Gínea-Bissá (portúgalska: Guiné-Bissau; fúlamál: 𞤘𞤭𞤲𞤫 𞤄𞤭𞤧𞤢𞥄𞤱𞤮 Gine-Bisaawo; mandinkamál: ߖߌ߬ߣߍ߫ ߓߌߛߊߥߏ߫ Gine-Bisawo), opinberlega Lýðveldið Gínea-Bissá (República da Guiné-Bissau), er land í Vestur-Afríku. Það á strönd að Atlantshafi í vestri og landamæri að Senegal í norðri og Gíneu í suðri og austri. Það er eitt af minnstu löndum álfunnar og nær yfir rúmlega 36 þúsund ferkílómetra. Íbúar voru um 2 milljónir árið 2023.
Gínea-Bissá var áður hluti af konungsríkinu Kaabu og síðar Malíveldinu. Portúgalska heimsveldið hóf að leggja landið undir sig á 16. öld, en stjórn þeirra þar var takmörkuð fram á fyrri hluta 20. aldar. Síðasta innfædda konungsríkið á meginlandinu sem gafst upp var ríki Papela sem João Teixeira Pinto og Abdul Injai tókst að sigra árið 1915. Bissagoseyjar undan ströndinni voru lagðar undir portúgölsku nýlenduna árið 1936. Nýlenda Portúgala nefndist Portúgalska Gínea, en við sjálfstæði var nafni höfuðborgarinnar Bissá bætt við nafnið til að koma í veg fyrir rugling við Gíneu, sem áður hét Franska Gínea. Eftir sjálfstæði hefur pólitískur óstöðugleiki einkennt sögu landsins. Núverandi forseti er Umaro Sissoco Embaló sem var kosinn árið 2019.[1]
Aðeins 2% íbúa tala opinbert tungumál landsins, portúgölsku, sem fyrsta mál og um 33% sem annað mál. Hin eiginlega þjóðtunga landsins er crioulo sem er kreólamál byggt á portúgölsku. Um 54% íbúa tala crioulo sem fyrsta mál samkvæmt rannsókn frá 2012, og um 40% sem annað mál. Um helmingur íbúa eru múslimar, um 20% aðhyllast kristni og um 15% aðhyllast hefðbundin afrísk trúarbrögð, en engin ein trúarbrögð eru ríkjandi í landinu. Gínea-Bissá er með fátækustu ríkjum heims.
Sjaldgæfir saltvatnsflóðhestar á eyjunni Orango.Caravela, Bissagos-eyjum.Dæmigert landslag í Gíneu-Bissá.
Gínea-Bissá á landamæri að Senegal í norðri og Gíneu í suðri og austri,[2] og strönd að Atlantshafi í vestri.[2] Landið er að mestu milli 11. og 13. breiddargráðu norður (lítið svæði er sunnan við 11. gráðu) og 11. og 15. lengdargráðu vestur.[3]
Landið er 36.125 km2 að stærð og er því stærra en Taívan eða Belgía. Hæsti punktur landsins er 300 metrar yfir sjávarmáli. Landið er að mestu láglend strandslétta með fenjaskóga og blandaða skóglenda gresju í austri.[4] Veðurfar skiptist í regntímabil og þurrkatímabil þegar þurrir harmattanvindar blása frá Sahara. Bijagos-eyjaklasinn liggur undan strönd meginlandsins.[5]
Þing Gíneu-Bissá kemur saman í einni deild. Þar sitja 102 þingmenn sem eru kjörnir til fjögurra ára í senn. Hæstiréttur Gíneu-Bissá er skipaður níu dómurum sem eru tilnefndir af dómstólaráði.[8]
Tveir stærstu stjórnmálaflokkarnir eru Afríski flokkurinn fyrir sjálfstæði Gíneu og Grænhöfða (PAIGC) og Félagslegi umbótaflokkurinn (PRS). Auk þeirra eru yfir 20 smáflokkar.[9]
Héruð
Héruð Gíneu-Bissá.
