Brygada KOP „Nowogródek”

Brygada KOP „Nowogródek”
2 Brygada Ochrony Pogranicza
	Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1924
Rozformowanie	1937
Nazwa wyróżniająca	„Nowogródek”
	Dowódcy
Pierwszy	płk Józef Olszyna-Wilczyński
Ostatni	płk Romuald Kohutnicki
	Działania zbrojne
	kampania wrześniowa
	Organizacja
Dyslokacja	Baranowicze; Nowogródek
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	Piechota
Podległość	Dowództwo KOP

Brygada KOP „Nowogródek” – brygada piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

We wrześniu 1924 powołano Korpus Ochrony Pogranicza. 2 Brygada Ochrony Pogranicza zorganizowana została w pierwszym etapie formowania Korpusu. Podstawą formowania był rozkaz szefa Sztabu Generalnego nr L. dz. 12044/O.de B./24 z dnia 27 września 1924^[1].

Zorganizowano ją w październiku 1924, na terenie województwa nowogródzkiego. 2 oraz 3 Brygadę formowały okręgi: I Warszawa, III Grodno i IX Brześć. W skład 2 Brygady weszły: 6 batalion graniczny, 8 batalion graniczny, 9 batalion graniczny, 2 szwadron kawalerii, 9 szwadron kawalerii i 10 szwadron kawalerii. Przegrupowanie do miejsca przeznaczenia brygada rozpoczęła 27 października 1924. Oddziały brygady rozwinęły się od Lubienia na południu do Rakowa na północy i rozpoczęły służbę ochronną w pasie o szerokości 162 km i głębokości 30 km^[2]. Dowództwo brygady rozmieszczono w Baranowiczach^[3] przy ulicy Szosowej 42^[1]^[4].

W 1926 zorganizowano na szczeblu brygady szkołę podoficerską dla niezawodowych podoficerów piechoty^[5]. Szkoła stacjonowała w Klecku przy 9 batalionie granicznym^[6]. Latem 1928 zlikwidowana została szkoła podoficerska. W jej miejsce, oraz w miejsce identycznych szkół funkcjonujących w pozostałych brygadach, w twierdzy Osowiec utworzony został batalion szkolny KOP^[5]. Ponadto przy 2 Brygadzie OP zorganizowano Szkołę Tresury Psów Meldunkowych. Szkoła stacjonowała w Klecku przy 9 batalionie granicznym^[6].

W 1928 brygada ochraniała odcinek granicy państwowej długości 180,099 kilometrów^[7].

Aby zapewnić odpowiednią liczbę żołnierzy z wyszkoleniem saperskim, 1 kwietnia 1928 utworzono brygadowy ośrodek wyszkolenia pionierów przy 9 batalionie granicznym w Klecku^[7].

W 1931^[a] zorganizowano kompanie saperów dla poszczególnych brygad Korpusu Ochrony Pogranicza^[9] zorganizowano kompanie saperów dla poszczególnych brygad Korpusu Ochrony Pogranicza^[9]. Dzieliły się na cztery typy, a nazwy przybierały od macierzystych jednostek. Brygada „Nowogródek” otrzymała kompanię typu III. Kompanie tego typu miały dwa plutony po trzy drużyny i drużynę gospodarczą. Etat kompanii wynosił 3 oficerów, 9 podoficerów i 80 szeregowców^[8].

31 stycznia 1934 została zlikwidowana Szkoła Tresury Psów Meldunkowo-Śledczych KOP w Klecku^[10]. Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”. Jej wynikiem było między innymi rozformowanie Brygady KOP „Nowogródek”^[11]. Pułk KOP „Wołożyn” został podporządkowany bezpośrednio dowódcy korpusu, a pozostałe pododdziały weszły w skład pułku KOP „Snów”^[12]^[13].

Struktura organizacyjna

Dowództwo 2 Brygady Ochrony Pogranicza w Baranowiczach
6 batalion graniczny w Iwieńcu
8 batalion graniczny w Stołpcach
9 batalion graniczny w Klecku
2 szwadron kawalerii w Iwieńcu
10 szwadron kawalerii w Radziwiłłmontach

Struktura 2 Brygady Ochrony Pogranicza w 1927^[14]^[3]

Dowództwo 2 Brygady Ochrony Pogranicza w Baranowiczach
8 batalion graniczny
9 batalion graniczny
27 batalion odwodowy
9 szwadron kawalerii
10 szwadron kawalerii
4 szkolny szwadron kawalerii?
szkoła podoficerów niezawodowych brygady
szkoła tresury psów meldunkowych KOP w Klecku
pluton żandarmerii przy 2 BOP

Struktura Brygady KOP „Nowogródek” w styczniu 1934^[15]

Dowództwo Brygady KOP „Nowogródek”
pułk KOP „Wołożyn”
batalion KOP „Stołpce”
batalion KOP „Kleck”
batalion KOP „Snów”
szwadron kawalerii KOP „Stołpce”
szwadron kawalerii KOP „Radziwiłłmonty”
kompania saperów KOP „Stołpce”
Szkoła Tresury Psów Meldunkowo-Śledczych KOP w Klecku

