(A) administracyjne (D) dramatyczne (m.in. katastrofy, kataklizmy, zbrodnie, zgony) (E) związane z edukacją i oświatą (G) gospodarcze (H) związane z handlem i gastronomią (I) związane z infrastrukturą miejską (K) kulturalne (L) związane ze społecznością lokalną (np. spisy ludności, zloty, uroczystości, manifestacje) (M) związane z medycyną i higieną (N) związane z nauką (O) organizacje w Łodzi (fundacje, stowarzyszenia, towarzystwa itp.) (P) polityczne (R) religijne (S) sportowe (Ś) związane ze środkami masowego przekazu (T) transportowe (U) urbanistyczne (V) wizyty światowych osobistości (oficjalne i nieoficjalne) (W) wyróżnienia, nagrody (Honorowi Obywatele, Łodzianie Roku itp.) (Z) związane z zielenią miejską (parki, lasy, ogrody, cmentarze)
Łódź w Polsce Ludowej (1945–1989)
Kalendarium obejmuje wydarzenia od 19 stycznia 1945 roku – dnia zajęcia miasta przez wojska armii radzieckiej do 4 czerwca 1989 roku – dnia, w którym odbyła się I tura pierwszych w Polsce po II wojnie światowej częściowo wolnych wyborów do Sejmu i całkowicie wolnych do Senatu.
(A) prezydentem Łodzi został (od 7 marca) Kazimierz Mijal; funkcję pełnił do 17 lutego 1947;
(E)(K) utworzenie (18 kwietnia) Państwowego Konserwatorium Muzycznego (obecna Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów), w oparciu o przedwojenne tradycje muzyczne Konserwatorium Heleny Kijeńskiej-Dobkiewiczowej (od kwietnia 1946 r. Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna, od 1982 r. Akademia Muzyczna, od 1999 r. nosząca imię Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów);
(E)(K) utworzenie (wiosną) Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych (od 23 kwietnia 1988 r. noszącej imię Władysława Strzemińskiego, od 1996 r. Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego); początkowo uczelnia mieściła się w niewielkim, międzywojennym budynku przy ul. Narutowicza 77; od 1976 r. w nowej siedzibie przy ul. Wojska Polskiego 121, wzniesionej według projektu Bolesława Kardaszewskiego; monumentalny gmach stanowi do dziś jedyny w Polsce przykład kompleksu zrealizowanego na potrzeby współczesnej, wielowydziałowej uczelni artystycznej;
(E) utworzenie (24 maja) Politechniki Łódzkiej; pierwsze działania zmierzające do utworzenia akademii technicznej w Łodzi podjęto już w XIX w. (dwukrotne, w latach 60. i 70.), starania okazały się jednak bezskuteczne; idea powstania uczelni upadła kolejny raz w latach 20. XX w.; zrealizowała się dopiero po II wojnie światowej, dzięki decyzji Ministerstwa Oświaty[3]; Politechnika Łódzka to czwarta uczelnia techniczna w Polsce w rankingu szkół wyższych 2015 magazynu edukacyjnego „Perspektywy” i czwarta najchętniej wybierana uczelnia w Polsce według raportu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego[4];
(Ś) ukazanie się (20 czerwca) pierwszego numeru „Głosu Robotniczego” – organu prasowego PPR (do grudnia 1948), następnie PZPR; dziennik ukazywał się do 1990 r., później – do 1997 – jako „Głos Poranny”;
(A) faktyczne włączenie (26 lipca) obszaru gminy Chojny w granice administracyjne Łodzi[6], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(A) faktyczne włączenie (17 października) obszaru miasta Rudy Pabianickiej w granice Wielkiej Łodzi[7], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(A) faktyczne włączenie (22 października) obszaru Radogoszcza w granice Wielkiej Łodzi[8], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(A) faktyczne włączenie (31 października) części gminy Brus – gromad: Brus, Cyganka, Nowe Złotno I i II, Stare Złotno, Leonów oraz wsi: Smólsko (ob. Smulsko), Retkinia I i II, Rokicie Nowe i Rokicie Stare – w granice Wielkiej Łodzi[9], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(A) faktyczne włączenie (5 listopada) części gminy Łagiewniki – gromad: Łagiewniki Małe, Łagiewniki Klasztorne i Modrzew, enklawy wsi Skotniki przy granicy folwarku Łagiewniki A i granicy gminy Dobra oraz enklawy wsi Łagiewniki Poklasztorne przy granicy folwarku Łagiewniki A i granicy gminy Dobra – w granice Wielkiej Łodzi[9], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(A) faktyczne włączenie (7 listopada) części gminy Rąbień – wsi Grabieniec, Mikołajew, Odzierady i wschodniej części wsi Antoniew – w granice Wielkiej Łodzi[9], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(A) faktyczne włączenie (9 listopada) części gminy Wiskitno – gromady Olechów oraz wsi Jędrzejów, Jędrzejów Młynek, Jędrzejów Parcele, Wiskitno II i Wiskitno Miasto-Ogród – w granice Wielkiej Łodzi[9], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(A) faktyczne włączenie (12 listopada) części gminy Nowosolna – gromad: Place Stoki, Antoniew Stoki, Stoki, Sikawa, Augustów, Henryków, Janów, Antoniew Sikawa, Budy-Sikawa i Budy-Stoki – w granice Wielkiej Łodzi[9], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(A) faktyczne włączenie (14 listopada) części wsi Starowa Góra z gminy Gospodarz w granice Wielkiej Łodzi[9], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(A) faktyczne włączenie (21 listopada) części gminy Widzew – wsi Lublinek i Chocianowice oraz osad Chocianowiczki i Młyn Charzew – w granice Wielkiej Łodzi[9], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(A) faktyczne włączenie (26 listopada) części gminy Dobra – wsi Łodzianka oraz części wsi Łukaszów, Muskule Stare (ob. Stare Moskule), Wilanów A i Wilanów B – w granice Wielkiej Łodzi[9], przed inkorporacją terenów podmiejskich w lutym 1946 r. (zobacz »);
(D) wysadzenie (11/12 lutego) pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej w parku im. księcia Józefa Poniatowskiego przez działaczy Korpusu Obrony Narodowej pod dowództwem Władysława Stanilewicza; pomnik został odbudowany i ponownie odsłonięty 7 listopada; w listopadzie 1991 został zdemontowany[10];
(Ś) uruchomienie (18 kwietnia) drukarni Zakładów Graficznych Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa” przy ul. Żwirki 17[13] (od 1973 r. Prasowe Zakłady Graficzne w Domu Prasy przy ul. Armii Czerwonej 28, obecnie Drukarnia Prasowa S.A. przy al. Piłsudskiego 82);
(K) ukończenie zdjęć (w sierpniu) do pierwszego polskiego powojennego filmu fabularnego – Zakazane piosenki; zrealizowany w pomieszczeniach Filmu Polskiego przy ul. Łąkowej 29 obraz, w większości był kręcony w Łodzi, gdzie zrekonstruowano np. niektóre plenery i warszawskie ulice;
(Z) utworzenie (19 września) Ogrodu Roślin Leczniczych przy ul. Krzemienieckiej, o powierzchni 1,3 ha; w 1953 został przekształcony w Miejski Ogród Botaniczny, a w latach 1967–73 rozbudowany; obecnie Łódzki Ogród Botaniczny im. Jakuba Mowszowicza (jeden z największych w Polsce – powierzchnia ok. 67 ha);
(T) rozpoczęcie kursowania (we wrześniu) przez pierwszą po zakończeniu wojny taksówkę; był nią 6-osobowy citroën, należący do przedwojennego taksówkarza Józefa Pakulskiego, który jako jedyny otrzymał po wojnie koncesję od Wydziału Przemysłu; cena za pierwszy kilometr wynosiła 80 zł, za każdy następny 40 zł[14];
(D) proces Hansa Biebowa (23–30 kwietnia) – szefa niemieckiej administracji Ghetto Litzmannstadt – przed łódzkim Sądem Okręgowym, zakończony skazaniem na karę śmierci przez powieszenie; wyrok wykonano 23 czerwca w nieistniejącym obecnie więzieniu przy ul. Sterlinga 16;
(H) otwarcie (29 kwietnia) hali targowej przy pl. Barlickiego; obecnie na placu siedzibę ma „Zielony Rynek” – targowisko składające się z trzech hal;
(S) po raz czwarty Łódź była (27 września) miastem etapowym 6. Wyścigu Kolarskiego dookoła Polski (obecnie Tour de Pologne); meta III etapu Częstochowa – Łódź (142 km) znajdowała się po raz trzeci na torze kolarskim w parku Helenów[h]; zwyciężył Roman Siemiński (Elektryczność Warszawa, 3:41:02); najlepszy z łodzian – Lucjan Pietraszewski (Towarzystwo Zwolenników Sportu Łódź) – był na mecie 2. (3:55:10) i otrzymał srebrną wazę z kryształem ufundowaną przez „Dziennik Łódzki”, puchar srebrny od firmy B. Kantor oraz kupon materiału na ubranie ze stuprocentowej wełny od Wydziału Spożywczego „Społem”[17]; 28 września kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy;
Siedziba łódzkiej „Filmówki” (październik 2010)Siedziba MPK – Łódź przy ul. Tramwajowej 6 (kwiecień 2007)
(H) otwarcie (21 lutego) Centralnego Domu Towarowego w kamienicy przy ul. Piotrkowskiej 62;
(E)(K) utworzenie (8 marca) Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej (obecna PWSFTViT im. Leona Schillera); w 1958 r. Państwową Wyższą Szkołę Filmową połączono z utworzoną w 1949 r. Państwową Wyższą Szkołą Aktorską (od 1954 r. Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Leona Schillera);
(S) po raz piąty Łódź była (3 lipca) miastem etapowym 7. Międzynarodowego Wyścigu Kolarskiego dookoła Polski (obecnie Tour de Pologne); meta X etapu Częstochowa – Łódź (135 km) znajdowała się po raz czwarty na torze kolarskim w parku Helenów; zwyciężył Bolesław Napierała (3:56:40); najlepszy z łodzian – Zdzisław Stolarczyk („Naprzód” Ruda Pabianicka) – był na mecie 7. (3:56:46) i otrzymał: 1 tonęwęgla z dostawą od firmy „Węglopał” W. Kowalewski, papierośnicę srebrną ze złotą dedykacją od Zgromadzenia Kupców m. Łodzi oraz maszynkę elektryczną do kawy od Z.K.S. „Gastronomia”[19]; 4 lipca kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy;
(D)tragedia na jeziorze Gardno[i] (18 lipca) – wskutek nieodpowiedzialności przewoźnika utonęły 22 nastoletnie harcerki z 15. Łódzkiej Drużyny Harcerskiej, kierowniczka kolonii, na której przebywały, komendantka Aldona Markiewicz, oraz nauczycielka Szkoły Powszechnej nr 161 w Łodzi, opiekunka drużyny Eugenia Leszewska; w ich pogrzebie (21 lipca) na Starym Cmentarzu uczestniczyło około 25 000 łodzian; sprowadzenie ciał zorganizował Zarząd Miejski, który również pokrył koszty pogrzebu; większość ofiar spoczęła w jednej kwaterze; w 2003 r., w 55. rocznicę tragedii, Szkoła Podstawowa w Gardnie Wielkiej przybrała imię Joanny Skwarczyńskiej, która była jedną z ofiar (w chwili śmierci miała 13 lat, stała się więc najmłodszą patronką szkoły w Polsce)[20][21][22][23];
(U) rozpoczęcie (27 lipca) przebudowy ul. Stalina (ob. al. Piłsudskiego) w rejonie pl. Zwycięstwa; w jej wyniku powstał zalążek przyszłej trasy W–Z, wybudowanej (I etap) w latach 1976–78;
(T) uruchomienie (11 października) miejskiej komunikacji autobusowej; do lipca 1950 kursowała tylko jedna linia („A”) na trasie: pl. Niepodległości – Rzgowska – Rzgowska/Józefów (od 2 listopada 1949 na trasie: Chojny – Rzgowska – Rzgowska/Józefów)[15][24];
(O)(S) utworzenie Klubu Sportowego „Chemia” (od 1952 r. Klub Sportowy „Unia”, od 1963 r. Zakładowy Klub Sportowy „Unia”, od 1978 r. Klub Sportowy „Anilana”)[25];
1949
(S) po raz drugi Łódź była (8 maja) miastem etapowym II Wyścigu Pokoju z Pragi do Warszawy; meta VII etapu Wrocław – Łódź (212 km) znajdowała się na boisku w parku Helenów; zwyciężył ponownie Czechosłowak Jan Veselý (5:29:58); 9 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[18];
