Grodno – wzmiankowane po raz pierwszy w 1128, w ruskiej kronice Powieść minionych lat jako miejsce, którym władał książę Wsiewłod. Stanowiło kulturowe, handlowe i przemysłowe centrum Czarnej Rusi, leżące na ważnym szlaku handlowym biegnącym na Mazowsze. W XII wieku zostało opanowane przez Litwinów, natomiast w poł. XIII wieku przez księcia halicko-włodzimierskiego Daniela Romanowicza.
W latach 1240–1280 rozgorzały walki o tereny, na których leżał gród, pomiędzy Litwinami i książętami ruskimi. W 1270 r. Grodno opanował litewski książę Trojden. Rządzili w nim też Erdzwiłł, Witenes, a także nietrwale Daniel Romanowicz i jego syn. W 1283 r. rozpoczęły się najazdy krzyżackie, które nękały Grodzieńszczyznę aż do bitwy pod Grunwaldem w 1410 roku. W sierpniu 1358 roku w Grodnie zawarty został układ graniczny między litewskim księciem Kiejstutem i księciem mazowieckim Siemowitem III[4].
W 1376 r. Grodno weszło ponownie w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na mocy unii w Krewie zawartej 10 lat później wraz z Wielkim Księstwem Litewskim formalnie włączone do Królestwa Polskiego. W tym czasie istniał w Grodnie drewniany gród z kamiennym stołpem, który atakowany był w czasie wojny Witolda z Jagiełłą w 1382, 1389 i 1390 r., a przez Zakon krzyżacki w latach 1284, 1295, 1306, 1311, 1312, 1328, 1363, 1373, 1375, 1377 i 1392. Krzyżacy pod dowództwem Konrada Wallenroda zdobyli go w końcu w 1393 r. W tym samym roku Grodno zostało siedzibą księcia Witolda, na którego rozkaz w 1398 r. wybudowano murowany gotycki zamek. Dwa lata później Grodno otrzymało niepełne prawo magdeburskie, zostając jednym z głównych miast księstwa. W grudniu 1400 roku Polacy i Litwini negocjowali w Grodnie warunki unii wileńsko-radomskiej. Kolejny najazd Krzyżaków na Grodno nastąpił w 1401 roku z powodu poparcia przez Witolda antykrzyżackiego powstania na Żmudzi.
Panowanie Jagiellonów
W 1413 r. miasto zostało włączone do województwa trockiego jako miasto powiatoweI Rzeczypospolitej. Kazimierz Jagiellończyk jako wielki książę litewski rozszerzył w 1444 prawa miejskie Grodna, nadając miastu herb w postaci jelenia św. Huberta z krzyżem pomiędzy rogami. W tym czasie radą miejską kierowało na zmianę dwóch burmistrzów: prawosławny i katolicki. Jak większość miast na kresach było miastem wielokulturowym, gdzie współżyli obok siebie Polacy, Litwini, Białorusini, Rosjanie i Żydzi[5]. Miasto uzyskało też prawo organizowania trzech tygodniowych jarmarków w dniach 3 maja, 13 lipca i 30 listopada. Na zamku w Grodnie Kazimierz Jagiellończyk zgodził się przyjąć koronę polską od rycerstwa małopolskiego. Tam też zmarł w 1492. Na zamku mieszkał i zmarł w 1483 syn króla Kazimierza – św. Kazimierz.
Miastu zasłużył się także król Aleksander Jagiellończyk, który nakazał budowę pierwszego stałego mostu przez Niemen oraz ustanowił pierwsze fundacje klasztorne bernardynów i augustianów. W czasach zarządzania dobrami królewskimi przez królową Bonę Sforzę przeprowadzono wiele reform organizacji miasta oraz nadano nowe przywileje handlowe. Na Horodnicy powstała rezydencja królowej. Pomiar miasta z 1558 wykazał w mieście 35 ulic i place z 700 domami.
Panowanie króla Stefana Batorego było określane jako „złote lata” miasta. Król lubił Grodno i mieszkał na zamku wiele lat. Przyjmował w mieście poselstwa, zwoływał w nim radę senatu, przedsięwziął starania by założyć w mieście kolegium jezuickie. Za jego panowania zamek ok. 1580 r. przebudowano w stylu renesansowym pod kierownictwem architekta Scoto z Parmy. Grodno stało się kwaterą główną króla w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1577–1582. Zmarł na zamku w Grodnie 12 grudnia w 1586 roku, w czasie przygotowań się do kolejnej wojny z Moskwą, podczas których polował w Puszczy Molawickiej w Kundzinie, gdzie w nagłej chorobie został opatrzony ostatnimi sakramentami przed przewiezieniem do pobliskiego miasta nad Niemnem[8].
