|
29-a de oktobro
La 29-a de oktobro estas la 302-a tago de la jaro (la 303-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 63 tagoj restas.
Je la 29-a de oktobro okazis, interalie:
Eventoj
- -539: Ciro la Granda konkeris Babilonon, enkorpigante Nov-Babilonan Imperion kaj igante la Aĥemenidan Imperion la plej granda en tiama mondo
- 969: Bizanca Imperio okupis Antioĥion
- 1187: Papaj dokumentoj: papo Gregorio la 8-a eldonis buleon Audita tremendi, en kiu li alvokis al la 3-a krucmilito
- 1281: Dua batalo de Homs: armeo de sultano Qalawun venkis la mongolan de Ilĥanlando asociitan kun kristanoj
- 1390: Parizo: unua proceso pri sorĉaĵoj
- 1525: Marteno Lutero en Wittenberg celebris unuan meson en la germana lingvo
- 1591: Pontifikeco: Inocento la 9-a iĝis papo
- 1611: Triumfa eniro en Varsovion de la pola militisto Stanisław Żółkiewski, venkinto en la batalo de Kluŝino, kun militkaptita rusa caro Bazilo la 4-a Ŝujskij kaj liaj fratoj, kie en Reĝa Kastelo ili omaĝis al pola reĝo Sigismondo la 3-a Vasa kaj ĵuris ke Rusio neniam atakos Pollandon
- 1618: En Londono estis senkapigita velisto kaj verkisto Walter Raleigh, kortegano kaj favorito de Elizabeto la 1-a
- 1665: Portugala kolonia imperio: reĝaj taĉmentoj de Kongo estis frakasitaj en la batalo de Mbwila (Angolo) kun portugalaj koloniistoj
- 1675: Germana tutfakulo Leibniz uzis matematikan signon por integrala kalkulo
- 1682: William Penn alvenis al Pensilvanio
- 1787: Prago: en Nacia Teatro okazis premiero de la itala komika opero La punita voluptulo aŭ Don Giovanni
- 1810: Nacia Biblioteko de Brazilo fondita
- 1840: Marŝalo Soult la trian fojon iĝis ĉefministro de Francio
- 1848: Ŝtormaj manifestacioj okazas en Brno por subteno de la Viena Revolucio
- 1863: Internacia Ruĝa Kruco fondiĝis - 18 landoj dum konferenco en Ĝenevo (Svislando) kreis Internacian Komitaton de la Ruĝa Kruco
- 1863: Januara ribelo kontraŭ la Rusia Imperio: en Varsovio rusoj ekzekutis 4 ribelantojn; malvenko de ribelantaj en la batalo de Świdno (distrikto Węgrowski)
- 1888: Apud Ĥarkivo eksplodis bombo sub trajno, en kiu veturis rusia imperiestro Aleksandro la 3-a — 21 personoj pereis, la imperiestro kaj liaj familianoj ne estis damaĝitaj
- 1888: En Konstantinopolo 9 eŭropaj ŝtatoj subskribis konvencion garantiantan liberan uzon de la Sueza Kanalo
- 1894: Princo Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst iĝis regna kanceliero de la Germana Imperiestra Regno kaj ĉefministro de la Reĝlando Prusio
- 1909: Pollando: Tatra Volontula Montara savoservo estis fondita
- 1914: Unua Mondmilito: Apud Mołotków (Ivano-Frankivska provinco) okazis unu el la plej sangaj bataloj de Polaj Legioj kontraŭ rusa armeo; germanaj ŝipoj navigataj sub turka ŝipflago SMS Goeben kaj SMS Breslau atakis rusajn marhavenojn en Odesa, Sebastopolo kaj Teodozio - celo de germanoj estis enigo de Turkio (atingita) — la Otomana Imperio aliĝis al Centraj Potencoj; proceso de atencintoj en Sarajevo finiĝis (oni verdiktis pri dekkelk personoj kune kun Gavrilo Princip)
- 1915: Aristide Briand la trian fojon iĝis ĉefministro de Francio
