Japonia (japonieraz: 日本, Nippon edo Nihon) Ekialdeko Asiako uharte estatua da. 377.835 km²ko eremua du[1] eta 2021ean 125.410.000 biztanle zituen, munduko hamaikagarren herrialde populatuena da beraz. Japoniako hiriburua Tokio da eta bere metropoli eremua munduko handiena da, 38 milioi biztanleko populazioa baitu.
Munduko hirugarren potentzia ekonomikoa da eta estatu industrializatuenetakoa.
Etimologia
Japonia txinerazko 日本 zeinuen ahoskeratik jasotako izena da: japoniarrek Nippon edo Nihon esaten dute, hots, "Eguzkiaren sorrera edo jatorria"[2]. Herrialdearen izen ofiziala Nippon-koku (japonieraz: 日本国?)
da, hau da, "Japonia herrialdea". Bertakoek beren buruari Nihonjin (japonieraz: 日本人?)
esaten diote eta hizkuntzari, Nihongo (japonieraz: 日本語?)
.
Nihon izenaren lehenengo aipamena VII. edo VIII. mendeko Tang liburu txinatarrean agertzen da[3]. Marco Polo bidaiariak Cipangu izena aipatu zuen eta malaysierazJapun edo Japang esaten denez izen hori ekarri zuten Europara merkatari portugaldarrek XVI. mendean[4].
Japonia Asia ekialdeko kosta parean dagoen uhartedia da. Lau uhartek osatzen dute nagusiki (ipar-hego): Hokkaidō, Honshū (handiena), Shikoku eta Kyūshū. Hala ere, uhartediak beste 3.000 uharte baino gehiago ditu, askoz ere txikiagoak. Adibidez, Ryūkyū uhartedia (japonierazRyūkyū rettō) Kyūshū uhartetik 600 km hego-mendebaldera edo Chishimako uhartedia (Kuril Uharteak) Hokkaidō uhartetik 1.200 km iparraldera (1945tikErrusiakoak izan badira ere).
Topografia hain malkartsua izanik, ibaiak motzak dira eta indar handia darama urak. Johannis de Rijke ingeniari herbeheretarraren esanetan, "ibaiak baino gehiago, ur-jauziak dira".
Herrialdearen % 70-80 inguru basoz estalia eta menditsua da, eta nekazaritza, industria eta bizitegiak ezartzeko desegokia, geografia malkartsua eta klima zakarra direla kausa. Halaber, lurrikarek, lur bigunak eta euri ugariak luizi arriskua sortzen dute. Horregatik, biztanleriaren dentsitatea hiriguneetan oso handia da, batez ere kostaldean.
Japoniako klima epela da, oro har, baina asko aldatzen da iparraldetik hegoaldera. Sarri, sei eskualde klimatiko nagusitan banatzen da:
Hokkaidō: iparraldeko eskualdeak klima epela du, negu luze eta hotzekin eta uda freskoekin.
Japoniako Itsasoa: Honshūko mendebaldeko kostan ipar-mendebaldeko haizeak elurte handiak eragiten ditu. Udan, eskualdea Pazifikoko eskualdea baino freskoagoa da, nahiz eta batzuetan oso tenperatura handiak jasan, Föhn efektua dela-eta.
Alpe japoniarrak edo Erdiko Mendigunea: klima kontinentala du, tenperatura aldaketa handiekin neguaren eta udaren artean, eta egunaren eta gauaren artean. Euri gutxi egiten du.
Seto itsasoa: Honshu, Kyushu eta Shikoku uharteek itsaso hau inguratu eta babesten dute; eguraldi samurra du urte osoan zehar.
Ozeano Barea: ekialdeko kostan neguak hotzak dira, elur gutxikoak, eta udak beroak eta hezeak, hego-ekialdeko haizea dela-eta.
Ryukyu uharteak: klima azpitropikala da nagusi, negu epelekin eta uda beroekin. Eurite handiak eta tifoiak sarri izaten dira.
