter la 17-a kaj 18-a de septembro 2024 almenaŭ 37 personoj estis mortigitaj kaj pli ol 3 400 estis vunditaj post miloj da televokiloj, uzitaj de membroj de Hizbulaho eksplodis en Libano kaj Sirio. La 24-an de septembro 2024 okazis atakondo de Israelo kontraŭ sudo kaj oriento da Libano kio okazigis pli ol milon da mortoj, milojn da vunditoj kaj ĉirkaŭ milionon da fuĝintoj ĉefe al Bejruto. La 27-an de septembro 2024 nova atako de Israelo en Bejruto mortigis Hassan Nasrallah, la estro de Hizbulaho. Per tia militagado Israelo klopodas apartigi la libanan loĝantaron disde la ŝijaisma organizo, masakri ĉefe ties estrojn kaj provoki reagon de Irano, ĉefa apoginto de Hizbulaho. Tio sumiĝis al la pli ol 41 500 palestinoj mortintaj en unu militjaro en Gazao.[52]
Internaciaj konsideroj
La Internacia Kortumo diris en deklaro de 2004 pri la laŭleĝeco de la konstruado de la Cisjordania Murego, ke la teroj kaptitaj de Israelo en la Sestaga Milito, inklude Orientan Jerusalemon, estas okupaciitaj teritorioj, kaj ke la konstruado de la murego ene de okupaciitaj palestinaj teritorioj perfortas la internacian juron.[53] Plimulto de negocado rilate al la teritorioj okazis sur la bazo de la Rezolucio 242a de la Konsilio pri Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj, kiu emfazas "la neakcepteblecon de la akiro de teritorio pere de milito", kaj alvokas Israelon retiriĝi el okupaciitaj teritorioj por reveni al normaligo de rilatoj kun arabaj ŝtatoj ("Teron kontraŭ paco").[54][55][56] Israelo ricevis kritikojn, ke ĝi engaĝiĝis en sistemaj kaj disvastigitaj malrespektoj kontraŭ la homaj rajtoj en la Palestiniaj teritorioj okupaciitaj de Israelo, inkludante la okupacion mem,[57] kaj militkrimojn kontraŭ civiluloj.[58][59][60][61] Tiuj akuzoj inkludas malobeojn al la internacia humanitara juro[62] fare de la Konsilio pri Homaj Rajtoj de la Unuiĝintaj Nacioj,[63] La Usona Departemento de Ŝtato konsideris la informojn pri la gravaj perfortoj kontraŭ la homaj rajtoj de Palestinanoj "kredindaj" kaj ene de Israelo[64] kaj en la okupaciitaj teritorioj.[65]Amnesty International kaj aliaj NRO-oj dokumentis arbitrajn amasarestojn, torturon, eksterleĝajn mortigojn, sistemajn misuzojn kaj senpunecon[66][67][68][69] kune kun la delonga malakcepto de la rajto de Palestinanoj al memdeterminado.[70][71][72][73][74] Ĉefministro Netanjahu defendis la sekurecfortojn de Israelo kiu protektas senkulpulojn el teroristoj[75] kaj montris malaprezon por tio kion li priskribas kiel manko de zorgo pri la perforto de la homaj rajtoj farer de "kriminalaj murdistoj".[76]
La traktado al Palestinanoj fare de Israelo ene de la okupaciitaj teritorioj kondukis al ampleksaj akuzoj, ke Israelo estas kulpa pri la krimo apartismo, kaj pri krimoj kontraŭ la homeco laŭ la Roma Statuto kaj la Internacia Konvencio por Elimino kaj Puno de la Krimo Apartismo, aprobita de la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj (1973-1976).[81][82] Studo de fakuloj kaj akademiaj specialistoj pri Mezoriento fare de The Washington Post en 2021 trovis pliigon el 59% ĝis 65% de tiuj fakuloj kiuj priskribis Israelon kiel "unu-ŝtata realaĵo klina al apartismo".[83][84] La plendo ke la politiko de Israelo rilata al la Palestinanoj en Israelo egalas al apartismo estis asertita de israela organizaĵo por homaj rajtoj nome B'Tselem kaj de internaciaj organizaĵoj por homaj rajtoj kiel Amnesty International kaj Human Rights Watch.[82][85] Ankaŭ la israela organizaĵo por homaj rajtoj nome Jeŝ Din akuzis Israelon je apartismo.[85] La postulo de Amnesty estis kritikita aŭ nuancigita de politikistoj kaj reprezentantoj el Israelo kaj ĝiaj aliancanoj kiel Usono,[86] Unuiĝinta Reĝlando,[87] la Eŭropa Komisiono,[88] Aŭstralio,[89] Nederlando[90] kaj Germanio,[91] dum tiaj akuzoj estis bone ricevitaj de Palestinanoj,[92] reprezentantoj de aliaj ŝtatoj, kaj organizaĵoj kiuj defendas aŭ apogas ilin, kiel la Araba Ligo.[93] En 2022, Michael Lynk, kanada profesoro pri juro, nomumita raportisto pri palestinanoj kaj Israelo fare de la Konsilio pri Homaj Rajtoj ĉe Unuiĝintaj Nacioj diris, ke la situacio kongruas kun la jura difino de apartismo, kaj konkludis: "Israelo trudis al Palestino apartisman realon en post-apartisma mondo".[94][95] Postaj reportoj el lia sukcedanto, nome itala Francesca Albanese kaj el la proparolanto de la Permanenta Misio de Unuiĝintaj Nacioj por Faktoj en la Israel-Palestina konflikto nome Navi Pillay ripetis tiujn asertojn.[96][97]
En Februaro 2024, la Internacia Kortumo okazigis publikajn akuzojn pri la juraj konsekvencoj pro la politikoj kaj praktikoj de Israelo en la okupaciitaj Palestinaj teritorio inklude Orientan Jerusalemon. Dum la akuzoj, 24 ŝtatoj kaj tri internaciaj organizaĵoj diris, ke Israelaj praktikoj egalas al rompo de la malpermeso de apartismo kaj/aŭ egalas al malpermesitaj agoj de rasa diskriminacio.[98]
Demografio
La historio de Israelo dum la 20-a jarcento suferis multajn gravajn kaj ne ĉiam pacajn ŝanĝojn en la demografio. Dekomence loĝata ĉefe de araboj, duarange de judoj, sed ankaŭ de aliaj popoloj, nome okcidenteŭropanoj, grekoj, turkoj, armenoj (Vidu artikolon Armenoj en Israelo) ktp., la posta elmigrado de judoj kaj kreado de la ŝtato Israelo ŝanĝis la situacion, malprofite al araboj kun postaj envenoj de judaj enmigrantoj de tre diversaj devenoj: centreŭropanoj, rusoj, el arabaj landoj, partikulare el Jemeno, el Etiopio, el Argentino, el Usono ktp.