W 1667 r. konsekrowano pierwszy niewielki kościół jezuitów (w pobliżu dzisiejszej katedry), a rok później kościół św. Krzyża należący do karmelitów. Po zniszczeniach wojennych kanclerz wielki litewskiKrzysztof Pac odbudował zamek na siedzibę Sejmu i Senatu, ponieważ Sejm w 1673 uchwalił, że co trzeci sejm walny Rzeczypospolitej od 1678 będzie odbywał się w Grodnie (poza sejmami konwokacyjnym, elekcyjnym i koronacyjnym) – były to tzw. sejmy grodzieńskie. Miasto tym samym zyskało nieoficjalnie status trzeciej stolicy Rzeczypospolitej. Spowodowało to powstanie w mieście i okolicach wielu pałaców i dworów szlacheckich. Powstają wtedy m.in. pałace Radziwiłłów, Sapiehów, Puchalskich, Ogińskich. W 1700 roku ukończono także budowę przy rynku kościoła Jezuitów (obecnej katedry).
Grodno w XVIII wieku
W 1705 r. w mieście na Radzie grodzieńskiej spotkali się król August II Mocny i władca Rosji Piotr I Wielki. W 1706 w Grodnie bito szóstaki z wizerunkiem króla Augusta II, mimo jego abdykacji[11]. Podczas III wojny północnej, w 1708 r. Grodno zniszczyli Szwedzi pod dowództwem Karola XII i od tego momentu stary zamek już nie odzyskał świetności. Były to także czasy ogromnych rabunków i kontrybucji dokonanych przez wojska rosyjskie. Spokojniejsze czasy nastały po konfederacji tarnogrodzkiej w 1715 i „sejmie niemym” w 1717 r. W 1718 r. król August II Mocny do Grodna zwołał po przerwie sejm, który obradował w budynkach za Pałacem Sapiehów (Batorówką). Następne sejmy w Grodnie odbyły się w latach 1726, 1729, 1730. W 1736 ukończono budowę murowanego, trójnawowego kościoła karmelitów. W czasach panowania króla Augusta III Sasa, na obrady parlamentu zaczęto budować nowy pałac królewski (Dolny Zamek), jednak sejmy zwołano tylko w 1744 i 1752 r. W tym czasie w mieście działało 14 cechów rzemieślniczych.
Już w roku wyboru na tron króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, do miasta przeniesiono Trybunał Skarbowy. W 1753 miasto strawił pożar. W latach 1765–1780 nastał w mieście czas zwany „Holandią kwitnącą” za sprawą działań, które wdrożył podskarbi wielki litewskiAntoni Tyzenhaus otwierając w mieście 18 manufaktur, fabryk i zakładów. Podskarbi wybudował też nowy pałac w dzielnicy Horodnica. W 1773 zamieniono kolegium jezuitów w szkołę wydziałową Komisji Edukacji Narodowej. W 1775 utworzona została Królewska Szkoła Lekarska, przy której w tym samym roku założono Królewski Ogród Botaniczny, pierwszy polski ogród botaniczny[12]. W tym też czasie utworzono pierwszy w mieście teatr. W 1776 zaczęto wydawać „Gazetę Grodzieńską” i „Rocznik Gospodarski”. Rozwój miasta przerwały odebranie stanowiska Tyzenhausowi w 1780 i wielki pożar śródmieścia z ratuszem i farą w 1782 roku.
W roku 1784 miasto po raz pierwszy odwiedził z zespołem teatralnym Wojciech Bogusławski. W dniu 6 lipca 1792 miasto zajął Piotr Dołgoruki na czele wojsk rosyjskich. Rok później na Dolnym Zamku, w który wymierzyły działa wojska rosyjskie, odbył się niesławny sejm grodzieński, który zatwierdził II rozbiór Polski. Od maja 1794 urzędowała na zamku Grodzieńska Komisja Porządkowa, a później Centralna Deputacja Wielkiego Księstwa Litewskiego Rzeczypospolitej. 30 września 1794 do Grodna przybył Tadeusz Kościuszko na czele wojsk powstańczych, jednak po upadku insurekcji kościuszkowskiej miasto ponownie opanowali Rosjanie. W dniu 25 listopada 1795 na Zamku abdykował król Polski, który opuścił miasto w 1797. Pod koniec XVIII w. w Grodnie było 9 kościołów i klasztorów rzymskokatolickich i dwie cerkwie unickie z klasztorami (bazylianów i bazylianek).