Fauna eta flora
Japoniak bederatzi baso eskualde ditu, horrek erakusten du uharteen artean klima desberdintasun handiak dituela. Hegoaldeko uharteetan landaretza azpitropikala nagusitzen da; uharte nagusietan, baso hostoerorkorrak; eta Hokkaidon, konifera basoak. Hanami-a edo gereziondoaren loratzeaz mirestea oso errotuta dago japoniar kulturan.
Faunari dagokionez, Japonian 90.000 espezietik gora bizi dira.
Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Japoniak izan zuen hazkuntza ekonomiko itzelak ondorio larriak izan zituen ingurumenean. 50 eta 60. hamarkadetan, airearen kutsadura asko handitu zen eta 70. hamarkadan neurri zorrotzak hartu behar izan zituen gobernuak. Gaur egun, inguramenaren alde lan handienetakoa egiten duen herrialdea da, 1997an antolatu zen Kyotoko Protokoloa lekuko.
Japoniaren baliabide energetikoak nahiko urriak dira eta 1973ko petrolioaren krisiaren ondoren, energia iturri berriak bilatzeari ekin zion: horrela, zentral nuklearrak eraiki zituen. 2011n, itsas ikara batek Fukushimako zentral nuklearra jo eta triskantza nuklearra eragin zuen, Txernobylgo hondamendiaren ondoren inoiz izan den larriena.
Japoniako uhartediaren aurreneko populazioak K.a. 30.000 urtearen inguruan azaldu ziren eta kultura paleolitikoa zuten. K.a. 14.000 urtean Jōmon Aroa abiatu zen. Kultura mesolitikoa eta neolitikoa hartu zituen aro honetan nekazaritza sortu zen eta zanga-etxeak eraiki ziren[5]. Aurkitu diren keramikazko piezak munduko zaharrenetakoak dira[6]. K.a. 500 urtearen inguruan Yayoi Aroa abiatu zen Txina eta Korean eta k.a. 300 urtearen inguruan Japoniara iritsi zen Yayoi jendea[7]. Arroza landatzen hasi ziren eta metalurgia eta keramika teknika berriak ekarri zituzten kontinentetik.
Hasierako erreinuak
Kojiki kondairaren arabera, Jinmu enperadoreak sortu zuen Japonia K. a. VIII. mendean. V-VI. mendeetan, kaligrafia txinatarra eta budismoa sartu ziren Korean zehar edo Txinatik zuzenean, beste ohitura ugarirekin batera.
710. urtean Heijō-kyō (平城京) hiriburua ezarri zen (Egungo Nara) eta Nara Aroa abiatu zen. Japoniako enperadoreek harremanak eratu zituzten Txinako Sui eta Tang dinastiekin. Haien eredua jarraituz eraiki zuten hiriburu berria eta Txinatik eta batez ere Koreatik zetozen etorkinak hartu zituzten. Hauek budismoa ekarri zuten. 735 eta 737 artean baztanga epidemia gertatu zen eta japoniaren populazioaren herena hil zela estimatzen da[8].
VIII. mendean monje budistek gobernu inperialean eragin nahi izan zuten eta 784. urtean Kanmu Enperadoreak budisten eraginetik urruti egongo zen toki berria aukeratu zuen hiriburu izateko, gaur egungo Kyoto ondoan dagoen Nagaoka-kyō eta 794ean Heian-kyō (平安京) izena ("lasaitasun eta bakearen hiria") izena eman ziona, gaur egun Kyoto.
Garai honi Heian Aroa (794-1185) deritzo eta Kyotoko gorte eta jauregi nobleziaren gizartearen aro gorena izan zen. Bertan Enperadoreak agintzen zuen, Fujiwara familiak kontrolatzen zituen gainontzeko familia nobleen artean banatutako administraziopean.
Japonia feudala (1185-1868)
Enperadoreak ziren ofizialki agintea zutenak, baina egiazko boterea jauntxo feudalen esku zegoen. Hauen burua shogun -a zen eta samurai izeneko gerlariak zituen haren zerbitzura.