En 2020, la loĝantaro de Israelo estis ĉirkaŭkalkulita je 9,277,200, el kiuj 74.2% estis registritaj de la civila registaro kiel judoj.[99]Araboj estas 20.9% de la loĝantaro, dum ne-arabaj kristanoj kaj personoj kiuj ne havas religion listita en la civila registrejo formas ĝis 4.8%.[99] Komence de la 21-a jarcento grandaj nombroj de migrantaj laboristoj el Rumanio, Tajlando, Ĉinio, Afriko kaj Sudameriko setliĝis en Israelo. La preciza nombro estas nekonata, ĉar multaj el ili estas loĝantaj en la lando eksterleĝe,[100] sed la ĉirkaŭkalkuloj iras el 166 000[99] ĝis 203,000.[101] Ĉirkaŭ Junio 2012, proksimume 60 000 afrikaj migrantoj estis enirantaj en Israelon.[102] Ĉirkaŭ 92% de israelanoj loĝas en urbaj areoj.[103] Informoj publikigitaj de la OEKE en 2016 ĉirkaŭkalkulis la averaĝan vivodaŭron de israelanoj je 82.5 jaroj, kio faras ĝin la 6-a plej alta lando en la mondo pri vivodaŭro.[13]
La ŝtato Israelo estis planita kaj kreita kiel hejmlando por judoj kaj tial ĝi estas ofte referencata kiel "juda ŝtato". La israela Leĝo de Reveno garantis al ĉiuj judoj kaj al tiuj de juda praularo la rajton al la israela ŝtataneco.[104] Pligrandigo de la juda israela loĝantaro ekde 1948 estas multe pli granda, se komparita kun aliaj landoj kiuj same ricevis amasan enmigradon.[105] Juda elmigrado el Israelo (nomita ĝerida en hebrea), ĉefe al Usono kaj Kanado, estas priskribita de demografoj kiel malgranda,[106] sed estas ofte citita de la israelaj registaraj ministerioj kiel grava minaco por la estonteco de Israelo.[107][108]
Tri kvaronoj de la loĝantaro de Israelo estas de judoj de diversaj judaj devenoj. Proksimume 75% de la israelaj judoj estas naskiĝintaj en Israelo,[99] 16% estas enmigrantoj el Eŭropo kaj Ameriko, kaj nur 7% estas enmigrantoj el Azio kaj Afriko (inklude el la Araba mondo).[109] Judoj el Eŭropo kaj el la iama Sovetunio kaj ties posteuloj naskiĝintaj en Israelo, kiel la Aŝkenazoj, konstituas proksimume 50% de la judaj israelanoj. Judoj el arabaj kaj aliaj islamaj landoj kaj ties posteuloj, kiel Mizraĥaj kaj Sefardaj Judoj,[110] formas plej el la cetero de la juda loĝantaro.[111][112][113] Proporcio de judaj intergeedzecoj estis ĉirkaŭ 35% kaj ĵusaj studoj sugestas, ke la procento de israelanoj devenaj el kaj Sefardoj kaj Aŝkenazoj pliiĝas je ĉirkaŭ 0.5 procento ĉiujare, kaj ĉirkaŭ 25% de la lernejaj infanoj nuntempe originiĝas el ambaŭ komunumoj.[114] Ĉirkaŭ 4% el israelanoj (300 000), etne difinitaj kiel "aliaj", estas rusaj posteuloj el Sovetunio pro enmigrado de 1990-aj jaroj de juda deveno aŭ familio ne estas judoj laŭ la rabena juro, sed estas elekteblaj por israela ŝtataneco laŭ la Leĝo de Reveno.[115][116][117]
Israelaj setlejoj
La totala nombro de israelaj setlejoj trans la Verda Linio de 1949 estas ĉirkaŭ 600 000 (≈10% de la juda israela loĝantaro).[118] En 2016, ĉirkaŭ 399 300 israelanoj loĝis en setlejoj de Cisjordanio,[119] inklude tiujn de antaŭ la establado de la Ŝtato Israelo kaj kiuj estis re-establitaj post la Sestaga Milito, en urboj kiel Hebron kaj setlejoj kiel Guŝ Etzion. Aldone al la setlejoj de la Cisjordanio, estis pli ol 200 000 judoj kiuj loĝas en Orienta Jerusalemo,[120] kaj 22 000 en la Golanaj Altaĵoj.[119][121] Proksimume 7 800 israelanoj loĝis en setlejoj de la Gaza Strio, konata kiel Guŝ Katif, ĝis ili estis evakuataj de la registaro kiel parto de la israela plano de 2005 por foriro el la Gaza Strio.[122]
En la rakonto "La viro kiu ne mortis" el la rakontaro "12 موت سرير رقم" (Mortinto en lito n-ro 12) la palestina verkisto Ghassan Kanafani priskribas la okazaĵojn kiuj ebligis la kreadon de la ŝtato Israelo: la vendo de tero fare de arabaj posedantoj al judaj setlantoj. La intrigo de la verko klare pruvas, ke la formado de Israelo estis rekta sekvo de la nekunordigitaj agoj kaj nerespondecaj agoj de la palestinanoj mem.
Sociaj aferoj
La sociaj protestoj komencitaj dum la somero 2011 depostulante socian justecon (loĝado, monpovo…) disvolviĝis ĝis la manifestacio de la 3-a de septembro, kiu kunigis 400 000 anojn; tiuj-ĉi multnombriĝis interalie en la urbo Tel-Avivo[123]. Ĝenerale estas granda kultura kaj politika diferenco inter la plej ortodoksaj sektoroj de judoj kaj la plej toleremaj kaj eĉ laikaj aŭ preskaŭ ne religiaj; tio pli kaj pli koincidas kun la diferencoj kiuj estas en aliaj landoj inter dekstro kaj maldekstro.
Ekonomio
Israelo estas konsiderita kiel la plej progresinta lando en Sudokcidenta Azio en ekonomia kaj industria evoluo. La lando estis plej alte en la regiono en la Indekso de Facileco de Komerco de la Monda Banko, kiel en la Indekso de tutmonda konkurencivo de la Monda Ekonomia Forumo. Ĝi havas la duan plej grandan nombron da ekfirmaoj en la mondo (post Usono) kaj la plej grandan nombron da kompanioj listigitaj sur la borsoNASDAQ ekster Nordameriko. En 2007, Israelo vicigis 44-a plej alta en la MEP kaj la 22-a plej alta malneta enlanda produkto pokape (en aĉetpova egaleco) je 232,7 miliardoj USD kaj 33,299 USD, respektive. En 2014 ĝi jam estis la 39-a ekonomio laŭ volumo de MEP. En 2007, Israelo estis invitita aliĝi al la Organizo por Ekonomia Kunlaboro kaj Evoluo.
Malgraŭ ĝia malfacila historio, Israelo sukcesis krei stabilan kaj fortan ekonomion ene de kelkaj jardekoj, sub kondiĉoj de sekureca necerteco dum administrado de pluraj militoj kiuj postulis ĝeneralan rezervan mobilizadon, dum ĝia populacio kreskis rapide. La ekonomio de Israelo elstaras pro sia forto kompare kun siaj najbaroj: la MEP de Israelo staris je 481 miliardoj da dolaroj en 2022, 28-a loko en la mondo.[124] La MEP pokape estis 51,430 dolaroj jare (en 2021), kaj Israelo estas poziciigita 19-a en la indico de homa disvolviĝo. En 2006 Israelo estis la 15-a en la mondo en la indekso de tutmondiĝo de la usona ĵurnalo Foreign Policy.