Apteka, kościół jezuitów i Pałac Batorego w XIX wieku
Przez cały okres zaborów pozostawało ważnym ośrodkiem ruchu narodowowyzwoleńczego – mieszkańcy ziemi grodzieńskiej licznie uczestniczyli w powstaniu styczniowym. W tym czasie ruchem powstańczym w mieście kierowali Celestyn Ciechanowski, Apollo Hofmeister i Stanisław Sylwestrowicz. Erazm Zabłocki (1831–1884) był w czasie powstania styczniowego naczelnikiem cywilnym do czerwca 1863 r., a następnie komisarzem woj. grodzieńskiego. Po upadku powstania, w zamku umieszczono więzienie dla schwytanych jego uczestników. Miasto w tym czasie liczyło około 20 tys. mieszkańców. Zaczęła się też kolejna fala rusyfikacji, m.in. wyburzano kościoły np. dominikanów, a gotycką farę przebudowano na cerkiew. W 1866 r. Rosjanie wydali zakaz mówienia po polsku w życiu publicznym, dlatego spotykano się potajemnie w domach mieszczańskich by organizować spotkania teatralne, muzyczne i literackie. Ogólny upadek miasta zahamowało w 1861 przeprowadzenie linii kolei Warszawsko-Petersburskiej. W 1870 r. poświęcono cerkiew św. Aleksandra Newskiego. W 1885 roku wiele zabytków zostało bezpowrotnie zniszczonych w wyniku pożaru. W latach 1894–1910 w mieście mieszkała Eliza Orzeszkowa, aktywnie powstrzymująca rusyfikację.
W 1905 r. Rosjanie wybudowali cerkiew Opieki Matki Bożej. Dzięki inicjatywie mieszkańców w 1907 r. zainstalowano pierwsze telefony. W 1909 r. powstał most żelazny przez Niemen, a w 1912 r. miasto zelektryfikowano.
I wojna światowa
Zniszczony most w 1915 r.
W okresie I wojny światowej miasto było okupowane przez Niemców, którzy wkroczyli do miasta 3 września 1915 roku, grabiąc przy okazji bibliotekę dominikańską. Pod koniec I wojny światowej niemieckie władze okupacyjne prowadziły w Grodnie politykę maksymalnego osłabiania wpływów polskich. Miasto zostało oddzielone od Królestwa Kongresowego pierścieniową linią demarkacyjną, która utrudniała kontakt miejscowych Polaków z władzami w Warszawie. Niemcy tolerowali w mieście tworzące się organizacje białoruskie i litewskie, jednocześnie zwalczając polskie. W związku z ofensywą wojsk bolszewickich od grudnia 1918 do wiosny 1919 roku do Grodna przeniosły się z Mińska instytucje Białoruskiej Republiki Ludowej, w czasie gdy próby tworzenia administracji polskiej były blokowane przez niemieckich okupantów[13].
W granicach odrodzonej Polski
Przedwojenny herb Grodna
15 kwietnia, a następnie 27 kwietnia 1919 r., w Grodnie pojawiły się pierwsze polskie oddziały. Miasto zostało opuszczone ostatecznie przez wojska niemieckie w dniu 29 kwietnia. 3 maja 1919 roku odbyła się w mieście defilada polskich i białoruskich oddziałów, do której przygrywała białoruska orkiestra wojskowa. 3 czerwca 1919 roku do Grodna przyjechał Józef Piłsudski, który przyjął na zamku płk. Eugeniusza Hajdukiewicza, pełniącego tymczasowo obowiązki dowódcy 1 Białoruskiego pułku piechoty.
W 1920 r. Grodno dwukrotnie stało się areną działań zbrojnych, jako ważny węzeł komunikacyjny na froncie polsko-bolszewickim. W dniach 18–23 lipca 1920 r. toczyły się w obronie Grodna walki oddziałów polskich dowodzonych przez gen. Stefana Mokrzeckiego i gen. Lucjana Żeligowskiego z nacierającym 3 Korpusem Kawalerii bolszewickiej, dowodzonym przez Gaja Chana i częścią 4 Armii bolszewickiej. Utrata miasta zagrażała trwałości polskiej obrony na Niemnie i odsłaniała bolszewikom najkrótszą drogę znad Niemna na Warszawę. 22 lipca na południe od Grodna oddziały polskie wyparły nieprzyjaciela z Korobczyc, Kamionki i Olszynki. Walki trwały ze zmiennym sukcesem. O ich rezultacie przesądził sukces 15 Armii bolszewickiej, która przełamała front polski nad Świsłoczą i ruszyła częścią sił na Indurę. Spowodowało to, że wojska polskie rozpoczęły odwrót nad Narew i Bug, jednak Bitwa o Grodno w lipcu 1920 r. na tydzień zatrzymała marsz 3 Korpusu Gaja na zachód. Podczas odwrotu wojsk polskich z Grodna doszło do pogromów ludności żydowskiej (późniejsza interpelacja poselska sejmowego koła żydowskiego wspominała tortury, mordy, gwałty i grabieże dokonywane przez żołnierzy i oficerów)[14]. Okupacja bolszewicka trwała 10 tygodni.