Obsada personalna dowództwa brygady

Dowódcy brygady

płk sap. Józef Olszyna-Wilczyński (10 X 1924^[16] – XI 1925 → dowódca 1 Brygady OP^[17])
płk piech. Stefan Wiktor Pasławski (27 XI 1925^[18] – 17 II^[18] / 6 V 1926 → dowódca 6 Brygady OP^[19])
mjr piech. Kazimierz Niedźwiedzki (wz. 17 II – 1 VIII 1926)^[18]
płk piech. Bolesław Antoni Fijałkowski (6 V^[20] – VII 1926 → dowódca 5 Brygady OP^[21])
płk piech. Bronisław Ostrowski (1 VIII 1926 – 3 III 1928^[18] → dyspozycja Ministra Skarbu^[22])
płk piech. Stanisław Juszczacki (20 II 1928^[22]^[18] – 22 XI 1930^[23] → dyspozycja I wiceministra i szefa Administracji Armii^[24])
płk piech. dr Jerzy Roman Trojanowski (7 I 1931 – 12 XI 1935)^[18]
płk piech. Romuald Kohutnicki (12 XI 1935 – III 1937^[18] → dyspozycja Ministra Spraw Wojskowych^[25])
ppłk dypl. Tadeusz Puszczyński (wz. 1 XI 1936 – 15 III 1937^[18])

Szefowie sztabu

mjr dypl. piech. Jerzy Oskierka-Kramarczyk (1927 – 7 VI 1930 → dowódca baonu w 1 pspodh)
kpt. dypl. piech. Tadeusz Jan Tokarz (od 7 VI 1930^[26])
kpt. dypl. Stanisław II Gawroński (do 9 XII 1932 → Dowództwo KOP^[27])
kpt. dypl. Jan Antoni Becher (9 XII 1932^[27] – 7 VI 1934 → szef sztabu Brygady KOP „Grodno”^[28])
mjr dypl. Ludwik Marian Sobolewski (od 7 VI 1934^[29])

Oficerowie sztabu brygady

mjr piech. Kazimierz Niedźwiedzki (31 X 1924^[30]^[31] – 1927 → dowódca 6 baonu granicznego)
kpt. SG Wielisław Krajowski (25 VI – 6 VIII 1927 → referent w DOK IX)
mjr SG Jerzy Oskierka-Kramarczyk (6 VIII – ? 1927 → szef sztabu brygady)

Obsada oficerska 30 września 1928^[23]:

dowódca brygady – płk Stanisław Juszczacki
szef sztabu mjr szt. gen. Jerzy Oskierka-Kramarczyk
kierownik referatu wywiadowczego – kpt. Tadeusz Bruniewski
oficer referatu wywiadowczego – kpt. Antoni Laskowski^[b]
oficer ordynansowy – por. Leon Modzelewski
oficer sztabu – por. Kazimierz Biskupski
oficer nadetatowy – por. Franciszek Kurka

Uwagi

↑ Cutter w swoich publikacjach podaje, że kompanie saperów zorganizowano w 1934^[8]. Zdaniem Prochwicza informacja ta jest błędna, a właściwa data to rok 1931^[9].
↑ Oficer na etacie ekspozytury nr 1 Oddziału II SG^[23].

Przypisy

↑ ^a ^b Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 150.
↑ ^a ^b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 4/1927.
↑ Spis abonentów 1931 ↓, s. 37.
↑ ^a ^b Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 153.
↑ ^a ^b Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 54.
↑ ^a ^b Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 51.
↑ ^a ^b Cutter 2005 ↓, s. 50.
↑ ^a ^b ^c Prochwicz 2003 ↓, s. 43.
↑ Paweł Skubisz, Psy meldunkowo-śledcze w służbie Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1924–1939, [1].
↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 157.
↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 157–158.
↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 195–198.
↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 31.
↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 46.
↑ Głowiński 2009 ↓, s. 18.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 124 z 20 listopada 1925, s. 668.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 9.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 19 z 6 maja 1926, s. 145.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 19 z 6 maja 1926, s. 136.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 29 z 26 lipca 1926, s. 232.
↑ ^a ^b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 20 lutego 1928, s. 39.
↑ ^a ^b ^c Obsada oficerska B KOP „Nowogródek” ↓.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931, s. 31.
↑ Archiwum Józefa Piłsudskiego, teczka 701/1/120, Opinie dowódców brygad KOP za 1936 rok.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 18 czerwca 1930, s. 223.
↑ ^a ^b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 438.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934, s. 163.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934, s. 180.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 75 z 21 lipca 1925, s. 397.
↑ Gwara, Lewnau i Czekaj-Wiśniewska 2006 ↓, s. 42, 109.

Bibliografia

Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1931/32 r.. Wydawnictwo Ministerstwa Poczt i Telegrafów, 1931.
Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924–1939. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2009. ISBN 978-83-88178-71-9.
Małgorzata Gwara, Magdalena Lewnau, Beata Czekaj-Wiśniewska: Korpus Ochrony Pogranicza. Jednodniówki w zbiorach Centralnej Biblioteki Wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Polonia Militaris, 2006. ISBN 83-60619-03-4.
Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
IwonaI. Wiśniewska IwonaI., KatarzynaK. Promińska KatarzynaK., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Nowogródek»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013 .
Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
Wykaz zmian stanu oficerów Brygady KOP „Nowogródek” w latach 1927–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.