Israelo havas malmultajn mineralojn kiuj estas grava fonto kaj bazo por israela industrio. Tamen Israelo produktas bromon, kalion, sulfuron, fosfaton kaj tergason el sia grundo, kiu estis malkovrita en grandaj kvantoj en 2009 ĉe la marbordo de Ĥajfo kaj Hadera, igante Israelon provizanto de tergaso. Tiuj mineraloj disponigas infrastrukturon por la agado de multaj fabrikoj, kiuj formas la spinon de industrio en Israelo, tamen Israelo daŭre estas tre dependa de eksterlandoj por provizi ĝin per metaloj kaj energiresursoj - kiel ekzemple petrolo kaj karbo. Pro la malmultaj mineraloj kaj ĝia malgranda areo, la ekonomio de Israelo emfazas la homan faktoron: scio-intensaj industrioj kiel ekzemple altteknologio, medicina teknologio kaj armea teknologio kiuj respondecas pri signifa parto de industriaj eksportaĵoj. Notindas ke Israelo estas la plej granda komerca centro en la mondo por poluritaj diamantoj, kaj ĉi tiu industrio respondecas pri ĉirkaŭ 28% de la totalaj israelaj eksportaĵoj. La due plej granda industrio estas la eksportado kaj produktado de kemiaĵoj kaj kemiaj produktoj, kiu inkludas naftodistilaĵojn kaj farmaciaĵojn (24% de israelaj eksportaĵoj).
Escepto de la ekonomia pejzaĝo estas la milita industrio (IAS, IAI, Rafael, Elbit Systems, ktp.), kiu prosperas malgraŭ sia dependeco de importitaj krudaĵoj. Israelo investis en ĉi tiu industrio pro siaj internaj bezonoj, kaj pro la kvalito kaj altnivela teknologio de siaj militaj produktoj, kaj sekve multaj landoj aĉetas ĝiajn produktojn de Israelo. Vendo alportas profitojn kaj fremdajn valutojn al la lando, kaj influas la daŭrigon de esploro kaj disvolviĝo. Rezulte Israelo estas unu el la plej grandaj armileksportantoj en la mondo kaj estas en oka loko kun 3% de la monda armila merkato (2019).
Krome, la ekonomio de Israelo povis kreski danke al financaj fontoj, kiuj venis de ekstere. La tuta usona helpo ekde la fondiĝo de la lando jam sumiĝas al pli ol cent miliardoj da dolaroj. Diasporaj judoj ankaŭ kontribuis enormajn sumojn al la ŝtato kaj ĝiaj institucioj, dank'al kiuj lernejoj, organizoj kaj institucioj estis establitaj kiuj kontribuis al la akcelita ekonomia evoluo de la ŝtato. Aldone al tio, Israelo vendis obligaciojn al judoj en la Diasporo tra la Bundes-organizo kaj tiel plue evoluigis sian ekonomion. Tamen, Israelo kutime elspezis pli da mono ol ĝi havis - tial ĝi pruntis grandegajn monsumojn. En la lastaj jardekoj, kiam la Ŝtato de Israelo ekonomie plifortiĝis, ĝi iom post iom repagas sian eksteran ŝuldon. Ĉirkaŭ kvinono de la ŝtata buĝeto en 2018 estas dediĉita al repago de ŝuldoj kaj interezoj.
La ekonomio de Israelo estas karakterizita per relative granda publika elspezo de proksimume 54%. Ĉi tio estas ĉefe pro la grandaj sekurecaj kaj bonfaraj buĝetoj. En la pasinteco, la lando estis pli socialisma – tio estas, la publika elspezo estis pli granda kaj la ekonomio estis pli centralizita. En la lastaj jardekoj, la israela ekonomio estis karakterizita per liberaligo, tio estas, redukto de impostoj - kaj imposto sur kompanioj kaj imposto sur individuoj, la ekonomio iĝis malpli centralizita - pli kaj pli da registaraj entreprenoj estis privatigitaj, kaj ankaŭ publikaj elspezoj estis reduktitaj, kiel sekureco kaj bonfarto.
Ekde 2007 okazis laŭpaŝa pliiĝo en loĝprezoj kaj ĝenerala prezaltiĝo en Israelo. La kresko de prezoj estis pro diversaj kialoj, inkluzive de malaltaj interezoprocentoj kaj manko de loĝejoj, ĉefe en la centro de la lando, ĉirkaŭ Tel-Avivo.
Dum 2010, malgraŭ la tutmonda ekonomia krizo, Israelo transiris de la statuso de evoluanta ekonomio al evoluinta lando. En 2011, Israelo estis akceptita kiel membro de la Organizo por Ekonomia Kunlaboro kaj Evoluo (OECD). En la jaroj 2009-2012, kelkaj signifaj naturgasrezervoj estis malkovritaj en la teritoriaj akvoj de Israelo. La gasrezervoj fortigis la geopolitikan pozicion de Israelo. La gaso estas liverita al Jordanio kaj Egiptio per jordania gasdukto.
Israelo eksportas poluritajn diamantojn (31,7 % el la enspezo), elektronikaĵojn kaj teknikaĵojn (ĉefe Softvaro), maŝinindustriajn produktaĵojn, fruktojn, legomojn, naftoproduktojn kaj kemiaĵojn. La ĉefaj importantaj landoj estas Usono (45 %), Eŭropa Unio, Honkongo, ktp. Israelo importas polurotajn diamantojn, manĝaĵojn, karburaĵojn kaj aliajn, ĉefe el Usono, Belgio kaj Germanio.
Valuto
Ekde 1985, la valuto de Israelo estas la nova siklo (שקל חדש; NIS; simbolo: ₪). Ĝia deveno datiĝas de la epoko de Mezopotamio, kie ĝi estis uzita mezurunuo, kaj nur en la 1980-aj aroj la siklo anstataŭis la pundon kiel valuto de Israelo.
Unu nova siklo dividiĝas en 100 "agorot" (en singularo "agorá"). Estas monbiletoj de 20, 50, 100 kaj 200 novaj sikloj. Ĉe moneroj, estas de 1 nova siklo, 2, 5 kaj 10 novaj sikloj, kaj de 10 kaj 50 "agorot". La Banko de Israelo estas la institucio kiu zorgas pri la eldonado de valutoj. En ĝia retejo oni povas konsulti katalogon de moneroj kaj monbiletoj el 1948 ĝis nun.[125]
Rajtas eniri en Israelon portante senliman kontantan kvanton de mono en eksterlandaj valutoj, veturĉekoj, kreditdokumentoj ktp. Kvankam plimulton de pagoj oni povas fari en eŭroj aŭ dolaroj, la ŝanĝon oni donos ĉiam en novaj sikloj. Por fari valutŝanĝojn oni devas fari tion ĉe bankoj, monŝanĝejoj, poŝtoficejoj kaj kelkaj hoteloj.