Po Bitwie Warszawskiej rozpoczęto we wrześniu 1920 roku przygotowania do operacji zaczepnej nad Niemnem, w trakcie których zdobycie Grodna powierzono 2 Armii Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Edwarda Rydza-Śmigłego. Rydz-Śmigły wyznaczył do tego zadania 21 Dywizję Górską gen. Andrzeja Galicy i 22 Dywizję Ochotniczą płk. Adama Koca, wsparte grupą artylerii ciężkiej gen. Ledóchowskiego. Razem 11600 żołnierzy i 107 dział[5]. Jednostki te 20 września uderzyły z lasów augustowskich na 5 i 6 Dywizję Strzelców, co zaskoczyło Rosjan, w związku z czym wycofali się w stronę fortów Grodna, pod które w pościgu za nimi podeszła 22 Dywizja Ochotnicza, a 21 Dywizja Górska opanowała Kuźnicę. Dnia 21 września przeciwnatarcie przeprowadziły 5 Dywizja na Kuźnicę i 6 Dywizja na Nowy Dwór, które zostały powstrzymane przez Polaków. Do zaciętych walk doszło pod Odelskiem, gdzie kontratakujący uderzali w prawe skrzydło dywizji gen. Galicy[5]. Sowieci zaangażowani w walki pod Grodnem z 21 i 22 dywizją oraz 3 DP Leg. pod Brzostowicą Wielką nie rozpoznali przygotowań do ataku Grupy Manewrowej na północy[5]. 23 września obie strony przeszły do uderzeń. 21 DGór. walczyła o opanowanie przepraw na Niemnie pod Konatowem na południe od Grodna, a 22 DOchot. po uchwyceniu przepraw pod Ballą Solną, okrążała Grodno od północy[5]. Działający na lewym skrzydle 205 pułk piechoty (dowódca mjr Bernard Mond) z dwoma dywizjonami artylerii w nocy 22/23 września uchwycił uszkodzony przez Litwinów most pod Hożą i rozpoczął przeprawę. Po południu wiadomość o przeprawie Monda dotarła do sztabu 2 Armii, gdzie oczekiwano rezultatów walk pod Grodnem, od których Piłsudski uzależniał atak Grupy Manewrowej na tyły Rosjan[5]. Gen Rydz-Śmigły o 16.30 wydał rozkaz, który 2 Brygadę Jazdy skierował na Grodno z zadaniem połączenia się z 205 pp. Wieczorem 24 września pod Nowym Dworem poddał się Polakom sowiecki 49 pułk. W dniu 25 września 21 DGór. zmusiła do odwrotu sowiecką 5 DS, a 1 pułk strzelców podhalańskich opanował umocnienia między fortami 5 i 6 twierdzy Grodno. Grupa Monda zdobyła forty 13 i 13 a. Z kolei 22 DOchot. opanowała fort 4. Rosjanie bez walki opuścili forty 1, 2 i 3. W nocy 25/26 września 22 Dywizja Ochotnicza wkroczyła do Grodna[5][15].
W 1921 r., na mocy Traktatu ryskiego, Grodno oficjalnie weszło w skład II Rzeczypospolitej. Administracyjna i gospodarcza rola miasta uległa wówczas degradacji na korzyść sąsiedniego Białegostoku (tam przeniesiono m.in. siedzibę województwa). W kwietniu 1923 roku ukończono odbudowę mostu kolejowego przez Niemen[16].
Panorama Grodna ok. 1935 roku
Przedwojenne Grodno było siedzibą władz powiatowych. Liczyło prawie 60 tysięcy mieszkańców, wśród których przeważali Polacy (60%) i Żydzi (37%), przy nieznacznym udziale procentowym Litwinów i Białorusinów (3%). Dochodziło do napięć na tle narodowościowym. W czerwcu 1935 roku podczas zabawy tanecznej doszło do zabójstwa marynarza, którego pogrzeb przerodził się w zamieszki antyżydowskie. Władze sanacyjne zakazały prasie pisania o zajściach, a gazety które złamały zakaz zostały skonfiskowane[17].
W 1929 r. społeczność żydowska miała na terenie miasta trzy synagogi oraz szpital. Funkcjonował Związek Rzemieślników Żydów[18]. W 1930 roku uruchomiono autobusową komunikację miejską[19].
