PROFILPELAJAR.COM

Małogoszcz
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek w Małogoszczu (Plac Tadeusza Kościuszki)
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	jędrzejowski
Gmina	Małogoszcz
Prawa miejskie	1408–1869, 1996
Burmistrz	Paweł Król
Powierzchnia	9,68 km²
Populacja (31.12.2021); • liczba ludności; • gęstość	; 3647; 376,8 os./km²
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	28-366
Tablice rejestracyjne	TJE
	Położenie na mapie gminy Małogoszcz Małogoszcz
	Położenie na mapie Polski Małogoszcz
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Małogoszcz
	Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego Małogoszcz
	50°48′48″N 20°16′06″E/50,813333 20,268333
TERC (TERYT)	2602034
SIMC	0249343
	Urząd miejskiul. Jaszowskiego 3a; 28-366 Małogoszcz
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Małogoszcz – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Małogoszcz.

Gród kasztelański w prowincji łęczyckiej przed rozbiciem dzielnicowym i w księstwie łęczyckim do I połowy XIII wieku^[3]. Miasto królewskie w powiecie chęcińskim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku^[4]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego. Nazwa miasta pochodzi od staropolskiego imienia męskiego Małogost^[5].

Małogoszcz położony jest w historycznej Małopolsce, leżał w ziemi radomskiej, stanowiącej północno-zachodnią część ziemi sandomierskiej^[6]^[7].

Według danych z 1 stycznia 2018 Małogoszcz liczył 3 809 mieszkańców^[1].

W Małogoszczu znajduje się Szkoła Podstawowa im. 24 lutego 1863 roku oraz Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Powstania Styczniowego. Funkcjonują one w jednym budynku przy ul. 11 Listopada. W pobliżu miasta znajduje się cementownia, której właścicielem obecnie jest koncern Lafarge. Życie kulturalne miasta organizuje Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. W architekturze urbanistycznej zwraca uwagę osiedle wybudowane w latach 70. XX wieku podczas wznoszenia Cementowni Małogoszcz. Centrum architektonicznym miasta jest zabytkowy rynek. Na terenie miasta działa rozbudowana sieć internetowa zapewniająca mieszkańcom nielimitowany dostęp do internetu. Rozpoczęła ona działalność w 2003 roku.

W mieście swoją siedzibę ma klub piłkarski Wierna Małogoszcz, grający w latach 2004–2011 w III lidze^[8].

Przez miasto przechodzi niebieski szlak turystyczny z Jedlnicy do Żarczyc a na placu Kościuszki (rynku) zaczyna się czarny szlak do rezerwatu Milechowy^[9].

Historia

Osobne artykuły: Kasztelanie zapilickie i Kasztelania małogoska.

Małogoszcz został założony w czasach wczesnopiastowskich jako osada na skrzyżowaniu szlaków handlowych. Przed rozbiciem dzielnicowym i w początkowej fazie rozbicia dzielnicowego, gród kasztelański Małogoszcz znajdował się w prowincji łęczyckiej, a od ok. 1231 r. w księstwie łęczyckim (księstwo to wtedy razem z Małogoszczem zostało odłączone przez Konrada Mazowieckiego od księstwa krakowskiego i przyłączone do Mazowsza)^[3]^[10]. Za rządów Konrada Mazowieckiego księstwo łęczyckie utraciło w 1239 r. lub 1243 r. kasztelanię małogoską, ale również dwie inne kasztelanie zapiliczańskie (zlokalizowane po stronie wschodniej Pilicy): żarnowską i skrzyńską, które na stałe przeszły do dzielnicy sandomierskiej^[3]^[10]^[11]^[12].

Najstarsze zapiski o grodzie kasztelańskim pochodzą z bulli arcybiskupa gnieźnieńskiego z 1136. Gród miał arcybiskupowi oddawać dziesięcinę ze zboża, miodu oraz skór. W XII w. Małogoszcz stanowił ważny lokalny ośrodek gospodarczy. Osada była znana jako gród kasztelański Malogost oraz często odwiedzana przez książąt i królów polskich. W 1140 roku przebywała w Małogoszczu wdowa po Bolesławie Krzywoustym księżna Salomea. W 1259 r. gród został zniszczony przez najazd tatarski. W XIV wieku król Kazimierz Wielki wzniósł fortyfikacje obronne. W 1273 r. w Małogoszczu spędzała dzień Bożego Narodzenia Święta Kinga, księżna krakowska i sandomierska.