(A) prezydentem Łodzi został (od 16 lipca) Marian Minor; funkcję pełnił do 24 maja 1950 (potem – jako przewodniczący Prezydium Rady Narodowej Miasta Łodzi – do 27 maja 1952);
(T) przedłużenie (22 lipca) trasy tramwajowej wzdłuż ul. Łagiewnickiej od ul. Biegańskiego do nowej pętli przy ul. Bema (odcinek ten wraz z pętlą zlikwidowano 22 czerwca 1998); oddanie do użytku nowej trasy wzdłuż ul. Warszawskiej od ul. Łagiewnickiej do ul. Centralnej[15];
(T) przedłużenie (4 września) trasy tramwajowej wzdłuż ul. Warszawskiej do ul. Wycieczkowej[15];
(T) otwarcie (25 września) nowej trasy tramwajowej na Nowe Złotno wzdłuż ulic: al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej), Srebrzyńskiej, Wieczność i Cyganka do pętli Nowe Złotno (trasę zamknięto 6 lipca 1992, później została ostatecznie zlikwidowana)[15];
(E)(K) utworzenie Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej (od 1954 r. Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Leona Schillera), w miejsce przeniesionej do Warszawy Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej (obecna Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza); rektorem w latach 1950–52 był Kazimierz Dejmek, założyciel Teatru Nowego; w 1958 r. z połączenia dwóch łódzkich uczelni – Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Leona Schillera i powstałej w 1948 r. Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej – powstała Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna i Filmowa (obecna Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera);
(E)(M) utworzenie (24 października) Akademii Medycznej (na bazie wydziałów lekarskiego, farmaceutycznego i stomatologicznego, działających od 1945 r. na Uniwersytecie Łódzkim); rozwiązana w 2002 r. (mocą UstawySejmu RP z dn. 27 lipca 2002 r. o powołaniu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, która w miejsce dwóch poprzednio istniejących łódzkich uczelni medycznych, tj. Akademii Medycznej i Wojskowej Akademii Medycznej, powoływała nową, kontynuującą statutowo tradycje obu swoich poprzedniczek);
(K) powstanie Teatru Nowego założonego przez grupę aktorów pod kierownictwem Kazimierza Dejmka; pierwsze przedstawienie odbyło się 12 listopada w „Domu Żołnierza” przy ul. Przejazd (ob. ul. Tuwima) 34;
(T) rozpoczęcie (2 lutego) testów nowego wagonu tramwajowego 2N1, wyprodukowanego przez Stocznię Gdańską nr 3; sześć takich wagonów wprowadzono do eksploatacji 21 lipca; łącznie w latach 1950–70 Łódź otrzymała 48 wagonów 2N1, ostatni z nich wycofano 29 listopada 1989[26];
(T) przeniesienie (18 kwietnia) dworca autobusowego PKS z ul. Wigury 7 na plac przed dworcem kolejowym Łódź Fabryczna (późn. pl. Sałacińskiego, obecnie nieistniejący)[27];
(U) rozpoczęcie (22 lipca) przez Zakład Osiedli Robotniczych budowy osiedla domów jednorodzinnych na Stokach; ukończone w 1953, liczy ok. 450 domów;
(H) Wielka Wystawa Gospodarcza (22 lipca – 13 sierpnia) w al. Kościuszki między ul. Legionów (ob. ul. Zielona) a ul. Struga; w pierwszym dniu zwiedziło ją ok. 100 000 osób;
(T) oddanie do użytku (4 października) nowej pętli tramwajowej na Zdrowiu[15];
(T) oddanie do użytku dwóch odcinków nowej trasy tramwajowej P-P (Północ – Południe): od ul. Piotrkowskiej wzdłuż ul. Żwirki do al. Kościuszki i od ul. Żwirki wzdłuż al. Kościuszki do ul. Legionów (ob. ul. Zielona) – 7 listopada – oraz od ul. Legionów (ob. ul. Zielona) wzdłuż ul. Zachodniej do ul. Obrońców Stalingradu (ob. ul. Legionów) – 4 grudnia[15];
(T) dostarczenie (4 grudnia) do Łodzi 10 nowych węgierskich autobusów Mavag TR5; na trasy wyruszyły prawdopodobnie 18 grudnia; ostatnie dwa wycofano 31 grudnia 1960[15][28];
(K) uruchomienie jedynych w Polsce Łódzkich Zakładów Wytwórczych Kopii Filmowych;
(T) uruchomienie (5 lutego) pierwszych dwóch nocnych linii tramwajowych: nr „101” z ul. Tramwajowej na dworzec Łódź Kaliska i nr „102” z Julianowa na Chojny. Łącznie do 12 lutego 1968 uruchomiono 7 takich linii; od 6 kwietnia 1970 stopniowo je likwidowano, ostatnia (nr „101” do Zgierza) funkcjonowała do 1 lutego 2001[29];
(E)(O) powołanie (4 marca) oddziału łódzkiego PTTK;
(T) przedłużenie (29 kwietnia) trasy tramwajowej wzdłuż ul. Napiórkowskiego (ob. ul. Przybyszewskiego) od ul. Tatrzańskiej do nowej pętli na Zarzewie przy linii kolei obwodowej[15] (pętlę zlikwidowano 29 października 1978);
(S) po raz czwarty Łódź była (8 maja) miastem etapowym IV Wyścigu Pokoju z Pragi do Warszawy; meta VIII etapu Wrocław – Łódź (217 km) znajdowała się ponownie na stadionie ZKS „Włókniarz” przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył Czechosłowak – Vlastimil Ružička (6:53:03); 9 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[30];
(Z) oddanie na terenie Rudy Pabianickiej (po trzyletniej budowie) ośrodka wodnego w parku im. 1 Maja (tzw. stawy Stefańskiego); staw o powierzchni ok. 11 ha (do dziś największy w granicach miasta) stanowi poszerzenie koryta rzeki Ner; obecnie obiektem administruje MOSiR w Łodzi[33];
(H) otwarcie (w marcu) po remoncie i rozbudowie hali targowej Miejskiego Handlu Detalicznego na Górniaku;
(Z) otwarcie (1 maja) części zachodniej parku Staromiejskiego, pierwszego zbudowanego od podstaw po II wojnie światowejparku miejskiego w Łodzi, potocznie nazywanego przez łodzian „parkiem śledzia” (nazwa pochodzi prawdopodobnie od zlokalizowanego w tym miejscu przed wojną targu lub składu rybnego); cały park, położony na Starym Mieście w dolinie rzeki Łódki, zbudowano w latach 1951–53 (18 ha) – według projektu Kazimierza Chrabelskiego – w miejscu gruzowiska powstałego po zniszczonych przez okupanta budynkach; budową kierował Stefan Krzystanek, a większość prac wykonali pracownicy zieleni miejskiej z Pierwszego Zakładu Szkółek z ul. Azbestowej; ze względu na warunki glebowe, a także biedne powojenne czasy, sadzono raczej pospolite gatunki drzew liściastych, odporne na miejskie warunki i szybkorosnące (dodać warto, że w tym samym czasie duże drzewa z bryłami korzeniowymi wiezione były z Łodzi do odbudowywanej Warszawy – sadzono je na MDM i wokół Pałacu Kultury i Nauki); w latach 1954–55 dokonano uzupełnień drzewostanu wyrośniętymi wieloletnimi drzewami z bryłami korzeniowymi (głównie kasztanowce, leszczyna turecka i brzoza brodawkowata, w liczbie 138 drzew); w latach 70. Łódzkie Przedsiębiorstwo Ogrodnicze przeprowadziło rewitalizację parku; w 1995 r., w północnej części parku, powstał monumentalny pomnik Dekalogu (zobacz »); w latach 2002–03 odtworzono krótki odcinek koryta rzeki Łódki oraz powstał staw, będący pamiątką dawnego szerokiego stawu istniejącego przez cały okres Łodzi rolniczej i pierwsze dekady okresu przemysłowego; w 2005 r., w zachodniej części parku, odsłonięto pomnikAleksandra Kamińskiego, ideologa harcerstwa, jednego z twórców Szarych Szeregów, a po wojnie wieloletniego pracownika Uniwersytetu Łódzkiego[34];
(Z) założenie parku Widzewskiego [inne źródła podają 1953 r.[16]] na terenie należącym do Widzewskiej Fabryki Maszyn, pomiędzy ulicami Niciarnianą, Sobolową i Armii Czerwonej (ob. al. Piłsudskiego); usytuowany w dolinie rzeki Jasień na obszarze dzielnicyWidzew park o powierzchni 7,8 ha powstał według projektu K. Marcinkowskiego i H. Tomaszewskiego; po południowo-wschodniej stronie parku, jako część założenia parkowego, został wybudowany basen pływacki KS „Unia” (od 1978 r. KS „Anilana” Łódź)[16];
(S) po raz piąty Łódź była (1 maja) miastem etapowym V Wyścigu Pokoju z Warszawy przez Berlin do Pragi; meta II etapu Warszawa – Łódź (139 km) znajdowała się po raz trzeci na stadionie ZKS „Włókniarz” przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył Czechosłowak – Stanislav Svoboda (3:50:15); 2 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Katowic[30];
(A) przewodniczącym Prezydium Rady Narodowej Miasta Łodzi został (w maju) Ryszard Olasek; funkcję pełnił do lutego 1954;
(I) rozpoczęcie (w październiku) układania pierwszych w Łodzi rur miejskiej sieci ciepłowniczej, podłączonej do centralnej kotłowni, w nowo powstającym osiedlu Zakładu Osiedli Robotniczych na Bałutach;
(S) po raz szósty Łódź była (13 maja) miastem etapowym VI Wyścigu Pokoju z Pragi przez Berlin do Warszawy; meta XI etapu Stalinogród (wcz. i ob. Katowice) – Łódź (205 km) znajdowała się po raz czwarty na stadionie ZKS „Włókniarz” przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył startujący w barwach PoloniifrancuskiejAleksander Pawlisiak (5:30:16); 14 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[30];
(Z) otwarcie parku miejskiego im. Jana Kilińskiego w rejonie ulic Kilińskiego i 8 Marca (ob. ul. ks. bpa Tymienieckiego) w dzielnicy Widzew; park o powierzchni ponad 3 ha (ob. 2,25 ha) powstał w latach 1950–53 na terenie dawnego prywatnego ogrodu łódzkich przemysłowców – Grohmanów (założony w latach 80. XIX w. przy renesansowejrezydencjiLudwika Grohmana), których własnością pozostawał do wojny; w latach 1945–49 ogród należał do Państwowych Zakładów Przemysłu Bawełnianego nr 1 (od 1948 Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. J. Stalina), następnie został przekazany miastu; park leży na linii odpływu wód z parku Źródliska – pierwotnie płynął tu strumień, na którym powyżej obecnego parku stał młyn wodny o nazwie Lamus; wraz z urządzeniem ogrodu w jego środkowej części wykopano staw zbierający nadmiar wód (zasypany w okresie międzywojennym); po 1989 r. wyłączoną z parku część pierwotnej powierzchni założenia (0,79 ha), obejmującą zabytkową willę wraz z towarzyszącym jej wygrodzonym fragmentem parku, sprzedano prywatnej osobie; w parku rośnie obecnie ok. 450 drzew i krzewów zróżnicowanych na 67 taksonów, wśród nich 20 uznano za pomniki przyrody[36];
(A) przewodniczącym Prezydium Rady Narodowej Miasta Łodzi został (od 25 lutego) Bolesław Geraga; funkcję pełnił do 22 marca 1956;
(H) otwarcie (w kwietniu) pierwszego w Łodzi całodobowego sklepu spożywczego Miejskiego Handlu Detalicznego przy ul. Piotrkowskiej 93;
(S) po raz siódmy Łódź była (3 maja) miastem etapowym VII Wyścigu Pokoju z Warszawy przez Berlin do Pragi; meta II etapu Warszawa – Łódź (131 km) znajdowała się po raz piąty na stadionie ZKS „Włókniarz” przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył Polak – Mieczysław Wilczewski (3:08:10); 4 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Stalinogrodu (wcz. i ob. Katowice)[30];
rozpoczęcie (W czerwcu) budowy Elektrociepłowni EC-2, zaprojektowanej przez inżyniera Mariusza Sowińskiego. W 1957 uruchomiono pierwszy kocioł i turbinę. 19 stycznia 1960 elektrociepłowni nadano imię Włodzimierza Lenina. Budowę ukończono w 1961, jednocześnie uruchamiając ósmy kocioł i szósty turbozespół[37]. Obiekt z czasem rozbudowano o 2 kotły opalane mazutem[38]. Elektrociepłownia zaopatrywała w ciepło osiedla: Retkinia i Karolew[39].