1185 urtean Genpei gerratan Tairo klana garaitu eta Minamoto no Yoritomo samuraia shogun izendatu zuen Go-Toba enperadoreak eta 1192an gobernu militar feudala ezarri zuen Kamakuran[9]. Yoritomo hil zenean Hojo klana izan zen boterea eskuratu eta shogun dinastia kontrolatu zuena. Samuraiek budismoaren Zen eskola barneratu zuten[10]. Kamakura shogunerriakmongolen inbasioari eutsi zion 1274 eta 1281ean.
XVI. mendean zehar, merkatari portugaldar, holandar, ingeles eta espainiarrak Japoniara iristen hasi ziren, misio kristauak sortuz. Horien artean Frantzisko Xabierkoa zegoen. Elkartruke komertzial eta kulturala gertatu zen eta honetaz baliatuz Oda Nobunaga shogunak europarren suzko armak eskuratu zituen eta Japoniako jauntxoak menperatuz botere posizioa indartzeko erabili zituen, Japonia bere mendean batuz. 1582an eraila izan zen bere mendeko baten esku eta Toyotomi Hideyoshik hartu zuen haren lekua. Hideyoshik nazioa bateratu zuen eta Korea konkistatzeko bi saiakera ere egin zituen inbasio bidez 1590 hamarkadan, baina ez zuen helburua lortu[11].
Hideyoshiren semea eta oinordekoa adin nagusiko egin artean, bere izenean gobernuaren ardura hartuko zuten 5 buruzagi nagusien artean banatu zuen boterea. Haietako bat, Tokugawa Ieyasu-k 1600 urtean Sekigaharako guduan gainerako klanak garaitu zituenez 1603an Go-Yōzei enperadoreak shogun izendatu zuen. Tokugawa shogunerriaren hiriburua Edon ezarri zuen, gaur egungo Tokion[11]. Misiolariez susmoak hartzen hasi zen orduan, atzerriko indarren konkista militar baten aitzindaritzat jotzen baitzituen eta babes neurri moduan, 1639. urtean Japoniak eten egin zituen atzerriko herriekiko harreman oro, Nagasaki hirian merkatari txinatar eta holandar bakan batzuekin izan ezik. Sakoku izenaz ezagutzen da neurria, "herrialde itxia" esan nahi du.
1603 eta 1868 arteko garaiari Edo Aroa esaten zaio[12]. Aro honetan Japonia asko modernizatu zen. Errepideak eta ubideak eraiki ziren eta Osakako arroz brokerrek banketxe, seguru eta kontratuak ahalbidetu zituzten[13]. Ikasketek ere garrantzia hartu zuten, herbeheretarrekin aurrera eramandako mendebaldeko potentzien ikasketak (rangaku) eta japoniarren nazio ikasketak (kokugaku) baita ere[14].
Meiji berrezartzea (1868-1912)
Bakartzeak 251 urte iraun zuen, 1854anMatthew Perry komodoro estatubatuarrak Mendebaldearekin irekitzea behartu zuen arte, Kanagawako ituna zela medio. Garai luze batez, irekitze horrek aldaketa handiak eragin zituen Japoniako gizartean. Meiji berrezarkuntzak erreforma sakonak hasi zituen 1868tik aurrera[10]. Sistema feudala ezeztatu egin zen eta Mendebaldeko erakundeak aukeratu, batez ere gobernu eta lege sistemak, baita ekonomikoak, sozialak eta militarrak ere. Horrela, nazioarteko indar bihurtu zen oso epe laburrean. Txina eta Errusiaren aurkako gerretan, Taiwan, Korea, Kuril irlak, Sajalin irlako hegoaldeko erdia eta beste lurralde batzuk bereganatu eta inperioa hedatu zuen[15].