- 1917: Germano Max Heiser publikigis aron da ludprincipoj pri manpilkado
- 1918: Kroata Asembleo decidis rompi ĉiujn ŝtat-jurajn ligojn por forlasi aŭstro-hungaran monarkion; oni proklamis efemeran Reĝlandon de serboj, kroatoj kaj slovenoj; Sovetunio: estis fondita junulara komunista organizaĵo Komsomolo; Reĝo Karolo la 1-a nomumis grafon János Hadik ĉefministro de Hungario - la posteno li tenis dum tri tagoj; poŝtoficejo de ĉeĥaj skoltoj ekfunkciis en Prago, certigante fidindan dissendon de informoj ene de la urbo
- 1923: Granda Nacia Asembleo de Turkio kunsidanta en nova ĉefurbo Ankara proklamis Respublikon Turkio - unua prezidento iĝis Mustafa Kemal Atatürk kaj unua ĉefministro İsmet İnönü
- 1925: Dua Pola Respubliko: en Tombejo de la Defendintoj de Lvovo oni elektis sennoman kadavron, kiu estis enterigita en la Tombon de Nekonata Soldato en Varsovio
- 1930: Dispono de la pola prezidento Ignacy Mościcki pri establo de Sendependec-Kruco kaj Sendependec-Medalo por personoj, kiuj kontribuis al renaskiĝo de la pola ŝtato
- 1933: Filo de estinta diktatoro de Hispanio José Antonio Primo de Rivera fondis faŝistan partion Hispana Falango
- 1937: Granda Teroro: en Minsko 100-160 homoj de kulturo, literaturo, edukado kaj ŝtata aparato de Belorusa SSR estis kondamnitaj de NKVD-trioj kaj pafmortigitaj en Kurapati
- 1939: Dua Mondmilito: germana gvidantaro de Marmilito permesis ataki pasaĝerajn ŝipojn en konvojoj; dekreto de la Prezidiumo de la Supera Soveto de Sovetunio pri atribuo de soveta civitaneco al polaj civitanoj, kiuj en la tagoj 1-a kaj 2-a de novembro 1939 troviĝos sur la enkorpigitaj de Sovetunio polaj Orientaj Limregionoj
- 1940: En juĝa proceso de sovetaj regopovoj en Lvovo kontraŭ la Organizaĵo de Ukrainaj Naciistoj oni verdiktis 10 mortpunojn kaj unu enprizonigon por dek jaroj; Jugoslavio: anonco de neŭtraleco en la greka-itala konflikto kun samtempa preparo al operaco ekregi Tesalonikon antaŭ italoj; unua taga operaco de Itala Aera Korpuso: 15 bombaviadiloj sub protekto de 73 ĉasaviadiloj atakis Ramsgaton
- 1941: Holokaŭsto: dum "Granda Kampanjo" en Kaŭno la 28-an aŭ 29-an de oktobro germanoj murdis pli ol 9 mil judojn, en tio duonon da infanoj; Nigra Maro: krozŝipo "Ruĝa Kaŭkazo" transportis 8-an Brigadon de Mara Infanterio de Novorossijsk al Sebastopolo (de 29-a ĝis 30-a de oktobro)
- 1942: Varsovia geto: plenumante verdikton de Juda Batal-Organizaĵo estis mortigita en sia loĝejo Jakub Lejkin, vickomandanto de Juda Ordo-Servo en la geto, aparte brutala dum deportadoj; Orienta Fronto: nokte de la 28-a/29-a de oktobro okazis atakoj de la soveta 8-a Aviada Armeo al 13 germanaj aerodromoj situintaj direkte al Stalingrado - oni faris pli ol 500 aviadilflugojn; Heinrich Himmler konsentis por ke enprizonigitoj en koncentrejoj ricevu de familioj kaj konatoj nutraĵ-pakaĵojn, kio povus plilongigi ilian laborkapablon
- 1943: tritaga germana operaco „Memel”, en la arbaroj de Suchedniów kontraŭ taĉmentoj de subleŭtenanto Jan Piwnik, finiĝis per malvenko de germanoj