Pomnik „Ośka” upamiętniający pierwszą linię tramwajową na Retkinię (lipiec 2007)
(K) powstanie Studenckiego Teatru Satyrycznego „Pstrąg”; pierwsze przedstawienie odbyło się 6 marca w sali Uniwersytetu Łódzkiego przy ul. Buczka (ob. ul. Kamińskiego) 27;
(S) po raz ósmy Łódź była (16 maja) miastem etapowym VIII Wyścigu Pokoju z Pragi przez Berlin do Warszawy; meta XII etapu Stalinogród (wcz. i ob. Katowice) – Łódź (205 km) znajdowała się po raz szósty na stadionie ZKS „Włókniarz” przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył reprezentant NRD – Gustav-Adolf Schur (5:24:48); 17 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[43];
(E)(U) wmurowanie (w maju) kamienia węgielnego pod budowę gmachu Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego przy ul. Matejki 34/38 według projektu Edmunda Orlika; otwarta 19 stycznia 1960; w latach 2003–06 dobudowano na sąsiedniej działce drugi gmach według projektu Andrzeja Pietkiewicza;
(Z) oddanie do użytku ośrodka wodnego na śródleśnych stawach w Arturówku w południowo-zachodniej części lasu Łagiewnickiego; w 1960 r. kąpielisko zostało powiększone o drugi staw o pow. 1,5 ha, a trzeci staw o pow. 3,2 ha przeznaczono na ośrodek sportów wodnych (przystań kajakowa i wypożyczalnia sprzętu wodnego); trzy stawy o łącznej pow. 8,4 ha lustra wody stanowią poszerzenie koryta rzeki Bzury; obecnie obiektem administruje MOSiR w Łodzi[44];
(Z) założenie parku im. Jana Krasickiego [inne źródła podają 1954 r.[16]] (od 1994 r. park im. gen. Mariusza Zaruskiego) w kwartale pomiędzy ulicami Giewont, Potokową, Skalną i Szczytową, na osiedlu Stoki; usytuowany na terenie zwanym Górką Stokowską (wcześniej było to miejsce wydobywania żwiru) park, o powierzchni ok. 9 ha [inne źródła podają 6 ha[16]], powstał według projektu Kazimierza Chrabelskiego; w 1998 r. w parku ustawiono obelisk z tablicą pamiątkową poświęconą jej obecnemu patronowi[45];
(Ś) uruchomienie (22 lutego) regionalnego ośrodka Telewizji Polskiej w Łodzi; pierwszy program – film dokumentalny pt. Halo, tu Polskie Radio Łódź – został nadany 22 lipca o godz. 16:00;
(S) po raz dziewiąty Łódź była (3 maja) miastem etapowym IX Wyścigu Pokoju z Warszawy przez Berlin do Pragi; meta II etapu Warszawa – Łódź (140 km) znajdowała się po raz siódmy na stadionie ZKS „Włókniarz” przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył ponownie reprezentant NRD – Gustav-Adolf Schur (3:32:28); 4 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Stalinogrodu (wcz. i ob. Katowice)[43];
(A) przewodniczącym Prezydium Rady Narodowej Miasta Łodzi został (od 24 maja) Edward Kaźmierczak; funkcję pełnił do 29 kwietnia 1971;
(T) oddanie do użytku (17 września) nowej pętli tramwajowej na ul. Nowotki (ob. ul. Pomorska) przy ul. Przemyskiej (ulicy obecnie nieistniejącej)[15]; pętlę zlikwidowano 18 listopada 1986;
(T) wprowadzenie do eksploatacji nowych autobusów Star N52, nazwanych przez łodzian „stonkami”; w latach 1956–57 do Łodzi sprowadzono łącznie 16 pojazdów; ostatnie trzy wycofano 31 sierpnia 1961[48];
(O) powołanie (29 marca) Społecznego Komitetu Łódzkiej Gry Liczbowej „Kukułeczka”; wpływy z gry były przeznaczane na rozwój łódzkiego budownictwa mieszkaniowego i komunalnego. Komitet działał do 31 marca 1959, a dzień później w jego miejsce powstało Przedsiębiorstwo Państwowe Łódzka Gra Liczbowa „Kukułeczka”;
(T) wprowadzenie (31 marca) zakazu palenia tytoniu w pojazdach łódzkiej komunikacji miejskiej[49];
(S) po raz dziesiąty Łódź była (14 maja) miastem etapowym X Wyścigu Pokoju z Pragi przez Berlin do Warszawy; meta XI etapu Katowice – Łódź (215 km) znajdowała się po raz ósmy na stadionie ŁKS przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył reprezentant Belgii – Louis Proost (5:32:56); 15 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[43];
(D)strajk łódzkich tramwajarzy (12–14 sierpnia) z żądaniami podwyżek płac i poprawy warunków bytowych; w lokalnej prasie został potępiony jako [...] bezrozumne, uparte i warcholskie dążenie jednostek, które zamierzają dezorganizować życie gospodarcze, paraliżować główne nerwy życia miasta, które decydując się na strajk – zdecydowały się na pogorszenie i tak już trudnej sytuacji gospodarczej miasta i kraju[52];
(T) rozpoczęcie (3 września) eksploatacji pierwszych tramwajów typu 5N wyprodukowanych przez Chorzowską Wytwórnię Konstrukcji Stalowych; łącznie w latach 1957–62 do Łodzi sprowadzono 181 wagonów nowych oraz 29 używanych z innych miast; od 1974 r. rozpoczęto ich stopniowe wycofywanie, ostatni skład wyjechał na trasę (linii nr „43 bis”) 27 października 1991; większość wagonów serii 5N przejechała w Łodzi ponad 1,5 mln kilometrów, niektóre ponad 2 mln km[53];
(I) początki systemu ciepłowniczego miasta – uruchomienie (14 lutego) pierwszej turbiny w EC-2[55];
(E) utworzenie (w kwietniu) Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej (z połączenia działającej od 1949 r. Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej z istniejącą od 1948 r. Państwową Wyższą Szkołą Filmową) – obecnie PWSFTViT im. Leona Schillera;
(S) po raz jedenasty Łódź była (3 maja) miastem etapowym XI Wyścigu Pokoju z Warszawy przez Berlin do Pragi; meta II etapu Warszawa – Łódź (140 km) znajdowała się po raz dziewiąty na stadionie ŁKS przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył reprezentant ZSRR – Wiktor Kapitonow (3:56:44); 4 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Katowic[43];
(E)(M) utworzenie (1 lipca) Wojskowej Akademii Medycznej (na podstawie rozkazu Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 maja 1958 r. powołującego WAM od 1 lipca 1958 r.); w początkach swej działalności Akademia w znacznej mierze korzystała z zasobów (personelu, katedr, zakładów i klinik) cywilnej Akademii Medycznej w Łodzi; rozwiązana w 2002 r. (mocą UstawySejmu RP z dn. 27 lipca 2002 r. o powołaniu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, która w miejsce dwóch poprzednio istniejących łódzkich uczelni medycznych, tj. Akademii Medycznej i Wojskowej Akademii Medycznej, powoływała nową, kontynuującą statutowo tradycje obu swoich poprzedniczek);
(K) koncert Jana Kiepury w Pałacu Sportu (25 października); wysłuchało go w szczelnie zapełnionej hali ok. 12 000 widzów[56]; śpiewak podczas wizyty w Łodzi zagościł w hotelu „Grand”, gdzie tuż po przybycie do miasta zaśpiewał z hotelowego balkonu na I piętrze „Ninon” i „Umarł Maciek, umarł”; świadkami tego wydarzenia były tłumy łodzian blokujące ulicę Piotrkowską[57]; redaktor „Dziennika Łódzkiego” tak opisał występ słynnego śpiewaka i aktora w Pałacu Sportu:
Nie tylko sam Kiepura jest dalej młodzieńczy, pełen fantazji i werwy. Najbardziej cenne jest przede wszystkim to, że nic nie uronił ze swego wielkiego talentu. Że jego głos nie stracił swojej sugestywnej siły i w dalszym ciągu brzmi w nim szlachetny metal. Że artysta, tak jak przed wojną, zaskakuje nas niesłychanym kunsztem techniki. (...) Program, w którym wzięła udział orkiestra Polskiego Radia pod dyrekcją Konrada Bryzka był bardzo bogaty. Z rzeczy bardziej znanych – utwory Moniuszki, Rossiniego, Bizeta, Marczewskiego. (...) 12 tysięcy łodzian oklaskiwało najbardziej frenetycznie „Kujawiaka” Wieniawskiego oraz śpiewane na bis stare dobrze znane piosenki „Ninon”, „La donna e mobile”, „Umarł Maciek, umarł”, „Tobie śpiewam tę pieśń”, „Brunetki, blondynki”. Tu właśnie pokazał mistrz Kiepura swój lwi pazur i swoją niezrównaną klasę! Nic też dziwnego, że owacjom nie było końca, a artysta bisował chętnie[56].
(E)(U) wmurowanie (8 listopada) aktu erekcyjnego pod budowę pierwszej w Łodzi Szkoły Tysiąclecia Państwa Polskiego przy ul. Pojezierskiej 45/51; szkołę otwarto 19 stycznia 1960;
(T) wprowadzenie do eksploatacji autobusów San H01B; łącznie do Łodzi dostarczono 87 pojazdów, ostatnie wycofano w 1967 r.[58];
(S) po raz dwunasty Łódź była (15 maja) miastem etapowym XII Wyścigu Pokoju z Berlina przez Pragę do Warszawy; meta XII etapu Katowice – Łódź (167 km) znajdowała się po raz dziesiąty na stadionie ŁKS przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył reprezentant Włoch – Romeo Venturelli (4:24:32); 16 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[61];
(T) wprowadzenie do eksploatacji pierwszych dziesięciu węgierskich autobusów Ikarus 620; łącznie w latach 1959–71 do Łodzi sprowadzono 258 pojazdów, a ich użytkowanie zakończono 30 czerwca 1978, pozostawiając jeszcze do końca roku kilkanaście jako rezerwę[62];
(L) liczba mieszkańców Łodzi przekroczyła 700 000;
(A) wprowadzenie (1 stycznia) nowego podziału Łodzi na pięć dzielnic: Bałuty, Górną, Polesie, Śródmieście i Widzew; w kolejnych latach powierzchnia poszczególnych dzielnic wielokrotnie ulegała zmianie, odbywało się to jednak nie kosztem dzielnicy sąsiedniej, ale podłódzkich miejscowości, które sukcesywnie włączano w obręb miasta; ostatnia duża zmiana miała miejsce 1 stycznia 1988 roku, kiedy to dość znacznie powiększono obszar dzielnicy Widzew i Górna; podział na dzielnice obowiązywał do 31 grudnia 1992, a od 1 stycznia 1993 został formalnie zniesiony;
(E)(U) otwarcie (19 stycznia) pierwszej w Łodzi Szkoły Tysiąclecia Państwa Polskiego przy ul. Pojezierskiej 45/51 – Szkoły Podstawowej nr 161 (od 1 września także siedziba XXII Liceum Ogólnokształcącego im. dr. S. Kopcińskiego i Zasadniczej Szkoły Metalowo-Elektrycznej); otwarcia dokonał I sekretarzKC PZPRWładysław Gomułka[63][64];
(T) wycofanie (1 maja) tramwajów z ul. Piotrkowskiej na odcinku od pl. Wolności do ul. Żwirki[15]; torowiska między pl. Wolności a al. Mickiewicza zostały usunięte dopiero w latach 1992–97 podczas remontu ulicy, zaś na odcinku od al. Mickiewicza do ul. Żwirki stare torowisko usunięto w 2014 r., zastępując je nowym;
(T) uruchomienie (1 maja) pierwszej nocnej linii autobusowej (oznaczonej literą „N”) na trasie pl. Niepodległości – Piotrkowska – pl. Wolności – Nowomiejska – Zgierska – Bałucki Rynek; linię zlikwidowano 4 marca 1968, zastępując ją nową o numerze „151”[68];
(S) po raz trzynasty Łódź była (8 maja) miastem etapowym XIII Wyścigu Pokoju z Pragi przez Warszawę do Berlina; meta VI etapu Katowice – Łódź (211 km) znajdowała się po raz jedenasty na stadionie ŁKS przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył reprezentant NRD – Egon Adler (5:14:06); 9 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[61];
(Z) utworzenie parku przy ul. Gabrieli Zapolskiej (ob. skwer im. Maksymiliana Kolbego) położonego pomiędzy ulicami Tatrzańską, Alojzego Felińskiego i Lucjana Rydla (powierzchnia 2,1 ha); park powstał w latach 1960–64 na potrzeby budowanego w tym samym okresie osiedla Dąbrowa; w latach 80. XX w. wyłączono południową część skweru pod budowę kościoła parafii św. Maksymiliana Marii Kolbego; w zachodniej części parku, od strony ul. Tatrzańskiej, znajduje się rzeźba Łabędzie[16];