1947an Showa Aroaren bigarren fasea hasi zen eta balore demokratiko liberalak zituen konstituzio berria onartu zenean Bigarren Mundu Gerraren ostean. Aliatuen okupazioak 1952 arte iraun zuen[17] eta 1956an Nazio Batuen Erakundean sartu zen. Hurrengo urteetan garapen ekonomiko handia izan zuen 1990 hamarkadaren hasieran munduko bigarren ekonomia izateraino. "Mirari japoniarra" izenarekin ezagutu zen, baina 1990 hamarkadaren erdialdera burbuilak eztanda egin zuen. XXI. mendean errekuperatzen hasi zen.
2011ko martxoaren 11n inoizko lurrikara handienetakoa jasan zuen Japoniak eta hori gutxi balitz tsunami baten erruz Fukushimako zentral nuklearrak kalte handiak jasan zituen. Munduko istripu nuklear handienetakoa izan zen[18].
Gobernua eta administrazioa
Politika
Japoniako politika eredua Monarkia konstituzionala da. Kokkai edo Dieta izeneko parlamentuaren gainean Lehen ministroak eta estatu ministroek osaturiko botere exekutiboak agintzen du. Denak zibilak dira legez. Lehen ministroa Dietako parlamentari bat izango da eta beronek aukeratzen du. Herriaren subiranotasuna parlamentuan datza eta Naruhito enperadorearen boterea sinbolikoa baino ez da.
Ordezkarien ganberak 480 eserleku ditu (shūgi-dan) eta sufragio unibertsalez aukeratzen da lau urtean behin. Bozkatzeko gutxienezko adina 20 urtekoa da. Aholkularien ganberak (sangi-dan) 247 eserleku ditu eta 6 urtean behin berritzen da.
Hauteskundeak
Historian zehar Zentro-eskuineko Alderdi Liberal Demokratikoak irabazi izan zituen hauteskunde denak 2009an Japoniako Alderdi Demokratikoa nagusitu zitzaion arte. Azken hauteskundeak 2012an izan ziren eta Alderdi Liberal Demokratak garaipena berreskuratu zuen, gehiengo osoz gainera. Alderdiko hautagaia zen Shinzō Abe (安倍 晋三) aukeratu zuten beraz lehen ministro. Komeito Berria Alderdibudistarekin koalizioa eratuz gobernatzen du gaur egun.
Krisialdiaren eraginak kalte egingo ziola iritzita hauteskundeak aurreratzea erabaki zuen eta 2014ko abenduaren 14an gehiengo osoa errepikatu zuen. Hona hemen azken hauteskundeko emaitzak:
Biztanleria oso homogeneoa da. Hizkuntza eta kulturari dagokionez, % 98,1 japoniarrak dira; eta gainerakoak, langile atzerritarrak, gehienbat korearrak, txinatarrak, filipinarrak, eta Brasil eta Perun bizi izan diren japoniarren ondorengoak[19].
Mundu guztiko bizi itxaropen handiena daukan herrialdea da, 2010-2015 artean jaiotakoena 83,5 urtekoa baita[21], baina populazioa azkar zahartzen ari da, Bigarren Mundu Gerraren ondorengo baby boomaren ondoren jaiotza tasa nabarmen jaitsi zen. 2009an, 65 urtetik gorakoa zen populazioaren % 22,7 eta 2050ean, % 40 izango dela estimatzen da[22].
Horren ondorioz, aurreikusi da Japoniako populazioak behera egingo duela, eta 2050ean 95 milioikoa izango dela. Bestalde, suizidio tasa handia da[23], eta 30 urtetik beherakoen heriotza arrazoi handiena izatera iritsi da. 2009an, 30.000 lagunek egin zuten beren buruaz beste.
Hizkuntzak
Japoniako hizkuntza japoniera da eta herrialdeko % 99k hitz egiten du[24]. Idazkerari dagokionez, hainbat alfabeto erabiltzen dira; kanji-ak (txinatar karaktereak), kana-ren bi aldaera (karaktere sinplifikatuak), latin alfabetoa eta greziarra, Fisika eta Matematika arloetan[25].
Ainuera eta ryukyuanera ere hitz egiten dira, giza talde horiek bizi diren eremuetan[26].