Turismo
Turismo estas fundamenta enspezofonto de Israelo. En diversaj lokoj estas eblaj aliroj por la publiko al gravaj arkeologiejoj de la civilizacioj kaj de la Romia Imperio kaj de la Bizanca Imperio.
Ĉar Israelo estas en Sankta Tero, ĝi havigas grandan varion de religiaj, historiaj kaj arkeologiaj lokoj. Krome, ĝi disponas de modernaj turismejoj en strandoj kaj aliaj regionoj por realigi ekoturismon. Menciendas la kreskiĝanta gravon de la turismo nomita "de suno kaj strando", ĉefe en la zono de la Morta maro kaj la Mediteraneo proksime al la urbo Telavivo. En tiu zono estas ankaŭ nombraj banlokoj kaj spaoj.
Ĉiujare alvenas miloj da kristanaj, judaj kaj islamaj pilgrimantoj al siaj sanktaj lokoj. El Israelo viziteblas ekzemple la Preĝejo de la Kristnasko en Bet-Leĥem (fakte en Cisjordanio), kiu estas konstruita supozeble sur la loko kie laŭ la Evangelioj naskiĝis Jesuo, kaj la Manuskriptoj de la Morta Maro en la Muzeo de la Templo de la Libro de Jerusalemo. En Nazareto viziteblas la Baziliko de la Anunciacio, konstruita sur la loko kie laŭ la religiaj skribaĵoj la Ĉefanĝelo Gabrielo aperis antaŭ la Dipatrino por anonci ŝian gravedecon kaj la alvenon de Jesuo. En Jerusalemo, la Kupolo de la Roko kaj la Moskeo Al-Aksa sur la Templa Monto, estas la tria loko plej grava por islamanoj (malantaŭ Mekko kaj Medino), sed kontrolita de Israelo, kaj okupas la lokon el kiu denove laŭ religiaj skribaĵoj oni supozas, ke Mohamedo ascendis al la ĉielo. La Baziliko de la Sankta Tombo estas sur loko, kiun plimulto de loĝantoj adoras kiel Golgoton aŭ Kalvarion, kie laŭ la Nova testamento estis krucumita Jesuo Kristo kaj de kie li ascendis al la ĉielo. La judoj venas preĝi al la Muro de lamentadoj, lasta restaĵo de la dua Templo de Jerusalemo.
Kulturo
La kulturo de Israelo estas nedisigebla de la historio de judismo kaj de la juda popolo. La kultura diverseco de Israelo derivas de la diverseco de ĝia loĝantaro: judoj de ĉie alportis siajn kulturajn kaj religiajn tradiciojn kun si, kreante fandujon de kutimoj kaj kredoj de la juda kulturo.[126] Israelo estas la sola lando de la mondo, kie la vivo ĝiras ĉirkaŭ la hebrea kalendaro. La statutaj kaj la lernejaj ferioj estas determinitaj de la judaj festoj, kaj la oficiala tago de ripozo estas la Ŝabato.[127] La grava araba minoritato de Israelo ankaŭ lasis sian stampon en la israela kulturo en sferoj kiel la arkitekturo,[128]muziko[129] kaj kuirarto.[130]
La israela kuirarto (en la hebrea המטבח הישראלי ha-mitbach-ha yisra'eli) konsistas el lokaj pladoj de la indiĝenaj homoj de Israelo kaj pladoj alportitaj al Israelo de la judoj de la diasporo. Ekde antaŭ la kreo de la ŝtato Israelo en 1948, kaj precipe ekde la fino de la 1970-aj jaroj, israela juda fuziiga kuirarto evoluis.
Literaturo
La israela literaturo estas ĉefe la poezio kaj la prozo verkita en hebrea, kiel parto de la renaskigo de la hebrea kiel lingvo ekparolata nur ekde la mezo de la 19-a jarcento, kaj disvastigita ĉefe laŭlonge de la 20-a jarcento, kvankam malgranda areo de la literaturo estas publikigita ankaŭ en aliaj lingvoj, kiel la araba kaj la angla. Laŭleĝe, oni devas deponi du ekzemplerojn de ĉiuj presaĵoj publikigitaj en Israelo kaj en la Nacia Biblioteko de Israelo kaj en la Hebrea Universitato de Jerusalemo. En 2001, la leĝo estis amendita por inklusi registraĵojn de sono kaj filmo same kiel ankaŭ el aliaj nepresitaj komunikiloj.[131] En 2006, ĉirkaŭ 85 porcento de la 8 000 libroj translokigitaj al la biblioteko estis en hebrea.[132] La Semajno de la Hebrea Libro (en hebrea: שבוע הספר) estas okazigita en junio pere de la tipaj librofoiroj, publikaj legeventoj kaj apero de israelaj verkistoj tra la tuta lando. Dum la semajno, oni atribuas la ĉefan literaturan premion de Israelo, nome Premio Sapir. En 1966 Samuel Josef Agnon kunhavis la Nobel-premion pri literaturo kun la jud-germana verkistino Nelly Sachs.[133] Verkistoj kiel Amos Oz, David Grossman, Abraham B. Jehoŝua, Aharon Appelfeld, Meir Shalev kaj la poetino Margalit Matitiahu (kiu verkas kaj en hebrea kaj en ladino), estis konsiderataj ĉefaj reprezentantoj de la nuntempa israela literaturo.[134][135]
Arto
Kvankam la partopreno de Israelo en la tutmonda arta etoso estis relative minora, Israelo havas unikajn artajn tradiciojn, kiel ekzemple la juda mistikisma arto, inspirita en la Kabalo kaj la Zohar. Alia arta movado kiu havas gravan efikon estis la Skolo de Parizo, Ĉiuokaze la israela arto estis forte influita de juddevenaj artomajstroj, kiel Sutin, Michel Kikoïne, Frenkel, Chagall kaj aliaj.[136][137]
La israela arto montris kaj ricevis enhavajn influojn el la Holokaŭsto, la militoj kaj la bibliaj historioj. Bezalel estis la unua arta altlernejo en Israelo. En la 1920-aj jaroj Isaac Frenkel estis pioniro en la enkonduko de la moderna arto, forte influita de la Skolo de Parizo. [138][139][140]
Aktuale, la israela arto estis kreskiĝinta ĝis enhavi ampleksan varion, inklude la optika arto, la cifereca arto, la arto kreita per artefarita intelekto kaj eĉ la skulptarto el salo.
Muziko kaj danco
La israela muziko enhavas grandan varion de influoj devenaj de la Diasporo, ekzemple jemena muziko, hasidiaj melodioj, araba muziko, greka muziko, ĵazo kaj Pop-rokmuziko, klezmero, kaj ĉiuj estas partoj de la muzika etoso, kaj samtempe ĉiuj aligas elementojn de la moderna kulturo.[141][142]
La naciaj popularaj kantoj konataj en hebrea kiel שירי ארץ ישראל (Ŝirei Eretz Israel aŭ "Kantoj de la Tero de Israelo"), rakontas la historiojn de la pioniroj en la konstruado de la juda patrio, nome Eretz Israel.[143]
Inter israelanoj famaj tutmonde[144] menciendas la Filarmonia Orkestro de Israelo, kiu funkcias aktive dum poli ol sep jardekoj kaj lastatempe faras pli ol ducent koncertojn ĉiujare.[145]
Israelo estis hejmo ankaŭ de multaj famaj muzikistoj, el kiuj kelkaj iĝis internaciaj steluloj. Noa, Uzi Hitman, Itzhak Perlman, Ofra Haza kaj Pinchas Zukerman estas kelkaj de la muzikistoj naskiĝintaj en Israelo laŭditaj internacie; elstaras ankaŭ la kompanio de perkutad-teatro kaj danco Mayumana kaj la kantistino Dana International.