W okresie międzywojennym powstały Kresowa Fabryka Rowerów i Motocykli „Niemen”, Zakłady Graficzne, Fabryka Wyrobów Introligatorskich, browary Margolisa, Słuckiego, Dojlidy. Zbudowano na Zaniemeniu nowy budynek dla Fabryki Tytoniu. Jako ważny ośrodek kultury polskiej na Kresach, Grodno szczyciło się szeregiem szkół i bibliotek. Miasto miało dwa stałe teatry oraz Muzeum Przyrodnicze i Muzeum Historyczne na zamku, które założył Józef Jodkowski. W mieście działało harcerstwo. Powstał także ogród zoologiczny. W latach 1922–1927 w Grodnie mieszkała i tworzyła Zofia Nałkowska. W 1929 odsłonięto pomnik Elizy Orzeszkowej, a w 1930 zbudowano nowy most przez Niemen. W 1938 zburzono cerkiew św. Aleksandra Newskiego.
Agresja i okupacja sowiecka
20 września 1939 do Grodna wtargnęły kolumny czołgów Armii Czerwonej, próbując zdobyć miasto z marszu, rozpoczęła się obrona Grodna. Polscy żołnierze wspomagani przez cywilnych ochotników na których czele stał Stanisław Skarżyński, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1921 r., osadnik wojskowy na Grodzieńszczyźnie, który zniszczył pierwszy czołg sowiecki w Grodnie, a po wkroczeniu wojsk radzieckich został rozstrzelany przez NKWD, a także, m.in. harcerzy grodzieńskich, walczyli z przeważającymi siłami wroga (Obrona Grodna) aż do wieczora 21 września. Po upadku miasta, Sowieci dokonali bez sądu egzekucji około 300 obrońców, w tym szkolnej młodzieży (na Psiej Górce rozstrzelano m.in. 20 uczniów broniących Domu Strzelca)[20]. Od 22 września na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow Grodno pozostawało pod okupacją sowiecką, włączone do sowieckiej Białorusi jako siedziba rejonu w obwodzie białostockim.
Okupacja niemiecka
Po ataku Niemiec hitlerowskich na ZSRR, funkcjonariusze NKWD zamordowali 22 czerwca 1941 roku w więzieniu w Grodnie kilkadziesiąt osób więzionych w karcerach[20]. W wyniku niemieckiego bombardowania bardzo poważnie zostały zniszczone rejony miasta pomiędzy rynkiem i rzeką. Niemcy zajęli zrujnowane miasto wieczorem 23 czerwca dywizjami 8. Korpusu z 9. Armii. Do 1944 roku miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. Niemcy wymordowali Żydów, umieszczając ich wcześniej w dwóch gettach (getto w Grodnie).
Po wojnie
Panorama Starego Miasta w Grodnie w 2021 roku
Na mocy postanowień konferencji jałtańskiej, władze sowieckie zobowiązały się do zwrotu Polsce terytoriów na zachód od linii Curzona. Linia w pobliżu Grodna przebiegała po rzece Niemen, pozostawiając po stronie polskiej lewobrzeżną część miasta. W rzeczywistości jednak granicę na tym odcinku wytyczono średnio o 15–22 km na zachód od linii Curzona, w związku z czym całe Grodno znalazło się na terytorium Białoruskiej SRR. W lipcu 1944 roku mieszkańcy miasta utworzyli komitet, który kierował listy od mieszkańców do różnych instytucji polskich z prośbą o pozostawienie Grodna w składzie Polski[21]. Apele jednak pozostały bezskuteczne. Miasto stało się w lipcu 1944 ponownie częścią ZSRR i pozostało nią aż do jego rozwiązania w 1991. W latach 1946–1950 obie części miasta połączone były mostem pontonowym, który zastąpił odbudowany w 1950 roku most drogowy[22]. W 1961 władze komunistyczne kazały wysadzić najstarszy kościół miasta, tzw. Farę Witoldową. W latach 60. XX wieku zburzono też barokowy kościół i klasztor Bernardynek. W 1974 uruchomiono komunikację trolejbusową. Obecnie miasto znajduje się w składzie Republiki Białorusi.
Współczesna panorama miasta
W Grodnie działał pełnomocnik okręgowy dla terenu przedwojennego powiatu, który rejestrował kandydatów do wyjazdu – 98 985 osób do 15 września 1945, których wyjechało 23,3%. Na przełomie 1945/1946 rejestrację wznowiono, zarejestrowano 143 300 osób, z których wyjechało 20,4%[23]. Polacy wyjechali m.in. do powiatu oleckiego na Mazurach[24].
Flaga
Flaga miasta Grodna została ustanowiona 17 lipca 2006 ukazem prezydenta Białorusi nr 455[25].