- 1944: Okcidenta Fronto: unua divizio de pola generalo S. Maczek per rapida atako konkeris nederlandan urbon Breda sen damaĝo al la loĝantoj kaj arkitekturo; brita 2-a armea korpuso tute ekregis Zuid-Beveland (Zelando); Orienta Fronto: batalo de Debrecen finita — en Hungario armitaj fortoj de la sovetuniaj 4-a kaj 2-a ukrainaj Frontoj ligiĝis - la 2-a komencis atakon direkte al Budapeŝto; brita stabejo pri planado pritaksis optimisman kaj pesimisman prognozon pri fino de la milito, kiu daŭros ĝis la 31-a de januaro aŭ 15-an de majo 1945
- 1945: En Parizo franca filozofo Jean-Paul Sartre okazigis prelegon Ekzistadismo estas humanismo; en Usono aperis unuaj globkrajonoj, eksponitaj por vendo; en Surabajo sur Javo brita ĝendarmaro pripafis indonezianojn volantaj okupi forlasitan de japanoj arsenalon, kio kaŭzis stratbatalojn en kiuj kelkcent personoj pereis kaj kelkaj miloj vundiĝis; al Pollando revenis de Francio du mil polaj soldatoj batalantaj dum la milito en la franca rezista movado kaj polaj taĉmentoj de la Unua Franca Armeo
- 1947: En Bukareŝto okazis proceso de la gvidantoj de Nacia-Kamparana Partio, gvidata de Iuliu Maniu
- 1948: Arabo-israela milito: Defend-Fortoj de Israelo okupis araban vilaĝon Safsaf, apud Safed, masakrinte ne malpli ol 52 palestinanojn
- 1950: Gustavo la 6-a Adolfo iĝis reĝo de Svedio
- 1952: Belorusa Soveta Socialisma Respubliko: en Pinsk sovetaj regopovoj eksplodigis sinagogon, tiutempe la plej malnovan en teritorio de la eksa Respubliko de Ambaŭ Nacioj
- 1955: Eksplodo, verŝajne kaŭzita de mara mino el la Dua mondmilito, detruis sovetian ŝipon en la haveno de Sebastopolo, pereis 608 homoj
- 1956: Sueza krizo komenciĝis - Israelaj Defendaj Fortoj okupis la duoninsulon Sinajo kaj Gazaan Sektoron, rapide atingante Suezan Kanalon
- 1956: Havenurbo Tanĝero revenis al Maroko; IBM kreis unuan diskaparaton (5 megabajtoj)
- 1957: En Federacia Respubliko Germanio ekfunkciis la tria registaro de Konrad Adenauer
- 1959: En unua numero de la franca revuo "Pilote" aperis komikso kun aventuroj de Asteriks, desegnita de Albert Uderzo kaj verkita de René Goscinny
- 1961: Sirio retiriĝis de la Unuiĝinta Araba Respubliko
- 1969: Unua elektronika mesaĝo - la vorto "ensaluto" (uzantnomo, pasvorto) - estas sendita de ARPANET-reto de la Universitato de Kalifornio ĉe Los-Anĝeleso al SRI International
- 1972: En Slovakio estis konsekrita grekokatolika Katedralo Sankta Kruco
- 1976: Erich Honecker iĝis ĉefgvidanto de la Germana Demokratia Respubliko
- 1980: Vojevodia Juĝejo en Varsovio reĵetis proponon registri Sendependan Aŭtonomecan Sindikaton de Individuaj Kamparanoj „Vilaĝa Solidareco” - la refuto unuigis dispartitajn organizaĵojn de kamparana movado, kiuj akceptis komunan statuton kaj komencis striki
- 1988: Registaro de Pola Popola Respubliko kun Mieczysław Rakowski decidas likvidi la Ŝipfarejon de Gdańsk - la lulilon de "Solidareco"
- 1989: Belorusa SSR: en Kurapati okazis manifestacio memore al viktimoj de amasaj Stalin-reprezalioj, ekzekutitaj en tiu loko
- 1992: Esplor-Centro pri Genocido kaj Rezisto-Movado en Litovio fondiĝis
- 1996: Prago: monumento al humanisto verkanta en la rutena lingvo Francysk Skaryna estis starigita en Hradčany, kaj Nacia Biblioteko situita en konstruaĵo Clementinum
