Muhammad Yunus

Muhammad Yunus

(2013)
Bizitza
JaiotzaBathua (en) Itzuli, 1940ko ekainaren 28a (84 urte)
Herrialdea Bangladesh
Lehen hizkuntzabengalera
Familia
Seme-alabak
Hezkuntza
HeziketaVanderbilt Unibertsitatea
Chittagong College (en) Itzuli
University of Colorado (en) Itzuli
University of Dhaka (en) Itzuli
Chattogram Collegiate School (en) Itzuli
Hezkuntza-mailaDoctor of Philosophy in Economics (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
bengalera
Jarduerak
Jarduerakekonomialaria, ekintzailea, unibertsitateko irakaslea eta bankaria
Enplegatzailea(k)University of Dhaka (en) Itzuli
Middle Tennessee State University (en) Itzuli
La Trobe University (en) Itzuli  (2016 -  2017)
Jasotako sariak
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoaNagorik Shakti (en) Itzuli
muhammadyunus.org
IMDB: nm1944474 Facebook: Professor.Muhammad.Yunus Twitter: Yunus_Centre Edit the value on Wikidata

Muhammad Yunus (bengaleraz: মুহাম্মদ ইউনুস; Chittagong, 1940ko ekainaren 28a) Bangladeshko enpresaburu, bankari, ekonomialari eta gizarte zibileko buruzagi bat da, Bakearen Nobel Saria jaso zuena Grameen Bankua sortzeagatik eta mikrokredituaren eta mikrofinantzen kontzeptuetan aitzindaria izateagatik.[1] Mailegu horiek behartsuak diren ekintzaileei ematen zaizkie ohiko banku-maileguak ezin dituztenean jaso. Yunus eta Grameen bankua batera saritu zituzten Bakearen Nobel Saria "behetik garapen ekonomiko eta soziala sortzeko mikrokredituaren bidez egindako ahaleginagatik". Norvegiako Nobel Batzordeak esan zuen "bake iraunkorra ezin dela lortu biztanleria-talde handiek pobreziatik ateratzeko bideak aurkitzen ez badituzte" eta "kultura eta zibilizazioetan zehar, Yunusek eta Grameen Bankek erakutsi dute pobreetan pobreenek ere beren garapena lortzeko lan egin dezaketela".[1] Yunusek nazioko eta nazioarteko beste hainbat ohore jaso ditu. Estatu Batuetako Presidentziaren domina jaso zuen 2009an eta Kongresuaren Urrezko domina 2010ean.[2]

2011ko otsailean, Yunusek Saskia Bruysten, Sophie Eisenmann eta Hans Reitzekin batera, “Yunus Giza negozioak eta Ekimen globalak - YSB” (Yunus Social Business – Global Initiatives -YSB) sortu zuen. YSBk gizarte enpresak sortu eta bultzatzen ditu mundu osoko gizarte arazoei aurre egiteko eta konpontzeko. Yunusek kapitalismo berri eta gizatiar bati buruz duen ikuspegiaren nazioarteko ezarpen-beso gisa, YSBk inkubagailuen funtsak kudeatzen ditu garapen bidean dauden herrialdeetako gizarte-enpresentzat, eta aholkularitza-zerbitzuak eskaintzen dizkie enpresei, gobernuei, fundazioei eta GKEei.

2012an, Eskoziako Glasgowko Caledonian Unibertsitateko kantziler bihurtu zen, eta kargu hori bete zuen 2018ra arte.[3] Aurretik, ekonomia irakaslea izan zen Chittagong Unibertsitatean, Bangladeshen.[4] Hainbat liburu argitaratu zituen bere finantza lanarekin lotuta. Grameen America eta Grameen Fundazioko kide sortzailea da, mikrokredituei laguntzen diena.

Yunus Nazio Batuen Fundazioko zuzendaritza-batzordeko kide ere izan zen, NBEko kasuak babesteko ongintzako erakunde publikoa dena, 1998tik 2021era.[5]

Hasierako bizitza eta hezkuntza

Gaztaroa

Bederatzi seme-alaben artean hirugarrena, Muhammad Yunus 1940ko ekainaren 28an jaio zen Bengali musulmanen familia batean, Bathua herrian, Hathazari-ko Kaptai errepidean, Chittagong-en, gaur egungo Bangladesheko Raj Britainiarraren Bengalako Lehendakaritzapean.[6] Bere aita Hazi Dula Mia Shoudagar bitxigilea zen, eta ama Sufia Khatun. Bere haurtzaroa herrian igaro zuen. 1944an bere familia Chittagong hirira joan zen bizitzera, eta bere herriko eskolatik Lamabazar-eko Lehen Hezkuntzara joan zen. 1949rako, bere amak gaixotasun psikologikoa zuen.[7] Geroago, Chittagongo Eskolan matrikula azterketa gainditu zuen, Ekialdeko Pakistaneko 39.000 ikasleen artean 16. postua lortuz. Eskola-urteetan, Boy Scout aktiboa izan zen, eta Mendebaldeko Pakistanera eta Indiara bidaiatu zuen 1952an, eta Kanadara 1955ean, Jamboreetara joateko. Geroago, Yunus Chittagongo Eskolan ikasten ari zela, kultur jardueretan aktiboa izan zen, antzerki sariak irabaziz. 1957an Dhakako Unibertsitateko Ekonomia Sailean matrikulatu zen eta 1960an lizentziatura eta 1961ean masterra egin zituen.[8]

Graduatu ondoren

Graduazioa lortuta, Yunus Ekonomia Bulegoan sartu zen Nurul Islam eta Rehman Sobhan-en ekonomia-ikerketetako ikertzaile laguntzaile gisa. Geroago, Chittagongo Fakultateko ekonomia irakasle izendatu zuten 1961ean. Garai hartan, ontzi-fabrika errentagarri bat ere ezarri zuen alboan. 1965ean, Fulbright beka bat jaso zuen Estatu Batuetan ikasteko. Ekonomian doktoretza lortu zuen Vanderbilt Unibertsitateko Ekonomiaren Graduatuen Programan (GPED) 1971n. Eta 1969tik 1972ra, Yunus ekonomia irakasle laguntzailea izan zen Murfreesboroko Middle Tennessee Estatuko Unibertsitatean.[9]

1971ko Bangladesheko Askapen Gerran, Yunusek hiritarren batzorde bat sortu zuen eta Bangladesheko Informazio Zentroa zuzendu, Estatu Batuetako beste Bangladeshtar batzuekin, askapenaren aldeko sostengua biltzeko. Nashvilleko bere etxetik Bangladesh Buletina ere argitaratu zuen. Gerra ostean, Bangladeshera itzuli zen eta Nurul Islam-ek zuzentzen zuen gobernuko Plangintza Batzordean sartu zen. Hala ere, lana aspergarria iruditu zitzaion eta dimisioa eman zuen Chittagong Unibertsitatean Ekonomia saileko buru gisa sartzeko.[10] 1974ko gosetea ikusi ondoren, pobrezia murrizteko landa programa ekonomiko bat ezarri zuen ikerketa proiektu gisa. 1975ean, “Aro Berria, hiru akzioko ustiategia” (Nabajug Tebhaga Khamar) ekimena garatu zuen, gobernuak Paketeatutako Sarrera Programa gisa onartu zuena. Proiektua eraginkorragoa izan zedin, Yunusek eta bere kideek “Herriko gobernua” (Gram Sarkar) programa proposatu zuten. Ziaur Rahman presidenteak 1970eko hamarkadaren amaieran aurkeztu zuen, eta gobernuak 40.392 herri-gobernu eratu zituen 2003an laugarren gobernu-geruza gisa. Baina 2005eko abuztuaren 2an Bangladesh Legeen Laguntza eta Zerbitzuen Bulegoak (BLAST) egindako eskaerari erantzunez, Auzitegi Nagusiak erabaki zuen herriko gobernuak legez kanpokoak eta konstituzioaren aurkakoak zirela.[11]