Japoniako konstituzioak erlijio askatasuna bermatzen du. Populazioa batez ere budista eta xintoista da[27], gehiengoa sinkretista gainera, hau da, bi erlijioak betetzen dituena[28]. Japoniako ohituretan eragin handia izan dute taoismoak eta konfuzianismoak ere[29]. Kristauek biztanleriaren % 1 baino gutxiago osatzen dute.
Xintoisma izan zen Japoniarren lehen erlijio handia. Xinto izenak "jainkoen bidea" esan nahi du. Oinarrian, kami jainkoek naturako bizidun eta bizigabe guztien gainean agintzen dute. Jinja santutegietan jainko horiek antzinatik gurtzen dira. Zurezko tenpluak baxuak, zabalak eta hormarik gabeak dira eta torii izeneko atea daukate sarreran. Sarritan inari azeriak zaintzen ditu, batez ere zekalearen kamiaren omenezko tenpluetan. Japonia guztian 30.000 inari daudela esaten da.
Budismoa VI. mendean iritsi zen Japoniara, batez ere Txina eta Koreatik. Hasieran, xintoismoarekin bat ez etorri arren, agintarien babesa izan zuen. Tenpluak erabat bestelakoak dira, hondo gela zabala oso dekoratuta dago, naturako irudiekin batik bat. Monjeentzako hainbat pabiloi izaten ditu eta, askotan, bost solairuko pagoda ere bai, Tokioko Sensō-ji edo Nikkō-ko Tōshō-gū tenpluetan bezala.
Japonian hainbat jaialdi erlijioso egiten dira urtean zehar. Hauek dira ezagunenak:
Japoniako egungo ekonomiaren abiapuntua 1854 urtean kokatu behar da, bakumatsu irekitze-garaian. Urte horretan Kanagawako ituna sinatu zen, Estatu Batuetako Armadaren erasoaren mehatxupean, zeinaren arabera Japoniako portu zenbait Estatu Batuekiko merkataritzarako aske geratzen baitziren. Tokugawa shogunerriak abiarazitako irekitze-politika sakondu egin zen, bi mende luzeetan zehar Japonia menderatu zuen Tokugawa shogunerria desegin eta 1868 urtean Meiji Aroa hasi zenean. Meiji aroak gobernu-erakunde berriak ekarri zituen, Europan osatzen ari zirenen antzekoak. Modernizazio aro horretan, hezkuntza-sistema aurreratua ezarri eta milaka gazte bidali ziren Estatu Batuetara eta Europara, beren prestakuntza teknikoa osatzeko. Gobernuak azpiegiturak (errepideak, trenbideak eta portuak) garatzen zituen bitartean, enpresa pribatua bultzatu egin zuen, laguntza ugari emanez. Aldi berean, banku-sektore zabala garatu zen. Aldaketa horiek guztiak japoniarrek historian zehar erakutsitako lanerako gogoak eta egokitzeko ahalmenak erraztu zituzten. Nazioarteko merkataritza nabarmen gehitu zen: mota guztietako ekipamendua eta kotoia inportatu zuten Britainia Handiatik, eta zeta eta tea esportatzen ziren nagusiki.
XX. mendearen hasieran, Japoniako jarduera ekonomiko nagusia nekazaritza bazen ere, industria azkar zabaltzen ari zen. Munduko Lehenengo Gerran irabazleen taldean geratu izanak industrializazioa azkartu egin zuen. 1920-1930 urteetan, Britainiar Inperioaren ahuleziak indar geopolitikoa sendotu zioen Ekialdeko Asia osoan, haren interes ekonomikoak zabalduz. Horrekin batera, politika ekonomiko militarista biziari ekinez, Japonia inguruko herrialderik boteretsuena bilakatu zen eta urtero ekonomiaren hazkunde-tasa nabarmenak lortu. Munduko Bigarren Gerrak, ordea, herrialdea guztiz birrinduta utzi zuen, azpiegitura guztien % 40 hondaturik. Gerra ondoren, Estatu Batuen laguntza jaso zuen ekonomia altxatzeko, ondoko Sobiet Batasunari aurre egitearren, Japonia kide bihurtu asmoz. Industria berriz ere abian, herritarren lanerako grina aprobetxatuz, Japonia munduko herrialderik aberatsenetakoa bilakatu da. Hain zuzen, 2010. urtean munduko hirugarrena zen Barne Produktu Gordinari buruz, Estatu Batuen eta Txinaren ondoren.