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwały 34 694 osoby, wśród których 12.053 było wyznania rzymskokatolickiego, 3.649 prawosławnego, 230 ewangelickiego, 18.697 mojżeszowego, 19 innego chrześcijańskiego i 38 innego. Jednocześnie 17.303 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 1.488 białoruską, 15.056 żydowską, a 756 inną. Było tu 2.875 budynków mieszkalnych[28].
Dwór Poniemuń zbudowany jako pałacyk myśliwski w XVIII w. dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, w 1 poł. XIX wieku należał do Romana Lachnickiego, dwór jest zlokalizowany w południowo-wschodniej części miasta[31]
Synagoga w Grodnie, drewniana z XVIII w., spalona podczas II wojny światowej
Pałac Augustówek z XVIII wieku projektu Giuseppe Sacco zlokalizowany w południowo-zachodniej części miasta i spalony przez Rosjan w 1915 r. Z jego otoczenia zachowały się klasycystyczna kaplica śś. Piotra i Pawła z 1821 roku oraz karczma z 1794 roku przebudowana po 1921 roku na dwór Maurycego O’Brien de Laçy. W czerwcu 1939 roku spędzał w tym dworze wakacje Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy)[34][35].
Ruch bezwizowy
23 sierpnia 2016 r. zostało przez prezydenta Białorusi Aleksandra Łukaszenkę podpisane rozporządzenie, które umożliwiło podróż do Grodna oraz rejonu grodzieńskiego bez posiadania wizy do końca 2017 roku. Od turystów wymagało się jednak wykupienia wycieczki w jednym ze wskazanych białoruskich biur podróży. Granicę należy wówczas przekroczyć tylko w przejściach granicznych na terenie rejonu grodzieńskiego w Polsce (Kuźnica) lub na Litwie (Raigardas). Maksymalny czas pobytu bez wizy to 5 dni. 26 grudnia 2017 prezydent Białorusi przedłużył prawo na bezwizowy wjazd do Grodna. Została włączona możliwość podróży do Grodna bez wizy pociągiem lub samolotem a termin pobytu zwiększony do 10 dni[36].
↑Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 15.
↑Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.
↑LeonardL.DrożdżewiczLeonardL., BATORY W KUNDZINIE, „Znad Wilii”, nr 3 (63) z 2015 r., s. 23–24., 2015. Brak numerów stron w książce
↑NataliaN.SližNataliaN., Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences, DOI: 10.23858/khkm. Brak numerów stron w książce
↑WojciechW.KalwatWojciechW., Monety króla – elektora [online], s. 2 [dostęp 2016-04-13] [zarchiwizowane z adresu 2012-08-24].
↑Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1981, s. 141. ISBN 83-223-1876-6.
↑Joanna Gierowska-Kałłaur: Rozdział I. Sytuacja ogólna na świecie, w Polsce i na Litwie w chwili odzyskiwania przez Polskę niepodległości. W: Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920). Wyd. 1. Warszawa: Neriton, Instytut Historii PAN, 2003, s. 31–32. ISBN 83-88973-60-6.
↑SzymonS.RudnickiSzymonS., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Sejmowe, 2015, s. 65, ISBN 978-83-7666-363-0.
↑RonaldR.ModrasRonaldR., Kościół katolicki i antysemityzm w Polsce w latach 1933–1939, Kraków: Homini, 2014, s. 309.
↑Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 108.
↑Jan Szumski: I.I. Zachodnia Białoruś – krótkie wyjaśnienie obszaru zainteresowań i używanego pojęcia. W: Jan Szumski: Sowietyzacja Zachodniej Białorusi 1944–1953. Propaganda i edukacja w służbie ideologii. Wyd. 1. Kraków: Arcana, 2010, s. 21–28. ISBN 978-83-60940-21-1. (pol.).
↑Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 30.
↑LeonardL.DrożdżewiczLeonardL., O UBIEGŁYM NUMERZE, 25 LAT „ZNAD WILII”: Z DOLINY ŁOSOŚNY, O Teatrach grodzieńskich 1784-1864 – Likwidacja sceny polskiej Grodnie i Wilnie Zbigniewa Jędrychowskiego – nota recenzyjna, „Znad Wilii”, nr 4 (60) z 2014 r., s. 143–145., 2014. Brak numerów stron w książce
Carl BrissonLahirCarl Frederik Ejnar(1893-12-24)24 Desember 1893Copenhagen, DenmarkMeninggal25 September 1958(1958-09-25) (umur 64)Copenhagen, DenmarkPekerjaanPemeran, penyanyiTahun aktif1918–1935Suami/istriCleo Willard Brisson (m. 1915) Carl Brisson (24 Desember 1893 – 25 September 1958),[1] bernama lahir Carl Frederik Ejnar Pedersen, adalah seorang pemeran dan penyanyi asal Denmark. Ia tampil dalam 13 film antara 19...
Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada April 2016. PT Bahtera Adimina SamudraJenisPublikIndustriikanDidirikan1980KantorpusatJakarta, IndonesiaTokohkunciCheung Lam ChanProdukikanSitus webwww.ptbas.co.id PT Bahtera Adimina Samudra merupakan perusahaan multinasional yang memproduksi ikan yang bermarkas di J...
Ken Griffey Jr. was the first pick overall in the 1987 draft, a 13-time All-Star selection during his career, and a first-ballot Hall of Fame inductee in 2016.[1] The Seattle Mariners are a Major League Baseball (MLB) franchise based in Seattle, Washington. They play in the American League West division. Since the franchise entered the league as an expansion team in 1977, they have selected 47 players in the first round. Officially known as the First-Year Player Draft,[2] the...
Kepolisian Daerah JambiSingkatanPolda JambiYurisdiksi hukumProvinsi JambiMarkas besarJalan Jenderal Sudirman no. 45, Tambak Sari, Jambi Selatan, Kota JambiPejabat eksekutifIrjen Pol. Rusdi Hartono, KepalaBrigjen Pol.Edi Mardianto, Wakil KepalaSitus webjambi.polri.go.id Kepolisian Daerah Jambi atau Polda Jambi (dulu bernama Komando Daerah Kepolisian (Komdak atau Kodak) V/Jambi) adalah pelaksana tugas Kepolisian RI di wilayah Provinsi Jambi. Polda Jambi tergolong polda tipe A karena itu dipimpi...
Dux FoenicisLa diocesi d'Oriente nel 400, ai tempi della Notitia dignitatum. Descrizione generaleAttivafine IV secolo - V secolo NazioneImpero romano Tipocomandante di un tratto di limes orientale Voci su unità militari presenti su Wikipedia Il Dux Foenicis era il comandante di truppe limitanee di un settore del limes romano orientale, nella diocesi d'Oriente della Siria Fenice. Suo diretto superiore era al tempo della Notitia dignitatum (nel 400 circa), il magister militum per Orientem. Ind...
Not to be confused with List of presidents of the Republic of China or List of premiers of the People's Republic of China. All the names on this list follow the Eastern order convention (family name first, personal name second). Politics of China Leadership Leadership generations Succession of power Hu–Wen Administration (2002–2012) Xi–Li Administration (2012–2017) Xi Administration (since 2017) 4th Leadership Core: Xi Jinping 20th Party Politburo: Xi Jinping 14th State Counc...
لمعانٍ أخرى، طالع بردة (توضيح). هذه المقالة عن مرض البردة. لقصيدة البردة للبوصيري، طالع قصيدة البردة (البوصيري). الكالزيون عين مصابة بالبردة (كيس في الجفن)عين مصابة بالبردة (كيس في الجفن) معلومات عامة الاختصاص طب العيون من أنواع التهاب الجفن، ومرض الموقع ا...
Ini adalah nama Batak Angkola, marganya adalah Pane. Sanusi PaneLahir(1905-11-14)14 November 1905Muara Sipongi, Mandailing, Keresidenan TapanuliMeninggal2 Januari 1968(1968-01-02) (umur 62)JakartaPekerjaanPenulis, sejarawan, redakturBahasaIndonesia, BelandaKebangsaanIndonesiaAlmamaterKweekschool,Rechtshoogeschool te BataviaPeriodeAngkatan Pujangga BaruGenrePuisi, drama, terjemahan, nonfiksiTemaSejarah dan spiritualitas NusantaraKarya terkenalAirlanggaPenghargaanHadiah Sastra dari Pe...
Rotating boat lift in Scotland The Falkirk Wheel A timelapse of the wheel rotation. This video covers a time period of 10 minutes A timelapse from inside a boat The Falkirk Wheel (Scottish Gaelic: Cuibhle na h-Eaglaise Brice) is a rotating boat lift in Tamfourhill, Falkirk, in central Scotland, connecting the Forth and Clyde Canal with the Union Canal. It reconnects the two canals for the first time since the 1930s. It opened in 2002 as part of the Millennium Link project. The plan to regener...
Panel kiri (Firdaus Duniawi – Taman Eden) dari Taman Kesenangan Duniawi karya Hieronymus Bosch. Utopia merupakan suatu komunitas atau masyarakat khayalan dengan kualitas-kualitas yang sangat didambakan ataupun nyaris sempurna. Cita-cita utopis sering kali memberikan penekanan pada prinsip-prinsip egaliter kesetaraan dalam bidang ekonomi, pemerintahan, dan keadilan—kendati tidak berarti secara eksklusif—dengan metode dan struktur dari usulan implementasi yang bervariasi berdasarkan ideol...
