Gubernia warszawska (ros.Варшавская губерния) – jedna z guberni Królestwa Polskiego istniejąca w latach 1844–1917. Powierzchnia 14 562 km², ludność 1 983 689 mieszkańców (spis z 1897).
Gubernia warszawska została utworzona w 1844 w wyniku połączenia guberni mazowieckiej i guberni kaliskiej; jej stolicą została Warszawa. W 1867 tereny guberni warszawskiej podzielono na mniejsze: nową gubernię warszawską, ponownie utworzoną gubernię kaliską i nowo utworzoną gubernię piotrkowską. W wyniku reformy z 1893 granice guberni rozszerzono o 2 powiaty z sąsiednich guberni.
(W czasie powstania styczniowegoRząd Narodowy dnia 28 marca 1863 r. ogłosił Regulamin władz administracyjnych w byłym Królestwie Kongresowym. Według regulaminu zniesiono podział administracyjny na gubernie, a zamiast tego byłe Królestwo Kongresowe podzielono na osiem województw w granicach z 1816 r. Na terenach obejmujących gubernię warszawską przywrócono województwo mazowieckie oraz województwo kaliskie)[2].
Według spisu z 1897 roku ludność guberni wynosiła 1 983 689 ludzi (983 895 mężczyzn i 949 794 kobiet), z czego w miastach – 40% ludności. Polacy stanowili – 73%, Żydzi – 16%, Rosjanie – 5,5%; Niemcy – 4%. Wśród Polaków wyróżniano tu grupy etniczne takie jak: Kurpie, Mazurzy, Wielkopolanie i Kujawiacy.
W 1888 roku w guberni działało 31 cerkwi prawosławnych, 333 świątynie rzymskokatolickie, 220 synagog, duża liczba zborów luterańskich i 1 meczet.
W 1887 roku szkolnictwo w guberni reprezentowały: 1 uniwersytet (1254 uczniów), 7 gimnazjów męskich (2565 uczniów), 2 męskie progimnazja (531 uczniów), 3 szkoły realne (1075 uczniów), 1 seminarium duchowne (102 uczniów), 4 gimnazja żeńskie (1537 uczennic), 2 żeńskie progimnazja (293 uczennic), 1 instytut imperatorowej Marii (252 uczniów), kilka szkół zawodowych i duża liczba szkół niższych i podstawowych, także żydowskich.
Gubernia posiadała główne źródła dochodów z przemysłu i rolnictwa, posiadając dobrze rozwinięty handel i rzemiosło. Miastem skupiającym największą liczbę wolnych zawodów była Warszawa.
Na terytorium guberni w 1900 roku działało ok. 500 fabryk i warsztatów, dających zatrudnienie dla 35 000 ludzi. Dominował tu przemysł cukrowniczy, budowy maszyn, skórzany, obróbka drewna i wyrób mebli, chemiczny, metalurgiczny i inne.
Najbardziej urodzajne powiaty guberni to warszawski, gostyniński i włocławski, gdzie w razie nieurodzaju nie brakowało żywności. Wśród upraw dominowały żyto, pszenica ozima, jęczmień, gryka i ziemniaki. Inwentarz wiejski w 1887 wynosił: koni – 111,7 tys., rogacizny – 378 tys., owiec – 600 tys. i świń – 114 tys. sztuk.
Przypisy
↑Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN, 2005, s. 18. ISBN 83-87954-66-7.
.png)
_COA.svg)
