Parysów (powiat garwoliński)
Kaplica cmentarna w Parysowie Parysów (przystanek kolejowy) Wiatrak koźlak w Parysowie Parysów – wieś sołecka[6] Polsce oraz siedziba gminy Parysów położona w województwie mazowieckim , w powiecie garwolińskim [5] [7] rzymskokatolickiej parafii Najświętszej Maryi Panny . W latach 1538 –1869 miasto . W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego .
Według danych z 31 grudnia 2006 roku Parysów zamieszkiwało 1100 mieszkańców.
W pobliżu wsi przebiega droga wojewódzka nr 805 .
Historia
Pierwotnie wieś nazywała się Siećcza , nazwa ta pojawia się w zapisach z XV i XVI wieku jako Scheschcza (1444), Syeczcza (1448), Syecza (1494), Szieczicza (1523). Pierwotna nazwa najprawdopodobniej brzmiała Siedźcza , i uległa przekształceniu w Siećcza . Przy słuszności takiej hipotezy, nazwa pochodziłaby od nazwy osobowej Siadek . Dzięki staraniom Floriana Parysa , kasztelana zakroczymskiego , miejscowość w 1538 otrzymała prawa miejskie na prawie magdeburskim . Od osoby założyciela pochodzi obecna nazwa[8]
W XIX wieku miejscowość była przejściowo siedzibą gminy Pszonka .
Kalendarium
1444 – pierwsza pisemna wzmianka o osadzie pod nazwą Scheschcza.
4 października 1445 – biskup Andrzej Bniński dokonuje aktu konsekracji świątyni.
1448 – wzmianka o osadzie tym razem jako Syeczcza.
1494 – następna wzmianka, tym razem jako Syecza.
1523 – następnie jako Szieczicza.
27 lutego 1538 – na obszarze wsi Syecza, zostaje lokowane na prawie magdeburskim miasto Parysów.
1541-1599 – budowa nowego kościoła.
1605 – pożar kościoła w Parysowie
1609 – budowa nowego kościoła.
1721 – ostatni Parys z Parysowa (Adam ) sprzedaje miasteczko.
pierwsza połowa XVIII w. – pożar kościoła.
1750 – budowa czwartego w dziejach osady kościoła.
1868 – budowa kaplicy na cmentarzu grzebalnym.
1869 – na mocy ukazu cara Aleksandra II Parysów utracił prawa miejskie.
koniec XIX w. – budowa synagogi w Parysowie.
1914 – rozebranie drewnianego kościoła i rozpoczęcie budowy murowanego.
17 września 1939 – wkroczenie wojsk niemieckich do Parysowa.
październik 1939 – okupacyjne władze powołują Judenrat .
listopad 1941 – 27 września 1942 – na terenie Parysowa znajdowało się getto . Stłoczono w nim około 3,5 tys. osób.
16 listopada 1942 – trzy grupy wypadowe Gwardii Ludowej z Mińska Mazowieckiego i Parysowa (34 partyzantów) na kilka godzin opanowują Parysów, palą posterunek policji i żandarmerii, rozbijają urząd gminny (spalone zostają listy osób, które mają być wywiezione na roboty do Niemiec i spisy podatkowe) i agencję pocztową. Po wojnie na pamiątkę akcji wmurowano płytę w budynek urzędu gminy[9]
1944 – wycofujące się wojska niemieckie podpalają Parysów.
28 lipca 1944 – do Parysowa wkraczają wojska 2 Armii Pancernej frontu białoruskiego .
1981-1984 – przebudowanie budynku opuszczonej synagogi na Gminny Ośrodek Kultury oraz Gminną Bibliotekę Publiczną.
