|
Werner Heisenberg
Werner Karl Heisenberg (ur. 5 grudnia 1901 w Würzburgu, zm. 1 lutego 1976 w Monachium) – niemiecki fizyk teoretyk, filozof nauki i jej popularyzator, noblista. Profesor uniwersytetów w Lipsku i Berlinie oraz dyrektor Instytutu Maxa Plancka w Getyndze i Monachium[1]. W co najmniej jednym z rankingów fizyków znalazł się w pierwszej dziesiątce wszech czasów[2]. Heisenberg był jednym ze współtwórców pełnej mechaniki kwantowej[1] obok Erwina Schrödingera i Maxa Borna – dzięki podaniu w 1925 równania Heisenberga będącego podstawą mechaniki macierzowej zwanej także obrazem Heisenberga. Zasłynął też podaniem w 1927 zasady nieoznaczoności. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki otrzymał w 1932, za fundamentalny wkład w stworzenie mechaniki kwantowej[3]. Zajmował się również fizyką jądrową, uczestnicząc w niemieckim programie budowy bomby atomowej, a także fizyką ciała stałego przez badania ferromagnetyzmu[4][5]. W swoich poglądach filozoficznych był pod wpływem platonizmu i neokantyzmu. Był współtwórcą – obok Bohra – interpretacji kopenhaskiej kwantów oraz prawdopodobnie nazwy tej doktryny[6]. Napisał kilka książek popularyzujących fizykę, filozofię i ich historię. ŻyciorysPrzedwojenne początki kariery i mechaniki kwantowej W 1920 wstąpił na Uniwersytet Monachijski. Studiował tam fizykę pod kierunkiem m.in. Arnolda Sommerfelda i Wilhelma Wiena do 1923. W 1923 Heisenberg uzyskał stopień doktora i przeniósł się na Uniwersytet w Getyndze. Będąc jeszcze studentem, poznał Nielsa Bohra w Getyndze w 1922. Był to początek owocnej współpracy. W latach 1924–1926 został jego asystentem w Kopenhadze, a od 1927 został profesorem fizyki teoretycznej na Uniwersytecie w Lipsku[4][7]. Wiosną 1925 Heisenberg opracował pierwszą formę mechaniki kwantowej nazywaną mechaniką macierzową. Teoria ta podaje ogólne zasady opisu wszystkich zjawisk mikroświata i jak dotąd jest całkowicie zgodna z doświadczeniem. Alternatywną formę mechaniki kwantowej, mechanikę falową, odkrył Erwin Schrödinger jesienią 1925, a w 1926 wykazał jej zgodność z teorią Heisenberga. Pracował razem z Bohrem nad tzw. kopenhaską interpretacją mechaniki kwantowej. W 1927 odkrył zasadę, nazywaną potem zasadą nieoznaczoności Heisenberga, która stwierdzała, że w przypadku cząstek o rozmiarach porównywalnych lub mniejszych od średnicy atomu, niemożliwe jest jednoczesne, dokładne ustalenie ich położenia i pędu, przy czym iloczyn błędu (a dokładniej nieokreśloności) pomiarów położenia oraz pędu nie może być mniejszy niż pewna stała (zobacz stała Plancka). Po dokonaniu odkrycia miał powiedzieć: „Miałem uczucie, że patrzę przez powierzchnię zjawisk atomowych na leżące pod nią podłoże o zadziwiającej wewnętrznej urodzie...” Później, do wybuchu II wojny światowej, pracował nad wieloma zagadnieniami dotyczącymi fizyki kwantowej, cząstek elementarnych i kwantowej teorii pola[4]. W 1932 otrzymał Nagrodę Nobla z fizyki, za opracowanie podstaw teoretycznych mechaniki kwantowej, której zastosowanie pozwoliło między innymi na odkrycie dwóch form alotropowych wodoru (tzw. trypletowej i normalnej). Nagrodę odebrał w Sztokholmie w 1933. W 1939 został członkiem zagranicznym Królewskiej Holenderskiej Akademii Sztuk i Nauk[8]. Praca w czasie II wojny światowejW momencie napaści Niemiec na Danię w 1940 Heisenberg przebywał już w Niemczech. Został przez Ottona Hahna ściągnięty do zespołu pracującego na specjalne zlecenie Adolfa Hitlera nad stworzeniem bomby atomowej. Po roku zastąpił Hahna w kierowaniu tym zespołem. Po wojnie Heisenberg twierdził, że został kierownikiem tych badań, aby maksymalnie je spowolnić i nie dopuścić do wyprodukowania przez hitlerowskie Niemcy bomby atomowej. Na podstawie relacji Heisenberga Thomas Power napisał książkę Wojna Heisenberga, a Michael Frayn sztukę teatralną Kopenhaga (na jej podstawie w 2002 powstał film Kopenhaga), która przedstawia