Garapen bidean zeuden hainbat herrialdetako berritzaileei laguntzeko mikrokredituaren kontzeptuak bezalako programak ere inspiratu zituen, hala nola, Info Andrea Giza Ekintzaile Programa.[12]

Hasierako karrera

1976an, Chittagong Unibertsitatetik gertu dagoen Jobra herrixkako etxe txiroenetara egindako bisitetan, Yunusek aurkitu zuen oso mailegu txikiek neurrigabeko aldea eragin zezaketela pertsona behartsu bati. Banbu-altzariak egiten zituzten herriko emakumeek banbua erosteko mailegu maltzurrak hartu behar izaten zituztela, ondoren mailegu-emaileei irabaziak itzultzeko. Banku tradizionalek ez zieten mailegu txikirik eman nahi behartsuei arrazoizko interesarekin, berankortasun arrisku handiagatik.[13] Baina Yunusek uste zuen, aukera emanda, pobreek ez zutela dirua interesekin itzuli beharrik izango, eta beraz mikrokreditua negozio eredu bideragarria zela. Yunusek bere dirutik 27 dolar maileguan utzi zizkien herriko 42 emakumeri, eta bakoitzagatik 0,02 dolar irabazi zituen. Horrela, Yunusek mikrokredituen ideia garatu zuen.[14]

Yunus Boy Scout zenean, 1953an.

1976ko abenduan, Yunusek azkenean gobernuaren Janata Bankuan finantzaketa bat lortu zuen Jobrako pobreei maileguak emateko. Erakundeak lanean jarraitu zuen, beste banku batzuen maileguak lortuz bere proiektuetarako. 1982rako, 28.000 bazkide zituen. 1983ko urriaren 1ean, proiektu pilotua Bangladesheko pobreentzako banku oso gisa funtzionatzen hasi zen eta “Herriko Bankua” (Grameen Bank) izena jarri zioten. 2007ko uztailean, Grameen-ek 6.380 milioi dolar jaulki zituen 7,4 milioi mailegu-hartzaileei. Ordainketa bermatzeko, «elkartasun taldeen» sistema erabiltzen du bankuak. Talde informal txiki hauek elkarrekin eskatzen dituzte maileguak eta bere kideek itzulketaren bermatzaile gisa jarduten dute, nork bere burua aurrera ateratzeko elkarri lagunduz.[15]

1980ko hamarkadaren amaieran, Grameen dibertsifikatzen hasi zen, aprobetxamendu gutxiko arrantza-putzuak eta ureztatze-ponpak hodi sakoneko putzuak bailiran zainduz. 1989an, interes dibertsifikatu horiek erakunde bereizietan hazten hasi ziren. Arrantza-proiektua “Grameen Arrantza Fundazioa” (Grameen Motsho) eta Ureztatze-proiektua "Grameen Nekazaritza Fundazioa" (Grameen Krishi) bilakatu ziren. Denborarekin, Grameen ekimena errentagarri eta irabazi asmorik gabeko enpresa talde anitzeko talde batean hazi zen, besteak beste, Grameen Trust eta Grameen Fund bezalako proiektu handiak barne, zeinak Grameen Software Limited, Grameen CyberNet Limited eta Grameen Knitwear Limited bezalako kapital-proiektuak zuzentzen dituena. Baita Grameen Telecom ere, Grameenphonen (GP) partaidetza duena, Bangladesheko telefono konpainia pribatu handiena. 1997ko martxoan hasi zenetik 2007ra arte, GPren Village Phone proiektuak telefono mugikorren jabetza emani zien 260.000 landa behartsuei, 50.000 herri baino gehiagotan.[16]

Honela mintzatu zen Yunus Grameen Bank sortzearen arrazoiari buruz hitz egiterakoan[17]: “1974an gosetearekin amaitu genuen herrialdean. Jendea gosez hiltzen ari zen, jateko nahikoa ez zuelako. Eta hori zure inguruan ikusteko egoera izugarria da. Ikaragarri gaizki sentitzen nintzen ekonomiako teoria dotoreak irakasten, teoria horiek ez dutelako ezertarako balio momentu honetan gosea pasatzen ari den jendearentzat. Beraz, pertsona eta gizaki bezala, beste pertsona batzuentzat baliagarria izan nintekeen ikusi nahi nuen.”[18]

Grameen mikrofinantza ereduaren arrakastak antzeko ahaleginak bultzatu zituen garapen bidean zeuden 100 herrialde ingurutan, eta baita Estatu garatuetan ere, Ameriketako Estatu Batuak barne.[19] Grameenek mikrokreditu-proiektu askotan lehentasuna emakumeei emateari eusten dio. Grameen maileguen % 94 baino gehiago emakumeei eman zaie, pobrezia neurrigabe jasaten dutelako eta gizonek baino probabilitate handiagoa dutelako irabaziak familiei bideratzeko.[20]

Grameenekin egindako lanagatik, Yunus “Ashoka: Berritzaileak Akademia Publiko Globaleko” kide izendatu zuten 2001ean.[21] Grameen Giza Negozioen Eredua liburuan, Rashidul Bari egileak esan zuen Grameenen negozio-eredu soziala (GSBM) teoria izatetik unibertsitate nagusiek (adibidez, Glasgow), enpresaburuek (adibidez, Franck Riboud) eta korporazioek (adibidez, Danone) mundu osoan zehar hartutako praktika inspiratzaile izatera igaro zela. Grameen Bankaren bidez, Rashidul Barik dio Yunusek erakutsi zuela nola Grameen Giza Negozioen Ereduak espiritu ekintzailea balia dezakeen emakume pobreak ahalduntzeko eta haien pobrezia arintzeko. Barik Yunusen kontzeptuetatik atera zuen ondorio bat da behartsuak "bonsai zuhaitz" bat bezalakoak direla, eta gauza handiak egin ditzaketela autosufiziente izateko ahalmena duen negozio sozialera sarbidea lortzen badute.[22]

Aitorpena

2006ko Bakearen Nobel Saria eman zioten Yunusi, Grameen Bankuarekin batera, garapen ekonomiko eta soziala sortzeko ahaleginagatik. Sariaren iragarpenean Norvegiako Nobel Batzordeak honako hau aipatu zuen: ”Muhammad Yunusek milioika pertsonen onurarako ikuspegiak ekintza praktiko bihurtzea lortu duen liderra dela erakutsi du, Bangladeshen ez ezik, beste herrialde askotan ere. Finantza-segurtasunik gabeko jende pobreei maileguak ezinezko ideia iruditu zitzaizkion. Duela hiru hamarkadako hasiera apaletatik, Yunusek lehenik eta behin Grameen Bankuaren bitartez, mikrokreditua garatu du pobreziaren aurkako borrokan gero eta tresna garrantzitsuagoa bihurtuz.”[1]

Yunus Nobel saria jaso zuen Bangladeseko lehen pertsona izan zen. Sari garrantzitsuaren berri jaso ondoren, Yunusek iragarri zuen 1,4 milioi dolar (2022an 2,03 milioi dolarren baliokidea) diru sariaren zati bat erabiliko zuela pobreentzat kostu baxuko eta elikadura handiko elikagaiak egiteko enpresa bat sortzeko; gainerakoak, berriz, bere jaioterrian Yunus Zientzia eta Teknologia Unibertsitatea ezartzera bideratuko ziren, baita Bangladesheko pobreentzako begi ospitale bat ezartzera ere.[23]

Bill Clinton AEBetako presidente ohia Yunusi Nobel Saria ematearen defendatzaile batzordekide bat izan zen. Rolling Stone aldizkarian zein Nire bizitza (My Life) autobiografian adierazi zuen hori, 2002an Kaliforniako Unibertsitatea Berkeleyn emandako hitzaldian. Clinton presidenteak Yunus "aspaldian irabazi behar zuen Ekonomiako Nobel Saria gizon bat bezala deskribatu zuen, eta hori esaten jarraitu dut azkenean berari eman arte".[24] Aldiz, The Economist-ek esplizituki adierazi zuen Yunus pobreziaren aurka borrokatzeko lan bikaina egiten ari zen bitartean, ez zela egokia Bakearen Saria ematea, eta honakoa adierazi zuen: "... Nobel batzordeak aukera ausartagoa, zailagoa, egin zezakeen, adieraziz ez zegoela batere hartzailerik».[25]

Gurutze Gorriaren laguntza Bangladeshen; uholdeen ondoren, 1974ko abuztuaren 29an.