(W) nadanie Łodzi (14 października) Orderu Budowniczych Polski Ludowej; Łódź była pierwszym z pięciu miast, którym władze PRL przyznały to wyróżnienie[69];
(T) oddanie do użytku (21 stycznia) zajezdni autobusowej przy ul. Kraszewskiego (istniała do 2008 r.)[70];
(D) wielki pożar zabudowań fabrycznych przy ul. Więckowskiego 35 (25/26 stycznia), użytkowanych przez Spółdzielnię Pracy „Kotlarz”, Spółdzielnię Pracy im. G. Dui i dwie inne spółdzielnie włókiennicze. Ogień pojawił się późnym wieczorem; jego gaszenie, utrudnione przez 15-stopniowy mróz, trwało ponad 12 godzin; zapalił się też dach kamienicy po przeciwnej stronie ulicy, a wiatr przenosił płonące żagwie aż do ul. Obrońców Stalingradu (ob. ul. Legionów); fabryka spłonęła doszczętnie, wraz z urządzeniami, magazynami, surowcami i gotowymi wyrobami; straty oszacowano wstępnie na ponad 13 mln złotych, ranni zostali jeden robotnik i jeden strażak[71]. W miejscu po spalonej fabryce oddano do użytku we wrześniu 1964 r. gmach Szkoły Podstawowej nr 36 im. Aleksandra Zawadzkiego (obecnie im. Zenona Wasilewskiego);
(Ś) wmurowanie (21 lipca) aktu erekcyjnego pod budowę Łódzkiej Drukarni Dziełowej przy ul. Rewolucji 1905 r. 45, według projektu Jerzego Brandysiewicza; próbny rozruch przeprowadzono 22 lipca 1965, normalną działalność podjęła 17 stycznia 1966;
(T) eksperymentalne wprowadzenie (po raz pierwszy w Polsce) na okres 31 lipca – 30 września samoobsługi w autobusach linii nr „57”; w 20 pojazdach zainstalowano pierwsze automatyczne kasowniki[78];
(I) zainstalowanie (31 sierpnia) 40 nowych ulicznych lamp rtęciowych dających światło zbliżone do dziennego; 20 lamp założono na pl. Wolności, pozostałe – w rejonie skrzyżowania ulic Narutowicza i Sienkiewicza;
(Z) utworzenie parku im. „Promienistych” (od 1991 r. park im. Szarych Szeregów) w kwartale pomiędzy ulicami Głowackiego, Staszica, Plater, Górniczą, Marysińską i Boya-Żeleńskiego (powierzchnia 15 ha); park powstał w latach 1961–64 według projektu Kazimierza Chrabelskiego na zrekultywowanych terenach dawnych wyrobisk i wysypisk; w południowej części parku powstała pływalnia z ośrodkiem wypoczynkowym; 9 maja 1971 r. w środkowej części parku odsłonięto pomnik Martyrologii Dzieci (tzw. pomnik Pękniętego Serca), autorstwa Jadwigi Janus[79];
Gmach Centrum Szkoleniowo-Konferencyjnego UŁ (kwiecień 2012)
(T) wprowadzenie (2 stycznia) samoobsługi w tramwajach linii okólnej „O”; 1 lutego powrócono do obsługi konduktorskiej[77];
(G) powstanie (w styczniu) w dawnej fabryce Karola Scheiblerakombinatu przemysłowego pod nazwą Łódzkie Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju (później „Uniontex”);
(E)(U) wmurowanie (30 kwietnia) aktu erekcyjnego pod budowę gmachu Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców przy ul. Kopcińskiego 16/18, znanego później jako „wieża Babel” (obecnie Centrum Szkoleniowo-Konferencyjne UŁ);
(H)(U) wmurowanie (9 czerwca) aktu erekcyjnego pod budowę nowego dwupiętrowego pawilonu handlowego „Motozbytu” przy ul. ks. Skargi;
(T) oddanie do użytku (8 lipca) nowej pętli tramwajowej przy ul. Popioły w Rudzie Pabianickiej (zlikwidowano ją 24 lipca 1996)[80];
(H)(U) wmurowanie (21 lipca) aktu erekcyjnego pod budowę Państwowego Domu Towarowego „Uniwersal ”przy pl. Niepodległości 4 (obecnie Centrum Handlowe Unicity)[81]; otwarty 30 września 1966, był w Łodzi pierwszym wielkim domem handlowym (powierzchnia ok. 10 000 m²) i pierwszym budynkiem z ruchomymi schodami;
(G) uruchomienie (w lipcu) pierwszej hali montażowej Fabryki Transformatorów i Aparatury Trakcyjnej „Elta” przy ul. Aleksandrowskiej 67/93 (obecnie ABB Elta Spółka z o.o.); kolejne hale uruchomiono w 1963, a budowę całej fabryki zakończono w 1964 r.[82];
(H) otwarcie (17 września) pierwszego w Polsce Domu Sprzedaży Wysyłkowej przy ul. Limanowskiego 166, urządzonego na wzór lipskiego DSW;
(T) sprowadzenie (4 października) pierwszych pięciu autobusów San H25B; później do Łodzi dostarczono ich jeszcze 14, ostatnie wycofano z ruchu w 1967[58];
(T) oddanie do użytku (7 stycznia) nowych pętli tramwajowych na ul. Szczecińskiej i na Dąbrowie przy linii kolei obwodowej[77];
(T) oddanie do użytku (29 stycznia) nowej pętli tramwajowej na ul. Przybyszewskiego przy ul. Tatrzańskiej (istniała do 29 października 1978)[77];
(H)(U) otwarcie (4 kwietnia) pierwszego w Łodzi samoobsługowego baru„Balaton” na 189 miejsc przy ul. Struga 6/10; na piętrze znajdowała się kawiarnia na 160 miejsc;
(T) przedłużenie (1 maja) trasy tramwajowej wzdłuż ul. Zielonej od pl. 9 Maja (ob. pl. Hallera) do nowej pętli przy ul. Obrońców Stalingradu (ob. ul. Legionów); jednocześnie zlikwidowano pętlę na pl. 9 Maja (ob. pl. Hallera)[77];
(K) koncert Dalidy (w trzeciej dekadzie lipca) w Hali Sportowej przy ul. Worcella (ob. ul. ks. Skorupki) 21;
(T) wprowadzenie do eksploatacji (27 lipca) na linii nr „9” pierwszego zmodernizowanego w Łodzi tramwaju 5N+5ND z automatycznie otwieranymi i zamykanymi drzwiami, miękkimi fotelami dla pasażerów, zamontowanym na stałe fotelem motorniczego i kierownicą zamiast tradycyjnej korby nastawnika, a także z głośnikami, przez które motorniczy mógł przekazywać informacje pasażerom. Był to jedyny taki skład – planowane 20 kolejnych nigdy nie powstało z uwagi na wysokie koszty i długi czas modernizacji; z ruchu został wycofany w 1978 roku[53]. W pierwszym kursie tramwaju uczestniczył minister gospodarki komunalnej Mieczysław Sroka[83];
(Z) utworzenie parku Młodości (ob. skwer im. Henryka Dubaniewicza) położonego pomiędzy ulicami Paderewskiego, Strycharską, Ciołkowskiego i Zakopiańską (powierzchnia 5 ha); park powstał w latach 1963–64; centralnym punktem skweru jest zmodernizowana w latach 1998–99 fontanna, a od strony ul. Paderewskiego znajduje się biała rzeźba przedstawiająca młodą kobietę[16];
(T) sprowadzenie (16 listopada) pierwszych trzech autobusów Jelcz 272 MEX (pierwszy raz wyjechały na trasę linii „57” 1 stycznia 1964); do 1977 r. Łódź otrzymała łącznie ok. 640 pojazdów, ostatnie cztery wycofano 29 lutego 1984[84];
(K) koncert Paula Anki (17 listopada) w Hali Sportowej przy ul. Worcella (ob. ul. ks. hm. Skorupki) 21;
(S) po raz czternasty Łódź była (10 maja) miastem etapowym XVII Wyścigu Pokoju z Warszawy przez Berlin do Pragi; meta II etapu – jazdy drużynowej na czas na trasie Sochaczew – Łódź (84 km) – znajdowała się po raz dwunasty na stadionie ŁKS przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężyła drużyna NRD (1:59:49); 11 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Wrocławia[86];
(U) oddanie do użytku (21 lipca) osiedla mieszkaniowego Wielkopolska;
(I) wyłączenie z eksploatacji (1 sierpnia) ostatnich w mieście 102 latarni gazowych (dwie pozostawiono na pamiątkę przed gmachem Gazowni Łódzkiej przy ul. Targowej 18);
(S)(U) wmurowanie aktu erekcyjnego (15 sierpnia) pod budowę nowej trybuny głównej na stadionie przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2[87] (więcej »);
(Z) utworzenie parku Przy Zbiorczej (ob. park Nad Jasieniem) [inne źródła podają 1973 r.[16]] położonego pomiędzy ulicami Promińskiego (ob. al. Śmigłego-Rydza) i 8 Marca (ob. ul. ks. bpa Tymienieckiego) oraz osiedlem Zbiorcza, po północnej stronie stawu na rzece Jasień (powierzchnia 13 ha); park powstał na łąkach i polach dawnego folwarkuScheiblera[88];
(Z) utworzenie parku na Młynku wraz z ośrodkiem wodnym położonym w południowo-wschodniej części dzielnicy Górna w dolinie rzeki Olechówki; w przeszłości był tu tzw. las scheiblerowski na Kowalszczyźnie; w latach międzywojennych było to popularne miejsce wypoczynku robotników z Widzewa; staw na Młynku ma 370 m długości i ok. 90 m szerokości; obecnie obiektem administruje MOSiR w Łodzi[89][90];
(A) włączenie (1 stycznia) w granice Łodzi osiedla kolejowego na Olechowie i części wsi Ustronie odłączonej od osiedla Andrespol, dzięki czemu obszar miasta powiększył się o 210 ha do 21 435 ha[11];
(E) położenie (24 maja) kamienia węgielnego pod gmach Wydziału Biologii UŁ u zbiegu ulic Nowo Południowej (ob. ul. Banacha) i Matejki;
(K) pierwsze w Polsce (23 czerwca) obchody Dnia Ojca. W czerwcu 1965 roku na łamach łódzkiego „Expressu Ilustrowanego” pojawiła się dyskusja na temat obchodów Dnia Ojca, wzorem innych krajów. Dziennikarz gazety – Konrad Turowski – podjął się sondowania pomysłu i znalezienia dla niego optymalnej daty. Zapytał o nią, mieszkającego w Łodzi poetę, Jana Sztaudyngera. Artysta, zapytany przez dziennikarza[91], o poparcie pomysłu i wyznaczenie daty nowego święta, odpowiedział: „Popieram z całego serca, a dzień proponuję 23 czerwca. Jest to najkrótsza noc roku, ojciec ma labę, więc największe święto”[92]. Wywiad opublikowano 16 czerwca 1965 na łamach gazety, zaś 23 czerwca 1965 roku „Express Ilustrowany” ogłosił obchody Dnia Ojca, co roku przypominając o tym święcie[93].
(E)(K) otwarcie (1 lipca) nowej siedziby Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Narutowicza 8/10, w której znajdowały się: księgarnia, salon sprzedaży prasy z pięciu kontynentów, kawiarnia i czytelnia, sale lekcyjne i konwersacyjne oraz biura i magazyny;
(G) rozpoczęcie (31 sierpnia) prac nad budową elektrociepłowni EC-3 przy ul. Pojezierskiej 70;
(L) Łódź liczyła 744 086 mieszkańców, z których ponad 200 000 pracowało w przemyśle;
1966
(T) połączenie (14 kwietnia) trasą tramwajową ulic Zgierskiej i Łagiewnickiej wzdłuż ul. Dolnej; w czerwcu zdemontowano torowisko na ul. Łagiewnickiej na odcinku od ul. Dolnej do Bałuckiego Rynku[77];
(T) oddanie do użytku (1 maja) nowych pętli tramwajowych na ul. Bratysławskiej przy ul. Oszczepowej (ob. fragment al. ks. kard. Wyszyńskiego) i na ul. Biegunowej przy ul. Srebrzyńskiej (zlikwidowana 6 lipca 1992)[77];
(S) po raz piętnasty Łódź była (16 maja) miastem etapowym XIX Wyścigu Pokoju z Pragi przez Warszawę do Berlina; meta VII etapu Katowice – Łódź (205 km) znajdowała się po raz trzynasty na stadionie ŁKS przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył reprezentant NRD – Günter Hoffmann (5:04:47)[86];
(D) śmierć (27 stycznia) ordynariusza diecezji łódzkiej – biskupa Michała Klepacza; 31 stycznia został pochowany w krypcie katedry łódzkiej;
(K) wielkie widowisko historyczne (28 maja) z udziałem 500 aktorów i 150 tys. widowni w parku na Zdrowiu. Okazja jest 25 rocznica powstania PPR. Udział bierze m.in. minister spraw wewnętrznych Mieczysław Moczar "Mietek"[94].