niemieckiego fizyka jako jawnego kolaboranta[9]. W 1941 miało miejsce spotkanie Heisenberga z Nielsem Bohrem, któremu zwierzył się, że w Niemczech trwają prace nad skonstruowaniem bomby atomowej. Spotkanie to uznawane jest za co najmniej dwuznaczne, interpretowano bowiem rozmowę naukowców jako próbę nakłonienia Bohra do uczestnictwa w programie budowy niemieckiej broni jądrowej. Heisenberg sugerował Bohrowi, że Niemcy mają plan jej stworzenia[9]. Sam Heisenberg utrzymywał, że próbował przekazać Bohrowi między wierszami, iż nie dopuści do wyprodukowania bomby atomowej przez Niemcy i namawiał go, żeby starał się torpedować takie prace prowadzone przez aliantów. Bohr zaś twierdził zawsze, że Heisenberg nakłaniał go w tej rozmowie tylko do współpracy. Bohr zerwał przyjaźń z Heisenbergiem, później, po ucieczce z Danii, dołączył do amerykańskiego projektu budowy bomby atomowej. W późniejszych latach fizycy niechętnie wracali do szczegółów tamtej rozmowy. W kwietniu 2002 odkryto list, który Bohr zamierzał wysłać Heisenbergowi w 1952. Przypominał w nim jasno prawdziwą treść rozmowy z 1941 i prosił Heisenberga, aby ten przestał w tej sprawie kłamać[10]. W latach 1942–1944 Heisenberg odbył cykl wykładów objazdowych po Europie (Szwajcaria, Holandia, Dania, Węgry, Słowacja i Generalne Gubernatorstwo), odgrywając rolę ambasadora niemieckiej nauki i nakłaniając miejscowych fizyków do współpracy[11]. Nadzór nad wizytami sprawowały Niemieckie Instytuty Naukowe (Deutsche Wissenschaftliche Institute), obecne we wszystkich z wymienionych krajów oprócz Szwajcarii i okupowanej Polski[12], których działalność germanizacyjną Heisenberg akceptował bez zastrzeżeń[13]. Kontakty z Heisenbergiem doprowadziły do poprawy warunków pracy m.in. dla holenderskich naukowców[14]. Po zakończeniu wojny holenderski fizyk Hendrik Casimir wspominał, że Heisenberg w rozmowie z nim wyraził pogląd, że niemieckie panowanie nad światem jest koniecznością historyczną wobec słabości demokracji i alternatywy komunizmu radzieckiego[15]. W ocenie historyka Marka Walkera Heisenberg, choć nie brał udziału w „wulgarnej” propagandzie nazistowskiej, w pełni popierał nazistowski projekt przebudowy Europy, który pokrywał się z jego imperialistycznymi przekonaniami[16]. Gospodarzem jego wystąpienia w Krakowie na osobiste zaproszenie gubernatora Hansa Franka w grudniu 1943 był Instytut Niemieckich Prac na Wschodzie. Wcześniej w 1943 Instytut przyznał Heisenbergowi Nagrodę Kopernika, którą fizyk uznał za przejaw rehabilitacji fizyki teoretycznej w III Rzeszy[17]. Lata powojennePo II wojnie światowej Heisenberg był przetrzymywany 6 miesięcy w Wielkiej Brytanii. Po uwolnieniu w 1946 wrócił do Niemiec, gdzie zajął się odtwarzaniem Kaiser-Wilhelm-Institut für Physik (późniejszy Instytut Maxa Plancka – niem. Max-Planck-Institut für Physik)[4][18]. Był jednym z założycieli CERN[19]. Przeszedł na emeryturę w 1970[18]. W 1973 otrzymał nagrodę im. Romano Guardiniego, przyznawaną przez Katolicką Akademię Bawarii, za interpretacje czasu i świata zgodne z duchem nagrody. Odbierając wyróżnienie, wygłosił wykład zatytułowany Prawda naukowa i religijna, w którym przekonywał o społecznej funkcji religii jako etycznej i duchowej przeciwwagi dla materialistycznie usposobionej nauki[20]. Zmarł w 1976[18] i został pochowany na Cmentarzu Leśnym w Monachium. Życie prywatneJego ojciec August był historykiem, bizantologiem, zaś brat Erwin – chemikiem[21]. W 1937 poślubił Elisabeth Schumacher, z którą miał siedmioro dzieci. Syn Jochen (ur. 1939) jest fizykiem jądrowym, Martin (ur. 1940) – neurobiologiem i genetykiem[22]. Wnuk Benjamin (ur. 1974) jest reżyserem filmowym[23]. Publikacje
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrznePolskojęzyczne Anglojęzyczne
Kontrola autorytatywna (osoba):
Identyfikatory zewnętrzne:
Information related to Werner Heisenberg |
||||||||||||||||||||||||||||