Bakearen Nobel Saria, Presidentzia Askatasunaren Domina eta Kongresuko Urrezko Domina irabazi dituen zazpi pertsonetako bat da. Beste sari aipagarri batzuk honako hauek dira: 1984ko Ramon Magsaysay saria, Elikaduraren Munduko Saria, Nazioarteko Simon Bolivar Saria (1996), Asturiasko Printzesa Saria eta Sydneyko Bakearen Saria 1998an, eta Seuleko Bakearen Saria 2006an. Halaber, Yunusek 20 herrialdetako unibertsitateetako 50 Honoris causa doktore, eta 26 herrialdetako 113 nazioarteko sari jaso ditu, 10 herrialdetako estatuko ohoreak barne. Bangladesheko gobernuak oroigarrizko zigilu bat atera zuen bere Nobel Saria omentzeko.[26]

Fortune aldizkariak 2012ko martxoan Yunus izendatu zuen egungo garaiko 12 ekintzaile handienetako bat bezala. Bere aipamenean, Fortune aldizkariak esan zuen: "Yunusen ideiak hainbat eta hainbat gazte inspiratu zituela mundu osoko arrazoi sozialetara dedikatzeko". 2008ko urtarrilean, Houston-en (Texas) urtarrilaren 14a "Muhammad Yunus Eguna" izendatu zuen. Munduak entzun beharko lituzkeen pentsalari desiratuenen artean izendatu zuen Yunus FP 100-k (munduko eliterik eragingarriena) 2009ko abenduko Foreign Policy aldizkarian. 2010ean, The British Magazine New Statesman Yunus "2010eko munduko 50 pertsonarik eragingarrienen" zerrendan 40. postuan sailkatu zuen.[27]

Yunusek 50 ohorezko doktorego titulu jaso ditu Argentina, Australia, Bangladesh, Belgika, Kanada, Costa Rica, India, Italia, Japonia, Korea, Libano, Malaysia, Peru, Errusia, Hegoafrika, Espainia, Thailandia, Turkia, Erresuma Batuko unibertsitateetatik, eta AEBn. Ban Ki-moon Nazio Batuen Idazkari Nagusiak Yunus MDGren defendatzaile gisa jardutekogonbidatu zuen. Yunus Nazio Batuen Fundazioko, Schwab Fundazioko, Monakoko Prince Albert II Fundazioko eta Grameen Credit Agricole Microcredit Foundationeko Kontseiluan dago. Fondation Jacques Chirac-en ohorezko batzordeko kidea da, Frantziako presidente ohiak 2008an fundazioa abian jarri zuenetik, munduko bakea sustatzeko asmoz.[28]

Yunus nazioarteko pertsonaia ezaguna bilakatu da. Hitzaldi ugari eman ditu munduan zehar, eta telebistako saio ezagunetan agertu da, besteak beste, The Daily Showan Jon Stewartekin eta The Oprah Winfrey Showan 2006an, The Colbert Report 2008an, Real Time Bill Maherekin 2009an eta The Simpsons-en 2010ean, Google+en, etab. Yunus mundu osoan gehien jarraitzen duen pertsona bat da, bi milioi jarraitzaile baino gehiago dituela.[29]

Yunus Davoseko (Suitza) Munduko Ekonomia Foroaren 2009ko urteko bileran.

Jarduera politikoa

2006 hasieran Yunusek, gizarte zibileko beste kide batzuekin batera, besteak beste Rehman Sobhan, Muhammad Habibur Rahman, Kamal Hossain, Matiur Rahman, Mahfuz Anam eta Debapriya Bhattacharya, hauteskunde nazionaletan hautagai zintzo eta garbien aldeko kanpainan parte hartu zuen. Urte horren amaieran politikan sartzea erabaki zuen.[30] 2007ko otsailaren 11n, Yunusek gutun ireki bat idatzi zuen, Bangladesheko Daily Star egunkarian argitaratua, non herritarrei alderdi politiko bat flotatzeko planari buruzko iritzia eskatu zien borondate ona, lidergo egokia eta gobernu bikaina ezartzeko. Gutunean, denei dei egin die zeregin horri nola egin behar dion eta nola lagundu dezaketen laburki azaltzeko. Yunusek 2007ko otsailaren 18an behin-behinean Herritarren Boterea (Nagorik Shakti) izeneko alderdi politikoa abian jartzeko prest dagoela iragarri zuen. Armadak Yunus politikarako mugimendu bat onartzen zuelakoan zegoen. Maiatzaren 3an, ordea, Yunusek bere plan politikoak bertan behera uztea erabaki zuela adierazi zuen Fakhruddin Ahmed behin-behineko gobernuko buruarekin izandako bileraren ostean.[31]

2007ko uztailean Johannesburgon, Hegoafrikan, Nelson Mandela, Graça Machel eta Desmond Tutu-k munduko buruzagi talde bat bildu zuten "munduko arazo gogorrenei aurre egiteko beren jakinduria, lidergo independentea eta osotasuna laguntzeko". Nelson Mandelak talde berri honen sorrera iragarri zuen, “Nagusiak” (The Elders), bere 89. urtebetetzea zela eta eskaini zuen hitzaldian. Yunus taldearen aurkezpenean parte hartu zuen eta bere kide sortzaileetako bat izan zen. 2009ko irailean Adineko kargua utzi zuen, lanaren eskakizunengatik bere kidetzari justizia egin ezin ziola adieraziz.[32]

Yunus Afrikako Garapenaren Taldea (Africa Progress Panel - APP) taldeko kidea da, Afrikako garapen bidezko eta iraunkorraren aldeko maila gorenetan defendatzen duten hamar pertsona ospetsuz osatutako taldea. Urtero, Taldeaktxosten bat kaleratzen du, Afrikako Aurrerapen Txostena, kontinentearentzat berehalako garrantzia duen gai bat azaltzen duena eta lotutako politika multzo bat iradokitzen duena.[33] 2009ko uztailean, Yunus SNV Holandako Garapenerako Erakundearen Nazioarteko Aholku Batzordeko kide bilakatu zen, erakundearen pobrezia murrizteko lanean laguntzeko. 2010az geroztik, Yunus Garapen Digitalerako Banda Zabaleko Batzordeko komisarioa da, NBEren ekimena, banda zabaleko interneteko zerbitzuak erabiltzea garapen sozial eta ekonomikoa azkartzeko. 2016ko martxoan, Ban Ki-moon Nazio Batuen Idazkari Nagusiak Osasun Enpleguaren eta Hazkunde Ekonomikoaren Goi Mailako Batzorderako izendatu zuen, François Hollande Frantziako eta Jacob Zuma Hegoafrikako presidenteek elkarrekin buru zutela. 2016-2017ko Rohingyen aurkako genozidioaren ostean, Yunusek Myanmari eskatu zion rohingya musulmanen aurkako indarkeria amaitzeko.[34]

Polemikak

Emakumeak banbu biltzen.