(U) wmurowanie (4 czerwca) kamienia węgielnego pod budowę Zakładów Włókien Chemicznych „Chemitex-Anilana” przy ul. Armii Czerwonej 89 (ob. al. Piłsudskiego 141);
(K) otwarcie po modernizacji (21 lipca) kina „Bałtyk” przy ul. Narutowicza 20 – pierwszego kina szerokoekranowego, które stało się najnowocześniejszą salą w Polsce; na seansie inauguracyjnym wyświetlono polski film panoramiczny pt. Morderca zostawia ślad i radziecki film krótkometrażowy pt. Zlot. Kino zostało zlikwidowane w 2015 r. (ostatni seans – Ziemia obiecana – odbył się 20 września);
(Ś)(U) wmurowanie (3 listopada) kamienia węgielnego pod budowę Domu Prasy przy ul. Armii Czerwonej 28 (ob. al. Piłsudskiego 82) – pierwszego w Polsce obiektu, w którym redakcję połączono z drukarnią;
1968
(T) wprowadzenie do eksploatacji (7 marca) pierwszych ośmiu przegubowych autobusówJelcz 021; do 1972 r. Łódź otrzymała łącznie 33 pojazdy; wycofywano je od 1973 r., ostatni 31 października 1979[95];
(P) liczne masówki w łódzkich zakładach pracy (12–22 marca) organizowane przez aktyw PZPR w celu potępienia organizatorów demonstracji marcowych w Warszawie;
(L)(P) wiec łódzkich studentów (19 marca) przed gmachem Biblioteki UŁ przeciwko polityce partii;
(L)(P) wielki wiec poparcia dla polityki KC PZPR i Władysława Gomułki (20 marca), zorganizowany na pl. Zwycięstwa przez Komitet Łódzki PZPR; przemówienia I Sekretarza KŁ PZPR Józefa Spychalskiego słuchało ok. 150 000 zgromadzonych na placu osób[97]; wkrótce rozpoczęła się nagonka na łodzian pochodzenia żydowskiego – w jej następstwie Łódź opuściło w kolejnych miesiącach 1145 osób;
(H) otwarcie (w kwietniu) Spółdzielczego Domu Handlowego „Gosia” przy ul. Bratysławskiej 8a;
(R) ingres (1 grudnia) do katedry łódzkiej czwartego ordynariusza diecezji łódzkiej – biskupa Józefa Rozwadowskiego; funkcję sprawował do 24 stycznia 1986, kiedy osiągnął wiek emerytalny;
(L) Łódź osiągnęła najwyższy w Polsce wskaźnik feminizacji: 115,5 kobiet na 100 mężczyzn;
(M) przeprowadzenie (4 stycznia) w II Klinice Chirurgicznej Akademii Medycznej przy ul. Sterlinga 1/3 pierwszej próby przeszczepu serca 36-letniemu pacjentowi przez zespoły pod kierunkiem prof. dr. Jana Molla i doc. dr. Kazimierza A. Rybińskiego;
(H)(U) otwarcie (14 stycznia) kombinatu gastronomicznego „Europa” przy al. Kościuszki 118 (powierzchnia: 1600 m²; restauracja na 160 miejsc, kawiarnia na 60 miejsc, taras z 60 miejscami);
(S) po raz szesnasty Łódź była (13 maja) miastem etapowym XXII Wyścigu Pokoju z Warszawy do Berlina; meta II etapu Warszawa – Łódź (164 km) znajdowała się po raz czternasty na stadionie ŁKS przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył Polak – Ryszard Szurkowski (3:40:32); 14 maja kolarze wyruszyli na trasę etapu jazdy indywidualnej na czas z Łodzi do Piotrkowa Trybunalskiego[100];
(G)(I) uruchomienie (26 maja) EC-3 przy ul. Pojezierskiej 70;
(T)(U) oficjalne otwarcie (30 maja) dworca PKS Łódź-Północ z 12 krytymi peronami przy ul. Smugowej 26/44[101];
(S)(U) oddanie do użytku (8 października) nowej trybuny głównej na stadionie ŁKS przy al. Unii 2 (po pięciu latach budowy); żelbetową konstrukcję, na której przewidziano ok. 10 000 miejsc siedzących, podzielono na 14 sektorów (każdy z osobnym wejściem); ogólna kubatura obiektu wyniosła 44574 m³; pod trybuną znalazła się hala sportowa z widownią dla ok. 1000 osób; głównym projektantem trybuny był Janusz Wyżnikiewicz; rok później zainstalowano na stadionie sztuczne oświetlenie znajdujące się na czterech masztach, z zamontowanymi reflektorami o łącznej mocy oświetleniowej 320 luksów[102]; trybunę rozebrano w 2013 r.;
(T) wprowadzenie do eksploatacji (14 listopada) pierwszego autobusu Ikarus 556; kolejne 28 pojazdów sprowadzono na początku 1971 r.; po mieście jeździły do połowy 1979 r. (ostatnie wycofano 30 czerwca)[103];
(T) wprowadzenie do eksploatacji (8 czerwca) pięciu sprowadzonych w styczniu nowoczesnych tramwajów przegubowych 802N, wyprodukowanych przez zakłady „Konstal” w Chorzowie; jesienią dwa z nich przekazano do Bydgoszczy, ostatni z pozostałych wycofano z ruchu przed końcem 1983 r.[104];
(S)(U) oddanie do użytku (1 lipca) Ośrodka Sportów Wodnych – basenu Zakładów Przemysłu Dziewiarskiego „Olimpia” przy ul. Bocznej (ob. ul. Sienkiewicza 175). Basen został zamknięty w 2005 r., w jego miejscu firma Ericpol zbudowała w latach 2013–14 biurowiec Ericpol Software Pool (zobacz »);
(Z) utworzenie parku im. Związku Młodzieży Socjalistycznej (ob. zachodnia część parku Podolskiego) [inne źródła podają 1973 r.[16]] położonego pomiędzy ulicami Promińskiego (ob. al. marsz. Śmigłego-Rydza), Zbaraską i Tatrzańską, na terenie dzielnicy Widzew (osiedle Zarzew); wschodnią, większą część parku, pomiędzy ulicami Tatrzańską, Zbaraską i Zapadłą, utworzono później; park (powierzchnia 14,8 ha) powstał w dolinie rzeki Dąbrówki (obecnie na całej swojej długości ukryta w kanale) i stanowi pas zieleni rozdzielający osiedla Zarzew (na północy) i Dąbrowa (na południu); historycznie teren ten leżał na pograniczu dominium chojeńskiego i łódzkich dóbr biskupstwa włocławskiego;
(T)(U) oddanie do użytku (6 listopada) ostatniego odcinka nowej dwujezdniowej arterii komunikacyjnej w ciągu ulic Kopcińskiego i Promińskiego (ob. al. marsz. Śmigłego-Rydza);
(I) uruchomienie (8 listopada) na pl. Dąbrowskiego pierwszej fontanny przed gmachem Teatru Wielkiego; w sierpniu 2009 zastąpiła ją nowa, w kształcie fali;
(L) Łódź liczyła 762 699 mieszkańców; według danych ze spisu powszechnego z 8 grudnia w przemyśle łódzkim zatrudnionych było 340 000 osób;
(D)(L)strajki lutowe (10–15 lutego), głównie z żądaniami podwyżki płac wobec podniesienia cen żywności; zamieszki uliczne (15 lutego), stłumione przez milicjantów, członków ORMO i tzw. aktyw robotniczy, określone w prasie jako chuligańskie wybryki[109];
(H)(U) otwarcie (3 marca) Domu Handlowego „Teofil” przy ul. Aleksandrowskiej 38 (obecnie Centrum Handlowe „Teofil”);
(A) przewodniczącym Prezydium Rady Narodowej Miasta Łodzi został (od 29 kwietnia) Jerzy Lorens; funkcję pełnił do 9 grudnia 1973 (potem – jako p.o. prezydenta miasta – do 16 grudnia 1973 i dalej – jako prezydent miasta i wojewoda – do 5 września 1978);
(D) wielki pożar katedry pw. św. Stanisława Kostki (11 maja). Ogień pojawił się około godz. 18:20; gasiło go przez kilkanaście godzin 180 strażaków ze wszystkich łódzkich jednostek straży pożarnej, wykorzystano dwie 30-metrowe drabiny firmy Magirus, drabinę 20-metrową sprowadzoną z Piotrkowa Trybunalskiego i dwie 17-metrowe sprowadzone ze Zgierza i Pabianic; doszczętnie spłonął dach wraz z konstrukcją i organy, a wnętrze katedry zostało zalane wodą[111][112]. Katedrę po odbudowie otwarto ponownie 16 grudnia 1972;
(T) oddanie do użytku (18 września) nowej pętli tramwajowej na ul. Pabianickiej przy ul. Chocianowickiej; została zamknięta 18 maja 2009, a następnie rozebrana[114];
(T) wprowadzenie do eksploatacji (8 października) na liniach nr „8” i „9” pierwszych dwóch sprowadzonych w maju tramwajów przegubowych Konstal 102NaW; w 1973 r. sprowadzono kolejnych 18 wagonów; w 1993 r. Po reformie Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego, ostatnie dwa tramwaje przejęła spółka Międzygminna Komunikacja Tramwajowa, obsługująca linie podmiejskie; ostatni tramwaj Konstal 102NaW wyjechał na trasę linii nr „41” 31 grudnia 2003[115];
(T)(U) oddanie do użytku (w maju) bazy transportu sanitarnego przy ul. Wareckiej 2, wybudowanej w ciągu 2 i pół roku, z 4- i 3-piętrowymi garażami na 240 pojazdów, stacją diagnostyczną, zapleczem technicznym z lakiernią i blacharnią, stacją benzynową i zapleczem socjalnym; oficjalne otwarcie odbyło się 20 lipca[116];
(S)(U) wmurowanie (19 lipca) aktu erekcyjnego pod budowę hali sportowej Rzemieślniczego Klubu Sportowego „Resursa” przy ul. Długosza 43; oddana do użytku 19 lipca 1974;
(T) ukończenie (20 lipca) remontu dworca Łódź Fabryczna, podczas którego zainstalowano m.in. wiaty nad peronami i południową częścią dworca;
(U) oddanie do użytku (20 lipca) pierwszego w Łodzi podziemnego przejścia dla pieszych przy Dworcu Fabrycznym; zostało zlikwidowane wiosną 2014 podczas budowy Nowego Centrum Łodzi;
(T) wprowadzenie do eksploatacji (1 września) pierwszych sprowadzonych w sierpniu tramwajów przegubowych Konstal 803N; w latach 1973–75 Łódź otrzymała łącznie 141 wagonów; od połowy 1992 r. kursowały wyłącznie na liniach podmiejskich, a ostatnim dniem ich eksploatacji był 31 marca 2012[117];
(H)(K) I Polskie Targi Estradowe „POLTEST” (5–8 kwietnia) w Hali Sportowej przy ul. Worcella (ob. ul. ks. hm. Skorupki) 21. W ich ramach wystąpiło około 700 wykonawców w 60 programach artystycznych i koncertach; odbyło się 30 pokazów giełdowych prezentujących możliwości polskiego przemysłu rozrywkowego[119][120];
(E)(U) oficjalne oddanie do użytku (29 kwietnia) nowego gmachu Państwowej Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Henryka Wieniawskiego przy ul. Sosnowej 9, z salą koncertową na 370 miejsc, wybudowanego w latach 1970–74 według projektu K. Sosnowskiej[121];
(H) otwarcie (1 maja) kawiarni „Pod Kurantem” przy pl. Wolności 7 (116 miejsc, w tym 20 na tarasie)[122];
(S)(U) wmurowanie (11 maja) kamienia węgielnego pod budowę hali sportowej Chojeńskiego Klubu Sportowego (wówczas ChKS „Komunalni”) przy ul. Kosynierów Gdyńskich 18[123];
(T)(U) otwarcie (13 maja) drugiej jezdni ul. Aleksandrowskiej na odcinku od skrzyżowania z ul. Kwiatową (ob. skrzyżowanie z ulicami Bielicową i Warecką) do posesji nr 127 za skrzyżowaniem z ul. Szczecińską[124];
(I)(T) uruchomienie (25 maja) automatycznej telefonicznej informacji o godzinach odjazdów pociągów z dworca Łódź Kaliska (pod numerem 284-60) i z dworców Łódź Fabryczna i Łódź Chojny (pod numerem 399-80), czynnej w dni powszednie w godz. 15:00–8:00, w soboty od godz. 13:00, a w niedziele i święta – całą dobę. Z każdym z numerów mogło łączyć się jednocześnie 10 abonentów telefonicznych, a rozkład odjazdów był odtwarzany z taśmy magnetofonowej[125];