Krome, Israelo partoprenis en la Eŭrovizia Kantokonkurso preskaŭ ĉiujare ekde 1973, kaj venkis en la konkurenco kvur fojojn (1978, 1979, 1998 kaj 2018) kaj dufoje la sidejo de la konkurenco estis Jerusalemo[146] La partopreno de Israelo en la konkurenco rezultis en kelkaj polemikaj momentoj kaj en la pasinteco kaj lastatempe. La unua apero de la lando okazis en 1973, malpli ol unu jaron post la Masakro de Munkena Olimpiko, rezulte en pliiĝintaj sekurecfortoj en la evento en Luksemburgo.[147][148][149] La unua venko de Israelo en 1978 montriĝis polemika por la arabaj ŝtatoj kiuj elsendis la konkurencon kaj tranĉis ĝin al reklamado kiam Israelo ludis pro manko de agnosko de Israelo fare de multaj landoj, kaj kiam evidentiĝis, ke Israelo povis venki, multaj el tiuj elsendantaj landoj tranĉis la elsendadon antaŭ la fino de la voĉdonado.[150][151][152]
Arabaj ŝtatoj, kiuj estis elekteblaj por konkurenci, malakceptis partopreni pro la ĉeesto de Israelo, kaj Maroko estis la nura araba ŝtato kiu eniris en Eŭrovidon nur unufoje en 1980, fakte kiam Israelo forestis.[153][154] La partoprenon de Israelo kritikis kiuj opoziciis la registarajn politikojn, kio rezultis en alvokoj fare de politikaj grupoj por bojkoto al la evento de 2019 en Telavivo, kiel protestoj pro la politikoj kontraŭ Palestinanoj en Cisjordanio kaj Gazao kaj kontraŭ la GLAT-komunumo.[155][156] Aliaj kampanjis kontraŭ bojkoto, asertante, ke ajna kultura boikoto malhelpis pacon en la regionon.[157][158]
La partopreno de Israelo en la konkurenco estis denove polemika post la eksplodo de la Israel–Hamasa milito en Oktobro 2023, kiam okazis novaj alvokoj por la forigo de Israelo por la konkurenco de 2024; la kanto de Israelo nome "Hurricane" de Eden Golan estis akceptita de EBU,[159][160][161] nur kiam oni postulis revortumadon por eviti politikajn aludojn, kiuj estis referencoj al la Atako de Hamaso kontraŭ Israelo de la 7a de Oktobro fare de Hamas-kondukitaj palestinaj aktivuloj.[162][163][164]
Teatro kaj kino
En Israelo ekzistas aparta nacia teatro, nome Habima, en Telavivo kie oni ludas teatraĵojn de juda temaro. Tie oni ludas ankaŭ klasikaĵojn en hebrea lingvo, ĉu dramoj, komedioj aŭ muzikaloj. Krome estas la Teatro Kameri nome kvarsalona komplekso, kreita en 1970. En Hajfo estas municipa teatro, en kiu oni ludas teatraĵojn kaj israelajn kaj eksterlandajn ĉu klasikajn ĉu modernajn.[165] Sekvante la tradicion de la teatro en jida en Orienta Eŭropo, Israelo bontenas viglan teatran etoson. Fondita en 1918, la Teatro Habima de Telavivo estas la plej antikva kompanio de klasika teatro same kiel de nacia teatro.[166] Aliaj teatroj estas Ohel kaj Geŝer.[167][168]
Pro la enmigrado de judaj arkitektoj, arkitekturo en Israelo montris eĉ dekomence diferencajn stilojn. Jam komence de la 20-a jarcento judaj arkitektoj klopodis por kombini okcidentan kaj orientan arkitekturojn produktante konstruaĵojn kiuj montris multajn fuziitajn stilojn.[169] La eklektika stilo lasis vojon al la modernisma stilo Bauhaus pro la influo de germanjudaj arkitektoj (inter kiuj Erich Mendelsohn) kiuj fuĝis el Nazia persekutado.[170][171] La Blanka Urbo de Telavivo estas Monda heredaĵo de Unesko.[172] Post la sendependigo, oni komisiis multajn registarajn projektojn, grandparte konstruitaj laŭ "brutalisma" stilo kun forta emfazo al la uzado de cemento kaj kongruigo kun la israeldezerta klimato.[173][174]
Kelkaj novaj ideoj kiel la ĝardenaj urboj plibonigis la vivnivelon de israelaj urboj; la Plano Geddes por Telavivo famiĝis internacie pro sia revolucia dezajno kaj adaptiĝo al la loka klimato.[175] La dezajno de kibucoj montris ideologioj, kiel ekzemple pere de la planado de la cirkla kibuco Nahalal fare de Richard Kauffmann.[176]
Amaskomunikiloj
En la Indico de Gazetarlibereco de 2024 fare de Senlimaj Ĵurnalistoj, Israelo estis metita la 101a el 180 landoj, dua en la mondoregiono de Mezoriento kaj Nordafriko malantaŭ nur Kataro.[177][178] Senlimaj Ĵurnalistoj notis, ke la Israelaj Armitaj Fortoj estis mortigintaj pli ol 100 ĵurnalistojn en Gazao kaj ke ekde la starto de la Israel–Gazaa milito, Israelo estis "klopodante subpremadi la informadon venantan de la sieĝita enklavo dum la misinformado enfiltriĝa en ĝia propra amaskomunikila ekosistemo."[178] La 5an de Majo 2024, Israelo fermis la lokajn oficejojn de Al Jazeera; poste en tiu sama monato, Israelo por mallonge kaptis ekipaĵaron apartenantan al Associated Press, rezulte en interveno fare de la usona registaro.[179]
La Nacia Muzeo de Israelo en Jerusalemo estas unu de la plej gravaj kulturaj institucioj de Israelo,[180] kiu estas la hejmo de la Manuskriptoj de la Morta Maro[181] kun ampleksa kolekto de populara kaj religia juda arto kaj eŭropa arto.[180] La Nacia Muzeo pri la Holokaŭsto, Jad Vaŝem, estas la plej granda stokejo de la mondo por arkivoj rilataj kun la informaro pri la Holokaŭsto.[182] La Beth Hatefutsoth (Diaspora Muzeo), en la kampuso de la Universitato de Tel-Avivo, estas muzeo por interagado dediĉita al la historio de la judaj komunumoj de la tuta mondo.[183] Krom la ĉefaj muzeoj en la grandaj urboj, estas bonkvalitaj lokoj por arto en multaj urbetoj kaj eĉ kibucoj. Ekzemple Miŝkan Le'Omanut en la kibuco Ein Harod Meuhad estas la plej granda artomuzeo en la nordo de la lando.[184]
Israelo havas la plej altan nombron de muzeoj porpersona.[185] Kelkaj israelaj muzeoj estas dediĉitaj al la islama kulturo, kiel la Muzeo Rockefeller kaj la Muzeo L. A. Mayer por Islama Arto, ambaŭ en Jerusalemo. La Rockefeller specializiĝas en arkeologiaj restaĵoj de la historio de Mezoriento. Ĝi estas ankaŭ la hejmo de la unua fosilia kranio de homedo troviĝinta en Okcidenta Azio, nome Galilea Homo el Mugharet el-Zuttiyeh.[186]