Bangladesheko Gobernuak Grameen Bankuaren jardueren berrikuspena iragarri zuen 2011ko urtarrilaren 11n, abian dena. Otsailean, nazioarteko hainbat buruzagik, hala nola Mary Robinsonek, Yunusen defentsa areagotu zuten hainbat ahaleginen bidez, besteak beste, "Grameen-en lagunak" izenez ezagutzen den aldekoen sare formal bat sortuz.[35]

2011ko otsailaren 15ean, Abul Maal Abdul Muhith Bangladesheko Finantza ministroak adierazi zuen Yunus Grameen Banketik "urrun egon behar zuela", ikertzen ari ziren bitartean. 2011ko martxoaren 2an, gobernuak Muzammel Huq, bankuko langile ohia, presidente izendatu zuen urtarrilean. Yunus bankuko zuzendari kudeatzaile gisa kaleratu zutela jakinarazi zuen. Hala ere, Jannat-E Quanine bankuko zuzendari nagusiak ohar bat argitaratu zuen Yunusek "bere bulegoan jarraitzen" zuela polemikaren inguruko legezko arazoen berrikuspenaren zain.[36]

2011ko martxoan, Yunusek Bangladesheko Auzitegi Nagusiari eskaera egin zion Bangladesheko Banku Zentralak Grameen Bankuko zuzendari kudeatzaile gisa kentzeko hartutako erabakiaren legezkotasuna auzitan jarriz. Egun berean, Grameen Bankuko bederatzi zuzendari hautetsiek bigarren eskaera bat aurkeztu zuten. John Kerry AEBetako senatariak 2011ko martxoaren 5ean egindako adierazpen batean bere sostengua adierazi zion Yunusi, eta afera honekin "oso kezkatuta" zegoela adierazi zuen. Bangladeshen egun berean, milaka lagunek protesta egin zuten eta giza kateak osatu zituzten Yunus laguntzeko. 2011ko martxoaren 6rako aurreikusita zegoen Auzitegi Nagusiko eskaerei buruzko epaiketa atzeratu egin zen. 2011ko martxoaren 8an, Auzitegiak Yunusen kaleratzea baieztatu zuen.[37]

"Mailegu partekatuen" eta mikrofinantzen eraginkortasunaren salaketa

Muhammad Yunus eta Grameen Bankuaren aurkako salaketak zenbait pertsonak mikrofinantzaren eraginkortasuna zalantzan jartzen hasi ziren testuinguru batean egin ziren, India eta Mexikoko irabazi asmorik gabeko mikrofinantza erakundeen (MFIs) ekintzek bultzatuta. Bortxa, kideen presioa eta jazarpen fisikoa maileguak itzultzeko praktika gisa erabili omen ziren IMF zehatz batzuetan.[38] Mikrokredituen komertzializazioak Yunusi "inoiz ez zuela imajinatu egunen batean mikrokredituak bere marrazo arraza propioa sortuko zuenik" esan zuen.[39]

Irabazien erakargarritasunak irabazi asmorik gabeko MFI batzuk bultzatu zituen hasierako eskaintza publikoak (IPO) egiteko, Indiako MFI handiena barne, 2010eko uztailean IPO bat egin zuena. 2010eko irailean, Yunusek IPOa kritikatu zuen; Clinton Global Initiative bileran Vikram Akula SKS sortzailearekin izandako eztabaidan, eta esan zuen: "Mikrokreditua ez da txiroen bitartez dirua irabazteko jendea zirraratzea. Hori da egiten ari zaretena. Hori mezu okerra da guztiz".[40] Benetako interes-tasaren kalkuluak aldatu egiten ziren, baina estimazio batek, batez besteko Grameen-en interes-tasak %23 ingurukoak zirela jartzen zuen (inflazio-tasarekin alderatuta). Aldi berean, erakundeak zergarik gabeko estatutua izan zuen hainbat urtez, baina gerora kendu zena.[41]

Yunusen aldekoek salatu zuten Bangladesheko gobernua "mikrokredituaren inguruko krisi moral hori" baliatzen ari zela Yunus kanporatzeko.[42]

Salaketen atzean motibazio politikoak

2010eko abenduan Norvegiako gobernuak Grameen Bankua gaizki erabilitako edo bidegabe erabilitako funtsen inguruko salaketa guztiak garbitu zituen arren, 2011ko martxoan Bangladesheko gobernuak hiru hilabeteko ikerketa bat abiatu zuen Grameen Bankuaren jarduera guztiak aztertzeko. Ikerketa honek Muhammad Yunusek Munduko Ekonomia Foroan parte hartzea eragotzi zuen.[43]

2011ko urtarrilean, Yunus epaitegian agertu zen 2007an ezkerreko alderdi txiki bateko tokiko politikari batek aurkeztutako difamazio kasu batean, Yunusek AFP berri agentziari egindako adierazpena salatuz: "Bangladesheko politikariek boterea lortzeko soilik lan egiten dute. Ez dago ideologiarik hemen". Entzunaldian, Yunusi fidantza eman zioten, ondorengo entzunaldietan agerraldi pertsonaletik salbuetsiz.[44]

Ikerketa hauek, eraso asko arrazoi politikoengatik izan zitezkeen susmoa piztu zuten, Sheikh Hasina eta Yunusen arteko harreman zailen ondorioz 2007 hasieratik. Hain zuzen Yunusek bere alderdi politikoa sortu zuenetik, 2007ko maiatzean ahalegina bertan behera utzi zuen arren.[45]

Bazkideen alegazioak: janari-afera eta telefono-afera

Yunus Brasilgo presidente Lula Da Silvarekin 2008an Bakearen Nobel Saria irabazi ostean.

2011ko urtarrilaren 27an, Yunus epailearen aurrean agertu zen Dhaka City Corporation (DCC) Elikagaien Segurtasun Auzitegiak aurkeztutako elikagaien adulterazio kasu batean, eta haren gantz-edukia legezko gutxieneko azpitik zegoen jogurt "adulteratua" ekoiztea leporatu zion. Jogurt hau Grameen Danone-k ekoizten zuen, Grameen Bank eta Danone-ren arteko negozio sozialeko joint venture batek jogurta saltzen zuten kaleko saltzaileei aukerak eskaintzea eta nutrientez aberastutako jogurtarekin haurren elikadura hobetzea helburu zuela. Yunusen abokatuaren arabera, akusazioak "faltsuak eta funtsik gabekoak" ziren. Yunusen abokatuek eskatuta, prozeduraren irregulartasunak eta akatsak adieraziz, auzi hau Auzitegi Nagusiak epaitu zuen ondoren.[46]