(T) zatwierdzenie (w czerwcu) przez prezydenta miasta projektu nowej organizacji ruchu w centrum Łodzi – w okresie od 1 lipca do 30 października wprowadzono etapami pierwszeństwo przejazdu wzdłuż wyznaczonych ciągów ulic, a na wielu ulicach – ruch jednokierunkowy, z parkowaniem dozwolonym tylko po jednej stronie; zezwolono na parkowanie pojazdów na chodnikach o dostatecznej szerokości; ponadto znacznie ograniczono ruch na ul. Nowomiejskiej między ulicami Ogrodową a Północną, placu Wolności i ul. Piotrkowskiej między pl. Wolności a ul. Główną (ob. al. Piłsudskiego), zezwalając na przejazd skrzyżowań z ulicami poprzecznymi na wprost tylko autobusom komunikacji miejskiej; zmianom uległy trasy wielu linii tramwajowych i autobusowych[126][127];
(T) oddanie do użytku (7 lipca) nowej pętli tramwajowej na ul. Skrajnej przy ul. Rudzkiej; zamknięta 24 lipca 1996, rozebrana przed końcem roku[128];
(I)(T) uruchomienie (18 lipca) na skrzyżowaniu ulic Ogrodowej i Zachodniej pierwszej w Łodzi podwieszonej na wysięgnikach sygnalizacji świetlnej[129];
(S)(U) oficjalne oddanie do użytku (19 lipca) hali sportowej Rzemieślniczego Klubu Sportowego „Resursa” przy ul. Letniej 4 (ob. al. Włókniarzy 183)[130]; po upadku klubu w listopadzie 2001 została zamknięta; po ponad 18 latach, na początku marca 2020, zdewastowany obiekt wyburzono[131];
(O) powstanie (w lipcu) Przedsiębiorstwa Turystycznego „Łódź”;
(I) rozpoczęcie budowy Grupowej Oczyszczalni Ścieków (23 października), największej obecnie oczyszczalni ścieków tego typu w kraju (366 ha powierzchni), zlokalizowanej nad rzeką Ner, w południowo-zachodniej części miasta; w 1990 r. oddano do użytku pierwszy kolektor, halę krat i piaskowników oraz kanał ominięcia; w 1994 r. zbudowano siódmy kolektor, co pozwoliło na pełne przejęcie ścieków i wyłączenie z eksploatacji starej oczyszczalni mechanicznej na Lublinku (ścieki z Łodzi, Konstantynowa Łódzkiego, Ksawerowa, Pabianic i Nowosolnej); w 1997 r. powstały pierwsze zamknięte komory fermentacyjne o wysokości 30 m; w 2002 r. dobudowano linie biologicznego oczyszczania ścieków oraz ukończono hale z dmuchawami, dostarczającymi tlen mikroorganizmom usuwającym zanieczyszczenia; w 2004 r. wybudowano elektrociepłownię zasilaną biogazem z komór fermentacyjnych;
(G) uruchomienie produkcji (23 listopada) w nowych obiektach Zakładów Przemysłu Dziewiarskiego „Bistona” przy ul. Dąbrowskiego 234;
(K) otwarcie (11 stycznia) na I piętrze kamienicy przy ul. Narutowicza 2 Klubu Gier Automatycznych „Maxim”;
(H)(U) otwarcie (20 lutego) kombinatu gastronomicznego „Kaskada” przy ul. Narutowicza 7/9 (z barem szybkiej obsługi na 220 miejsc, restauracją i kawiarnią na 220 miejsc, wytwórnią i sklepem cukierniczym oraz dwiema własnymi orkiestrami);
(K) otwarcie (30 kwietnia) kina „Iwanowo” przy ul. Limanowskiego 200 (z widownią liczącą 633 miejsca, kawiarnią i szatnią); było to 32. kino działające w Łodzi; w III RP zmieniło nazwę na „Adria” i po kilku latach zostało zamknięte;
(S) po raz siedemnasty Łódź była (21 maja) miastem etapowym XXVIII Wyścigu Pokoju z Berlina przez Pragę do Warszawy; meta XII etapu Konin – Łódź (112 km) znajdowała się po raz piętnasty (ostatni) na stadionie ŁKS przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 2; zwyciężył Polak – Stanisław Boniecki (2:18:22); 22 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[132];
(K) pierwsze Międzynarodowe Triennale Tkaniny (22 października – 31 grudnia) w Muzeum Historii Włókiennictwa (obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa) z udziałem 163 artystów z 14 krajów;
(M)(U) wmurowanie (16 stycznia) aktu erekcyjnego pod budowę Centrum Kliniczno-Dydaktycznego Akademii Medycznej przy ul. Czechosłowackiej 8/10 / ul. Nowotki (ob. ul. Pomorska) 251 (obecnie Centrum Kliniczno-Dydaktyczne Uniwersytetu Medycznego). Budowę zakończono 13 grudnia 2013, czyli po blisko 38 latach[134], zaś pierwszych pacjentów przyjęto na leczenie 1 kwietnia 2014[135];
(G) oficjalne otwarcie (2 lutego) Zakładów Aparatury Elektrycznej „Ema-Elester” przy ul. Lodowej 88 (obecnie Elester S.A.);
(T) wprowadzenie do eksploatacji (14 lutego) autobusu Jelcz-Berliet PR110U; do 1992 r. (zakończenie eksploatacji) Łódź otrzymała łącznie 315 pojazdów[58][136];
(U) rozpoczęcie (16 marca) budowy trasy W-Z (początek prac – na skrzyżowaniu dawnej ul. Mickiewicza z ul. Żeromskiego);
(H) otwarcie (29 kwietnia) cukiernio-kawiarni „Hortex” przy ul. Piotrkowskiej 106/110 (obecnie cukiernio-kawiarnia „Hort-Cafe”);
(S) otwarcie (19 czerwca) kąpieliska „Fala” przy al. Unii (ob. al. Unii Lubelskiej) 4 na Zdrowiu (m.in. 4 baseny, w tym jeden ze sztuczną falą); przeznaczone było dla 4000 osób i zajmowało 7 ha. W 1992 r. zostało zamknięte, a w jego miejscu powstał w latach 2005–08 Aquapark „Łódź – Fala”;
(P) wiece w łódzkich zakładach produkcyjnych (28 czerwca) – manifestacja poparcia polityki PZPR i rządu, a potępienie tych, którzy [...] ośmielili się wykorzystać fakt konsultacji narodowej do chuligańskich, warcholskich i niszczycielskich wystąpień[137];
(U) oficjalne otwarcie (18 sierpnia) przy ul. Kilińskiego 59/63 hotelu „Centrum” z 400 miejscami noclegowymi; działał do 26 czerwca 2014, w listopadzie rozpoczęto jego rozbiórkę, którą zakończono na początku lutego 2015;
(G) uruchomienie produkcji (1 września) w nowych Zakładach Tkanin Obiciowych „Vera” przy ul. Siewnej 15; oficjalnie zakłady otwarto 17 stycznia 1977;
(H)(U) otwarcie (25 września) Spółdzielczego Domu Handlowego „Juventus” przy ul Głównej (ob. al. Piłsudskiego) 14, wybudowanego według projektu łódzkiego architekta Aleksandra Zwierki;
(L) liczba mieszkańców Łodzi przekroczyła 800 000;
1977
(T) dostarczenie (12 stycznia) pierwszych dwóch wagonów tramwajowych Konstal 805N, których prowadzenie odbywało się nie przy użyciu korb (jak w dotychczasowych tramwajach), lecz pedałów przyspieszenia i hamowania; do ruchu zostały wprowadzone 14 lutego 1978[138];
(U) otwarcie (17 stycznia) nowego obiektu Zakładów Przemysłu Odzieżowego im. Adama Próchnika przy ul. Promińskiego (ob. al. marsz. Śmigłego-Rydza) 20, wybudowanego według projektu zespołu pod kierownictwem Leszka Durysa (architekt – Jerzy Kurmanowicz, główny konstruktor – Stefan Bubiak). Zakłady opuściły budynek w 1999 r., w latach 2007–09 został on przebudowany przez firmę Mermaid Properties na biurowiec Cross Point;
(S) po raz osiemnasty Łódź była (9 maja) miastem etapowym XXX Wyścigu Pokoju z Warszawy przez Berlin do Pragi; meta II etapu Warszawa – Łódź (125 km) znajdowała się na ul. Promińskiego (ob. al. marsz. Śmigłego-Rydza) w rejonie wiaduktu nad bocznicą kolejową; zwyciężył reprezentant ZSRR – Aleksandr Awierin (2:46:39); 10 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Torunia[132][139];
(T) uruchomienie (21 maja) pierwszego bezpośredniego międzynarodowego połączenia kolejowego z Łodzi do Berlina[140];
(H)(U) otwarcie (5 listopada) Domu Handlowego „Hermes” przy ul Głównej (ob. al. Piłsudskiego) 10, wybudowanego według projektu łódzkiego architekta Aleksandra Zwierki;
(U) otwarcie (15 listopada) przy ul. Retkińskiej 106 pierwszego w Polsce krytego strzeżonego parkingu osiedlowego na 100 pojazdów, z myjnią;
otwarcie (w grudniu) pierwszego w Łodzi klubu nocnego – „Night-Clubu” w budynku Estrady Łódzkiej przy ul. Narutowicza 28;
1978
Fragment trasy W-Z (listopad 2007)Trasa W-Z, widok w kierunku wschodnim (fot. Konrad Kłoszewski, marzec 2003)
(T) wprowadzenie do eksploatacji (14 lutego) tramwajów Konstal 805N; łącznie do Łodzi sprowadzono 27 pojazdów, wycofywano je od 1984 r., ostatnie dwa jeździły do końca 2000 r.[138];
otwarcie (10 kwietnia) nowoczesnego Centrum Przedsiębiorstwa Turystycznego „Łódź” przy pl. Wolności 10/11;
(N)(O) utworzenie łódzkiej siedziby Polskiej Akademii Nauk; inauguracja (8 czerwca) Wszechnicy PAN w sali obrad Rady Narodowej m. Łodzi;
(T) oddanie do użytku (9 lipca) nowej pętli tramwajowej na ul. Marchlewskiego (ob. al. ks. kard. Wyszyńskiego) przy ul. Allende (ob. ul. ks. Popiełuszki)[105];
(A) prezydentem Łodzi i wojewodą został (od 6 września) Józef Niewiadomski; obie funkcje pełnił do 12 grudnia 1985;
(T) oddanie do użytku (29 października) nowej pętli tramwajowej na ul. Lodowej przy ul. Przybyszewskiego; w tym samym dniu zlikwidowano pętle tramwajowe na ul. Przybyszewskiego przy ul. Tatrzańskiej i przy linii kolei obwodowej[105];
(T)(U) otwarcie (12 grudnia) ruchu na trasie W-Z na odcinku od al. Włókniarzy do ul. Wysokiej (3150 m). Budowa trasy trwała niespełna 21 miesięcy, kosztowała 800 mln złotych, a pracowało przy niej 21 przedsiębiorstw;
(D) niespodziewany i gwałtowny atak zimy (29 grudnia 1978 – 8 stycznia 1979) – przez Łódź przetoczyła się fala śnieżyc, którym towarzyszył silny i porywisty wiatr. Temperatura powietrza 29 grudnia spadła w ciągu kilku godzin z 6 °C do –11 °C, nocami panował silny mróz (do –26 °C w dniu 5 stycznia 1979). W mieście wiatr usypał wysokie zaspy – ulice stały się nieprzejezdne, w dniach 31 grudnia 1978 i 1 stycznia 1979 prawie całkowicie została wstrzymana komunikacja miejska (w kolejnych dniach kursowała tylko głównymi, zastępczymi trasami); zawieszono do odwołania kursowanie wielu pociągów i autobusów PKS; do 7 stycznia przedłużone zostały ferie świąteczne w szkołach; z powodu unieruchomienia skutych lodem taśmociągów elektrociepłownia EC-4 przerwała na kilka dni ogrzewanie m.in. osiedli Widzew Wschód, części Dąbrowy i Zarzewa (temperatura w mieszkaniach spadła do 4 °C); do odblokowania ulic ze śniegu użyto pługów gąsienicowych i wirnikowych; władze miasta wezwały do pomocy w odśnieżaniu wojsko, Milicję Obywatelską, ORMO, załogi zakładów pracy i studentów[141][142][143];
1979
Tramwaj Konstal 805Na na ul. Kilińskiego mija nieistniejące dziś Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Szymona Harnama (maj 1991)
(I) uruchomienie (12 stycznia) drugiej w Polsce centrali telefonicznej E-10 pozwalającej na automatyczne uzyskiwanie połączeń międzymiastowych;
(I)(T) uruchomienie (28 marca) na przejściu dla pieszych przez ul. Promińskiego (ob. al. marsz. Śmigłego-Rydza) przy ul. Zbaraskiej pierwszej w Łodzi sygnalizacji świetlnej uruchamianej przez pieszego przyciskiem[144];
(S)(U) oddanie do użytku (7 listopada) hali Klubu Sportowego „Tęcza” przy ul. Karpackiej 61;
(T) wprowadzenie do eksploatacji nowych tramwajów Konstal 805Na; był to model sprowadzony do Łodzi w największej liczbie – do 1990 r. 439 wagonów; wiele z nich jeździ nadal, część została zmodernizowana[145];
1980