W 1408 r. Małogoszcz uzyskał od króla Władysława Jagiełły prawa miejskie. Miasto zachowało obowiązek udzielania stacji^[13]. W 1572 r. przez Małogoszcz wieziono do Krakowa ciało Zygmunta Augusta. 1 czerwca 1582 r. w Małogoszczu nocował Stefan Batory udający się do Warszawy na swoją koronację. W latach 1591–1595 w Małogoszczu wybudowano kościół w stylu barokowym.

Pomyślny rozwój miasta był związany z rozwojem wyrobu płótna (XVI–XVII w.). W pierwszej połowie XVII w., zwłaszcza w czasie kiedy starostami małogoskimi byli Samuel i Stanisław Lanckorońscy, trwał nieprzerwanie do potopu szwedzkiego rozwój miasta, co znalazło potwierdzenie w liczbie ludności i stanie zabudowy. Szacuje się, iż przed „potopem” w mieście było 180 budynków mieszkalnych i 1200 osób. Po odejściu wojsk szwedzkich, w 1661 r. przybyli do miasta lustratorzy królewscy naliczyli ogółem 130 budynków, z czego 114 w części królewskiej i 16 w części kościelnej. Liczbę ludności oszacowano na ok. 700-800 osób. Wynika z tego, że straty w ludziach zamknęły się w granicach 380–400 osób^[14]. Był to obraz pełnej pauperyzacji miasta i mieszczan, jednak nie tak katastrofalny, jak zniszczonych niemal doszczętnie Chęcin.

W 1795 r. w wyniku III rozbioru Polski miasto znalazło się w zaborze austriackim. Małogoszcz zapisał się następnie w polskich walkach narodowowyzwoleńczych. W czerwcu 1794 r. zatrzymał się w nim z armią naczelnik generał Tadeusz Kościuszko po bitwie pod Szczekocinami. Kwaterował na plebanii, która pełniła też funkcję lazaretu (wśród rannych był Bartosz Głowacki). Tu też zmarli od ran odniesionych w bitwie pod Szczekocinami generałowie Insurekcji kościuszkowskiej Jan Grochowski i Józef Wodzicki^[15] (gen. Józef Wodzicki pochowany został w kościele OO. kapucynów w Krakowie). W nieistniejącym kościele św. Krzyża (Betanii) przy ulicy Warszawskiej, w 1794 r. mieścił się powstańczy lazaret (obecnie znajduje się tam szkoła).

24 lutego 1863 r. rozegrała się jedna z najkrwawszych bitew powstania styczniowego – I bitwa pod Małogoszczem. W małogoskiej plebanii mieścił się sztab generała Mariana Langiewicza. Za pomoc powstańcom, a także z powodu spadku liczby ludności, w 1869 r. rząd rosyjski odebrał Małogoszczowi prawa miejskie.

W 1904 r. wielki pożar zniszczył znaczną część osady. Podczas I wojny światowej, na przełomie 1914 i 1915 r., linia frontu przebiegała w pobliżu Małogoszcza, który został doszczętnie zniszczony przez ogień artyleryjski. W 1915 r. wieś została zajęta przez wojska niemieckie i austriackie.

Osobny artykuł: Stacja Małogoszcz.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w granicach woj. kieleckiego.

W styczniu 1945 r.do Małogoszcza wkroczyły wojska radzieckie.

W 1996 r. Małogoszcz odzyskał prawa miejskie.

Żydzi w Małogoszczu

W 1775 r. miasto uzyskało przywilej zabraniający żydowskiego osadnictwa. Jednakże prawdopodobnie ok. 1789 r. żyli już tutaj Żydzi. W 1882 r. powstała samodzielna gmina żydowska. W okresie międzywojennym liczba małogoskich Żydów stale wzrastała z 415 osób w 1921 r. (19% ogółu mieszkańców) do 1050 w 1938 r. Bożnica znajdowała się przy ulicy Jędrzejowskiej 16, zaś cmentarz żydowski przy szosie prowadzącej do Jędrzejowa. Podczas II wojny światowej, 28 sierpnia 1942 r., Niemcy zebrali wszystkich tutejszych Żydów i wywieźli ich do Jędrzejowa. Stamtąd deportowano ich do obozu zagłady w Treblince.