Grameen Bankua aztertzen zuen 2012ko batzorde publiko independente batek egindako ikerketek baieztatzen zuten Yunusek bere agintea faltsutu zuela, eta bere eskumenak abusatu zituela zuzendaritzako agintaldian. Txostenak ezartzen zuen legezko erronkak zeudela Grameen Bankuaren agintea berme gisa jardun izana, Yunusen agintaldian enpresa pribatu independenteei kredituak helaraziz. Txostenak galdera zehatzak planteatu zituen: A) Grameenphone-ren ezarpenari eta finantzaketari buruzkoa. Hasieran Grameen Bankuko mailegu-hartzaileentzako konfiantza gisa ezarritako irabazi-asmorik gabeko telekomunikazio-entitatea, Yunus-ek gehiengo estatutarioko noruegiar Telenor multinazionalarekin batera, eta B) aldibereko kudeaketa. eta Yunusek Grameen Bankuaren baliabideak aplikatuz ezarritako enpresa pribatuen finantzaketa operatiboa. Batzordeak Grameen Bankuaren egoera juridikoa ere aztertu zuen, eta ondorioztatu zuen de jure publikoa zela, hau da, gobernu-erakundea, zeinaren gainbegiratze ezgaiak estatuak eta iraganean Yunusek egindako adierazpen okerrak (potentzialki nahi gabe) jabego pribatuaren pertzepzioa eragin zutela. Bestalde, batzordearen txostenak egungo Grameen Bankuko zuzendaritzak, Telenorreko ordezkariek, Bangladesheko Gobernuak eta Yunusen alderdikoek batzordeari ikerketetan jarritako oztopoak aipatzen zituen. Txostenaren ondorio osoak ez ziren ondo azaldu Bangladesheko hedabideetan estatuak kontrolatuta zeudelako, ezta Yunusen aldeko prentsa-oharretan ere; bertan Yunus inplikatzen zuten Bangladesheko establezimendu publiko eta komertzialen loturan ustelkeriaren osagarri, bezala, beste alderdiekin elkarlanean.[47]

Ideien kritika

Mikrofinantza kritikatua izan zen atzerriko hedabideetan. Erresuma Batuko The Guardian egunkariak adibidez, galdetu zuen ea mikrofinantza «ipuin neoliberala» ote zen. Artikuluak kritikak adierazi zituen, besteak beste, mailegu gehienak ez zirelako negozio txikiak sortzeko erabiltzen, baizik eta "kontsumoa leuntzeko".[48]

Epaiketak

Herritarrak arrantzan Sylheten, Bangladeshen.

Muhammad Yunus-en epaiketa Sheikh Hasina Bangladesheko lehen ministroak Yunusen aurka abiarazitako epaiketa sorta da.[49] Lehena 2010ean izan zen, eta Grameen Bankutik kendu zuen, 1983an sortutako bankua zuzentzeko zaharregia zela esanez. 2013an, bigarren aldiz epaitu zuten, ustez irabaziak jaso zituelako gobernuaren beharrezko baimenik gabe, Bakearen Nobel Sariaren irabaziak eta liburuen salmenten gaineko erregaliak barne. Yunusen aurkako epaiketa sorta honek mundu osoko milaka milioi pertsona harritu zituen, Grameen Bankeko 8,3 milioi emakume behartsuetatik hasi eta Barack Obama AEBetako presidenteetaraino.[50] The New York Times aldizkariaren ustez, Hasinak Yunusen aurka eginiko "vendetta" politikoa zela ere esan zuten, Arkimedes eta Martzelo jeneralen arteko gatazkaren gaurko erreprodukzioarekin alderatuz.[51] Aldizkariak aurreikusten du "pobreen bankariak" matematikaren aitaren antzeko patu bati aurre egin diezaiokeela, Hasinari GrameenBankua ez molestatzeko eskatzeagatik. [52]

Vikas Bajaj-ek The New York Times-eko Taking Note blog editorialean honela idatzi zuen 2013ko azaroaren 7an: “Bangladesheko gobernuak bere karta jokatu du Grameen Bankuaren eta Yunus sortzailearen aurka egindako kanpaina luzean. Joan zen astean, legebiltzarkideek bankua modu eraginkorrean nazionalizatzen duten legea onartu zuten, emakume txiroei mailegu txikiak emateko ideian aitzindaria izan zenaren akzioen gehiengoa duten 8,4 milioi landa-emakumeei kontrola kenduz.”[53]

Aurrekariak

Urte askotan, Yunus Bangladesheko sortzailea eta Hasinaren aita zen Sheikh Mujiburen jarraitzailea izan zen.[54] Tennesseeko Unibertsitatean irakasten ari zela, Yunusek Bangladeshko Herritarren Batzordea (BCC) sortu zuen, Mendebaldeko Pakistanen Bangladeshen eta bere buruzagi Sheikh Mujib-en aurkako erasoari erantzuteko. Askapen gerra hasi ondoren, BCC-k Yunus hautatu zuen Bangladesheko Albiste Gutun argitaratu berriaren editore izateko. 1971n Bangladeshen jaiotzak bultzatuta, Yunus etxera itzuli zen 1972an, Mujiburi gerra luze eta odoltsu batek apurtutako nazioa berreraikitzen laguntzeko. Harremana ez zen amaitu Mujibur hil ostean. Yunusek harreman profesionala mantendu zuen Mujiburen alabarekin, Hasinarekin. Hain zuzen, Yunusek Hasina izendatu zuen —Hillary Clinton AEBetako lehen andrearekin batera— 1997ko otsailaren 2tik 4ra egindako mikrokredituen goi bilerako presidentekide gisa. Ekitaldi honetan, 137 estatu-naziotako 50 estatu-buru eta goi-mailako funtzionario bildu ziren Washingtonen, pobreziari irtenbideak eztabaidatzeko. Mikrokrediturako makro-ekitaldi honetan, Hasinak bere aitaren figuraren laudorioak besterik ez zituen izan. Bere adierazpenean goraipatu zuen, "Yunus irakasleak eta berak sortu zuen Grameen Bankuak egindako lan bikaina... Grameen Bankuaren arrakastak baikortasuna sortu du pobreei mikrokreditua zabaltzen diharduten bankuen bideragarritasunari buruz.[55] Bestalde, Grameen Phone-ren ekitaldia, Bangladesheko telefono-zerbitzurik handiena, Hasinaren bulegoan egin zen 1997ko martxoaren 26an. Grameen Telefonoa erabiliz, Hasinak lehen deia egin zion Thorbjorn Jaglandi, orduko Norvegiako lehen ministroari. Jaglandekin elkarrizketa amaitu zenean, beste dei bat jaso zuen, hau Laily Begum, Grameen telefonoko langilearena. Baina, harreman luze hau kondenatuta geratu zen 2007an, Yunusek “Herritarren Boterea” (Nagorik Shakti) izeneko alderdi politiko bat sortzeko asmoa agertu zuenean.[56]

Lagun izatetik etsai bilakatzera

Sheikh Hasina lehen ministroaren gobernuak kanpaina suntsitzailea egin zuen Grameen eta Yunusen sortzailearen aurka. The New York Times egunkariak zioenez, "bere ekintzak 2007an Yunus jaunak kargu publikoak bilatuko zituela iragarri zuenaren mendekua direla dirudi, nahiz eta bere planak inoiz bete ez." Times of India-ren arabera, beste faktore batek ere lagundu zuen Yunusen aurka hartutako erabaki ausartaren oiknarrian: Bakearen Nobel Saria.[57]

Hasinak uste zuen Norvegiako Bakearen Nobel Sariaren Batzordeak 1997an Chittagong Hill Tracts (CHT) bake-ituna sinatzeagatik emango ziola saria, . Martxoaren 9an, Mahbubey Alam fiskal nagusiak gobernuaren jarrera agerian utzi zuen: "Sheikh Hasinak lehen ministroak Bakearen Nobel Saria jaso behar zuen..." Nobel batzordearen jakinduria zalantzan jarri zuen Hasinari CHT akordioagatik saria ez emateagatik.[58]