Gaur egungo egoera
Japoniak 65,9 milioi langile ditu eta langabezia-tasa oso apala du[24]. 4.210 dolarretako per capita errenta dauka (2009). Hala ere, pobrezian daudenak 20 milioi biztanle inguru dira. Japoniaren azaleraren %73a menditsua da eta basoak estaltzen duenez nekazaritza, industria edo bizitokiak eraikitzeko ez da batere egokia[30]. Urbanizaturiko azalera urria izateak etxea eskuratzea oso garesti bihurtu du[31].
Nekazaritzak ere lurraldearen % 12 soilik lantzen du[32]. Horregatik terraza sistema oso erabilia da. Arroza da ekoizpen handiena duen zekalea[33]. Arrantzari dagokionez, ordea, Japonia munduko bigarren herrialdea da, Txinaren ondoren, eta planetan arrantzaturiko tona kopuruen % 15 japoniarrek harrapatzen dute[34]. Hegalaburra arrantzatzen da gehienbat, eta balearen ehizak eztabaida handiak sortarazi dizkio[35].
Teknologiari esker, garapen industrial garrantzitsua izan du. Ibilgailuak (munduko hirugarren ekoizle handiena) eta tresna elektronikoak jarduera nagusiak dira eta esportazioan pisu handiena daukate. Industria konpainia handienak Toyota (munduko automobil konpainia handiena[36]), Toshiba, Canon Inc. eta Nippon Steel dira[37]. Industria mota gehiago ere baditu: produktu kimikoak, itsasontzigintza, erreminta-makinak eta elikagai landuak, besteak beste. 2009ko esportazioak Txinara (% 22,2), Estatu Batuetara (% 10,96) eta Australiara (% 6,29) joan ziren gehienbat. Japoniaren inportazio gairik garrantzitsuena erregai fosilak dira, baita lehengaiak eta makinaria ere.
Turismoari dagokionez, Asiako bostgarren herrialde bisitatuena da, urtero 8 milioi turistatik gora jasotzen baititu[38]. Leku ezagunenak Tokio (Shinjuku, Shibuya, Ginza eta Asakusa), Osaka, Kobe eta Kyoto dira, negu aldean Hokkaido ere bai.
Azpiegiturak
Garraioa
250 shinkansen edo abiadura handiko trenek hiri guztiak lotzen dituzte[39]. Garraiobide horren arduraduna Japan Rail (JR) konpainia da. Bestetik, Japonian 173 aireportu daude, izan ere uharte asko baititu eta uhartedi bakoitzak bere aireportua du. Haneda Aireportua (Tokio) da herrialdeko aireporturik erabiliena, batez ere Japonia barneko hegaldiak kudeatzen dituelako[40]. Nazioarteko aireportu handienak, berriz, Narita (Tokio), Kansai (Osaka) eta Chūbu Centrair (Nagoya) dira[41].
Itsas kairik handiena Nagoiakoa da: merkataritzaren % 10 bertan gertatzen da[42]; ondoren, Kobe, Osaka, Yokohama, Hakata, Tokio eta Chiba dira.
Aireportuak
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
2011n, Japoniak ekoiztutako energiaren jatorria honako hau izan zen: petrolioa (% 46,1), ikatza (% 21,4), gas naturala (% 21,4), indar nuklearra (% 4,0) eta uraren indarra (% 3,3)[43]. Argi indarraren % 25 indar nuklearrak ekoitzi zuen. Fukushimako triskantzaren ondoren, gobernuak oraindik 50 erreaktore lanean mantentzen ditu, izan ere bertakoa duen energia iturri bakarra baita.