(T) przedłużenie (18 stycznia) trasy tramwajowej wzdłuż ul. Przybyszewskiego od ul. Lodowej do obecnego ronda Sybiraków i dalej, wzdłuż ul. Puszkina, do nowej pętli przy zbiegu z ul. Rokicińską;
(U) oddanie do użytku (w czerwcu) pierwszego bloku na osiedlu Chojny Zatorze;
(D)(L) liczne strajki w wielu łódzkich zakładach pracy (8–15 sierpnia); główne żądania strajkujących dotyczyły płac i organizacji pracy; prasa lokalna poinformowała o strajkach dopiero 15 sierpnia, nazywając je zakłóceniami w rytmie pracy i przerwami w pracy[146];
(D)(L) nasilenie strajków sierpniowych (26–31 sierpnia) o charakterze solidarnościowym; strajk pracowników Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego – przez 6 dni mieszkańcy Łodzi byli pozbawieni komunikacji miejskiej (została wznowiona w nocy z 31 sierpnia na 1 września, po podpisaniu w Gdańskuporozumień sierpniowych);
(O)(P) pierwsze zebranie w Łodzi (22 września) przedstawicieli Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” z 70 zakładów i instytucji regionu łódzkiego; do 30 września w zakładach pracy i instytucjach powstały koła lub zakładowe organizacje NSZZ „Solidarność”;
(K) pierwszy Festiwal Muzyki Rockowej „Rockowisko ’80” (27–29 listopada) w Hali Sportowej MOSiR przy ul. Worcella (ob. ul. ks. Skorupki) 21;
(T) wprowadzenie do eksploatacji pierwszych przegubowych autobusów Ikarus 280 produkcji węgierskiej firmy Ikarus Karosszeria; łącznie do 1995 r. do Łodzi sprowadzono 555 pojazdów, od 2014 r. stanowiły rezerwę taboru, ostatni wyjechał na trasę linii „99A” 18 września 2015[58][147][148];
(G) likwidacja (3 marca) Wytwórni Włókien Wiskozowych w Zakładach Przemysłu Chemicznego „Chemitex-Anilana”;
(S) po raz dziewiętnasty Łódź była (20–21 maja) miastem etapowym XXXIV Wyścigu Pokoju z Berlina przez Pragę do Warszawy; meta XII etapu Opole – Łódź (192 km) znajdowała się w al. Politechniki przed Halą Sportową; zwyciężył reprezentant ZSRR – Szachit Zagretdinow (4:59:45); 21 maja w Łodzi odbył się XIII etap wyścigu – jazda indywidualna na czas na dystansie 20 km – który został rozegrany w al. Włókniarzy na odcinku od ul. Drewnowskiej do ul. Niezapominajki (ob. początkowy odcinek al. Włókniarzy); najlepszy czas osiągnął reprezentant NRD – Olaf Ludwig; po południu kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[149];
(K) założenie pracowni przy ul. Wschodniej 29/3 przez Piotra Bikonta i Wojciecha Czajkowskiego (od 1984 r. Galeria Wschodnia); galeria prezentowała sztukę różnych dyscyplin, m.in. sztukę akcji, obiektu, video, multimedia, performance, instalacje i fotografie; w galerii odbywały się także warsztaty oraz spotkania środowisk twórczych;
(K) II Festiwal Muzyki Rockowej „Rockowisko ’81” (25–29 listopada) w Hali Sportowej MOSiR przy ul. Worcella (ob. ul. ks. Skorupki) 21;
(D) pacyfikacja działaczy NSZZ „Solidarność” po wprowadzeniu stanu wojennego (13 grudnia); brutalna eksmisja aktywu związkowego z siedziby Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego przy ul. Piotrkowskiej 260 (dawnej kamienicy Henryka Birnbauma), dokonana przez funkcjonariuszy ZOMO, zdewastowanie pomieszczeń, zniszczenie dokumentów. Zawieszenie wydawania prasy lokalnej z wyjątkiem „Głosu Robotniczego” oraz emisji lokalnego radia i telewizji; wprowadzenie godziny milicyjnej od 22:00 do 6:00;
(S) otwarcie (18 stycznia) w Hali Sportowej Muzeum Sportu Łódzkiego;
(D) pierwszy wybuch gazu na osiedlu Retkinia (22 stycznia) – w 11-kondygnacyjnym wieżowcu przy ul. Florecistów 3 bl. 20 (dwie ofiary śmiertelne, 10 osób rannych);
(Ś)(P) konferencja prasowa (24 sierpnia) rzecznika rządu – Jerzego Urbana – w Zakładach Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego „Poltex”;
(D)(L)niepokoje uliczne (26 sierpnia) przed zajezdnią autobusową przy ul. Kraszewskiego; milicja rozproszyła tłum przy użyciu armatek wodnych i pałek, zatrzymano 106 osób spośród około 700–800 biorących udział w zbiegowisku[152];
(K) IV Festiwal Muzyki Rockowej „Rockowisko ’83” (1–3 grudnia) w Hali Sportowej MOSiR przy ul. Worcella (ob. ul. ks. Skorupki) 21;
(D) drugi wybuch gazu na osiedlu Retkinia (7 grudnia) – w 5-kondygnacyjnym bloku przy ul. Dzierżyńskiego (ob. ul. Armii Krajowej) 6 bl. 214 (osiem ofiar śmiertelnych, co najmniej 3 osoby ranne);
(T) wprowadzenie do eksploatacji nowych autobusów Ikarus 260; łącznie do Łodzi dostarczono 242 pojazdy, ostatni został wycofany z ruchu w 1999 r.[58];
(I) wyłączenie i likwidacja najstarszej automatycznej centrali telefonicznej PAST – CA OS SALME – działającej od 1929 r.; po operacji przełączenia abonentów do nowej centrali wprowadzono w Łodzi 6-cyfrowe numery telefoniczne;
1984
(T) rozpoczęcie (7 lutego) budowy nowej zajezdni tramwajowej przy ul. Telefonicznej 30/44; ukończona w marcu 1986 r.[153];
odsłonięcie (22 marca) pomnika Ludziom Morza przy ul. Podmiejskiej 16a;
(S) po raz dwudziesty Łódź była (20 maja) miastem etapowym XXXVII Wyścigu Pokoju z Berlina przez Pragę do Warszawy; meta X etapu Oleśnica – Łódź (188 km) znajdowała się w al. Mickiewicza (ob. al. Piłsudskiego) przed SDH „Juventus”; zwyciężył reprezentant NRD – Olaf Ludwig (4:11:27); 21 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[154];
(D) duży pożar magazynu meblowego przy ul. Brukowej 4 (3 stycznia), należącego do Przedsiębiorstwa Handlu Artykułami Wyposażenia Mieszkań „Domar”. Ogień pojawił się tuż po godz. 13:00 na ostatnim, II piętrze; jego gaszenie (przez 36 jednostek straży pożarnej i 6 jednostek specjalnych) trwało ponad 12 godzin; doszczętnie spłonęły dach i II piętro magazynu oraz przechowywane tam meble; straty oszacowano wstępnie na 20–30 mln złotych[155][156];
(D) fala silnych mrozów (4–21 stycznia) – średnie dobowe temperatury powietrza w Łodzi wahały się w tym okresie od –7,9 do –18,3 °C, zaś temperatury minimalne – od –11,2 do –23,1 °C; od 11 stycznia do odwołania zawieszono kursowanie niektórych pociągów z Łodzi, m.in. do Jasła, Suwałk i Terespola[157]; wystąpiły też duże zakłócenia w kursowaniu komunikacji miejskiej i podmiejskiej oraz liczne awarie sieci wodociągowej;
(D) duży pożar lakierni Łódzkich Zakładów Przemysłu Skórzanego „Skogar” przy ul. Traktorowej 128 (21 stycznia). Ogień pojawił się o godz. 11:00; jedna osoba została ranna, straty oszacowano wstępnie na kilka milionów złotych[158];
(T) uruchomienie (31 marca) czterech podmiejskich nocnych linii autobusowych – nr „141” do Pabianic, nr „143” do Lutomierska, nr „144” do Aleksandrowa Łódzkiego i nr „146” do Ozorkowa; trzy zostały zlikwidowane 1 marca 1991, linia nr „144” – 31 marca 1991;
(K) VI Festiwal Muzyki Rockowej „Rockowisko ’85” (15–16 kwietnia) w Hali Sportowej MOSiR przy ul. Worcella (ob. ul. ks. Skorupki) 21. Była to ostatnia edycja festiwalu;
(D) duży pożar magazynu Łódzkich Zakładów Papierniczych przy ul. Wareckiej 7 (21 lipca). Ogień pojawił się około południa w magazynie o powierzchni ponad 11 000 m², w którym znajdowało się 3300 bel papieru; gasiło go przez ponad 12 godzin 17 sekcji straży pożarnej; straty oszacowano wstępnie na około 50 mln złotych[159];
(A) prezydentem Łodzi i wojewodą został (od 30 grudnia) Jarosław Pietrzyk; obie funkcje pełnił do 29 maja 1989;
(L) początek spadku liczby mieszkańców – do 847 864 osób wobec 849 841 osób w roku 1984; trend spadkowy został przełamany tylko w 1988 roku, lecz przyczyną tego było przyłączenie do Łodzi dużych obszarów podmiejskich, razem z ich mieszkańcami;
1986
(L) otwarcie (15 stycznia) Centralnego Archiwum Akt Stanu Cywilnego w Łodzi w Urzędzie Stanu Cywilnego przy ul. Piotrkowskiej 151;
(R) ingres (22 lutego) do katedry łódzkiej piątego ordynariusza diecezji łódzkiej – biskupa Władysława Ziółka; 11 lipca 2012 złożył rezygnację z ordynariatu;
(T) oddanie do użytku (15 marca) nowej zajezdni tramwajowej przy ul. Telefonicznej 30/44;
(T) wprowadzenie do eksploatacji pierwszych autobusów Jelcz M11; łącznie do 1990 r. Łódź otrzymała 83 pojazdy, ostatnim dniem kursowania takiego autobusu był 20 lipca 2006;
(S) po raz dwudziesty pierwszy Łódź była (22 maja) miastem etapowym XL Wyścigu Pokoju z Berlina przez Pragę do Warszawy; meta XIII etapu Oleśnica – Łódź (184 km) znajdowała się po raz drugi w al. Mickiewicza (ob. al. Piłsudskiego) przed SDH „Juventus”; zwyciężył reprezentant RFN – Remig Stumpf (4:32:39); 23 maja kolarze wyruszyli z Łodzi do Warszawy[160];
(H) I Międzynarodowe Targi Odzieży, Tkanin, Dziewiarstwa i Wyrobów Skórzanych „Interfashion” (17–21 czerwca) w Hali Sportowej przy ul. Worcella (ob. ul. ks. Skorupki) 21;
(K) inauguracja (2 listopada) działalności Teatru „Logos” przy kościele pw. Niepokalanego Poczęcia NMP – Kościele Środowisk Twórczych (od 1994 r. Rektoralnym) przy ul. Skłodowskiej-Curie 22; premierowym spektaklem były Zaduszki w reż. ks. Waldemara Sondki – dyrektora i kierownika duchowego teatru; do września 2015 teatr wystawił 50 premier;
(T)(U) oddanie do użytku (27 listopada) przebudowanego skrzyżowania ulic Inflanckiej, Julianowskiej, Łagiewnickiej i Warszawskiej (ob. rondo Powstańców 1863 roku);
(A) druga wielka inkorporacja terenów podmiejskich (1 stycznia), dzięki której powierzchnia miasta wzrosła do 29 325 ha; w granice Łodzi włączono wówczas m.in. wsie Andrzejów, Łaskowice, Mileszki, Nowosolną, Romanów, Wiskitno oraz część miasta Konstantynowa o powierzchni 330 ha[11][161]; dzięki temu nastąpił także wzrost zaludnienia – po wchłonięciu ww. terenów Łódź liczyła 854 003 mieszkańców – najwięcej w historii; w kolejnym roku liczba ludności ponownie zaczęła spadać, a malejący trend trwa nieprzerwanie do dziś;
(M) przyjęcie (30 marca) pierwszych pacjentek przez Szpital-Pomnik Centrum Zdrowia Matki Polki;
(S) po raz dwudziesty drugi Łódź była (9 maja) miastem etapowym XLII Wyścigu Pokoju z Warszawy przez Berlin do Pragi; meta II etapu Warszawa – Łódź (140 km) znajdowała się po raz trzeci w al. Mickiewicza (ob. al. Piłsudskiego) przed SDH „Juventus”; zwyciężył Polak – Zbigniew Spruch (3:23:36); 10 maja kolarze wyruszyli z podłódzkich Pabianic do Wrocławia[160];
(L) u progu III Rzeczypospolitej Łódź liczyła około 852 000 mieszkańców; po mieście jeździło 37 linii tramwajowych (28 dziennych, 8 podmiejskich i 1 linia nocna) oraz 68 linii autobusowych (37 dziennych zwykłych, 8 dziennych pospiesznych, 11 podmiejskich i 12 nocnych); działało 7 wyższych uczelni państwowych, 23 kina, 3377 placówek handlowych.