- 1998: Post 36 jaroj usona kosmonaŭto kaj politikisto John Glenn en kosmopramo Discovery la duan fojon kosmoflugis partoprenante mision STS-95, iĝante en la aĝo de 77 jaroj la plej maljuna homo en la kosmo
- 1999: Oriso-ciklono detruis parton de la subŝtato Oriso, proksime al Bhubanesvar, sur la orienta marbordo de Barato, kaj kaŭzis morton de pli ol 10 000 homoj
- 2004: Romo: gvidantoj de 25 membroŝtatoj de Eŭropa Unio kaj Rumanio, Bulgario, Kroatio kaj Turkio subskribis Eŭropan Konstitucion — sen ratifo flanke de ĉiuj membroj; Norodom Sihamoni kroniĝis kiel reĝo de Kamboĝo
- 2005: Terorismo: 61 personoj pereis en bombaj atencoj en Nov-Delhio
- 2006: Luiz Inácio Lula da Silva la duan fojon gajnis prezidentajn balotojn en Brazilo; Georgi Parvanov la duan fojon gajnis prezidentajn balotojn en Bulgario
- 2008: Diego Armando Maradona iĝis trejnisto de la argentina nacia teamo de futbalo
- 2013: En Istanbulo oni malfermis fervojan tunelon Marmaray sub la markolo Bosporo
- 2015: Bidhya Devi Bhandari iĝis prezidentino de Nepalo; Ĉinio anoncis forigon de unuinfana politiko permesante al familioj havi du infanojn
- 2016: Centrodekstra Sendependecpartio gajnis antaŭtempajn parlamentajn balotojn en Islando
- 2019: En Moskvo apud Lubjanka dum 12 horoj Memorial legas nomojn de pafekutitoj el inter 1 200 000 homoj - viktimoj de stalinismo dum la dua mondmilito (nur NKVD-trioj murdis duonmilionon da homoj)
- 2022: Invado de Rusio en Ukrainion: pro preciza pripafo en Donecka provinco apud Majorsk pereis ĉ. 300 rusiaj soldatoj; Litovio komencis forsendi unuajn memmovajn haŭbizojn al Ukrainio, el 12 riparatajn
Naskiĝoj
- 1504: Sin Saimdang, korea pentristino, skribadartistino, poetino (m. 1551)
- 1507: Fernando Álvarez de Toledo, hispana generalo, guberniestro de Nederlando (m. 1582)
- 1560: Kristiano la 1-a (Saksio), germana princo-elektisto (m. 1591)
- 1688: Amalia Pachelbel, germana pentristino kaj kuprogravuristino (m. 1723)
- 1733: Gottfried van Swieten, nederlanda diplomato, mecenato de aŭstraj komponistoj (m. 1803)
- 1740: James Boswell, skota verkisto priskribinta vivon de sia amiko Samuel Johnson (m. 1795)
- 1753: Charlotte Stuart, angla nobelino (m. 1789)
- 1761: August Batsch, germana botanikisto, profesoro pri naturhistorio (m. 1802)
- 1784: August von Hedemann, prusa kavaleria generalo (m. 1859)
- 1790: Adolph Diesterweg, germana pedagogo populariganta sekularecon (m. 1866)
- 1815: Ľudovít Štúr, slovaka verkisto, kodisto de la slovaka lingvo, filozofo (m. 1856)
- 1816: Fernando la 2-a, reĝo de Portugalio, konata kiel la artista reĝo (m. 1885)
- 1833: Alois Thalmayr, aŭstra komercisto kaj politikisto (m. 1891)
- 1837: Miklós Papp, hungara ĵurnalisto, historiisto, tradukisto (m. 1880)
- 1839: Imre Steindl, hungara arkitekto kaj profesoro, konstruinto de la Budapeŝta Parlamentejo (m. 1902)
- 1854: Theodor Ilgen, germana arĥivisto (m. 1924)
- 1866: Carl Gustav Witt, germana astronomo kaj stenografo, profesoro de Humboldt-Universitato en Berlino (m. 1946)
- 1873: Guillermo Valencia, kolombia poeto kaj politikisto (m. 1943)