Gínea-Bissá skiptist í átta héruð (regiões) og eitt sjálfstætt stjórnsýsluumdæmi í höfuðborginni, Bissá. Héruðin skiptast síðan í 37 umdæmi.
Langt tímabil sem einkennst hefur af pólitískum óstöðugleika hefur valdið niðursveiflu í efnahagslífinu, versnandi samfélagsaðstæðum og auknu ójafnvægi. Það tekur að jafnaði lengur að skrá nýtt fyrirtæki í Gíneu-Bissá (233 daga, eða 33 vikur) en í nokkru öðru landi heims fyrir utan Súrínam.[12]
Eftir margra ára efnahagskreppu og óstöðugleika, tók landið upp CFA-franka árið 1997.[13]Borgarastyrjöldin í Gíneu-Bissá 1998 til 1999 og valdaránið 2003 höfðu í för með sér efnahagslega niðursveiflu, og mikið af innviðum samfélagsins var í rúst. Eftir að helstu stjórnmálaflokkar landsins undirrituðu stöðugleikasamþykkt, sem var forsenda þess að landið fengi uppbyggingarstyrki frá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum, hefur efnahagslífið aðeins tekið við sér.[14] Síðustu ár hefur fjárfesting í innviðum viðhaldið hagvexti, en jafnframt aukið opinberar skuldir, sem eru yfir 70% af landsframleiðslu.[15]
Um 2005 hófu eiturlyfjasmyglarar frá Rómönsku Ameríku að nota Gíneu-Bissá og nærliggjandi Vestur-Afríkuríki sem umskipunarhöfn fyrir kókaínsendingar til Evrópu.[16] Landið hefur verið nefnt sem dæmi um ríki þar sem stjórnkerfið gæti fallið í hendurnar á eiturlyfjahringum, eða orðið svokallað eiturlyfjaríki.[17]
Íbúar
Trúarbrögð
Gögn um trúarbrögð í landinu sýna misvísandi tölur. Samkvæmt mati CIA World Factbook frá 2008 eru 45,1% íbúa múslimar, 22,1% kristnir, 14,9% aðhyllast afrísk trúarbrögð, 2% engin, og 15,9% gefa ekkert upp.[18] Könnun frá Pew Research frá 2010 sýndi að stærsti trúarhópurinn væru múslimar (45,1%), en 19,7% aðhylltust kristni, 30,9% alþýðutrú og 4,3% annað.[19][20]
Samkvæmt annarri Pew-skýrslu um aðild að trúfélögum múslima er ekkert trúfélag ríkjandi í Gíneu-Bissá. Samkvæmt skýrslunni gilti það sama um önnur lönd í Afríku sunnan Sahara, eins og Tansaníu, Úganda, Líberíu, Nígeríu og Kamerún. Annars staðar í heiminum var ýmist ríkjandi afstaða „bara íslam“, blanda af súnní og sjía eða aðallega súnní. (s. 30).[21] Skýrslan staðhæfði líka að löndin sem lýstu því yfir að ekkert trúfélag væri ríkjandi væru aðallega lönd í Afríku sunnan Sahara.[22] Önnur Pew-skýrsla, The Future of World Religions, spáði því að hlutfall múslima myndi aukast í Gíneu-Bissá milli 2010 og 2050.[23]
Margir landsmenn stunda blendingstrú með þáttum úr bæði íslam og kristni ásamt hefðbundnum afrískum trúarbrögðum.[4][24] Múslimar eru flestir í norðri og austri en kristnir eru flestir í suðri og við ströndina. Flestir kristnir íbúar landsins eru rómversk-kaþólskir.[25]
↑Guinea-Bissau: Society & Culture Complete Report an All-Inclusive Profile Combining All of Our Society and Culture Reports (2nd. útgáfa). Petaluma: World Trade Press. 2010. bls. 7. ISBN978-1607804666.
_(2).jpg)
.jpg)
.svg)