La israela kuirarto (en la hebrea המטבח הישראלי ha-mitbach-ha yisra'eli) konsistas el lokaj pladoj de la indiĝenaj homoj de Israelo kaj pladoj alportitaj al Israelo de la judoj de la diasporo. Ekde antaŭ la kreo de la ŝtato Israelo en 1948, kaj precipe ekde la fino de la 1970-aj jaroj, israela juda fuziiga kuirarto evoluis.[187]
Ĉirkaŭ duono de la israel-juda populacio konfirmas obei koŝeron hejme.[188][189] Koŝeraj restoracioj estis ĉirkaŭ kvarono de la totalo en 2015.[190] Kun nekoŝeraj fiŝoj, kunikloj kaj strutoj, porko — ofte nomita "blanka viando" en Israelo[191]— estas produktita kaj konsumita, kvankam ĝi estas malpermesita kaj de Judismo kaj de Islamo.[192]
Sportoj
La plej populara spektitaj sportoj en Israelo estas futbalo kaj korbopilko.[193] La Israela Unua Ligo estas la ĉefa futbala ligo de la lando, kaj la Israela Korbopilka Unua Ligo estas la ĉefa korbopilka ligo de la lando.[194] Maccabi Haifa, Maccabi Tel Aviv, Hapoel Tel Aviv kaj Beitar Jerusalem estas la plej grandaj futbalkluboj en la lando. Maccabi Tel Aviv, Maccabi Haifa kaj Hapoel Tel Aviv konkurencis en la Ĉampioneco de UEFA kaj Hapoel Tel Aviv atingis la kvaronfinalon de la UEFA-pokalo. Israelo gastis kaj venkis la Azian Pokalon de 1964; en 1970 la Israela nacia futbala teamo partoprenis en la Futbala Mondpokalo 1970, nome la nura fojo en kiu ĝi povis partopreni en la Futbala Mondpokalo.
La Aziaj Ludoj de 1974, okazintaj en Teherano, estis la lastaj Aziaj Ludoj en kiuj Israelo partoprenis, kaj tie fakte multaj arabaj kaj islamaj landoj malakceptis konkurenci kun Israelo. Tial Israelo estis ekskludita el la Aziaj Ludoj de 1978 kaj ekde tiam ĝi jam ne konkurencis en aziaj sporteventoj.[195] En 1994, UEFA akceptis Israelon, kaj ekde tiam la israelaj futbalteamoj konkurencas en Eŭropo. Maccabi Tel Aviv venkis en la FIBA Eŭropa Ĉampioneco en korbopilko ses fojojn.[196]
Israelo atingis naŭn Olimpikajn medalojn ekde sia unua atingo en la Somera Olimpiko 1992, inllude oran medalon en tabulvelado en la Somera Olimpiko 2004.[197] Israelo atingis ĉirkaŭ 100 ormedalojn en la Paralimpiko kaj estis rangigita la 20a en la ĝenerala medalaro. La Paralimpiko de 1968 estis gastigita de Israelo.[198] La Makabiaj Ludoj, nome Olimpik-stila evento por judaj kaj israelaj atletoj, estis inaŭguritaj en la 1930-aj jaroj, kaj okazis ĉiun kvaran jaron ekde tiam. Kravmagao, nome batalarto disvolviĝinta ĉe judaj defendantoj dum la luktado kontraŭ faŝismo en Eŭropo, estas uzata de la israelaj sekurecfortoj kaj policanoj.[199]
Ŝako estas grava sporto en Israelo. Estas multaj israelaj grandmajstroj kaj israelaj ŝakludantoj atingis nombrajn junajn mondajn ĉampionecojn.[200]
Religio
Laŭ multaj judoj, la Eternulo promesis la Palestinan regionon al la judoj antaŭ pli ol 3 000 jaroj, eĉ antaŭ la erao de reĝo Davido, kiam Izraelo estis grava kaj potenca ŝtato. Post 2 000 jaroj de diasporo kaj persekuto, la kreo de moderna, prospera, fekunda lando, kaj la revivigo de la morta, antikva hebrea lingvo ŝajnas esti vera miraklo. Sed laŭ la palestinanoj, la invado de ilia lando fare de la judoj, kaj la rego de la judoj tie estas grava maljustaĵo. Laŭ unu kompreno la regadsistemo estas etnokratia.
La konflikto en Israelo estas ankaŭ religia. Multaj lokoj, precipe en Jerusalemo kaj Bet-Leĥem, estas sanktaj al la judoj, al la islamanoj, kaj ankaŭ al la kristanoj.
↑La Jerusalema Leĝo diras, ke "Jerusalemo, kompleta kaj unuiĝinta, estas la ĉefurbo de Israelo", kaj la urbo servas kiel la sidejo de la registaro, la hejmo de la prezidenta loĝejo, registaraj oficejoj, supera kortumo kaj parlamento. La sekureca rezolucio 478 de la Unuiĝintaj Nacioj (20-a aŭgusto 1980; 14-0, Usono sin detenis) esprimis malaprobon de la Jerusalema Leĝo kaj alvokis, ke membraj ŝtatoj fortiru siajn diplomatiajn misiojn el Jerusalemo. Multaj landoj tenas siajn ambasadorejojn en aliaj urboj kiel Tel-Avivo, Ramat Gan, kaj Herzlija (vidu la CIA-FaktlibronArkivigite je 2018-12-25 per la retarkivo Wayback Machine kaj Mapon de Israelo). Tamen en la 21-a jarcento kelkaj landoj (notinde, Usono) movis siajn ambasadejojn al Jerusalemo, konfirmante ĝian statuson de la ĉefurbo de Israelo.
↑15a de Septembro 2016, Education at a Glance: Israel [1] publikigita de Organisation for Economic Co-operation and Development en la 18a de Januaro 2017.
↑ Korman, Sharon (2005). The right to conquest: the acquisition of territory by force in international law and practice. Usono: Oxford University Press US. p. 250–260. ISBN 978-0-19-828007-1.
↑'Significant human rights issues included credible reports of: unlawful or arbitrary killings; arbitrary detention, often extraterritorial detention of Palestinians from the occupied territories in Israel; restrictions on Palestinians residing in Jerusalem including arbitrary or unlawful interference with privacy, family, and home; substantial interference with the freedom of association; arbitrary or unlawful interference with privacy; harassment of nongovernmental organizations; significant restrictions on freedom of movement within the country; violence against asylum seekers and irregular migrants; violence or threats of violence against national, racial, or ethnic minority groups; and labor rights abuses against foreign workers and Palestinians from the West Bank.' Israel 2021 Human Rights Report,United States Department of State 17a de Aprilo 2021.