Demografia

Na koniec 2014 r. miasto zajmowało powierzchnię 9,68 km² i liczyło 3872 mieszkańców^[16].

Piramida wieku mieszkańców Małogoszcza w 2014 roku^[1].

Urodzeni

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Małogoszczu.

Zabytki

kościół pw. Wniebowzięcia NMP wybudowany w latach 1591–1595, dzięki staraniom dziekana małogoskiego Jakuba Biedy Chrostkowica. W roku 1642 dobudowano wieżę. Do niej w roku 1894 dostawiono jeszcze kruchtę. Kościół, drewniana dzwonnica z połowy XIX w. i budynek plebanii z przełomu XVI i XVII tworzą zespół wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.112/1-3 z 11.02.1967)^[17].
- chrzcielnica z 1610 roku
Kościół pw. św. Stanisława Biskupa z 1595 roku na wzgórzu Babinek. Zbudowany z inicjatywy Jakuba Biedy Chrostkowica. Obecnie pełni funkcję kaplicy cmentarnej. Okrągłą wieżę wieńczy fryz z ornamentowanych kafli późnorenesansowych z końca XVI stulecia. Kamienny, późnorenesansowy portal. W ołtarzu znajduje się obraz z końca XVIII wieku przedstawiający patrona kościoła, otoczonego duchowieństwem i szlachtą, ukazujący go w chwili wskrzeszania Piotrowina. Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.113 z 11.02.1967)^[17]
cmentarz żydowski z II połowy XIX w. (nr rej.: A.114 z 8.01.1991)^[17]
pomnik Tadeusza Kościuszki, wzniesiony przez małogoszczan w 1917 r.
cmentarz z mogiłami powstańców z 1863 roku

Nieistniejące:

Kościół św. Krzyża z 1617 r. ze szpitalem „Betania”. Zniszczony po 1794 roku.

Wspólnoty wyznaniowe

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Małogoszcz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
↑ ^a ^b ^c MarekM. Koter MarekM., Historyczno-geograficzne podstawy oraz proces kształtowania się regionu łódzkiego., [w:] T.T. Marszał (red.), Miasto – region – gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016, s. 131–161 .
↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
↑ M. Karaś, O staropolskich imionach dwuczłonowych zachowanych w nazwach miejscowych, [w:] Onomastica, r. II, z. 2, Wrocław 1956.
↑ Stanisław Kutrzeba: Skład Sejmu Polskiego 1493–1793 w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.
↑ Sławomir Wróblewski: Zamki i dwory obronne województwa sandomierskiego w średniowieczu. Wydawnictwo GOLDRUK, Nowy Sącz 2006, s. 23. ISBN 83-924034-5-2
↑ Szymon Piasta: 80 lat Świętokrzyskiego Związku Piłki Nożnej. Kielce: Oficyna Poligraficzna APLA Spółka Jawna, 2008, s. 292-294. ISBN 978-83-85953-44-9.
↑ opis szlaku na stronie Urzędu Miasta i Gminy.
↑ ^a ^b PawełP. Zięba PawełP., Przynależność administracyjno-terytorialna Przedborza na przestrzeni wieków [online], przedborz.com.pl [dostęp 2019-09-16] .
↑ Żarnów: Historia miejscowości [online], sztetl.org.pl (Wirtualny Sztetl) [dostęp 2019-09-16] .
↑ Malogoszcz – miasto królewskie [online], dawnekieleckie.pl, 13 listopada 2011 [dostęp 2019-09-16] .
↑ TadeuszT. Brzeczkowski TadeuszT., Podatki zwyczajne w Polsce w XV wieku, [w:] Acta Universitatis Nicolai. Copernici, Historia XVIII – Nauki Humanistyczne”, z. 128, Toruń 1982, s. 58 .
↑ [w:] Studia Kieleckie, Ludność Małogoszcza w latach 1662-1686 w świetle ksiąg metrykalnych 1974, s. 61-73.
↑ J.J. Wiśniewski J.J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Jędrzejowskiem, Mariówka 1930, s. 107 .
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. GUS, 2011-08-10, s. 142. ISSN 1505-5507.
↑ ^a ^b ^c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 8 [dostęp 2015-10-15] .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04] .