Deskribapen historikoa

2007ko urtarrilaren 11n, Moeen U Ahmed armadako jeneralak estatu kolpe militarra eman zuen.[59] Bien bitartean, Yunusek uko egin zion nazioko laugarren aholkulari nagusia izateko eskaerari, Khaleda Ziaren agintaldia amaitu ostean. Yunusek ordea, Fakhruddin Ahmed-en aukeraketa orokorra proposatu zuen lanerako.[60] Fakhruddinek 2007ko urtarrilaren 11n hartu zuen kargua, eta bere lehen egunean argi utzi zuen hauteskunde aske eta bidezko bat antolatzeaz gain ustelkeria garbitzeko asmoa zuela. Khaledak eta Hasinak Fakruddin kritikatu eta ustelkeria garbitzea bere lana ez zela esan zuten arren, Yunus pozik agertu zuen. AFP berri agentziari egindako elkarrizketa batean, Yunusek adierazi zuen Bangladesheko politikariek diruagatik soilik lan egiten zutela, eta esan zuen: "Hemen ez dago ideologiarik". Hasinak erreakzio gogorra izan zuen Yunusen iruzkinen aurrean, "pobrezia desagerrarazi ez ezik pobrezia elikatu duen lukuraria" deituz.[61] Hau izan zen Hasinak Yunusen aurkako lehen adierazpen publikoa. Analogia bat egin liteke Yunusek politikari ez bezala izan zuen eta Václav Havel idazle txekiarrak erregimen komunista eraitsi ondoren bere herrialdean jokatu zuen paperaren artean. Geroago, Yunusek “Herritarren Boterea” alderdi politikoaren izena iragarri zuen, bere nazioko eremu politikoan sartzeko misioa zuela esanez, bere identitatea "hondorik gabeko saskitik" "gorantz doan tigrea" izatera aldatzeko asmoz. Hala ere, maiatzaren 3an, Yunusek hirugarren gutun ireki bat argitaratu zuen, eta bere asmo politikoak geldiarazi zituen.[51]

Emakume bat alaba eta ahuntzak garraiatzen Bangladesheko delta gainezka dagoen eremu baten.

Prozedurak

Bangladesheko gobernuak 2010eko abenduan jarri zuen martxan Yunusen aurkako lehen epaiketa, Tom Heinemannen "Mikro zorretan harrapatuta" dokumentala kaleratu eta hilabetera. 2010eko azaroaren 30ean Norvegiako telebistan proiektatu zuten filmak Yunusek 100 milioi dolar inguru gorde zituela 1996an Grameen Kalyan-en, Grameen Bank-en ahizpa konpainia batean, salaketa zabaldu zuen.[62] Hala ere, Yunusek akusazioak ukatu zituen. Ikerketa osoa amaitu ondoren, Norvegiako gobernuak errugabetzat jo zuen Yunus. Dena den, Yunusek legezko jazarpena jasan zuen hiru auzi penaletan. 2007an Yunus-en aurkako difamazio-espediente penala aurkeztu zen, politikariak kritikatzeagatik. Elikagaien ikuskatzaile batek beste kasu bat aurkeztu zuen Yunus-en aurka, Grameen-Danone-k fabrikatutako jogurta adulteratua zegoelakoan. Azken kolpea 2011ko martxoaren 3an iritsi zen. Bangladesh Bankuak Grameeni gutun batean jakinarazi zion Yunus Grameenetik kendu zutela, derrigorrezko erretiro-adina 60 urte baino zaharragoa zela aipatuz, nahiz eta bankuko bederatzi zuzendarik -Grameen Bankuko 8,3 milioi mailegu-hartzailek aukeratu zituzten- geratzeko baimena eman zioten arren. Atalase hori gainditu ostean lanean jarraitu zuen. Bederatzi administrazio kontseilukideek, 22 mila langilek eta Grameen 8,3 milioi mailegu-hartzaileek babestuta.[63] Yunusek gobernuaren agindua gaitzetsi zuen, Grameenek Dhakan duen egoitzara itzuli zen eta helegitea aurkeztu zuen Dhakako Auzitegi Nagusian erabakiaren aurka. Hala ere, Mohammad Momtazuddin Ahmed zein Gobinda Chandra Tagore epaileek Yunusen aurkako epaia eman zuten, Yunusek 1999az geroztik Grameen-eko zuzendari gisa argitaratzea legez kanpokoa zela esanez, ordurako 60 urte bete zituelako. Dena den, Yunusek oraindik ez zuen justizia sisteman fedea galdu. Nazioarteko buruzagiek (adibidez, Hillary eta Bill Clinton), nazio-buruek (adibidez, Sir Fazle Hasan Abed) eta 8,3 milioi Grameen mailegu-hartzaileek babestuta, helegitea aurkeztu zuen Yunusek Bangladesheko Auzitegi Gorenean Auzitegi Nagusiaren epaiaren aurka. Khairul Haque ABM Justizia Nagusiak zuzentzen zuen Apelazio Dibisioko mahai osoak martxoaren 15ean entzun zuen helegitea, gobernuak Yunus kentzea berretsi zuen epaia emanaz.[64]

2012tik aurrera

2012ko abuztuaren 2an, Sheikh Hasinak "Grameen Bank Ordenantzaren 2012" zirriborroa onartu zuen, gobernuak bankuaren gaineko kontrola areagotzeko. Ordura egun, botere hori bankuko zuzendariek zuten —bederatzi emakume pobrez osatua—, Grameen 8,3 milioi mailegu-hartzailek hautatu zituztenak. Hasinak, gainera, Yunusen jarduerei eta finantza-transakzioei buruzko ikerketa berri bat agindu zuen Grameeneko zuzendari kudeatzaile gisa bere azken urteetan, baina jendeak bere irudia suntsitzeko saiakera bat baino ez zela ikusten zuen.[65] Lehen ministroak salatu zuen baita Yunusek bere irabaziak gobernuaren beharrezko baimenik gabe jaso zituela, Bakearen Nobel Sariaren irabaziak eta bere liburuetako eskubideak barne. 2013ko urriaren 4an, Bangladesheko kabineteak herrialdeko banku zentralari Grameen Bankuaren gaineko kontrol estuagoa emango zion lege berriaren zirriborroa onartu zuen, mikro-mailegu-emaile aitzindariarekin izandako gatazka luzea handituz. Grameen Bankuaren 2013ko Legea Sheikh Hasina lehen ministroak zuzendutako kabinete bileran onartu zen, 2013ko azaroaren 7an onartu zuen parlamentuak, eta Grameen Bankuaren Ordenantza ordezkatu zuen, 1983an Grameen Bank mikrokreditu-erakunde espezializatu gisa sortzearen oinarri izan zen legea. Gobernuaren plan berria Grameen 19 zatitan banatzea zen. The New York Times-ek zioen: “Harrez gero, gobernuak bankuari buruzko ikerketa bat hasi du eta orain Grameen bere gain hartzeko asmoa du —bere akzioen gehiengoa mailegu-hartzaileen jabetzakoa da— eta 19 mailegu-emaile erregionaletan banatzea.”[66]

Yunus bere liburu berriaren aurkezpen ekitaldian, New Yorken, 2008an.