2016 single by Blink-182She's Out of Her MindSingle by Blink-182from the album California ReleasedOctober 11, 2016 (2016-10-11)RecordedJanuary–March 2016StudioFoxy Studios (Woodland Hills, California)Genre Pop-punk Length2:43LabelBMGSongwriter(s) Mark Hoppus Travis Barker Matt Skiba John Feldmann Producer(s)John FeldmannBlink-182 singles chronology Bored to Death (2016) She's Out of Her Mind (2016) Home Is Such a Lonely Place (2017) She's Out of Her Mind is a song recorded by...
American film director Sylvia MoralesSylvia Morales self portrait in 1998 Los Angeles, California.BornPhoenix, Arizona, United StatesEducationBA & MFA in film, UCLAOccupation(s)Film director, producer, screenwriter, author, professorYears active1971–present Sylvia Morales (born 1943 in Phoenix, Arizona) is an American film director, writer, producer, and editor.[1] Morales is recognized as one of the first female Mexican-American filmmakers to have established a Latino cin...
William Neville, I marchese di AbergavennyWilliam Neville attorno al 1888Marchese di AbergavennyIn carica1876 –1915 SuccessoreReginald Neville, II marchese di Abergavenny Altri titoliVisconte NevilleConte di AbergavennyConte di Lewes NascitaLongford, 16 settembre 1826 MorteRotherfield, 12 dicembre 1915 (89 anni) Luogo di sepolturaEridge Green, Sussex DinastiaNeville PadreWilliam Neville, IV conte di Abergavenny MadreCaroline Leeke ConsorteCaroline Vanden-Bempde-Johnstone Wil...
Kolong kencing tunggal di Singel Kolong kencing (Belanda: plaskrul ) adalah peturasan umum, banyak di antaranya ditemukan di pusat kota Amsterdam . Mereka berasal dari akhir abad ke-19, dan pertama kali dipasang oleh Departemen Pekerjaan Umum Amsterdam. Kolong tersebut terbuat dari lembaran baja berbentuk spiral yang digantung setengah meter di atas tanah dengan empat kaki besi, dan dicat hijau tua. Setengah bagian atas pelat dilubangi sehingga setiap orang yang lewat dapat melihat langsung ...
Military combat on land This article relies largely or entirely on a single source. Relevant discussion may be found on the talk page. Please help improve this article by introducing citations to additional sources.Find sources: Land warfare – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (April 2010) United States Marine Corps infantry supported by armored fighting vehicles during a mechanized operations exercise in 2015 Part of a series onWar(outline) ...
An engraving of the Brooklyn Apprentices' Library in 1825 The Brooklyn Apprentices' Library, also known as the Brooklyn Apprentices' Library Association, was the first circulating and free library established in the city of Brooklyn, New York. Founded in 1823, it was patterned after the Apprentices' Library of Philadelphia.[1] The library moved from its original location in Brooklyn Heights to the Brooklyn Lyceum in 1841. In 1843 it merged with that organization to establish the Brook...
This article is about the Belgian municipality. For the Nauruan district, see Meneng District. City and municipality in Flemish Community, BelgiumMenenCity and municipalityTown hall of Menen FlagCoat of armsLocation of Menen MenenLocation in Belgium Location of Menen in West-Flanders Coordinates: 50°48′N 03°07′E / 50.800°N 3.117°E / 50.800; 3.117Country BelgiumCommunityFlemish CommunityRegionFlemish RegionProvinceWest FlandersArrondissementKortrijkGovernme...
Austronesian language spoken in Kalimantan, Indonesia NgajuWarning sign prohibiting land burning in Ngaju languageNative toIndonesiaRegionKalimantanEthnicityNgajuNative speakers890,000 (2003)[1]Language familyAustronesian Malayo-PolynesianWest BaritoSouthNgajuLanguage codesISO 639-3nijGlottologngaj1237This article contains IPA phonetic symbols. Without proper rendering support, you may see question marks, boxes, or other symbols instead of Unicode characters. For an introduc...
Bombardment of PisaguaPart of the War of the PacificThe bombing of Pisagua, according to an engraving published in La Ilustracion Española y AmericanaDateApril 18, 1879LocationPisagua, Tarapacá, PeruResult InconclusiveBelligerents Peru ChileCommanders and leaders José Becerra Juan RebolledoStrength 300 Soldiers[1] Ironclad Blanco EncaladaCorvette Chacabuco with around 60 embarked marinesCasualties and losses Military Casualties: At least 6 woundedCivilian Casualties: Se...
,_Stary_zamak._%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8F,_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BA_(2021)_03.jpg)
.jpg)
.jpg)
,_Vilienskaja._%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8F,_%D0%92%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_(2021)_05.jpg)
