W średniowieczu Czersk stanowił jeden z najważniejszych ośrodków osadniczych na Mazowszu, znany już od XI wieku. W wiekach XII i XIII funkcjonował jako gród obronny, potem jako kasztelania i stolica jednego z księstw dzielnicowych. W latach 1350–1870 Czersk posiadał prawa miejskie. Obecnie Czersk znany jest głównie z ruin średniowiecznego zamku książąt mazowieckich, które są główną atrakcją turystyczną tej małej miejscowości i równocześnie jednym z najcenniejszych zabytków na Mazowszu.
Najwcześniejszą wzmiankę o nazwie notuje pod rokiem 1142 Latopis Ławrientiewski, jako Čьrnьsk.
Później pojawia się także w polskojęzycznych zapiskach: Cirnsk (1236-1237), Cyrnsko (1242), Czyersko (1456). Średniowieczna nazwa brzmiała Czyrńsk, Czyrńsko. W wyniku uproszczenia grupy spółgłoskowej przeszła ona w Czyrsko. Jeszcze w średniowieczu nastąpiła kolejna zmiana, grup -yr- i -ir- w -er-, dzięki czemu ukształtowała się współczesna forma. Nazwa grodu pochodzi najprawdopodobniej od nazwy rzeki Czarnej, mającej w pobliżu ujście do Wisły. Powstała ona poprzez dodanie do nazwy rzeki przyrostka -ъsko. Stąd też występowanie obu form męskich (Czyrńsk) i nijakich (Czyrńsko)[7].
Początki osadnictwa na wzgórzu w miejscu obecnego Czerska datuje się na epokę kamienną. Okolica była atrakcyjnym miejscem dla założenia osady ze względu na położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych, umiejscowienie nad skarpą oraz dogodną przeprawę przez Wisłę.
Pierwszy znany gród powstał w XI wieku na miejscu istniejącej już osady z VII-VIII wieku. W XII wieku Czersk stał się siedzibą kasztelana, a w 1252 archidiakonatu, podległego biskupstwu poznańskiemu, co czyniło go ważnym ośrodkiem politycznym. W tym samym wieku stał się Czersk stolicą Księstwa Mazowieckiego. W miejscowości powstał targ miejski.
Prawa miejskie uzyskał Czersk w 1350 roku, a w 1386 roku został lokowany na prawie chełmińskim. Na przełomie XIV i XV wieku książę Janusz I Starszy zbudował w Czersku wieloboczny zamek z dwiema wieżami oraz wieżą bramną (później dobudowano arkadowy most w miejsce zwodzonego). W 1413 roku Janusz I przeniósł swoją główną siedzibę z podupadającego Czerska do nowego prężnie rozwijającego się ośrodka – Warszawy, gdzie uczynił on z kościoła pod wezwaniem św. Jana kolegiatę mazowiecką, oraz zbudował najstarszą część późniejszego Zamku Królewskiego. Powodem upadku Czerska miało być przesunięcie się koryta Wisły na wschód w XIV wieku.
Ponowny okres rozkwitu przeżył Czersk, gdy rządziła nim królowa Bona, żona Zygmunta Starego. Otrzymała ona Czersk jako odprawę wdowią po śmierci Zygmunta Starego. Królowa chętnie przebywała w tym mieście i z jej inicjatywy powstał wtedy browar, rozwinęły się handel, rzemiosło, uprawa winorośli i ogrodnictwo. Wytwarzano tu słynne sukno zwane londrynem[8]. Od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku Czersk był miejscem obrad sejmików ziemskichziemi czerskiej[9].
W czasie potopu szwedzkiego Czersk doznał bardzo poważnego uszczerbku. Wojska szwedzkie po doznaniu klęski od Stefana Czarnieckiegopod Warką wycofując się opanowały twierdzę czerską i doszczętnie ją zdewastowały. Od tego czasu nastąpił dalszy, systematyczny regres miasta. W latach 1762–1766 marszałek wielki koronnyFranciszek Bieliński podjął próbę odbudowy zamku (wtedy powstał most przez fosę), jednak po dostaniu się pod zabór pruski mury zostały zburzone, co pozbawiło twierdzę resztek znaczenia militarnego. W 1870 roku zostały Czerskowi odebrane przez władze rosyjskie prawa miejskie. Współcześnie, w miejscu dawnej twierdzy pozostały ruiny i brukowane ulice.
Najważniejszym zabytkiem w Czersku jest zamek. Prezentuje się on szczególnie imponująco od strony Wisły, zaś z jego wież roztacza się widok na okolicę. Zamek wpisany jest do rejestru zabytków pod nr 1009/116 z 25.01.1958
W Czersku znajduje się również parafialny kościół pw. Przemienienia Pańskiego. Wzniesiony został w latach 1805-1806, jako zadośćuczynienie rządu pruskiego za konfiskatę parafii wsi Linin. Następnie był przebudowywany w 1900 r. Ołtarz główny został wykonany w roku 1901[10]. Cały obiekt jest wpisany do rejestru zabytków wraz z cmentarzem kościelnym (nr rej. 1010/690/62 z 12.04.1962).
Obecny Czersk położony jest niezmiennie na średniowiecznym planie miasta. Średniowieczny układ urbanistyczny miasta również wpisany jest do rejestru pod nr A-1601 z 15.09.1999.
↑ abRozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 56. ISBN 83-04-02436-5.
↑Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński "Mazowsze, mały przewodnik" Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 109
↑Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
Wojciech Górczyk,"Ślady recepcji legend arturiańskich w heraldyce Piastów czerskich i kronikach polskich", Kultura i Historia, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej, 17/2010 [1]
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
.jpg)
,_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_zewn%C4%85trz_01.jpg)
.jpg)
,_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_o%C5%82tarz.jpg)