Bizitza pertsonala

1967an, Yunus Vanderbilt Unibertsitatera joaten zenean Vera Forostenko ezagutu zuen, Vanderbilt Unibertsitateko errusiar literaturako ikaslea eta New Jerseyko etorkin errusiar baten alaba. 1970ean ezkondu ziren. Yunusen ezkontza Verarekin 1979an Chittagongen, Monica Yunus neskatoa jaio eta hilabete gutxira amaitu zen, Vera New Jerseyra itzuli baitzen Bangladesh haurra hazteko leku ona ez zela esanez. Monica New Yorken kokatutako operako bateko soprano bilakatu zen. Geroago, Yunus Afrozi Yunusekin ezkondu zen, orduan Manchester Unibertsitateko fisikako ikertzailea zena. Handik lasterrera, Jahangirnagar Unibertsitateko fisikako irakasle izendatu zuten. Haien alaba Deena Afroz Yunus 1986an jaio zen.[67]

Yunusen anaia Muhammad Ibrahim Dhakako Unibertsitateko fisikako irakasle ohia zen, eta Zientziarako Masa Hezkuntza Zentroaren (CMES) sortzailea, non zientzia-hezkuntza eskaintzen zaie herrietako neska nerabeei. Bere beste anaia Muhammad Jahangir, telebistako aurkezlea eta aktibista soziala izan zen Bangladeshen.[68]

Yunus Zentroa

Dhakako Yunus Zentroa gizarte-negozioarekin lotutako gaiei buruzko pentsamendu-taldea da, pobrezia arintzearen eta jasangarritasunaren alorrean lan egiten duena. Batez ere Yunus irakaslearen filosofia sustatzea eta zabaltzea du helburu, gizarte-negozioari arreta berezia jarrita, eta gaur egun Muhammad Yunusen ardurapean.[69]

Argitalpenak

- (1974) Yunus, Muhammad. Jobrako Hiru Nekazari. Ekonomia Saila, Chittagong Unibertsitatea.

- (1976). Bangladeshen plangintza: formatua, teknika, lehentasuna eta beste saiakera batzuk; Landa Ikasketen Proiektua, Ekonomia Saila. Chittagong Unibertsitatea.

- Isalama, Saiyada Manajurula; Rahman, Arifa (1991). Jorimon eta beste batzuk: pobreziaren aurpegiak. Grameen Bankua.

- (1994). Grameen Bank, nik ikusten dudan bezala. Grameen Bankua.

- (1999). Pobreentzako bankaria: mikro-maileguak eta munduko pobreziaren aurkako borroka. New York: PublicAffairs. ISBN 978-1-58648-198-8.

- (2007). Pobreziarik gabeko mundu bat sortzea: negozio soziala eta kapitalismoaren etorkizuna. New York: PublicAffairs. ISBN 978-1-58648-493-4.

- (2010). Negozio soziala eraikitzea: gizateriaren premia larrienak betetzen dituen kapitalismo mota berria. New York: Public Affairs. ISBN 978-1-58648-824-6.

- Yunus, Muhammad, Moingeon, Bertrand eta Laurence Lehmann-Ortega (2010), "Negozio sozialen ereduak eraikitzea: Grameen esperientziatik ikasgaiak", apirila–ekaina, 43. liburukia, 2–3 zenbakia, Long Range Planning, 308. or. 325

- (2017). Hiru Zeroen Mundua: zero pobreziaren, zero langabeziaren eta zero karbono-isuriaren ekonomia berria. Scribe Argitalpenak.

Yunus Chittagong Unibertsitatean 2003an.

Dokumentalak

• 2000 - "16 Erabaki"

• 2010 - Dolar bat harrapatzeko

• 2011 - Bonsai jendea - Muhammad Yunusen ikuspegia

Ondarea eta ohoreak

- 1998an, Yunusek Indira Gandhi Bakearen Saria eman zion Grameen Bankuaren sortzaile gisa.[70]

- 2006an Bakearen Nobel Saria jaso zuen finantza lanagatik.

- Philadelphiako Wharton School of Business-ek azken 25 urteetako enpresa-pertsonarik eragingarrienetako bat bezala aukeratua, PBS dokumental batean jasota.[71]

- 2006an, Time aldizkariak 12 enpresaburu nagusienetako bat bezala sailkatu zuen, "azken 60 urteko asiar heroien artean" barne.[72]

- 2008an, Prospect Magazine (Erresuma Batua) eta Foreign Policy (Estatu Batuak) egindako online inkesta ireki batean, Yunus bigarren bozkatu zuten Intelektual Publiko Onenen zerrendan.[73]

- 2009an, Yunusi Urrezko Biatec saria eman zioten, Eslovakiako Foro Ekonomiko Informalaren Klub Ekonomikoak emandako saririk gorena, lorpen ekonomikoak, sozialak, zientifikoak, hezkuntzakoak eta kulturalak erakusten dituzten pertsonentzat.[74]

- 2021ean, Yunusi Erramu Olinpikoa eman zioten, garapenerako kiroletan egindako lan handiagatik.[75]

- 2021ean, Yunus Nazio Batuen Fundazioaren Aldaketa Globalaren Txapelduna saria eman zioten. Saria eman zioten giza duintasuna, ekitatea eta justizia hobetzeko bere lidergo argia eta berrikuntza aitortzeko.[76]