- 1875: Maria de Rumanio, reĝino de Rumanio (m. 1938)
- 1875: Carl Melville, germana skulptisto kaj medaldezajnisto (m. 1957)
- 1879: Franz von Papen, germana politikisto kaj diplomato de Vajmara Respubliko kaj de la komencoj de Nazia Germanio (m. 1969)
- 1882: Jean Giraudoux, franca verkisto de inter-du-milita epoko (m. 1944)
- 1884: Claudius Colas, franca oficisto, redaktoro de "Espero Katolika", organizanto de la Kongresoj de Katolikoj-Esperantistoj, kreinto de esperantido (m. 1914)
- 1887: János Scheffler, rumania hungara romkatolika episkopo (m. 1952)
- 1887: Robert Müller, aŭstra verkisto kaj eldonisto, pacisto, sinmortiginto (m. 1924)
- 1891: Fanny Brice, usona kantistino kaj komediistino (m. 1951)
- 1897: Joseph Goebbels, ministro de propagando en Nazia Germanio, aŭtoro de la slogano Unu popolo, unu regno, unu gvidanto, estro de la nazia partio NSDAP, militkrimulo, sinmortiginto (m. 1945)
- 1897: Jakobo Ŝapiro, pola ĵurnalisto, literaturisto, kreinto de Zamenhofa E-Societo en Bjalistoko, verkanta por "Literatura Mondo", "Esperanto Triumfonta" kaj "Progreso", ludinta en opereto Ho, tiuj fremduloj!, aŭtoro, murdita en 1941
- 1899: Pál Gulyás, hungara poeto de Debrecen (m. 1944)
- 1901: Auguste Broise, franca inĝeniero kaj direktoro de la Sekcio pri Teknika Vortaro de AdE kaj de Terminologia Centro de la Internacia Scienca Asocio Esperanta, kunlaboranto de PIV (m. 1974)
- 1906: Ella Bátori R., rumanihungara verkistino (m. nekonata)
- 1906: Attila Juhász, rumanihungara ĵurnalisto kaj verkisto (m. 1965)
- 1910: Kálmán Sértő, hungara poeto, verkisto (m. 1941)
- 1915: Samu Benedekffi, rumania hungara pastro, poeto (m. 2014)
- 1917: Eddie Constantine, usona aktoro kaj kantisto (m. 1993)
- 1920: Baruj Benacerraf, usona Nobelpremiita imunologo (m. 2011)
- 1921: János Kovács, rumania hungara literaturkritikisto (m. 1997)
- 1924: Zbigniew Herbert, pola poeto, verkisto, tradukisto, aŭtoro de radiodramoj kaj eseisto, enestanta en Nova Esperanta krestomatio (m. 1998)
- 1924: Danielle Mitterrand, unua damo de Francio (m. 2011)
- 1925: Zoot Sims, usona saksofona ĵazmuzikisto (m. 1985)
- 1926: Lya Rosescu, rumana kostumdizajnistino (m. 1999)
- 1930: Niki de Saint Phalle, franca pentristino kaj skulptistino (m. 2002)
- 1930: Omara Portuondo, kuba kantistino
- 1931: Péter Mag, rumania hungara ĵurnalisto, redaktoro (m. 2012)
- 1938: Ellen Johnson-Sirleaf, prezidentino de Liberio, Nobelpremiita
- 1939: Horst Chmela, aŭstra kantisto
- 1941: Péter Pál Kerekes, rumania hungara fotisto, montgrimpanto
- 1947: Richard Dreyfuss, usona aktoro
- 1950: Abdullah Gül, prezidento de Turkio
- 1951: Zsuzsa Csiszár, hungara esperantistino (m. 2002)
- 1959: John Magufuli, prezidento de Tanzanio (m. 2021)
- 1960: Agim Çeku, albana politikisto, ĉefministro de Kosovo
- 1970: Edwin van der Sar, nederlanda futbalisto
- 1971: Winona Ryder, usona aktorino
Mortoj
- 1589: Petrus Codicillus, ĉeĥa verkisto kaj astronomo (n. 1533)
- 1590: Dirck Volkertszoon Coornhert, nederlanda renesanca artisto, teologo, filozofo, poeto, muzikisto (n. 1522)
- 1618: Walter Raleigh, angla verkisto kaj esploristo, ekzekutita (n. 1552 aŭ 1554)