Zabytki
tablica pamiątkowa ku czci poległych 11 listopada 1918 r.
pomnik poświęcony żołnierzom Armii Krajowej Placówki Parysów Obwodu Gołąb
Edukacja
Publiczne Gimnazjum w Parysowie
Szkoła Podstawowa w Parysowie im. Armii Krajowej
Publiczne Przedszkole w Parysowie
Kultura i sport
Gminna Biblioteka Publiczna w Parysowie
Klub Sportowy ULKS Orzeł Parysów
Boisko Orlik przy Szkole Podstawowej w Parysowie
Przypisy
↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX Główny Urząd Geodezji i Kartografii , 5 listopada 2023, identyfikator PRNG : 97602↑ Wieś Parysów w liczbach [dostęp 2024-10-26] , liczba ludności na podstawie danych GUS.↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [dostęp 2024-10-26] .↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych Poczta Polska S.A. , październik 2013, s. 904 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT ↑ Strona gminy, sołectwa ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ↑ Kazimierz Rymut : Nazwy miast Polski . Zakład Narodowy im. Ossolińskich , 1987, s. 180. ISBN 83-04-02436-5 .↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3 , str. 649
↑ Motyw kolejowy w polskim filmie [dostęp 2017-08-21] .
Wsie
Osada leśna
Integralne
Andrzejówka
Białynia
Górki-Kolonia Henryków
Józefina
Majdan
Obrąb
Obręb
Poschła-Kolonia
Pszonka Pszonka-Las
Słup (Starowola)
Stodzew-Kolonia
Żabie Łąki
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Adamów (1539–1870)Aleksandrów Łódzki Andrzejewo (1528–1870)Annopol Babiak (1815–1870)Bakałarzewo (1570–1870)Balwierzyszki (1520–1870)Baranów (1544–1870)Bełchatów Bełżyce Będków (1453–1870)Biała Rawska Białaczów Białobrzegi Bielawy (1403–1870)Bielsk (1373–1870)Bieżuń Biskupice (1450–1870)Bobrowniki Bobrowniki (1485–1870)Bodzanów Bodzentyn Bogoria Bolesławiec Bolimów Brdów (1436–1870)Brok Brudzew (1458–1870)Burzenin (1378–1870)Busko-Zdrój Bychawa Cegłów Chocz Chodecz Chodel (1517–1824, 1838–1870)Chorzele Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938 → ***)Ciepielów Czeladź Czemierniki Czersk (1350–1870)Czerwińsk nad Wisłą Czyżew Ćmielów Daleszyce Dąbrowice Denków (1564–1870, 1954 → ***)Dobra Dobrzyń nad Drwęcą → *)Drobin Drzewica Działoszyn Filipów (1570–1870)Firlej (1557–1870)Frampol Gielniów Gliniany (1595–1870)Głowaczów Głowno Głusk (1688–1870, 1989 → ***)Gniewoszów (1693–1870)Golina Goraj Gorzków-Osada (1689–1870)Goszczyn (1386–1870)Gowarczów Góra Kalwaria Grabowiec (1601–1870)Grabowiec (1418–1870)Grabów Grajewo Granica (1735–1870, 1965 → ****)Grocholice (1485–1870, 1977 → ***)Grodzisk Mazowiecki Grzegorzew (1435–1870)Horodło (1432–1870)Horodyszcze (1558–1870)Iłów (1506–1870)Iłża Inowłódz Iwaniska Iwanowice (1460–1870)Izbica Izbica Kujawska Jadów Janowiec (1537–1870)Janowo (1421–1870)Janów (1696–1870)Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)Jarczów (1775–1870)Jastrząb Jedlińsk (1530–1870)Jeziorzany (Łysobyki ) (1498–1870)Jeżów Jędrzejów Józefów Józefów nad Wisłą Kamieńczyk (1428–1870)Kamieńsk Kamionka Karczew Kazanów Kazimierz (1288–1870)Kazimierz Biskupi (1287–1870)Kazimierz Dolny Kiernozia Kikół Kleczew Klimontów Klwów (1413–1870)Kłobuck Kłodawa Kock Kodeń (1511–1870)Kołbiel (1532–1870)Komarów-Osada (1748–1870)Koniecpol Konstantynów (1729–1870)Konstantynów Łódzki