W Waśniowie mieszczą się: Urząd Gminy, szkoła podstawowa, zakład opieki zdrowotnej, posterunek policji, jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, urząd pocztowy, przychodnia weterynaryjna, punkt rehabilitacji oraz zakład piekarniczy.
Etymologicznie nazwę własnąWaśniów (XIX w. źródła notują również wariant Waśniew) należy uznać za dzierżawczą, wywodzącą się pierwotnie od prasłowiańskiego wyrazu waśń (a pośrednio od przezwiska Waśń), oznaczającego niezgodę, zwadę, kłótnię lub spór (bezpośrednio od wyrazu wada, wadzić się, czyli kłócić).
Historia
Przyjmuje się, iż pierwszymi mieszkańcami terenów dzisiejszego Waśniowa oraz całej gminy Waśniów byli Słowianie. Napłynęli tu w V wieku, a począwszy od VII w. zaczęli przechodzić od uprawy żarowo-wypaleniskowej do ornej, rozpoczęli także proces łączenia sąsiadujących grup rodowych we wspólnoty terytorialne, zwane na tym terenie opolami.
Pierwsze wzmianki o Waśniowie pochodzą z dokumentów źródłowych z roku 1145. Dokumenty owe podają, iż Waśniów (prope Vasnov; w 1146 forum Wasnowe; w 1147 Wasnow forum cum villa = targowisko Waśniów z wsią) był wówczas targowiskiem. Wtedy to książę Mieszko III Stary – syn Bolesława Krzywoustego – nadał Waśniów katedrze gnieźnieńskiej. Waśniów należał wówczas do prężnie rozwijających się wczesnośredniowiecznych ośrodków kościelnych i targowych.
W 1147 roku osada przeszła w ręce kanoników regularnych w Trzemesznie z nadania księżnej Salomei, żony Bolesława Krzywoustego. Od tego czasu pozostaje Waśniów w posiadaniu kanoników aż do 1432, w którym to roku opat trzemeszeński Andrzej odstąpił Waśniów wraz z Jeżowem i dziesięcinami kilku wsi okolicznych opatowi wąchockiemu Mikołajowi w zamian za klucz posiadłości wąchockich w ziemi łęczyckiej[8].
W 1523 Waśniów nawiedził ogromny pożar, który strawił ok. 80% zabudowy miasteczka. Ze względu na poniesione straty, Waśniów na 10 lat został zwolniony z obowiązku płacenia należnych podatków, ale mimo tego miastu nie udało się już odzyskać dawnej dynamiki rozwoju.
Na miejscowym cmentarzu parafialnym znajduje się mogiła łącznika z powstania styczniowego – Maksymiliana Budzisza (vel. Budziszewskiego). Jego brat Piotr Budzisz prowadził w pobliskiej Mominiekarczmę, która stała się wyśmienitym punktem kontaktowym dla powstańców. Informacje tam zbierane i przekazywane przez Maksymiliana były źródłem cennych wskazówek dla miejscowych oddziałów powstańczych. Maksymilian Budzisz zmarł w 1912 w Zajączkowicach w wieku 99 lat.
W 1869, za czynny udział miejscowej ludności w powstaniu styczniowym, władze carskie odebrały Waśniowowi nadane mu 518 lat wcześniej prawa miejskie.
Pod koniec XIX w. Waśniów był osadą miejską w powiecie opatowskim, gminie i parafii Waśniów, leżącej w odległości 7 wiorst od Kunowa. Waśniów miał wówczas 36 domów, 386 mieszkańców i 301 mórg ziemi. Tymczasem w Waśniowie Poduchownym – dawnym probostwie – były wówczas 2 domy, 16 mieszkańców oraz 56 mórg ziemi włościańskiej.
Gmina Waśniów z kolei miała 8604 morgi rozległości (w tym 4353 morgi stanowiła ziemia dworska) oraz 3734 mieszkańców (z czego 233 było pochodzenia żydowskiego). Sąd gminny okręgu IV mieścił się wówczas w Kunowie, a stacja pocztowa w Ostrowcu.
Ówczesnymi właścicielami ziemskimi na tych terenach byli: Albin Bonczewski (w jego posiadaniu znajdowały się dobra Szeligi – 91 ha), Gustaw Ośniałowski (dobra Chocimów – 226 ha), Tadeusz Reklewski (majątek Czajęczyce – 156 ha), Wincenty Reklewski (dobra Nosów i Szarotka – 1600 ha, Wojciechowice – 124 ha i Zajączkowice – 171 ha).
Ponadto również: murarz A. Nowocień, olejarnia J. Konarskiego, piwiarnia S. Oksińskiego, restauracja S. Piątkowskiej, rzeźnicy: S. Oksiński i A. Snarski, 5 sklepów z artykułami spożywczymi: S. Grafsztajna, J. Hajnenmana, A. Karcza, W. Kasickiego i J. Mierzejewskiego, stolarz Fuksenbaum, szewc A. Szuchman i W. Wydrzycki, wyroby tytoniowe Josiaka i I. Mierzejewskiego oraz 8 wiatraków: F. Gałęzi, B. Kopczyńskiego, St. Łojka, W. Łojka, J. Mikosa (w Nosowie), W. Pazderskiego, F. Zarzyckiego i M. Ziejewskiego.
Zabytki
Kościół parafialny pw. Świętego Piotra i Pawła – początkowo drewniany, odnotowany po raz pierwszy w 1145 w dokumencie nadania wsi przez księcia Mieszka III klasztorowi w Trzemesznie. W 1656, na miejscu dawnej świątyni (dzięki staraniom proboszcza Benedykta Delegowicza) stanął kościół murowany z kamienia Świętego Piotra, w stylu późnorenesansowym. Wystrój kościoła barokowy. W prezbiteriumołtarz główny z drugiej połowy XVIII w., składający się z licznych prześwitów, bramek oraz rzeźb. W 1882 kościół rozbudowano, a w latach 1971–1975 restaurowano.
W Waśniowie działa Gminny Ośrodek Kultury, który organizuje gminne przeglądy piosenki, tańca, teatrzyków szkolnych, imprez okolicznościowych, turniejów i festynów. Prowadzi zajęcia świetlicowe dla dzieci i młodzieży; w jego pomieszczeniach ma swoją siedzibę Towarzystwo Przyjaciół Waśniowa. Przy Publicznej Szkole Podstawowej w Mominie pod patronatem GOK działa Dziecięcy Zespół Ludowy „Miniaturka”.
↑ abRozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.
↑Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 113.
Mieczysław Niwiński. Opactwo cystersów w Wąchocku, fundacja i dzieje uposażenia do końca wieków średnich. „Rozprawy wydziału historyczno-filozoficznego”, 1930. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Tadeusz Dybczyński, Przewodnik po Górach Świętokrzyskich, Warszawa 1912.
Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984.
Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1970.
Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1885, Tom XIII, s. 134–135.
Księga adresowa Polski (wraz z w.m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa 1928, s. 320–321.
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