- 1666: James Shirley, angla dramisto, aŭtoro de ĉ. 40 komedioj kaj tragikomedioj (n. 1596)
- 1675: Andreas Hammerschmidt, germana komponisto kaj orgenisto (n. 1611 aŭ 1612)
- 1783: Jean le Rond d'Alembert, franca matematikisto, filozofo, enciklopediisto, esploristo de diferencialaj ekvacioj kaj partaj derivaĵoj (n. 1717)
- 1829: Maria Anna Mozart, aŭstra klavicenistino kaj pianistino (n. 1751)
- 1873: Johano, reĝo de Saksio, tradukisto (n. 1801)
- 1877: Nathan Bedford Forrest, usona generalo, gvidanto de Ku-Kluks-Klano (n. 1821)
- 1878: August Theodor von Grimm, germana pedagogo, verkisto, muzikisto (n. 1805)
- 1901: Leon Czolgosz, usona ŝtallaboristo, anarkiisto murdinta usonan prezidenton William McKinley, ekzekutita (n. 1873)
- 1905: Hermann Kunz, germana militverkisto kaj regimentestro (n. 1847)
- 1911: Joseph Pulitzer, hungara-usona publikisto (n. 1847)
- 1933: Paul Painlevé, franca matematikisto, ĉefministro, spertulo pri aviado (n. 1863)
- 1937: Miĥas Ĉarot, belorusa soveta poeto, kunfondinto de la Literatura unio "Junularo" (n. 1896)
- 1941: Károly Huszár, ĉefministro de Hungario kaj provizora prezidento (n. 1882)
- 1942: Márk Antal, hungara matematikisto, pedagogo, kaj kulturpolitikisto (n. 1880)
- 1950: Gustavo la 5-a, reĝo de Svedio (n. 1858)
- 1954: Gyula Bach, rumania hungara ĵurnalisto, verkisto kaj tradukisto (n. 1889)
- 1956: Ferenc Scheffler, rumania hungara romkatolika teologo, redaktoro (n. 1894)
- 1959: Sisavang Vong, reĝo de Reĝlando Luangprabango kaj de Laoso (n. 1885)
- 1960: Andor Csiby, rumania hungara ĵurnalisto, redaktoro (n. 1888)
- 1960: Giorgio Canuto, itala profesoro de jurmedicino, rektoro, fakulo pri sekco, lektoro de Esperanto en la universitato de Parmo, lekciisto de IKU, prezidanto de IEF kaj de UEA, publikiginta en "Internacia Medicina Revuo" kaj "Scienca Revuo", membro de la AdE, konata de la Fondaĵo Canuto (n. 1897)
- 1971: Arne Tiselius, sveda Nobelpremiita biokemiisto okupiĝanta pri elektroforezo (n. 1902)
- 1972: Andor Réthy, rumania hungara bibliografo kaj literaturhistoriisto (n. 1904)
- 1978: Andor Becsky, rumania hungara verkisto (n. 1898)
- 1980: Gábor Molnár, hungara verkisto kaj ĉasisto (n. 1908)
- 1981: Georges Brassens, franca kantisto kaj komponisto de kanzonoj (n. 1921)
- 1988: Nataša Gollová, ĉeĥa aktorino (n. 1912)
- 1993: Stanisław Marusarz, pola skisaltisto kaj trejnisto, pro rifuzo de kunlaboro kun okupantoj torturata de Gestapo, kvarfoja olimpikisto (n. 1913)
- 1997: Anton Szandor LaVey, usona satanisto, fondinto de la Eklezio de Satano (n. 1930)
- 2005: Zoltán Berde, rumania hungara instruisto, literaturhistoriisto, lokhistoriisto (n. 1930)
- 2006: Márta Bokor Szabó, rumania hungara ceramikistino (n. 1938)
- 2007: Jarmila Loukotková, ĉeĥa verkistino de historiaj romanoj el antikvaj kaj mezepokaj tempoj (n. 1923)
- 2008: Zsigmond Jakó, rumania hungara historiisto, honora membro de Hungara Scienca Akademio (n. 1916)
- 2009: Jean François Bergier, svisa ekonomia historiisto (n. 1931)
- 2024: Teri Garr, usona aktorino (n. 1944)
Specialaj tagoj kaj festoj
La 29-a de oktobro estas (laŭ gregoria kalendaro):
|
|