Hezkuntza
Meiji berrezarkuntzak isolamenduarekin bukatzea batera hezkuntza ekarri zuen 1872an eta lehen eta bigarren hezkuntzaz gain, unibertsitateak ere eratu zituen. 1947tik aurrera, 6 urtetik aurrera derrigorrezko hezkuntza dago, 15 urte arte. Gehiengoak hiru urteko batxilergoa egiten du eta % 75,9 unibertsitatera edo lanbide heziketara joaten da (2005).
Japoniako unibertsitate garrantzitsuenak Tokiokoa eta Kiotokoa dira.
Zientzia eta Teknologia
Ikerketa teknologikoari eta biomedikuntzari dagokionean, oso herrialde garatua da Japonia. 700.000 ikerlari ditu eta 100 milioi euro erabiltzen ditu horretan, munduko hirugarren aurrekontu handiena, hain zuzen ere[44]. 83 zientzilarui, teknikari eta injeniari ditu 10.000 biztanleko, munduko hirugarren ratio handiena da[45]. Horrela, 16 Nobel Saridun lortu ditu, fisika, kimika eta medikuntza arloetan[46].
Hauek dira Nobel Saridunak:
Fisika:
Hideki Yukawa (1949)
Tomonaga Shinichiro (1965)
Leo Esaki (1973)
Masatoshi Koshiba (2002)
Makoto Kobayashi (2008)
Toshihide Maskawa (2008)
Yoichiro Nambu (2008)
Kimika:
Kenichi Fukui (1981)
Hideki Shirakawa (2000)
Ryōji Noyori (2001)
Koichi Tanaka (2002)
Osamu Shimomura (2008)
Ei-ichi Negishi (2010)
Akira Suzuki (2010)
Medikuntza:
Susumu Tonegawa (1987)
Shinya Yamanaka (2012)
Teknologiari dagokionez, bereziki aztertzen dituen arloak honako hauek dira: tresna elektronikoak, ibilgailuak, lurrikaren aurkako ingeniaritza, optika, sustantzia kimikoak eta robotika (azken horrek oso ospe handia eman dio Japoniari, mundu osoan dauden erroboten erdia baino gehiago baitauzka, 742.500etik 402.000)[47].
JAXA (Japoniako Aeroespazioaren ikerketarako agentzia) agentziak Nazioarteko Espazio Estazioan parte hartzen du eta zundak bidali ditu Artizarra eta Merkurio aztertzera. 2030ean ilargian base bat eraikitzeko lanetan ari da[48].
Japoniako sukaldaritzak oinarrizko produktuak arroz zuriarekin edo ziriolekin elkartzen ditu. Horrekin batera, miso zopa eta plater nagusia (arraina, barazkia, tofua) jaten dira. Garrantzi handia dauka sasoiko produktuak jateak.
Japoniako hizkuntzaren transmisioa ahozkoa izan zen VIII. mendean kanji idazkera iritsi zen arte[49]. Murasaki Shikiburen Genjiren ipuina munduko eleberri zaharrena kontsideratzen da[50]. Japoniaren isolamenduak atzerriko kultur adierazpenak iristea zaildu zuenez bertako kultura bide desberdinetatik garatu zen. Poesiaren arte gorena haikuek osatu zuten; haien sortzailea eta maisu nagusia Matsuo Bashō izan zen sortzailea[51].
250 urtean, shogunerrien menpe egon ondoren, 1868ko Meiji berrezarkuntzak idazleen adierazpen askatasuna ekarri zuen eta, horren ondorioz, literaturaren garapen handia. Mendebaldeko kultura txertatzen hasi zen eta "kirola" edo "giza eskubideak" bezalako hitzak asmatu behar izan ziren.
Antzerkiei loturik egon da Japoniako musika tradizionala. XIX. mendean, enperadorearen gortean mendebaldeko musika klasikoa gustuko bihurtu zen. Toru Takemitsu eta Rentarō Taki musika konposatzaile handiak izan ziren.
Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Europa eta Estatu Batuetako musika estiloek eragin handia izan zuten Japonian eta J-Pop (pop musika) garatu da. Gaur egungo gizartean karaokeak garrantzi handia du eta jarraitzaile gehien dituen ekintza kulturala dela zioen ikerketa egin zen 1993an.
Antzerkia
XIV. mendean sortu zen Nō antzerkia. Tenplu budistetako dantzetan oinarritzen zen eta izaki mitologikoen istorioak kontatzen zituen. Gaur egun oraindik ere antzezten da. Zurezko eszenatoki triangeluarrak santutegia dirudi eta musikaren ildotik mugimendu geldoak (katak) egiten dira.
XVII. mendean, ikusleek antzerki sinpleagoa eskatzen zutenez, kabuki antzerkia sortu zen Kioton. Hitzaren karaktereek "kantatu" (ka), "dantzatu" (bu) eta "trebetasun", "antzea" (ki) esan nahi dute: "kantatzearen eta dantzatzearen artea" bezala itzuli ohi izan da. Musika, dantza eta mimoa biltzen ditu kabuki antzezpenak eta antzezleek margoak eta jantzi ikusgarriak erabiltzen dituzte apaintzeko. Tokio hiriburuko kabuki-za antzokian ikus daitezke antzezlanak.
Bunraku txotxongiloen antzerkia da. Txotxongiloak 1,2 metro luze dira eta kabukiko antzezlanak egiten dituzte.
Artea
Ise-ko santutegia japoniar estiloaren eredutzat jotzen izan da[52]. Tenpluak zurezkoak dira, ate mugikorrak dituzte eta zoruan, tatamia. Ryokan estiloko etxe eta ostatuak ere horrelakoak dira[53].
Eskultura eta margolan zaharrenak K.a. 300 urtekoak dira. XIX. mendetik aurrera, mendebaldeko estiloak barneratu zituen Japoniak baina Mendebaldean ere eragin zuen "japonismo" deritzon korrontearen bidez. Ukiyo-e margoak postmodernotzat hartu zituen Europak[54].
XX. mendearen bigarren erdialdetik aurrera, nazioarteko ospea du manga komikiak[55] eta horren ondoriozko anime marrazki bizidunek eta bideo-jokoek.
Japoniako kirol nagusiak bertako borroka arte tradizionalak dira, guztien gainetik sumoa[56]. Makuuchi izena du sumo maila gorenak eta 42 jokalarik hartzen dute parte. Onenek Yokozuna titulua jasotzen dute. Taihō Kōki kontsideratzen da sumo borrokalari handiena, Kitanoumi eta Chiyonofujik ere garaipen handiak lortu zituzten. Gaur egun ordea mongoliarrak dira nagusi.
Beisbola da, ordea, jarraitzaile gehien dituen kirola. Japoniako liga 1936an abiatu zen baina gaur egungo liga sistema 1950koa da[57]. Bertan Erdialdeko eta Ozeano Bareko ligak jokatzen dira eta bakoitzeko txapeldunen artean Japoniako Serieak izaten dira, txapeldun orokorra erabakitzen dutenak. Tokioko Yomiuri Giants taldea da palmaresik onena duen taldea.
JaponiakoTourra da herrialdeko itzuli garrantzitsuena. Aste bete inguruko luzeera dauka eta 1996. urtean izan zen lehenengo ekitaldia. 2011. urteko ekitaldia, herrialdeak pairatu zuen lurrikara eta tsunamiagatik bertan behera utzi zen. Irabazle gehienak europearrak izan dira.
↑Matsusaka, Y. Tak. (2009). "The Japanese Empire". In Tsutsui, William M. (ed.). Companion to Japanese History. Blackwell, 224-241 or. ISBN978-1-4051-1690-9..
_(Japan_centered).svg)
.svg){kind=small}
.jpg)
.jpg)