↑'With respect to Israeli security forces in the West Bank: credible reports of unlawful or arbitrary killings due to unnecessary or disproportionate use of force by Israeli officials; torture or cruel, inhuman, or degrading treatment or punishment by Israeli officials; arbitrary arrest or detention; arbitrary or unlawful interference with privacy; restrictions on free expression and media, including violence, threats of violence, unjustified arrests and prosecutions against journalists, and censorship; restrictions on internet freedom; restrictions on Palestinians residing in Jerusalem, including arbitrary or unlawful interference with privacy, family, and home; substantial interference with the rights of peaceful assembly and freedom of association, including harassment of nongovernmental organizations; and restrictions on freedom of movement and residence.' 2021 Country Reports on Human Rights Practices: Israel, West Bank and Gaza,United States Department of State 12a de Aprilo 2022
↑ (1a de Julio 2006) “Israel: The security barrier—between international law, constitutional law, and domestic judicial review”, International Journal of Constitutional Law4 (3), p. 548. doi:10.1093/icon/mol021. “The real controversy hovering over all the litigation on the security barrier concerns the fate of the Israeli settlements in the occupied territories. Since 1967, Israel has allowed and even encouraged its citizens to live in the new settlements established in the territories, motivated by religious and national sentiments attached to the history of the Jewish nation in the land of Israel. This policy has also been justified in terms of security interests, taking into consideration the dangerous geographic circumstances of Israel before 1967 (where Israeli areas on the Mediterranean coast were potentially threatened by Jordanian control of the West Bank ridge). The international community, for its part, has viewed this policy as patently illegal, based on the provisions of the Fourth Geneva Convention that prohibit moving populations to or from territories under occupation.”.
↑Adriana Kemp, "Labour migration and racialisation: labour market mechanisms and labour migration control policies in Israel", Social Identities 10:2, 267–292, 2004
↑DellaPergola, Sergio. (2000) Daniel J. Elazar: The Global Context of Migration to Israel. New Brunswick, NJ: Transaction Publishers, p. 13–60. ISBN 978-1-56000-428-8.
↑Herman, Pini, The Myth of the Israeli Expatriate, Moment Magazine, volume 8, issue 8, pp. 62–63, 1a de Septembro 1983.
↑ (2007) “Israel's Brain Drain”, Israel Economic Review5 (1), p. 1–22.
↑ Dolev, Yael. «Some Thoughts About Israeli Cuisine». University of Michigan Integrative Medicine. The University of Michigan. Arkivita el la originalo la 23an de januaro 2008. Konsultita la 6an de septembro 2007.
↑«Israel». World Music. National Geographic Society. Arkivita el la originalo la 5an de novembro 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007.
↑«Israeli Folk». World Music. National Geographic Society. Arkivita el la originalo la 10an de aŭgusto 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007.
↑«Israel (country)». Encarta. Microsoft. 2007. Arkivita el la originalo la 30an de novembro 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007.
↑ Davis, Barry (5a de februaro 2007) «Israel Philharmonic Orchestra celebrates 70th anniversary». Ministerio de Eksterlandaj Aferoj (el Israel21c). Konsultita la 13an de aŭgusto 2007.
↑«Israel». Eurovision Song Contest. Eurovision Broadcasting Union. Arkivita el la originalo la 22an de junio 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007.
↑Roxburgh, Gordon. (2014) Songs for Europe: The United Kingdom at the Eurovision Song ContestTwo: The 1970s. Prestatyn: Telos Publishing. ISBN 978-1-84583-093-9.
Gérard Araud, Israël: Le piège de l'Histoire, eld. Tallandier, 2024 en La Procure, marto 2024.
Barton, John; Bowden, Julie (2004). The Original Story: God, Israel and the World. Wm. B. Eerdmans Publishing Company. ISBN 978-0-8028-2900-9.
Culla, Joan B. La tierra más disputada: El sionismo, Israel y el conflicto de Palestina. Madrid, Alianza, 2005.
Georg Fohrer: Geschichte Israels. Von den Anfängen bis zur Gegenwart. 6. Auflage. Quelle & Meyer, UTB für Wissenschaft, Wiesbaden 1995, ISBN 3-8252-0708-0.
Martine Gozlan, Israël. 70 ans. : 7 clés pour comprendre, Paris/37-Monts, Archipel, coll. «Essais, documents», 2a de majo 2018, 160 p. (ISBN 978-2-8098-2440-7 kaj 2-8098-2440-1)
Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada Februari 2023. Huang Pin-yuan Huang Pin-yuan (lahir 17 Maret 1968) adalah seorang penyanyi dan pemeran asal Taiwan. Ia merilis lagu Huang Pin Yuan pada 2002. Selain itu, ia juga membintangi sejumlah film seperti Love at 7-11 (2002), Heat Team (2004) dan Rock Records...
I Say a Little PrayerSingel oleh Dionne Warwickdari album The Windows of the WorldSisi-AI Say a Little PrayerSisi-B(Theme from) Valley of the DollsDirilisOktober 1967Format7 singleDirekam9 April 1966 A & R Studios, NYC; Engineered oleh Phil RamoneGenreSoul, popDurasi3:09LabelScepterPenciptaBurt Bacharach, Hal DavidProduserBurt Bacharach, Hal David I Say a Little Prayer adalah lagu yang ditulis oleh penulis lagu Burt Bacharach dan Hal David untuk dinyanyikan oleh Dionne Warwick yang mana m...
Overview of crime in North Dakota, U.S. This article needs to be updated. Please help update this article to reflect recent events or newly available information. (September 2021) In 2020 there were 10,815 crimes reported in the U.S. state of North Dakota, including 32 murders. Statistics In 2010 there were 13,558 crimes reported in North Dakota, including 10 murders.[1] In 2011 there were 15,033 crimes reported, including 24 murders. In 2012 there were 16,020 crimes reported, includi...
Reservoir in Los Angeles County, CaliforniaPuddingstone ReservoirSunsetPuddingstone ReservoirShow map of CaliforniaPuddingstone ReservoirShow map of the United StatesLocationLos Angeles County, CaliforniaCoordinates34°05′25″N 117°48′31″W / 34.09028°N 117.80861°W / 34.09028; -117.80861TypereservoirBasin countriesUnited StatesSurface area250 acres (1.0 km2)Surface elevation942 ft (287 m) Puddingstone Reservoir is a 250-acre (1 km²) a...
Autostrada A22 Autostrada del BrenneroBrennero-ModenaBrennerautobahnLocalizzazioneStato Italia Regioni Emilia-Romagna Lombardia Veneto Trentino-Alto Adige DatiClassificazioneAutostrada InizioPasso del Brennero Fineinnesto in A1 presso Modena Lunghezza315[1] km Data apertura1968[2] GestoreAutostrada del Brennero SpA Pedaggiosistema chiuso[3] PercorsoPrincipali intersezioniA1 a Modena, A4 a Verona Strade europee Manuale L'autostrada A22 (o au...
هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (ديسمبر 2020) جان أودين (بالفرنسية: Jean Odin) معلومات شخصية اسم الولادة (بالفرنسية: Ernest Jean Sébastien Odin) الميلاد 20 يناير 1889 [1] بوردو الوفاة 15 أكتوبر 1975 (86 سنة) ...
American television production company Not to be confused with Mashonaland. ShondalandCompany typePrivateIndustryTelevision productionFounded2005 (Los Angeles, California)FounderShonda RhimesHeadquartersLos Angeles, CaliforniaKey peopleShonda Rhimes (Chairwoman/CEO)Betsy BeersProductsGrey's Anatomy(2005–present)Private Practice(2007–2013)Off the Map(2011)Scandal(2012–2018)How to Get Away with Murder(2014–2020)The Catch(2016–2017)Still Star-Crossed(2017)For the People(2018–2019)Sta...
Buaya muara Crocodylus porosus Status konservasiRisiko rendahIUCN5668 TaksonomiKerajaanAnimaliaFilumChordataKelasReptiliaOrdoCrocodiliaFamiliCrocodylidaeGenusCrocodylusSpesiesCrocodylus porosus Schneider, 1801 DistribusiPeta persebaran buaya muara ditandai dengan warna hitam lbs Buaya muara atau buaya bekatak (Crocodylus porosus) adalah jenis buaya terbesar di dunia. Dinamai demikian karena buaya ini hidup di sungai-sungai dan di dekat laut (muara). Buaya ini juga dikenal dengan nama buaya ai...
French entry in the Eurovision Song Contest 1979 Je suis l'enfant soleilSingle by Anne-Marie DavidB-sideJust Like Loving YouReleased1979GenreChansonLength3:00LabelPolydorComposer(s)Hubert GiraudLyricist(s)Eddy MarnayAnne-Marie David singles chronology Neşeli Gençleriz (1976) Je suis l'enfant soleil (1979) Trop (1979) Eurovision Song Contest 1979 entryCountryFranceArtist(s)Anne-Marie DavidLanguageFrenchConductorGuy MattéoniFinals performanceFinal result3rdFinal points106Entry chronology◄ ...
PT Dok & Perkapalan Kodja Bahari (Persero)SebelumnyaPN Kodja (1964 - 1972)PT Galangan Kodja Indonesia (Persero) (1972 - 1990)JenisBadan usaha milik negaraIndustriPerkapalanDidirikan13 Desember 1990; 33 tahun lalu (1990-12-13)KantorpusatJakarta, IndonesiaWilayah operasiIndonesiaTokohkunciAri Rochmat[1](Direktur Utama)Sudarmoko[1](Komisaris Utama)ProdukKapalJasaPemeliharaan dan perbaikan kapalDepo peti kemasPergudanganPerdagangan umumPemilikPemerintah IndonesiaAnakusaha...
Road 78جاده 78Route informationLength647 km (402 mi)Major junctionsFromYasuj, Kohgiluyeh and Boyer-AhmadRoad 55Major intersections Road 65 Road 71ToRavar, Kerman Road 91 LocationCountryIranProvincesKohgiluyeh and Boyer-Ahmad, Fars, Yazd, KermanMajor citiesEqlid, FarsAbarkuh, YazdYazd, Yazd Highway system Highways in Iran Freeways Road 78 is a second class road in Iran connecting Yasuj to Yazd via Road 65 southern Abadeh.[1] References ^ نقشه راههای ا...
KRL JR East seri 103KRL JR 103 (KeYo E21F - E27F) di Stasiun ManggaraiBeroperasiBeroperasi (Jepang)Tidak beroperasi (Indonesia)Pembuat Hitachi, Ltd. Kawasaki Heavy Industries Kinki Sharyo Nippon Sharyo Tokyu Car Corporation ToshibaDigantikan olehKRL Tokyo Metro 6000, 7000, JR 203, 205, KRL KfW i9000 INKA (Indonesia)Tahun pembuatan1964-1984Formasi2, 4, 6, 8, atau 10 kereta per set (Jepang)4 kereta per set (Indonesia)Operator JNR (1964-1987) JR East (1987-2009) JR Central (1987-2001) JR West (1...
American record label This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article may contain an excessive amount of intricate detail that may interest only a particular audience. Please help by spinning off or relocating any relevant information, and removing excessive detail that may be against Wikipedia's inclusion policy. (March 2012) (Learn how and when to remove this message) This ...
أوبرهايد شعار الإحداثيات 50°30′36″N 7°43′06″E / 50.51°N 7.7183333333333°E / 50.51; 7.7183333333333 [1] تقسيم إداري البلد ألمانيا[2] التقسيم الأعلى منطقة فيستر فالد كرآيس خصائص جغرافية المساحة 1.92 كيلومتر مربع (31 ديسمبر 2017)[3][4] ارتفاع 242 متر...
انطلقت الألعاب الأولمبية الصيفية لأول مرة عام 1896 في أثينا، لكن مشاركة الكويت في الألعاب قد تأخرت 72 عامًا حتى دورة 1968 في لوس أنجلوس.[1] أما الظهور النسائي فبدأ بعد ذلك بـ36 عامًا، أي بعد انطلاق الألعاب لأول مرة ب104 عام، حيث مُثِّلت المرأة الكويتية لأول مرة في الأولمبياد في ...
Deir el-Bersha Administration Pays Égypte Gouvernorat Minya Démographie Population 14 297 hab. Géographie Coordonnées 27° 45′ nord, 30° 54′ est Localisation Géolocalisation sur la carte : Égypte Deir el-Bersha Géolocalisation sur la carte : Égypte Deir el-Bersha modifier Deir el-Bersha est un village copte en Moyenne-Égypte. Il est situé à 225 km au sud du Caire sur la rive est du Nil dans le gouvernorat d'Al-Minya, au sud d...
Computer network that connects devices across a large distance and area A local area network (LAN) with connection to a wide area network (WAN) Computer network typesby scale Nanoscale Near-field (NFC) Body Personal (PAN) Near-me Local (LAN) Storage (SAN) Wireless (WLAN) Virtual (VLAN) Home (HAN) Building Campus (CAN) Backbone Metropolitan (MAN) Municipal wireless (MWN) Wide (WAN) Cloud Internet Interplanetary Internet vte A wide area network (WAN) is a telecommunications network that extends...
Napoleone Bonaparte come Marte pacificatoreAutoreAntonio Canova Data1810 Materialebronzo UbicazioneCortile d'onore del palazzo di Brera, Milano Coordinate45°28′19.16″N 9°11′17.34″E45°28′19.16″N, 9°11′17.34″E Napoleone Bonaparte come Marte pacificatore è una scultura in bronzo di Antonio Canova (copia dell'originale in marmo) posta al centro del cortile d'onore del palazzo di Brera a Milano. Indice 1 Storia 1.1 Il gesso preparatorio 1.2 La fusione 1.3 Le difficoltà di col...