Lýðveldið dregur nafn sitt af steinsmiðnum heilögum Marínusi sem fæddist í Rab í Króatíu um 275 og tók þátt í að endurreisa borgarmúra Rímíni. Marínus stofnaði klaustur á Monte Titano árið 301, sem er talið stofnár lýðveldisins. San Marínó telur sig því vera elsta samfellda sjálfstæða ríki heims og elsta stjórnarskrárbundna lýðveldi heims. Stjórnarskrá San Marínó kveður á um skipun tveggja þjóðhöfðingja sem eru titlaðir höfuðsmenn. Þeir gegna embættum sínum aðeins í hálft ár.
Samkvæmt dýrlingasögu um heilagan Marínus, var hann upphaflega steinsmiður frá bænum Rab í Króatíu, sem hélt af stað þaðan ásamt æskuvini sínum, Leo, og kom til borgarinnar Rímíní. Hann hraktist þaðan þegar Díókletíanus hóf að ofsækja kristna menn, stofnaði klaustur og reisti litla kirkju á Monte Titano. Samkvæmt sögnum er stofndagur San Marínó 3. september 301.[2]
Árið 1503 hernam Cesare Borgia San Marínó í hálft ár, en eftirmaður föður hans á páfastóli, Júlíus 2. páfi, endurreisti sjálfstæði lýðveldisins.[5] Árið 1543 reyndi Fabiano di Monte San Savino, frændi Júlíusar 3. að leggja San Marínó undir sig, en her hans týndist í þykkri þoku, sem íbúar San Marínó eignuðu heilögum Kvirínusi af því þetta var á messudegi hans.[6]
Eftir að hertogadæmið Úrbínó varð hluti af Páfaveldinu 1625 varð San Marínó hólmlenda innan þess. Ríkið leitaði því eftir vernd þess árið 1630, en páfi tók aldrei völdin þar í reynd.[7]
Framsókn herja Napóleons árið 1797 ógnaði sjálfstæði San Marínó um tíma. Einn af stjórnendum landsins, Antonio Onofri, vingaðist við Napóleon sem hét því að virða sjálfstæði ríkisins og bauðst jafnvel til þess að stækka landamæri þess. Stjórnendur lýðveldisins höfnuðu tilboðinu af ótta við síðari hefndaraðgerðir annarra ríkja.[8][9]
Anita og Giuseppe Garibaldi í San Marínó, 1849.
Á seinni stigum sameiningar Ítalíu leituðu margir hælis í San Marínó undan ofsóknum gegn stuðningsmönnum sameiningarinnar. Þeirra á meðal voru herforinginn Giuseppe Garibaldi og eiginkona hans Anita Garibaldi. Garibaldi lét því San Marínó halda sjálfstæði sínu. Konungsríkið Ítalía og San Marínó undirrituðu vináttusáttmála árið 1862.[10]
Landfræði
Virkið Guaita á Monte Titano.Hluti af varnarmúr Guaita.
San Marínó er hólmlenda í Suður-Evrópu innan landamæra Ítalíu, á mörkum hérðanna Emilía-Rómanja og Marke. Landið er um 10 km frá strönd Adríahafsins við Rímíní. Ríkið er á fjalli sem er hluti af Appennínafjöllum og þar er ekkert flatlendi að ráði. Hæsti punkturinn er tindur Monte Titano í 749 metra hæð yfir sjávarmáli. Lægsti punkturinn er áin Ausa sem er þverá Marecchia[11], 55 metra yfir sjávarmáli. Í San Marínó er ekkert stöðuvatn, en helstu árnar eru Ausa, Marano og Rio San Marino. Aðeins 17% landsins eru ræktarland, en aðrar náttúruauðlindir eru grjótnámur.
Landið er eitt af þremur löndum heims sem er alveg umlukið öðru landi (hin löndin eru Vatíkanið og Lesótó). Það er þriðja minnsta land Evrópu, á eftir Vatíkaninu og Mónakó, og fimmta minnsta ríki heims.[12]
Stjórnmál
Stjórnsýslueiningar
San Marínó skiptist milli níu sveitarfélaga sem eru kölluð castelli („kastalar“). Hvert sveitarfélag hefur sinn höfuðstað og minni byggðir sem eru kallaðar frazioni („brot“).
Knattspyrna er vinsælasta íþróttagreinin í San Marínó. Fimmtán félög taka þátt í deildarkeppni landsins og fá sigurvegararnir þátttökurétt í keppnum UEFA. Jafnframt var til ársins 2019 starfrækt í landinu félagið San Marino Calcio sem keppti í neðri deildunum á Ítalíu. Árið 1988 fékk San Marínó aðild að UEFA og FIFA og lék sinn fyrsta opinbera landsleik tveimur árum seinna. Landsliðið vann sinn fyrsta og eina sigur í vináttuleik gegn Liechtenstein árið 2004. Þrívegis hefur liðið náð jafntefli í leikjum í forkeppni EM eða HM, þar á meðal gegn Tyrkjum árið 1993.
Nafn San Marínó er órofa tengt sögu Formúlu 1 keppninnar, en San Marínó-kappaksturinn var hluti af keppninni frá 1981 til 2006. Sjálf keppnisbrautin var þó utan landamæra San Marínó.
San Marino Baseball Club er eitt öflugasta hafnaboltalið Ítalíu og hefur unnið ítalska meistaratitilinn nokkrum sinnum og orðið Evrópumeistari í greininni.
Íbúar San Marínó eru um 33.000. Þar af eru um 4.800 erlendir ríkisborgarar, flestir ítalskir. Aðrir 12.000 San Marínóbúar búa erlendis (5.700 á Ítalíu, 3.000 í Bandaríkjunum, 1.900 í Frakklandi og 1.600 í Argentínu).
Fyrsta manntalið frá árinu 1976 var gert árið 2010 og undir lok 2011 átti að birta niðurstöður, en 13% af fjölskyldum skiluðu aldrei inn upplýsingum.
Ítalska er aðaltungumálið sem er talað í San Marínó, en romagnolo (ítölsk mállýska) er líka talað víða. Nær allir íbúar San Marínó telja sig rómversk-kaþólska, líkt og íbúar Ítalíu.
↑Histoire abrégée des traités de paix entre les puissances de l'Europe depuis la Paix de Westphalie, Christophe-Guillaume Koch, ed., Paris, 1817, vol. V, p. 19.