Końskowola Koprzywnica Kosów Lacki Koszyce Kowal Koziegłowy Koźminek Krasnobród Krasnosielc (1824–1870)Kromołów (1388–1870, 1977 → ***)Krośniewice Kryłów (1523–1870)Krzepice Krzeszów (1641–1870)Książ Wielki Kuczbork-Osada (1384–1870)Kunów Kurów Kurozwęki (1347–1870)Kurzelów (1285–1870)Lasocin (1547–1870)Latowicz Lądek (1269–1870)Lelów (1314–1870)Lipsk Lipsko Liw (1421–1870)Lubień Kujawski Lubraniec Ludwinów (1719–1870)Lutomiersk Lututów Łagów Łaskarzew Łaszczów Łomazy (1566–1870)Łosice Łoździeje Maciejowice Magnuszew Małogoszcz Markuszów (1330–1870)Michów (1531–1870)Miedzna (1470–1870)Modliborzyce Modrzejów (1706–1870, 1915 → ***)Mogielnica Mokobody (1496–1870)Mordy Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983 → ***)Mstów (1278–1870)Myszyniec Nadarzyn (1453–1870)Nowa Brzeźnica (1287–1870)Nowa Słupia Nowe Brzesko Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Nowogród Nowy Korczyn Nur (1416–1870)Odrzywół Ogrodzieniec Okuniew (1538–1870)Oleśnica Olita Olsztyn Opatowiec Opatówek Opole Lubelskie Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)Osieck Osiek Osięciny (1824–1870)Osmolin (1462–1870)Ostrów Lubelski Ożarów Pacanów Pajęczno Parysów (1538–1870)Parzęczew Pawłów (1470–1870)Piaseczno Piaski Piątek Pierzchnica Pilica Pilwiszki (1536–1870)Piotrków Kujawski Piszczac Pławno (1544–1870)Poddębice Połaniec Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931 → ***)Praszka Proszowice Przedecz Przerośl (1576–1870)Przybyszew (1396–1870)Przyrów Przysucha Przytyk Puchaczów (1527–1870)Pyzdry Raciąż Raciążek (1317–1870)Raczki (1703–1870)Radoszyce Radzanów (1400–1870)Radziejów Radziłów (1466–1870)Rajgród Raków (1569–1870)Rejowiec Rossosz (1584–1870)Rozprza Różan Rychwał Ryczywół (1369–1870)Rzgów Sapieżyszki (1825–1870)Sarnaki (1754–1870)Sawin (1492–1870)Secemin (1395–1870)Sereje (1511–1870)Serock Serokomla (1537–1870)Sieciechów (1370–1870)Siennica Sienno Siewierz Simno Skalbmierz Skała Skaryszew Skępe Skrzynno (1308–1870)Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)Sławatycze (1577–1870)Sławków → **, od 1984)Słomniki Służewo (1339–1870)Sobków Sobota (1393–1870)Sochocin Sokoły (1827–1870, 1919–1950)Solec nad Wisłą Sompolno Sopoćkinie (1560–1870)Stanisławów (1523–1870)Staw (1405–1870)Stawiski Stawiszyn Sterdyń (1737–1870)Stężyca (1330–1870)Stoczek Łukowski Stopnica Stryków Sudargi (1724–1870)Sulejów Szadek Szczekociny Szczerców (1364–1870)Szreńsk (1383–1870)Szydłów Ślesin Śniadowo (1775–1870)Tarczyn Tarłów (1550–1870)Tarnogóra (1548–1870)Tarnogród Tuliszków Turobin Tuszyn Tyszowce Uchanie (1484–1870)Ujazd Uniejów Urzędów Waśniów (1351–1870)Wąchock Wąsosz (1436–1870)Wąwolnica Widawa (1388–1870)Wieniawa (1768–1870, 1916 → ***)Wieruszów Wierzbica (1469–1870)Wierzbnik → *)Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)Wiskitki Wisznice (1579–1870)Wisztyniec (1570–1870)Wiślica Wizna (1435–1870)Wiżajny (1620–1870)Władysławów (1727–1870, 1919–1934)Włodowice Włoszczowa Wodzisław Wohyń (1519–1870)Wojsławice (1445–1870)Wolanów (1773–1870)Wolbórz Wolbrom Wysokie Mazowieckie Wyszków Wyśmierzyce Zagórów Zaklików Zambrów Zawichost Złoczew Zwoleń Żarki Żarnowiec (1340–1870)Żarnów Żółkiewka (1702–1870)Żuromin Żychlin
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