↑ abcFaktycznie obszary Brusa, Retkini i Smulska zostały włączone w obszar Wielkiej Łodzi już 31 października 1945 roku[9].
↑ abFaktycznie obszary Chocianowic i Lublinka zostały włączone w obszar Wielkiej Łodzi już 21 listopada 1945 roku[9].
↑Faktycznie obszar Łagiewnik został włączony w obszar Wielkiej Łodzi już 5 listopada 1945 roku[9].
↑Faktycznie obszar Olechowa został włączony w obszar Wielkiej Łodzi już 9 listopada 1945 roku[9].
↑Faktycznie obszar gminy Radogoszcz został włączony w obszar Wielkiej Łodzi już 22 października 1945 roku[8].
↑Faktycznie obszar miasta Ruda Pabianicka został włączony w obszar Wielkiej Łodzi już 17 października 1945 roku[7].
↑W większości były to tereny włączone w granice Łodzi już wcześniej – 1 stycznia 1940 przez niemieckie władze okupacyjne, lecz uchwała Krajowej Rady Narodowej z 11 września 1944 przywróciła przedwojenne granice miasta.
↑W trosce o bezpieczeństwo zawodników komisja sędziowska tuż przed przyjazdem peletonu (a po samotnym finiszu Romana Siemińskiego na torze) przeniosła linię mety na pobliską ul. 19 Stycznia (ob. al. Anstadta).
↑W ówczesnej prasie łódzkiej jezioro występuje pod nazwą Korbno.
↑Wiele źródeł podaje, iż pierwszy marsz głodowy w Łodzi odbył się 25 lipca. Data ta nie znajduje jednak potwierdzenia w lokalnej prasie łódzkiej z tego okresu, w której wielokrotnie jest mowa wyłącznie o datach 27–30 lipca i o 27 lipca jako dacie pierwszego marszu. Ów błąd może wynikać z faktu, iż 25 lipca odbył się marsz głodowy w Kutnie.
Przypisy
↑LucynaL.KozieńLucynaL. (red.), Odeszły od nas, „Animator” (5), Łódź 1997. Brak numerów stron w czasopiśmie
↑Małgorzata Trocha: Historia uczelni. [w:] Portal PŁ p.lodz.pl > Uczelnia > Rektorska Komisja Historyczna i Pracownia Historyczna > Historia uczelni [on-line]. p.lodz.pl, 2007-01-29. [dostęp 2016-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-26)].
↑Małgorzata Trocha: PŁ w liczbach. [w:] Portal PŁ p.lodz.pl > Uczelnia > Fakty i liczby [on-line]. p.lodz.pl, 2013-10-15. [dostęp 2016-08-08].
↑Eliza Twardziłowska: Krótka historia Teatru Syrena. [w:] Portal warszawa.pl > Kultura > Teatry [on-line]. warszawa.pl, 2008-01-17. [dostęp 2016-08-08].
↑Okólnik nr. 41. „Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi”. Nr 3, s. 29 (PDF – 15), 1945-09-15. Łódź: Zarząd Miejski w Łodzi. [dostęp 2017-04-11]. Cytat: [...] Z dniem 26 lipca 1945 r. Starosta Grodzki Południowo-Łódzki przejął z rąk Tymczasowego Zarządu Gminnego sprawowane przezeń czynności. [...] W związku z powyższym polecam poszczególnym Wydziałom Zarządu Miejskiego objąć swym zasięgiem od zaraz dotychczasowy teren gminy Chojny, który w ten sposób zostaje inkorporowany do m. Łodzi.
↑ abOkólnik Nr. 56. „Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi”. Nr 5, s. 43 (PDF – 22), 1945-11-15. Łódź: Zarząd Miejski w Łodzi. [dostęp 2017-04-13]. Cytat: [...] Z dniem 17 października 1945 roku m. Ruda Pabianicka włączona została do terenów Wielkiej Łodzi. Dotychczasowe czynności Zarządu Miejskiego w Rudzie Pabianickiej z zakresu władzy administracji ogólnej I instancji, przejęte zostały przez Starostwo Grodzkie Południowo-Łódzkie. [...].
↑ abOkólnik Nr. 58. „Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi”. Nr 5, s. 45 (PDF – 23), 1945-11-15. Łódź: Zarząd Miejski w Łodzi. [dostęp 2017-04-13]. Cytat: W dniu 22 października rb. Gmina Radogoszcz włączona została do terenów Wielkiej Łodzi. Czynności Urzędu Gminnego przekazane zostają Starostwu Grodzkiemu Północno-Łódzkiemu wzgl. właściwym Wydziałom Zarządu Miejskiego, natomiast Urząd Gminny został zlikwidowany. [...].
↑ abcdefghijklCzesław Gumkowski. Wielka Łódź. „Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi”. Nr 6, s. 4–6 (PDF – 3–4), grudzień 1945. Łódź: Zarząd Miejski w Łodzi. [dostęp 2017-04-13].
↑Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 1945 r. o zmianie granic miasta Łodzi [w:] Dz.U. z 1946 r. nr 4, poz. 35, s. 66 (PDF – 2), kol. 1 [dostęp 2017-04-11].
↑ abcdefghijMarta Pabich. Więcej niż rekreacja. Parki miejskie w przestrzeni Łodzi. „Kronika Miasta Łodzi”. 3/2008, s. 36–56, 2008. Gustaw Romanowski (red. nacz.). Łódź: Urząd Miasta Łodzi. ISSN1231-5354.
↑Wojciech Dębski: Linia autobusowa A. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > A (więcej informacji) [on-line]. Wojciech Dębski, 2006-11-22. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Wagon silnikowy 2N1. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Tabor > Stocznia Gdańsk 2N1 [on-line]. Wojciech Dębski, 2006-10-21. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Mavag TR-5. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Tabor > Mavag TR-5 [on-line]. Wojciech Dębski, 2008-03-15. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Linie tramwajowe. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Linie [on-line]. Wojciech Dębski, 2014-05-28. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Krańcówka tramwajowa – Północna. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Krańcówki > PÓŁNOCNA (Północna/Park Staromiejski) [on-line]. Wojciech Dębski, 2009-06-10. [dostęp 2018-05-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-21)].
↑Wojciech Dębski: Linia autobusowa 57. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 57 (więcej informacji) [on-line]. Wojciech Dębski, 2006. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Star N52. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Tabor > Star N52 [on-line]. Wojciech Dębski, 2008-03-20. [dostęp 2016-08-08].
↑ abWojciech Dębski: Wagon silnikowy 5N/5N1. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Tabor > Konstal 5N/5N1 [on-line]. Wojciech Dębski, 2007-04-18. [dostęp 2016-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-23)].
↑ abcdeWojciech Dębski: Tabor autobusowy. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Tabor [on-line]. Wojciech Dębski, 2006-09-20. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Ikarus 620. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Tabor > Ikarus 620 [on-line]. Wojciech Dębski, 2006-11-02. [dostęp 2016-08-08].
↑Włodzimierz Hyży, Wojciech Dębski: Linia autobusowa N. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > N (więcej informacji) [on-line]. Wojciech Dębski, 2006. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Zajezdnia autobusowa – Kraszewskiego (od 1995 Kilińskiego) 1961 – 2008. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Zajezdnie > Kraszewskiego/Kilińskiego 1961 – 2008 [on-line]. Wojciech Dębski, 2014-05-15. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Krańcówka tramwajowa – „Popioły”. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Krańcówki > POPIOŁY (Rudzka/Popioły) [on-line]. Wojciech Dębski, 2014-01-05. [dostęp 2018-05-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-21)].
↑Wojciech Dębski: Jelcz 272 MEX. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Tabor > Jelcz 272 MEX [on-line]. Wojciech Dębski, 2012-08-27. [dostęp 2016-08-08].
↑Krzysztof Lesiakowski „Mieczysław Moczar“ Oficyna Wydawnicza Rytm 1998, ISBN 83-86678-83-6, str. 282
↑Wojciech Dębski: Jelcz 021. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Tabor > Jelcz 021 [on-line]. Wojciech Dębski, 2006-12-01. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Ikarus 556. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Tabor > Ikarus 556 [on-line]. Wojciech Dębski, 2006-12-01. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Wagon typu 802N. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Tabor > Konstal 802N [on-line]. Wojciech Dębski, 2006-10-11. [dostęp 2016-08-08].
↑ abcdefWojciech Dębski: Krańcówki tramwajowe. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Krańcówki [on-line]. Wojciech Dębski, 2006-09-20. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Krańcówka tramwajowa – Chocianowice. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Krańcówki > CHOCIANOWICE (Pabianicka/Chocianowicka) [on-line]. Wojciech Dębski, 2013-12-08. [dostęp 2016-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-08)].
↑Wojciech Dębski: 102NaWN. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Tabor > Konstal 102NaW [on-line]. Wojciech Dębski, 2008-03-18. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: 803N. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Tabor > Konstal 803N [on-line]. Wojciech Dębski, 2007-01-02. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Krańcówka tramwajowa – Skrajna. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Krańcówki > SKRAJNA (Rudzka/Skrajna) [on-line]. Wojciech Dębski, 2015-10-20. [dostęp 2016-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
↑WiesławW.PuśWiesławW., Dzieje Łodzi przemysłowej: zarys historii, Muzeum Historii Miasta Łodzi, Centrum Informacji Kulturalnej, 1987 [dostęp 2022-10-10](pol.). Brak numerów stron w książce
↑ abWojciech Dębski: Wagon typu 805N (105NW). [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Tabor > Konstal 805N (105NW) [on-line]. Wojciech Dębski, 2014-01-24. [dostęp 2016-08-08].
↑Wojciech Dębski: Tabor tramwajowy. Wagony silnikowe – liniowe. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Tramwaje – Tabor [on-line]. Wojciech Dębski, 2006-09-20. [dostęp 2016-08-08].
Wojciech Dębski: Kalendarium – zarys historyczny. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Kalendarium – zarys historyczny [on-line]. Wojciech Dębski, 2006. [dostęp 2016-08-08].
ArkadiuszA.GrzegorczykArkadiuszA. (red.), Ilustrowana encyklopedia historii Łodzi, „Piotrkowska 104”, (suplement historyczny, Zeszyt 10), Łódź: Urząd Miasta Łodzi – Biuro Analiz Medialnych i Wydawnictw, 2010a, ISSN1731-092X [dostęp 2016-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-10].{{Cytuj}} Linki zewnętrzne: "opis".
ArkadiuszA.GrzegorczykArkadiuszA. (red.), Ilustrowana encyklopedia historii Łodzi, „Piotrkowska 104”, (suplement historyczny, Zeszyt 11), Łódź: Urząd Miasta Łodzi – Biuro Analiz Medialnych i Wydawnictw, 2010b, ISSN1731-092X [dostęp 2016-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-10].{{Cytuj}} Linki zewnętrzne: "opis".
ArkadiuszA.GrzegorczykArkadiuszA. (red.), Ilustrowana encyklopedia historii Łodzi, „Piotrkowska 104”, (suplement historyczny, Zeszyt 12), Łódź: Urząd Miasta Łodzi – Biuro Analiz Medialnych i Wydawnictw, 2010c, ISSN1731-092X [dostęp 2016-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-10].{{Cytuj}} Linki zewnętrzne: "opis".
Grażyna Kobojek: Łódź – Kalendarium XX wieku. Wyd. I. Łódź: „Piątek Trzynastego” Wydawnictwo, 2005, s. 62–193. ISBN 83-7415-060-2.
Romuald Olaczek (red.): Ogrody Księżego Młyna. Wyd. 1. Łódź: Stowarzyszenie Film-Przyroda-Kultura, 2008, seria: Parki i ogrody Łodzi; z. 3. ISBN 978-83-924031-2-8. (pol.).
Romuald Olaczek (red.): Ogrody nad Łódką. Wyd. 1. Łódź: Stowarzyszenie Film-Przyroda-Kultura, 2010, seria: Parki i ogrody Łodzi; z. 4. ISBN 978-83-924031-3-5. (pol.).
.JPG)
.JPG)
.svg)
.JPG)
.jpg)