Ikus gainera

Erreferentziak

  1. ↑ a b c (Ingelesez) "The Nobel Peace Prize 2006".. NobelPrize.org.
  2. ↑ (Ingelesez) "House and Senate Leaders Announce Gold Medal Ceremony for Professor Muhammad Yunus". Wayback Machine, Press Release, US Congress.
  3. ↑ (Ingelesez) "Muhammad Yunus accepts Glasgow Caledonian University post". BBC News.
  4. ↑ (Ingelesez) "Professor Muhammad Yunus". Keough School - University of Notre Dame.
  5. ↑ (Ingelesez) United Nations Foundation, additional text.. https://unfoundation.org/.
  6. ↑ (Ingelesez) "About Dr. Yunus: Family". MuhammadYunus.ORG.
  7. ↑ (Ingelesez) Haider, Mahtab. (2007). "Muhammad Yunus: The triumph of idealism". New Year Special: Heroes. New Age.
  8. ↑ (Bengaleraz) Yunus, Muhammad. (2003). গিরেবর উপকাের লােগ োদেখ বਗ਼ োলাক অামােদর বઘাংেক টাকা জমা রাখেত এিগেয় এেসেছ ড় মઓহামઅদ ইউনકস. Prothom Alo (Interview) (in Bengali). Interviewed by Rahman, Matiur. Dhaka.
  9. ↑ (Ingelesez) Yunus to receive Nichols-Chancellor's Medal. Wayback Machine, Vanderbilt News.
  10. ↑ (Ingelesez) Jolis, Alan. (2003). Yunus, Muhammad; Banker to the Poor: micro-lending and the battle against world poverty.. New York: Public Affairs, 20–29 or. ISBN 978-1-58648-198-8..
  11. ↑ (Ingelesez) "Bangladesh: Country of Origin Information Report". Country of Origin Information Service. UK: Border & Immigration Agency.
  12. ↑ (Ingelesez) Hossain, Farid. (2012). "Internet Rolls Into Bangladesh Villages on a Bike". U.S. News & World Report. Associated Press.
  13. ↑ (Ingelesez) Profile: Muhammad Yunus, 'world's banker to the poor'". BBC News.
  14. ↑ (Ingelesez) First loan he gave was $27 from own pocket". The Daily Star.
  15. ↑ (Ingelesez) Jolis, Alan. (2003). Yunus, Muhammad; Banker to the Poor: micro-lending and the battle against world poverty. New York: PublicAffairs hc., 46–49 or. ISBN 978-1-58648-198-8..
  16. ↑ (Ingelesez) "Grameen Fund ventures on Grameen official website". Grameen-info.org.
  17. ↑ (Ingelesez) Bornstein, David. (1996). The Price of a Dream: The Story of the Grameen Bank and the Idea that is Helping the Poor to Change Their Lives. Simon & Schuster ISBN 978-0-684-81191-8..
  18. ↑ (Ingelesez) "Interview with Muhammad Yunus". CNN.
  19. ↑ (Ingelesez) "Grameen Bank, a Nobel-winning concept". The Hindu.
  20. ↑ (Ingelesez) Negus, George. (1997). "World in Focus: Interview with Prof. Muhammad Yunus". Foreign Correspondent; ABC online.
  21. ↑ (Ingelesez) "Muhammad Yunus, Ashoka's Global Academy Member, Wins Nobel Peace Prize".. Ashoka.org.
  22. ↑ (Ingelesez) Posman, Jerald. (2008). "In thrall to an agent of change". The Daily Star.
  23. ↑ (Ingelesez) Yunus wins peace Nobel for anti-poverty efforts". .Associated Press.
  24. ↑ (Ingelesez) Clinton, Bill. (2004). My Life: The Presidential Years. New York: "Muhammad Yunus should have been awarded the Nobel Prize in Economics years ago.". New York: Vintage Books, 329 or. ISBN 978-0-375-41457-2..
  25. ↑ (Ingelesez) "Losing its Lustre". The Economist.
  26. ↑ (Ingelesez) "CV of Professor Muhammad Yunus". Yunus Centre.
  27. ↑ (Ingelesez) Sheldon, Blaine. (2009). "The Wisdom of the Smart Crowd". Foreign Policy.
  28. ↑ (Ingelesez) "Honor Committee". Fondation Chirac..
  29. ↑ (Ingelesez) "Muhammad Yunus Google+ Statistics". Socialstatistics.com.
  30. ↑ (Ingelesez) "Parliament with honest, efficient must for development". The New Nation.
  31. ↑ (Ingelesez) Siddique, Islam. (2007). "Bangladesh Nobel Laureate Announces His Political Party's Name". All Headline News.
  32. ↑ (Ingelesez) "Nelson Mandela and Desmond Tutu announce The Elders". TheElders.org.
  33. ↑ (Ingelesez) "Jobs, Justice and Equity: Seizing opportunities in times of global change". Africa Progress Panel.
  34. ↑ (Ingelesez) "Yunus suggests 7-point proposal for resolving Rohingya crisis". The Daily Star.
  35. ↑ (Ingelesez) "Huge support for Yunus". The Daily Star.
  36. ↑ (Ingelesez) "Bangladesh Trying To Fire Muhammad Yunus, Nobel Laureate, From Microlender Grameen". HuffPost.
  37. ↑ (Ingelesez) "Bangladesh judge confirms Yunus sacking". Business Recorder. Karachi. Agence France-Presse.
  38. ↑ (Ingelesez) "Yunus not enjoying respect he deserves". The Financial Express. Dhaka.
  39. ↑ (Ingelesez) Kashyap, Arjun. (2010). "SKS IPO Opens Today, Reactions Mixed". Microfinance Insights.
  40. ↑ (Ingelesez) Kinetz, Erika. (2010). "SKS Launches India's First Microfinance IPO". Bloomberg Businessweek.
  41. ↑ (Ingelesez) "Microcredit or Macrowelfare: The Myth of Grameen". Mises Institute.
  42. ↑ (Frantsesez) Fontaine, Jacques. (2011). "Haro sur le " banquier des pauvres "". Désirs d'Afrique (Blog).
  43. ↑ (Ingelesez) "Social Entrepreneurs Impact World Leaders". Schwab Foundation for Social Entrepreneurship.
  44. ↑ (Ingelesez) "Grameen's Muhammad Yunus in court for defamation case".. BBC News.
  45. ↑ (Ingelesez) Jason Burke. (2011). "Microfinance guru Muhammad Yunus faces removal from Grameen Bank".. The Guardian. London.
  46. ↑ (Ingelesez) "Contaminated yoghurt lands Yunus in dock". Deccan Chronicle. Agence France-Presse.
  47. ↑ (Ingelesez) "Interim report of the Grameen Bank Commission" (PDF). Ministry of Finance of the Government of Bangladesh.
  48. ↑ (Ingelesez) Bunting, Madeleine. (2011). "Is microfinance a neoliberal fairytale?". The Guardian.
  49. ↑ (Ingelesez) "The never-ending trial of Muhammad Yunus". The Times of India.
  50. ↑ (Ingelesez) "Muhammad Yunus Accused of Tax Evasion, Bangladesh To Take Legal Action Against Nobel Laureate". HuffPost. Associated Press.
  51. ↑ a b (Ingelesez) Bornstein, David. (2013). "Beyond Profit: A Talk With Muhammad Yunus". Opinionator. The New York Times.
  52. ↑ (Ingelesez) "Bangladesh: Corruption Allegations Against Muhammad Yunus (Taken Question)".. state.gov.
  53. ↑ (Ingelesez) Vikas Bajaj. (2013). "A Hostile Bank Takeover". Taking Note. The New York Times.
  54. ↑ (Ingelesez) "Home – FATHER OF BENGALEE NATION". bangabandhuporisad.webs.com.
  55. ↑ (Ingelesez) Bergman, David. (201). "Hasina vs Yunus". Himal.
  56. ↑ (Ingelesez) "Yunus names his political party Nagorik Shakti". bdnews24.com.
  57. ↑ (Ingelesez) "Bangladesh Takes Aim at Grameen Bank". The New York Times (Opinion).
  58. ↑ (Ingelesez) Bari, R. (2011). Grameen Social Business Model: A Manifesto for Proletariat Revolution. AuthorHouse, 158 or. ISBN 9781468565652..
  59. ↑ (Ingelesez) "It is NOT Moeen, Stupid! | In the Middle of Nowhere". rumiahmed.wordpress.com.
  60. ↑ (Ingelesez) "Dr Fakhruddin caretaker head of Bangladesh". Oneindia.
  61. ↑ «"Usurers up in arms to usurp politics, Hasina tells cultural activists"» En (bdnews24.com) https://bdnews24.com/politics/2007/02/17/usurers-up-in-arms-to-usurp-politics-hasina-tells-cultural-activists.
  62. ↑ (Ingelesez) Ehsan, Abdullah. (2013). "Caught in Micro debt – Dr. Yunus siphoned TK 7bn for poor". mygoldenbengal.wordpress.com.
  63. ↑ (Ingelesez) "GB staff give govt 15 days to make Yunus bank's chair". New Age.
  64. ↑ (Ingelesez) Habib, Haroon. (2011). "Bangladesh Supreme Court rejects Dr. Yunus' appeal". The Hindu.
  65. ↑ (Ingelesez) "US worried over Grameen Bank future". bdnews24.com.
  66. ↑ (Ingelesez) "Bangladesh: Nobel laureate Muhammad Yunus faces tax probe". BBC News.
  67. ↑ (Ingelesez) Yunus, Muhammad; Jolis, Alan. (2003). Banker to the Poor: micro-lending and the battle against world poverty. New York: Public Affairs, 20-29 or. ISBN 978-1-58648-198-8..
  68. ↑ (Ingelesez) "Muhammad Jahangir passes away". The Daily Star.
  69. ↑ (Ingelesez) Pakiam, Ranjeetha; Mehrotra, Kartikay. (2013). "Yunus Sees New Law Spelling Beginning of the End for Grameen". Bloomberg Businessweek..
  70. ↑ (Ingelesez) Grameen Bank Website. Grameen Bank Website.
  71. ↑ (Ingelesez) "25 Most Influential".. Nightly Business Report. PBS.
  72. ↑ (Ingelesez) Tharoo, Ishaan. (2006). "Asian Heroes: Muhammad Yunus". Time.
  73. ↑ (Ingelesez) "Intellectuals". Prospect Magazine.
  74. ↑ (Ingelesez) "Dr Yonus awarded Golden Biatec 2008". The Financial Express. Dhaka.
  75. ↑ (Ingelesez) Report, Star Sport. (2021). "Nobel laureate Yunus awarded prestigious Olympic Laurel". The Daily Star.
  76. ↑ (Ingelesez) Dr Yunus receives United Nations Foundation’s Champion of Global Change Award. The Daily Star.

Kanpo estekak