Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej

Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej – półbrygada piechoty Wojska Polskiego II RP.

Dziśnieńska Półbrygada ON została sformowana na podstawie rozkazu L. dz. 1533/Tjn. ON Ministra Spraw Wojskowych z 18 lipca 1938 roku^[b] w składzie dwóch batalionów: brasławskiego i postawskiego batalionu ON oraz oddziału zwiadowców. Etatowo liczyła 868 ludzi, w tym: 36 oficerów, 156 podoficerów, 3 pracowników cywilnych i 673 strzelców. Uzbrojona była w 4 ckm-y, 18 rkm-ów, 542 kb i 241 kbk. Dowódcą został mianowany ppłk. dypl. Edward Perkowicz^[2]. Półbrygada podporządkowana została pułkowi KOP „Głębokie”^[3].

Półbrygada podporządkowana została dowódcy Okręgu Korpusu Nr III, a pod względem inspekcji, gen. dyw. Stefanowi Dąb-Biernackiemu^{[potrzebny przypis]}.

Dowództwo stacjonowało w Postawach. Dowódca półbrygady pełnił równocześnie obowiązki kierownika Okręgowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz referenta dowódcy OK III do spraw Obrony Narodowej.

22 marca 1939 roku szef Departamentu Piechoty M.S.Wojsk. wyraził zgodę na wcielenie do półbrygady 20% Białorusinów "lojalnych wobec władzy państwowej". Było to spowodowane dużymi trudnościami z rekrutacją odpowiedniej liczby Polaków.

Wiosną tego roku oba bataliony ON przeformowane zostały według etatu batalionu ON typ I. Latem półbrygada podporządkowana została dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza^[c], a teren powiatu postawskiego włączony do Rejonu PW KOP.

W kampanii wrześniowej półbrygada osłaniała granicę z Łotwą. 17 września 1939 około 5:00 szef sztabu brygady kpt. Cyprian Chodźko ogłosił alarm. Pełniący obowiązki dowódcy kpt. Chodźko nawiązał też łączność z dowódcą pułku KOP „Głębokie” ppłk. Świątkowskim. Wobec niekorzystnego położenia baonu ON „Brasław”, nakazał jego odwrót do Wilna. Podobny rozkaz otrzymał dowódca baonu ON „Postawy”. Z baonem kpt. Cadera wyruszyły z Postaw nadwyżki 23 puł rtm. Grzegorza Druhowino. W czasie marszu polskie pododdziały atakowane były przez sowieckie lotnictwo. Strat nie było. Wieczorem zgrupowanie dotarło do Hoduciszek. Tam oczekiwał na nie przybyły z Wilna płk dypl. Perkowicz. Nawiązał on kontakt telefoniczny z władzami dyrekcji kolejowej w Wilnie i zażądał transportu. Załadowanie baonu kpt. Cadera oraz dywizjonu rtm. Druhowino zakończono 18 września o 1:30. Baon prowadził kpt. Chodźko, a płk dypl. Perkowicz udał się do baonu ON „Brasław”^[4]. Postawski Batalion ON dotarł do Wilna 18 września około godz. 6.00, a już wieczorem tego samego dnia wymaszerował na Grodno. 21 września w składzie „Zgrupowania Wołkowysk” gen. bryg. Wacława Przeździeckiego wymaszerował z miasta na przeprawę przez Niemen w m. Hoża. W rejonie przeprawy stoczył walkę z sowietami po czym wycofał się na Kalety. 23 września pod Kaletami ponownie starł się z Armią Czerwoną. Tego samego dnia, wieczorem, po wyczerpaniu amunicji, batalion przeszedł na Litwę.

Dowództwo półbrygady i Brasławski Batalion ON nie mogąc dotrzeć do Wilna dotarły do m. Dukszty, a następnie przeszły na Łotwę.

• Dowództwo Dziśnieńskiej Półbrygady ON w Postawach
• Brasławski batalion ON
• Postawski batalion ON w Postawach
• oddział zwiadowców w Postawach
• komenda powiatowa przysposobienia wojskowego KOP „Postawy”
• komenda powiatowa przysposobienia wojskowego KOP „Brasław”
• komenda powiatowa przysposobienia wojskowego KOP „Dzisna”

• Wiktor Krzysztof Cygan: Kresy we krwi. Obrona północno-wschodniej Polski we wrześniu 1939. Warszawa: Espadon Publishing, 2006. ISBN 978-83-60786-00-0.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• KazimierzK. Pindel KazimierzK., Obrona Narodowa 1937-1939, Warszawa: Wydaw. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979, ISBN 83-11-06301-X, OCLC 69279234 . Brak numerów stron w książce
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Wiktor KrzysztofW.K. Cygan Wiktor KrzysztofW.K., Kresy w ogniu: wojna polsko-sowiecka 1939, Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza Gryf, 1990, s. 35, ISBN 83-85209-00-X, OCLC 830063240 .
• Wiktor Krzysztof Cygan, Działania wojenne na Nowogródczyźnie, Wileńszczyźnie i Grodzieńszczyźnie po 17.9.1939 r., Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 1-2 (131-132) z 1990, ss. 60-78.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie utworzenia w KOP Dziśnieńskiej Półbrygady Obrony Narodowej nr Ldz. 7720/tj./og.org./38 z 19 grudnia 1938.